15 marca obchodzimy Dzień Domeny. Czym właściwie jest domena? Nie jestem informatykiem, nie będę więc zgłębiać się dalej w to, co tworzy domenę i jak jest to odczytywane przez serwery za to odpowiedzialne. Postaram się natomiast spojrzeć na to od strony prawnej i prawa do domeny. Domena to nazwa, która razem z przedrostkiem w postaci „www” i końcówką, która obecnie może mieć wiele postaci, między innymi „.pl” lub „.com”, tworzy adres internetowy.
Spis treści
Czym jest domena internetowa?
Domena internetowa jest „przyjazną dla użytkowników wersję adresu IP zrozumiałego dla komputerów podłączonych do Internetu”[1] Pomijając kwestie techniczne, dla dalszej części wpisu za Wikipedią[2] możemy przyjąć, iż domena internetowa składa się z dwóch części:
- nazwy głównej, oraz
- końcówki, czyli rozszerzenia.
Nazwę główną bardzo często tworzy np. nazwa firmy bądź nazwa działalności, którą dana firma wykonuje, nazwa bloga, podcastu czy fanpage, marka dla określonej kategorii produktów. Końcówka (rozszerzenie) można wybrać spośród możliwych propozycji. Każdy kraj posiada przypisane rozszerzenie np. Polska – .pl, Niemcy – .de, dla krajów Unii Europejskiej – .eu Wyróżniamy domeny najwyższego poziomu: .com, .net, .org (zwane domenami globalnymi) oraz rozszerzenia powstałe dla odróżnienia celu strony – lista domen najwyższego poziomu, bądź regionalnych [3] czy funkcjonalnych [4]
Dla przykładu adres Wikipedii pl.wikipedia.org składa się z trzech wyrazów rozdzielonych kropkami: org to domena najwyższego poziomu mająca najbardziej ogólne znaczenie – przypisywana jest stronom wszystkich organizacji, wikipedia.org to nazwa domeny wykupionej przez fundację Wikipedia i odnosi się do projektu o nazwie Wikipedia, natomiast domena pl.wikipedia.org identyfikuje jego polską wersję.
Czym jest nazwa główna?
Nas interesuje przede wszystkim nazwa główna. To ona stanowi wartość marketingową, prawną a także handlową stanowiąc składnik przedsiębiorstwa określoną w art. 55(1) kc [5] i może być traktowana jako:
- znak towarowy zgłoszony lub zarejestrowany do urzędu patentowego
- niezarejestrowany znak towarowy
- oznaczenie przedsiębiorstwa
- dobro osobiste
Czy istnieje „prawo do domeny”?
Bardzo istotne jest, że prawo do korzystania z domeny uzyskuje się poprzez zawarcie umowy z rejestratorem domen, np. NASK[6]. Nie powstaje w wyniku tej umowy żadne prawo wyłączne (wyłączne prawo do domeny internetowej), ponieważ nie istnieje żaden przepis prawny z którego wynika, że rejestrujący domenę nabywa wyłączność w zakresie korzystania i rozporządzania domeną[7]. Rejestrator domeny „umawia” się z abonentem, iż w zamian za opłatę abonent będzie mógł korzystać z domeny, żaden inny podmiot od rejestratora takiej możliwości nie uzyska. Nie ma żadnego zbywalnego prawa do domeny internetowej a przeniesienie jej może nastąpić tylko poprzez zmianę abonenta za zgodą rejestratora. Ta zmiana abonenta domeny odbywa się na wniosek, którego wzór dostępny jest tu. Poza tym abonent ma prawo zmiany delegacji domeny, aktualizacji danych abonenta, rezygnacji z domeny, transferu obsługi domeny w zamian za wniesienie opłaty za odnowienie domeny. Możliwe do wykonania operacje na domenach oraz cykl życia domeny można prześledzić na grafie dostępnym na stronie NASK[8]
Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach[9] „(…) ze względu na zamknięty katalog dóbr niematerialnych chronionych prawami bezwzględnymi, iż brak jest w prawie polskim przepisów, z których wynikałoby, że skutkiem rejestracji nazwy domeny internetowej jest nabycie przez dysponenta wyłącznego prawa korzystania i rozporządzania domeną”. Podobnie orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie[10] stwierdzając, że abonent nie jest właścicielem domeny
Oznacza to, że brak jest prawa do domeny internetowej „jako takiej” – rejestracja domeny internetowej na podstawie umowy o rejestrację i utrzymanie domeny kreuje jedynie umowne prawa i obowiązki oraz możliwość korzystania z unikalnej domeny na zasadzie faktycznej wyłączności.
