Tylko w ostatnich miesiącach w Polsce wykryto magazyn 40 tys. luksusowych perfum, 1500 szt. ubrań na kwotę prawie 7 mln. zł [1], 4 tys. szt. zabawek z podrobionymi znakami towarowymi znanych firm [2], ponad tysiąc nielegalnych zaślepek do poduszek powietrznych (!) różnych marek samochodowych [3], dwa magazyny z kosmetykami, odzieżą, zegarkami, biżuterią i perfumami z nielegalnie naniesionymi znakami towarowymi znanych światowych marek o wartości 10 mln. zł [4], 24-letniemu mężczyźnie postawiono blisko 7 tysięcy zarzutów o nielegalne rozpowszechnianie gier w wersji cyfrowej [5]. Poza tym wyeliminowano z rynku UE 1.346 ton podrobionych pestycydów o wartości 94 mln euro, polski udział w tej operacji to ponad 70 ton zabezpieczonego towaru [6], zatrzymano trzy osoby podejrzane o sprzedaż w Internecie podrabianych interfejsów do diagnostyki samochodowej z pirackim oprogramowaniem [7], udaremniono nielegalne rozpowszechnianie sygnału płatnych telewizji cyfrowych [8]. To przykłady niedawno ujawnionych zatrzymań z publikowanych przez Policję informacji. O większości naruszeń własności intelektualnej nie dowiemy się z prasy.
Spis treści
Jakie są skutki naruszenia praw IP?
Naruszanie własności intelektualnej (intellectual property – IP) to nie tylko szkody gospodarcze, ale także zagrożenie dla zdrowia, bezpieczeństwa konsumentów i środowiska wynikające z podrabiania towarów. Sprawcy nie tylko kradną cudzą własność intelektualną ale narażają nas na niebezpieczeństwo korzystania z produktów bez atestów czy zawierających szkodliwe substancje, wprowadzając w błąd co do faktycznej jakości i wartości nabywanych produktów. Według raportu EUiPO i OECD nawet wybuch pandemii COVID-19 pod koniec 2019 r. stał się okazją do produkcji fałszach zestawów do testowania, nieoryginalnych środków ochrony indywidualnej oraz podrobionych leków[9].
Takie działania naruszycieli mogą powodować nie tylko odpowiedzialność cywilną związaną z zapłatą odszkodowania czy usunięciem skutków naruszeń ale także odpowiedzialność karną.
W sprawie o każde przestępstwo pokrzywdzony (bądź inna uprawniona osoba) legitymowany jest do złożenia wniosku o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Osoby pokrzywdzone w pierwszej kolejności często sięgają po regulacje karne ze względu na zdecydowanie mniejsze koszty oraz możliwość uzyskania kompensaty szkody już w ramach rozstrzygnięcia wydanego w procesie karnym. Odzwierciedlają to dane statystyczne: w latach 2009 – 2011 za popełnienie czynów niedozwolonych przeciwko prawom własności intelektualnej prawomocnie w postępowaniach karnych skazano 7 004 osoby, w tym samym okresie w sądach cywilnych liczba spraw dotyczących naruszenia dóbr intelektualnych wyniosła 4 763[10].
Na gruncie własności intelektualnej możemy mieć również do czynienia z przestępstwami opisanymi w kodeksie karnym (kk): przeciwko czci i nietykalności cielesnej takimi jak zniesławienie (art. 212 kk) albo zniewaga (art. 216 kk), a także innych występujących łącznie takich jak: wyłudzenie podstępem poświadczenia nieprawdy (art. 272 kk), przywłaszczenie (art. 284 kk) czy oszustwo (art. 286 kk).
W ustawach regulujących własność intelektualną: o prawie autorskim i prawach pokrewnych, prawie własności przemysłowej i o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji zawarte zostały przepisy szczególne względem kodeksu karnego dotyczące przestępstw i wykroczeń związanych z naruszeniem własności intelektualnej. Ze względu na obszerny zakres tej tematyki podzieliłam ją na 4 wpisy na naszym blogu:
- podstawowe informacje z zakresu regulacji karnych;
- czyny niedozwolone związane z utworami i przedmiotami praw pokrewnych;
- czyny niedozwolone związane z przedmiotami własności przemysłowej;
- czyny niedozwolone związane z czynami nieuczciwej konkurencji.
Cz. 1 – podstawowe informacje z zakresu regulacji karnych
W celu ułatwienia zrozumienia regulacji karnych dotyczących własności intelektualnych należ zacząć od odpowiedzi wyjaśniających podstawowe pojęcia i zasady, którymi posługuje się prawo karne.
