Nowelizacja tzw. tarczy antykryzysowej przewiduje przejęcie przez Polską Agencję Żeglugi Powietrznej wszystkich przysługujących właścicielowi autorskich praw majątkowych do systemów teleinformatycznych służących do koordynacji i zarządzania lotami bezzałogowych statków powietrznych w polskiej przestrzeni powietrznej. Przejęcie praw ma nastąpić w szerokim zakresie, bo na wszystkich polach eksploatacji. Zgodnie z projektowaną nowelizacją przejęcie ma nastąpić za wynagrodzeniem odpowiadającym wartości księgowej aktywów na dzień złożenia oświadczenia o przejęciu przez Polską Agencję Żeglugi Powietrznej właścicielowi praw. Z chwilą złożenia tego oświadczenia następuje przejęcie praw. Niestety „wartość księgowa aktywów” może w praktyce oznaczać przejęcie majątkowych praw autorskich bez wynagrodzenia dla twórcy. Wartość księgowa nie jest tożsama z wartością rynkową, która prawdopodobnie będzie wyższa.
Spis treści
Konstytucyjne gwarancje własności
W art. 64 Konstytucji RP mamy zapisane prawo, przysługujące każdemu, do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Jednakże w ust. 3 wspomnianego artykułu stwierdzono, że własność może być ograniczona. To ograniczenie może nastąpić jedynie w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. Co więcej, już w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP stwierdzono, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Trybunał Konstytucyjny przyjmuje, że prawo własności to konstytucyjnie gwarantowana wolność nabywania mienia, jego zachowania oraz dysponowania nim. Własność obejmuje również własność intelektualną oraz przemysłową, a także autorskie prawa majątkowe.
Najdalej idącą formą ingerencji państwa w prawo własności jest wywłaszczenie, które będąc formą pozbawienia właściciela własności, może zostać dokonane zgodnie z art. 21 ust. 2 Konstytucji
RP tylko na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem.
A prawa autorskie i prawa własności przemysłowej?
W polskim systemie prawnym istnieją konstrukcje umożliwiające korzystanie z dobra niematerialnego bez pozbawiania uprawnionego jego prawa. Licencja to prawo powalające na korzystanie prawa własności intelektualnej przez inną osobę niż właściciela tego prawa z zachowaniem własności. Istnieje wiele rodzajów licencji.
Na gruncie ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1231 z późn. zm.) licencja nie przenosi autorskich praw majątkowych na kontrahenta, daje mu jedynie prawo do korzystania z utworu na określonym polu eksploatacji, ograniczając to korzystanie np. terminem na jaki jest zawarta. Licencje mogą być udzielone jednemu podmiotowi czy osobie (licencje wyłączne) lub nieograniczonej liczbie podmiotów czy osób (licencje niewyłączne).
Natomiast ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 286 z późn. zm.) prewiduje konstrukcję, która przy odpowiedniej konwersji mogłaby mieć zastosowanie w omawianym przypadku dotyczącym programów komputerowych, przy czym nie pozbawiałaby uprawnionego swojego prawa. Dotyczy to licencji przymusowej uregulowanej w art. 82 pwp i następnych. Zgodnie z art. 82 pwp Urząd Patentowy może udzielić zezwolenia na korzystanie z opatentowanego wynalazku innej osoby, gdy:
- jest to konieczne do zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia bezpieczeństwa Państwa, w szczególności w dziedzinie obronności, porządku publicznego, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska naturalnego;
- zostanie stwierdzone, że patent jest nadużywany, lub
- istnieje zależność patentów,
- a uprawniony z wcześniejszego patentu odmówił zawarcia umowy licencyjnej (ubiegający się o licencje musi wykazać, że czynił wcześniej, w dobrej wierze, starania w celu uzyskania licencji);
- istnieje niemożliwość zaspokojenia potrzeb rynku krajowego wskutek niemożliwości stosowania patentu zależnego;
- w przypadku, gdy wynalazek chroniony patentem zależnym i wynalazek chroniony patentem wcześniejszym dotyczą tego samego przedmiotu;
- w przypadku wynalazku dotyczącego technologii półprzewodników, w celu przeciwdziałania praktykom bezzasadnie ograniczającym konkurencję.
Urząd Patentowy, po stwierdzeniu, że patent jest nadużywany, może postanowić o możliwości ubiegania się o licencję przymusową i ogłasza tę możliwość w “Wiadomościach Urzędu Patentowego”. W takim przypadku, ubiegający się o licencję nie musi wykazać, że czynił wcześniej starania w celu uzyskania licencji, chyba że wniosek o udzielenie licencji złożony jest po upływie roku od dnia tego ogłoszenia.