Tym samym domena nie może stanowić przedmiotu własności, a osoba, która ją opłaca jest jedynie jej dysponentem. Wszystkie domeny zarejestrowane w Polsce z końcówką „.pl” są rejestrowane i utrzymywane przez NASK (Naukowo-Akademicka Sieć Komputerowa) i to ta instytucja jako podmiot uprawniony reguluje kwestie przyznawania domen. Nawet jeżeli dokonałeś rejestracji swojej strony za pośrednictwem innego serwisu – to była ona tylko pośrednikiem pomiędzy Tobą a NASK.
Jednocześnie, główną zasadą przyznawania domen jest „kto pierwszy, ten lepszy”. Jeżeli więc planujesz otworzyć biznes i zamierzasz przenieść go także do świata wirtualnego, upewnij się, że domena, z którą chciałbyś ją identyfikować jest wolna. Zgodnie z regulaminem NASK to na dysponencie spoczywa obowiązek weryfikacji, czy wybrana domena nie narusza praw osób trzecich, tym bardziej należy taką weryfikację przeprowadzić również pod kątem weryfikacji ewentualnych naruszeń do praw ochronnych na znaki towarowe. Nazwa firmy i jej strona internetowa powinny się ze sobą identyfikować, aby Twoi potencjalni klienci lub kontrahenci mogli trafić na nią w łatwy sposób. Warto też zbadać, czy nazwa, którą chcesz zarejestrować nie została zarejestrowana w podobnej konfiguracji przez Twoją konkurencję – przecież nikt nie chce, by z powodu zwykłej „zbieżności osób i nazwisk” jego klienci przenieśli się do konkurencji. Patrząc na to z drugiej strony – nie masz żadnej gwarancji, że później ktoś nie dokona rejestracji domeny łudząco podobnej do Twojej by ‚pasożytniczo” zyskiwać dzięki Twojej renomie.
Takich przykładów jest wiele, piraci domenowi żerują na renomie innych wykorzystując to do różnych celów. Trzeba też jednak pamiętać, że nie każde podobieństwo pomiędzy domenami, ani też nie każda domena zawierająca w swej nazwie nazwisko będzie uznana za czyn niedozwolony. Sądy podczas rozpatrywania sporów biorą pod uwagę przede wszystkim czy dysponent domeny prowadzi działalność komercyjną, czy domena nawiązuje do osób trzecich, czy może wprowadzać w błąd odbiorców oraz oczywiście czy nie narusza praw osób trzecich. Zwłaszcza w przypadku domen zawierających nazwiska kluczowe są takie informacje, jak to kto jest właścicielem (czy też ma tak samo na nazwisko), czy treść strony internetowej jest powiązana z tą osobą, czy z osobą trzecią. O ile treść takiej strony internetowej nie jest obraźliwa i w oczywisty sposób nie wskazuje na osobę trzecią to sąd nie ma podstaw do zakazania używania takiej domeny.
Zatem jeśli uznasz, że poprzez rejestrację domeny abonent naruszył twoje prawa, możesz podjąć działania zmierzające do ich ochrony wskazując iż poprzez rejestrację naruszył znak towarowy zgłoszony lub zarejestrowany do urzędu patentowego, niezarejestrowany znak towarowy, oznaczenie przedsiębiorstwa bądź dobro osobiste. Aktami prawnymi, które stanowią wówczas podstawę są:
- kc – kodeks cywilny czyli ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.)
- pwp – ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 324).
- uznk – ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1913)
- kpc – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm.).
Czy prawo do domeny możesz chronić?
Domenę można, a nawet trzeba chronić! Służą do tego przeróżne środki prawne, a ich wykorzystanie jest uzależnione od tego czy np. nasza domena korzysta z ochrony wynikającej z prawa własności przemysłowej, czyli jest np. zarejestrowanym znakiem towarowym. Tutaj muszę podkreślić, że samo nabycie domeny nie jest równoznaczne z zarejestrowaniem znaku towarowego.