Jakie są podstawowe czynniki niezbędne do pociągnięcia osoby do odpowiedzialności karnej?
Aby doszło do pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej konieczne są:
- popełnienie czynu zabronionego;
- groźba kary;
- przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia;
- wina sprawcy;
- wyższa społeczna szkodliwość czynu, niż znikoma.
Czym jest czyn zabroniony i jakie są jego rodzaje?
Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej. Czyny zabronione możemy podzielić na:
- przestępstwa, które dzielmy na:
- zbrodnie – czyny zabronione zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą
- występki – czyny zabronione zagrożone grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc
- wykroczenia – czyny zabronione zagrożone karą aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 złotych lub nagany.
Czyli nie każdy czyn zabroniony jest przestępstwem.
Czyny zabronione możemy również podzielić na 3 ich typy uzależnione od społecznej szkodliwości czynu:
- podstawowy
- kwalifikowany – o zwiększonej społecznej szkodliwości czynu niż typ podstawowy
- uprzywilejowany – o zmniejszonej społecznej szkodliwości czynu niż typ podstawowy
Jak dokonywana jest ocena społecznej szkodliwości czynu?
Dokonując oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę następujące czynniki:
- rodzaj i charakter naruszonego dobra,
- rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,
- sposób i okoliczności popełnienia czynu,
- wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków,
- postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Jakie możemy wyróżnić tryby ścigania sprawcy?
W zależności od popełnionego czynu zabronionego przewidziane są różne tryby ścigania sprawcy. Możemy podzielić jej na:
- ścigane z oskarżenia publicznego
- ścigane z urzędu
- ścigane na wniosek
- ścigane z oskarżenia prywatnego.
Jeżeli w ustawie nie został wskazany tryb ścigania czynu zabronionego oznacza to, że czyn ten ścigany jest z urzędu. Ściganie na wniosek lub z oskarżenia prywatnego jest zawsze wprost wskazane w ustawie.
sprawy ścigane z oskarżenia publicznego
W sprawach z oskarżenia publicznego prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję w dochodzeniu i wnosi go do sądu albo sam wydaje postanowienie o umorzeniu, o zawieszeniu albo o uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia w ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa albo od otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu.
Tryb ścigania z urzędu oznacza, że organ powołany do ścigania przestępstw (prokurator, Policja) jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia o czyn ścigany z urzędu.
Tryb ścigania na wniosek oznacza, że postępowania może zostać zainicjowane w chwili złożenia wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej (najczęściej pokrzywdzonego):
- ustnie do protokołu przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka, także w chwili przyjęcia od niego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, lub
- pisemnie
Ważne jest aby z informacji ustnej lub pisemnej w sposób wyraźny wynikało żądanie pokrzywdzonego ścigania sprawcy (zob. post. SN z 16 marca 2011 r., IV KK 26/10). Po złożeniu wniosku dalsze czynności będą podejmowane przez organy ścigania. Wniosek o ściganie można cofnąć do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. W postępowaniu przygotowawczym następuje to za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu. Cofnięcie wniosku nie wymaga jego uzasadnienia, ale ponowne złożenie wniosku o ściganie w tej samej sprawie jest niedopuszczalne.
sprawy ścigane z oskarżenia prywatnego
W sprawach z oskarżenia prywatnego postępowanie wszczyna się z chwilą złożenia do sądu przez pokrzywdzonego prywatnego aktu oskarżenia. Nie ma fazy postępowania przygotowawczego ale możliwe jest złożenia wniosku o ściganie na policję w celu zabezpieczenia dowód na potrzeby postępowania. W przypadku gdy interes społeczny będzie tego wymagał przestępstwo prywatnoskargowe może zostać objęte ściganiem z urzędu.
