Czy istnieje utwór, który nie jest dziełem? Skoro dzieło, to określony w umowie oczekiwany rezultat pracy człowieka a utwór to efekt, przejaw twórczości człowieka?

Czym jest utwór?

Zgodnie z art.1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, utwór to “przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia“. Zatem jest to efekt, rezultat twórczego działania człowieka.

Działalność twórcza” oznacza, że ustawodawca za przedmiot prawa autorskiego uznaje tylko rezultat (przejaw) takiego działania, który choćby w minimalnym stopniu odróżnia się od innych rezultatów takiego samego działania, a zatem, że posiada cechę nowości, której stopień nie ma znaczenia, na co m.in. wskazuje użycie słowa „każdy”.[1]

“Indywidualny charakter utworu” oznacza, że rezultat twórczej pracy musi wyróżniać się od innych takich samych przejawów działalności twórczej w sposób świadczący o jego swoistości, oryginalności i tych wszystkich właściwościach, które sprawiają, że w większym czy mniejszym stopniu jest on niepowtarzalny i nieposiadający swego wiernego odpowiednika w przeszłości.

Powszechna jest opinia, iż zawarcie w definicji utworu cechy twórczości oznacza, że to, co zostało stworzone, nie było uprzednio znane w takiej samej postaci (cecha nowości) oraz że mamy do czynienia z jakimś obiektywnie uchwytnym rezultatem samodzielnej twórczości, tj. że twórca rzeczywiście wzbogacił dotychczasowy stan rzeczy nowymi elementami (oryginalność).[2]

Aby utwór był chroniony prawem autorskim nie ma znaczenia czy jest on zapisany na kartce, nagrany na płytę CD czy wyrecytowany. Kartka, płyta CD, płótno, metal są fizycznymi nośnikami utworu. Ten sam utwór może być wydrukowany w postaci książki czy nagrany na płytę CD.

Sposób wyrażenia utworu nie ma znaczenia dla prawa autorskiego. Podobnie, dla ochrony przewidzianej prawem autorskim nie ma znaczenia jakim materiałem posłużył się autor dla utrwalenia utworu: cennym kruszcem czy papierem. Ważna jest twórcza myśl zawarta  w tym materiale. To co jest najważniejsze przy ocenie, to indywidualny charakter jaki twórca nadał rezultatowi swojej twórczej pracy.

Dla prawa autorskiego nie ma też znaczenia jaką wartość przypisuje się utworowi. Historia pokazuje, że często dzieła niedoceniane za życia swoich twórców, dopiero po ich śmierci zostawały dostrzeżone i docenione przez następne pokolenia. Prawo autorskie chroni te znane, cenione utwory i te „pisane do szuflady”, a nawet pogardzane i wyśmiewane za życia ich twórców

Cechy utworu

Zatem utwór powinien zawierać w sobie łącznie następujące cechy:

  1. powinien stanowić rezultat pracy człowieka;
  2. powinien być przedmiotem działalności twórczej (tj. stanowić uzewnętrzniony rezultat procesu intelektualnego zachodzącego w świadomości osoby fizycznej);
  3. powinien posiadać indywidualny charakter.

Przesłanki twórczości i indywidualnego charakteru są jedynymi wymaganymi ustawowo dla uzyskania statusu utworu. W konsekwencji zakwalifikowanie danego wytworu intelektualnego jako przedmiotu ochrony prawa autorskiego nie zależy od:

  • okoliczności dotyczących osoby twórcy: takich jak np. wykształcenie czy też profesjonalizm, a tym bardziej płeć, wiek czy pochodzenie;
  • zamiaru stworzenia lub nie utworu w rozumieniu ustawy;
  • przeznaczenia oraz kwestii jego ewentualnej użyteczności;
  • wartości artystycznej utworu.

Oprócz wymienionych tu okoliczności w orzecznictwie wypracowane zostały dodatkowe kryteria wskazujące te cechy lub właściwości, które nie mają wpływu na zaliczenie rezultatu intelektualnego w poczet utworów, m.in.:

  • rozmiar, postać i jakość utworu
  • źródło inspiracji
  • stopień wysiłku intelektualnego i ilość czasu poświęcona na tworzenie utworu
  • obiektywna wartość materialna.[3]

Przykłady utworów

W art. 1 ust 2 prawa autorskiego wymienione zostały przykłady utworów:

  1. wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
  2. plastyczne;
  3. fotograficzne;
  4. lutnicze;
  5. wzornictwa przemysłowego;
  6. architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
  7. muzyczne i słowno-muzyczne;
  8. sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
  9. audiowizualne (w tym filmowe).

Nie jest to wyliczenie zamknięte ponieważ wciąż powstają nowe formy wyrażania twórczości.

Czym jest dzieło?

Dzieło to określony w umowie oczekiwany rezultat pracy człowieka. Definicji dzieła nie znajdziemy w polskim prawie. Możemy wspomóc się jednak definicją ze Słownika języka polskiego, który wskazuje, że dzieło to

  • «utwór literacki, naukowy lub artystyczny, zwłaszcza dużej wartości»
  • «praca, działanie»
  • «efekt czyjejś pracy lub jakichś procesów»

Umowa o dzieło jest jedną z nazwanych umów prawa cywilnego. Uregulowana jest przepisami kodeksu cywilnego. Zgodnie z tymi regulacjami, przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. I to właśnie ten efekt końcowy pracy należy uznać za dzieło.

Czy dzieło = utwór?

Nie każde dzieło będzie utworem, ponieważ nie każde będzie spełniało przesłanki do uznania go za utwór, takie jak oryginalność i indywidualny charakter twórcy. Tym samym nie każde dzieło będzie podlegało ochronie przez prawo autorskie. O twórczym charakterze utworu decyduje nie nakład pracy czy wysiłek związany z przygotowaniem dzieła=utworu lecz wkład twórczy.  Przy ocenie czy mamy do czynienie z przejawem twórczości, czy tylko w efektem pracy człowieka kluczowa jest ocena czy dane dzieło posiada cechy utworu: oryginalność czyli inaczej mówiąc niepowtarzalność i odróżnialność danego dzieła od innych rozpowszechnionych wcześniej utworów oraz indywidualność, rozumiana jako posiadające osobisty wkład twórcy w powstanie utworu co czyni go statystycznie niepowtarzalnym

 

Przykładem dzieła, które w zależności od sposobu powstanie może być utworem lub nie, może być stolik kawowy. Mogą to być zbite ze sobą cztery drewniane nogi i blat, nie odróżniające się niczym od zwykłego stolika a może być to też twórczy rezultat pracy rzemieślnika, który korzystał ze swobody twórczej i nadał temu stolikowi niepowtarzalne cechy np. zestawienie kolorystyczne,  kształt, materiały, z których korzystał.

Jak uregulować wykonanie dzieła?

Zamawiając dzieło, niezależnie czy będzie ono spełniać cechy utworu, czy też nie, warto jest uregulować kwestie dotyczące jego wykonania, czasu i sposobu przekazania w formie pisemnej umowy, np. korzystając z

a w przypadku dzieła będącego utworem, uregulowanie w umowie nie tylko kwestii dotyczących powstania i przekazania dzieła, ale także

lub

Photo by Mari Helin on Unsplash
[1] Prawo autorskie. System Prawa Cywilnego tom 13, red. prof. dr hab. Janusz Barta, C.H. Beck, 2013 wyd. 3
[2] ibidem
[3] ibidem
Udostępnij