Trzeba o tym pamiętać i ewentualnie dokonać jednocześnie rejestracji znaku towarowego. Jeżeli jednak twoja nazwa nie może być znakiem towarowym, ze względu na brak przesłanek do takiej ochrony, w przypadku naruszeń możesz zawsze skorzystać z ochrony wynikającej z innych przepisów prawa cywilnego czyli np. ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Z racji tego, że świat w sporej części przeniósł się do świata online, to naruszenia praw w Internecie stały się czymś powszechnym.
Ochrona domeny odbywa się na podstawie obowiązkowego w przypadku domeny z końcówką „.pl” zapisu na sąd polubowny przez jeden z sądów polubownych lub przed sądem powszechnym. Prawomocne orzeczenie sądu polubownego lub sądu powszechnego, stwierdzające naruszenie praw powoda w wyniku rejestracji i używania domeny internetowej, stanowi podstawę do wypowiedzenia przez NASK umowy abonentowi oraz rejestracji domeny na rzecz powoda.
Spory o domeny z końcówką .pl rozstrzygane są najczęściej przez wyspecjalizowany Sąd Polubowny ds. Domen Internetowych przy Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji. Spory, rozstrzygane przez ten sąd najczęściej dotyczą naruszeń praw osób trzecich, jeżeli nazwa domeny jest lub nawiązuje do zarejestrowanego znaku towarowego, nazwy firmy i jej renomy lub spory, w których korzystanie z domeny uznaje się za czyn nieuczciwej konkurencji. Drugim z sądów polubownych rozpoznającym tego typu sprawy jest Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej. Aby jednak sprawa została rozpoznana przez sąd polubowny co najmniej jedna ze stron sporu musi mieć siedzibę lub miejsce zamieszkania w Polsce. W innym wypadku spór jest rozstrzygany przez WIPO. W przypadku braku polubownego rozwiązania sprawy jest ona kierowana do sądu powszechnego.
Rodzaje naruszeń domen internetowych
Do najbardziej rozpowszechnionych naruszeń prawa do domeny można zaliczyć:
- Cybersquatting – jest to rejestrowanie przez osoby trzecie domen zawierających renomowane i rozpoznawalne znaki towarowe, nazwy lub imiona i nazwiska osób znanych, w celu uzyskania z tego tytułu korzyści gospodarczych; Przykładem tego jest domena burgerking.pl, która kiedyś należała do sieci Buger King, następnie po jej wygaśnięciu (przez nieuwagę, a może z racji tego, że sieć nie planowała wracać na rynek polski) nie została przedłużona i wykupił ją podmiot trzeci. Problem pojawił się, gdy sieć fast foodów postanowiła wrócić na polski rynek. Sprawa skończyła się przed sądem, a domena ostatecznie zostałą uwolniona i następnie zarejestrowana przez uprawniony podmiot.
- Typosquatting – rejestrowanie lub używanie domen zawierających w swoich nazwach renomowane nazwy czy nazwiska z literówkami najczęściej popełnianymi przez użytkowników, przez osoby, które nie są uprawnione do korzystania z tych znaków; Przykładów tego typu stron jest całe mnóstwo, np. googlle.pl lub gogle.pl zamiast google.pl
- Cyberwildcutting – Spekulacja domenami internetowymi – rejestrowanie dużej ilości domen zawierających znane i renomowane słowa i nazwy, w celu ich dalszej odsprzedaży po dużo wyższych kwotach;
- Cybersmearing – przedstawianie znaku towarowego w ośmieszający sposób, poprzez zestawianie go ze słowami lub sformułowaniami obraźliwymi i ośmieszającymi; Najbardziej znanym przykładem była strona walmart-really-sucks.com
- Niewidzialne naruszenie znaków towarowych – polega na umieszczaniu znaków towarowych w metatagach, w tle strony internetowej – działania takie są niewidoczne dla czytelników strony internetowej, natomiast są rozpoznawane przez wyszukiwarki internetowe
Jak wynika z powyższego, naruszenia domen w dużej mierze polegają na naruszaniu znaków towarowych lub renomowanych nazw, posługiwanie się nazwiskami lub pseudonimami osób znanych. Rejestracja stosowanych nazw domen jako znaku towarowego z pewnością ułatwi dochodzenie swoich praw, jeżeli jednak nie zrobiłeś tego to nie wszystko stracone.
Ochrona z UZNK i prawa cywilnego
W polskim prawie funkcjonuje ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i jej przepisy chronią zarówno przedsiębiorców, konsumentów jak i szeroko pojęty interes publiczny.