Urząd Patentowy RP rozstrzyga o udzieleniu licencji przymusowej w postępowaniu spornym. Źródłem licencji przymusowej jest decyzja administracyjna. Stanowi to różnicę w odniesieniu do innych stosunków licencyjnych, których podstawą jest umowa, na ogół zawarta w dokumencie sporządzonym w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Licencja przymusowa jest licencją niewyłączną. Licencja przymusowa stanowi ograniczenie patentu, czyli upoważnia osobę, na której rzecz została udzielona, do korzystania z opatentowanego wynalazku pomimo braku zgody uprawnionego z patentu. Taki sposób korzystania z opatentowanego wynalazku nie narusza patentu. Niewyłączność licencji przymusowej oznacza, że z wynalazku może nadal korzystać uprawniony z patentu, a także inne osoby, którym udzieli on licencji. Możliwe jest także udzielenie dalszych licencji umownych (sublicencji) przez uprawnionego z patentu oraz rozporządzanie prawem po udzieleniu licencji przymusowej.
Licencja przymusowa jest licencją odpłatną. Korzystający z wynalazku na podstawie licencji przymusowej jest obowiązany uiścić na rzecz uprawnionego opłatę licencyjną. Urząd Patentowy określa zakres i czas trwania licencji przymusowej oraz szczegółowe warunki jej wykonywania, a także, odpowiednio do wartości rynkowej licencji, wysokość opłaty licencyjnej oraz sposób i terminy jej zapłaty. Wysokość opłaty licencyjnej powinna odpowiadać rynkowej wartości licencji, a więc takiej, jaką mógłby uzyskać uprawniony, zawierając umowę licencyjną w zwykłych warunkach obrotu na rynku.
Urząd Patentowy RP zgodnie z art. 31 lit. c umowy międzynarodowej wielostronnej z dnia 15 kwietnia 1994 r. w sprawie Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej. Marakesz.1994.04.15 (Dz. U. UE. L. z 1994 r. Nr 336, str. 214 z późn. zm.) (TRIPS), wydaje decyzję o udzieleniu licencji przymusowej z uwzględnieniem zakresu oraz okresu takiego używania, który musi być ograniczony do celu, dla którego została udzielona licencja przymusowa. W przypadku technologii półprzewodnikowej będzie to wyłącznie jawne używanie w celach niehandlowych lub dla przeciwdziałania praktykom uznanym w trybie postępowania sądowego lub administracyjnego za antykonkurencyjne.
Wymogi licencyjne
Warunki licencji przymusowej muszą spełnić wymogi:
- przydatności – oznacza, że upoważnienie do korzystania z patentu umożliwi realizację zamierzonego celu, adekwatne dla zaspokojenia potrzeby, dla której licencja przymusowa została ustanowiona
- konieczności,
- proporcjonalności – ograniczenie powinno nastąpić z wyważeniem relacji indywidualnego interesu uprawnionego z patentu i interesu publicznego. Co więcej, ograniczenie powinno być poprzedzone zbadaniem jego pozytywnych i negatywnych skutków oraz możliwych korzyści i ich znaczenia dla interesu publicznego.
Decyzja Urzędu PRP co do określenia zakresu, czasu trwania licencji przymusowej oraz wysokości opłaty licencyjnej, może być po upływie 2 lat zmieniona.
Przeniesienie licencji przymusowej jest ograniczone. Licencja przymusowa może zostać przeniesiona tylko łącznie z przedsiębiorstwem lub tą jego częścią, w której jest ona wykonywana. Licencja przymusowa dotycząca patentu wcześniejszego może być przeniesiona na inną osobę tylko łącznie z patentem zależnym.
Licencja przymusowa podlega na wniosek zainteresowanego wpisowi do rejestru patentowego.
Zatem …
Jak widać, opisana konstrukcja licencji przymusowej odpowiednio dostosowana i przeniesiona na grunt prawa autorskiego mogłaby w zupełności spełnić cel jakim jest zapobieżenie lub usunięcie stanu zagrożenia bezpieczeństwa w Polsce, w szczególności w dziedzinie ochrony życia i zdrowia ludzkiego, bez tak daleko idących skutków dla właścicieli praw majątkowych. Podobne wątpliwości podniósł również Rzecznik Praw Obywatelskich w swoich uwagach do Tarczy Antykryzysowej 2.0 z 14.04.2020 r. wskazując, że „Zastrzeżenia automatyczne przejęcie autorskich praw majątkowych dotyczących do prywatnych dronów. Odbiera to autorom prawa do późniejszej modyfikacji oprogramowania oraz czerpania z tego korzyści. Wystarczające byłoby czasowe wykorzystywanie praw autorskich – tj. na podstawie licencji.”