- Działaniem sprzecznym z prawem będzie więc między innymi używanie nazwy twojego przedsiębiorstwa w cudzej domenie, jeżeli w ten sposób ktoś chce korzystać z renomy twojej firmy.
- Dodatkowo posługiwanie się cudzą nazwą może wprowadzać w błąd klientów, co stanowi czyn nieuczciwej konkurencji i jest zakazane. W tym przypadku musisz wykazać, że korzystałeś ze znaku zawartego w cudzej domenie jeszcze przed jej rejestracją, a sama domena jest używana jako oznaczenie przedsiębiorstwa i przez to wprowadza odbiorców w błąd co do tożsamości właściciela strony internetowej.
- Cyberwildcutting czyli rejestrowanie dużej ilości domen zawierających znane nazwy i znaki towarowe może być uznane za uniemożliwianie lub znaczące utrudnianie dostępu do rynku takiemu przedsiębiorcy, co także może z kolei stanowić czyn nieuczciwej konkurencji. Jest to działalność mocno rozpowszechniana gdy internet i strony internetowe dopiero się rozpowszechniały jednak cały czas można spotkać się z taką działalnością piratów domenowych.
- W przypadku zarejestrowania domeny zawierającej nazwisko, nazwę czy pseudonim osób znanych, możemy mieć do czynienia nie tylko z naruszeniem znaku towarowego jeżeli taki został zarejestrowany, ale również może być naruszeniem dóbr osobistych. Niestety bardzo często zdarza się, że piraci domenowi rejestrują domeny zawierające nazwiska znanych osób, by później wykorzystując tą popularność przekierowywać odbiorców na strony wulgarne lub erotyczne. Ciekawym przykładem posłużenia się cudzą nazwą był spór o domenę nasza-biedronka.pl na której znajdowało się forum dla pracowników sieci sklepów Biedronka, zarejestrowaną przez byłego pracownika tego sklepu. Podnoszone przez powoda było, że został naruszony znak towarowy, ale także dobro osobiste w postaci renomy nazwy handlowej. Pomimo, że są uznał, że znaki te są podobne to jednocześnie stwierdził, że nie doszło do naruszenia praw powoda, ani też do naruszenia dóbr osobistych, gdyż pozwany nie dążył do osłabienia renomy powoda.
W sprawach, w których głównym celem jest odebranie spornej domeny osobie, która posługuje się nią w sposób bezprawny trzeba pamiętać, że sąd nie może przenieść własności domeny z jednego podmiotu na drugi. Każda sprawa, w której zostanie stwierdzone bezprawne korzystanie z domeny powoduje, że domena zostaje uwolniona i staje się domeną publiczną. Jeżeli chcesz z takiej domeny korzystać – musisz ją niezależnie zarejestrować na nowo! W inny wypadku ktoś ponownie może zarejestrować ją na siebie. Jest jeszcze jedna ważna kwestia, na którą należy zwrócić uwagę. Przedsiębiorcy, często zlecają rejestrację domeny swoim pracownikom lub podmiotom zewnętrznym nie zwracając uwagi kogo wpisują jako dysponenta domeny. Jest to niezwykle ważne, by domena była zarejestrowana na dane firmy, nie pracownika czy agencji, gdyż w momencie zakończenia współpracy z tym podmiotem, de facto twoja domena pozostaje w jej rękach i w łatwy sposób może cię pozbawić praw do korzystania z niej.
Pamiętaj, że domena internetowa to pierwszy krok do zaistnienia w sieci przez Ciebie i Twoją firmę. Z tego powodu warto zadbać o nią jako o jeden z pierwszych elementów tworzenia biznesu. Domena internetowa może być zarejestrowana jako znak towarowy słowny, może stanowić element znaku słowno-graficznego bądź w całości być traktowana jako slogan reklamowy. Uzyskanie prawa ochronnego na tak rozumianą domenę stanowiącą znak towarowy wymaga zgłoszenia znaku do wybranego urzędu patentowego, wybrania klas towarów i usług dla których znak ma być chroniony. Rejestrując domenę trzeba mieć na względzie prawa innych podmiotów do oznaczeń podobnych lub takich samych, dlatego przed zgłoszeniem warto zrobić badanie i skorzystać z pomocy profesjonalisty przy zgłoszeniu znaku, który pomoże zidentyfikować bezwzględne przeszkody rejestracji znaku towarowego określone w art. 1291 pwp a także wskaże możliwe względne przeszkody określone w art. 1321 pwp.