Oskarżyciel prywatny może zainicjować postępowanie prywatnoskargowe
- przez złożenie pisemnej lub ustnej skargi na Policji (zgodnie z art. 488 § 1 kpk Policja na żądanie pokrzywdzonego przyjmuje skargę i w razie potrzeby zabezpiecza dowody, po czym przesyła skargę do sądu)
- wniesienie prywatnego aktu oskarżenia
- oświadczenie, że pokrzywdzony podtrzymuje oskarżenia publiczne jako prywatne w przypadku odstąpienia prokuratora od oskarżenia złożone w terminie 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu przez prokuratora od oskarżenia
Skarga pokrzywdzonego
- nie jest tak bardzo sformalizowana jak prywatny akt oskarżenia, może być porównywana do zawiadomienia o przestępstwie, gdyż może nawet odnosić się do anonimowego sprawcy, którego ustaleniem zajmie się Policja
- skarga zastępuje akt oskarżenia
- jeśli skarga jest pisemna, Policja przyjmuje ją, rejestruje w odpowiednim dzienniku korespondencyjnym i przesyła sądowi
- jeśli skarga jest ustnie składana, to funkcjonariusz przyjmujący ją, zobowiązany jest do sporządzenia protokołu
- w postępowaniu prywatnoskargowym brak jest postępowania przygotowawczego
Prywatny akt oskarżenia
- prywatny akt oskarżenia jest mniej sformalizowany od publicznego aktu oskarżenia (nie wymaga pomocy prawnika) wystarczy wskazać osobę oskarżonego, zarzucany mu czyn oraz dowody, na których opiera się oskarżenie
- zwrot “oznaczenie osoby oskarżonego”, a nie podanie jego danych osobowych oznacza, iż w większości przypadków wystarczy podać dane umożliwiające identyfikację oskarżonego (np. nick którym posługuje się w Internecie) jeśli dokładne dane oskarżonego nie są znane pokrzywdzonemu
- określenie czynu zabronionego nie wymaga podania konkretnego przepisu prawa, wystarczy opisać zdarzenie z którym wiąże się popełnienie czynu zabronionego
- konieczne jest jednak wskazanie dowodów, dołączenie odpowiedniej liczby odpisów prywatnego aktu oskarżenia i dokonanie opłaty (w sierpniu 2020 r. jest to kwota 300 zł) jest ona ustalana na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego
Jakie są rodzaje czynów zabronionych związane z własnością intelektualną, jaka grozi za nie kara i jak są ścigane?
W tabeli gotowej do pobrania przedstawione zostało zestawienie czynów niedozwolonych uregulowanych w przepisach szczególnych względem kodeksu karnego, czyli prawie autorskim, ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz prawie własności przemysłowej.
| USTAWA
| CZYN
| KARA
| PODSTAWA PRAWNA
| TRYB ŚCIGANIA
|
| Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych | Przywłaszczenie autorstwa
| grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do lat 3 | art. 115 ust. 1
| Z urzędu
|
| Rozpowszechnianie utworu bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy
| grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do lat 3 | art. 115 ust. 1
| Z urzędu
| |
| Zniekształcenie utworu
| grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do lat 3 | Art. 115 ust. 2
| Z urzędu
| |
| Inne niż wskazane powyżej naruszenie praw autorskich lub praw pokrewnych w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
| grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do roku | Art. 115 ust. 3
| Z urzędu
| |
| Rozpowszechniania utworu bez pozwolenia
| grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do lat 2 | art. 116 ust. 1
| Na wniosek pokrzywdzonego
| |
| Rozpowszechnianie w utworu bez pozwolenia w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
| kara pozbawienia wolności do lat 3 | art. 116 ust. 2 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Rozpowszechnianie utworu bez pozwolenia jako stałe źródło dochodu albo kierowanie lub organizowanie takiej działalności | kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5 | Art. 116 ust. 3 | Z urzędu | |
| Nieumyślne rozpowszechnianie utworu bez pozwolenia | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do roku | Art. 116 ust. 4 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Nielegalne utrwalanie albo zwielokrotnianie | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do lat 2 | Art. 117 ust. 1 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Nielegalne utrwalane albo zwielokrotnianie jako stałe źródło dochodu albo kierowanie lub organizowanie takiej działalności | kara pozbawienia wolności do lat 3 | art. 117 ust. 2 | Z urzędu | |
| Paserstwo | kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat | Art. 118 ust. 1 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Paserstwo jako stałe źródło dochodu albo kierowanie lub organizowanie takiej działalności | kara pozbawienia wolności od roku do 5 lat | Art. 118 ust. 2 | Z urzędu | |
| Jeżeli sprawca powinien i może przypuszczać, że przedmiot został uzyskany za pomocą czynu zabronionego | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do lat 2 | Art. 118 ust. 3 | Z urzędu | |
| Tworzenie urządzeń do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia zabezpieczeń technicznych | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do lat 3 | Art. 1181 ust. 1 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Posiadanie, przechowywanie lub wykorzystywanie takich urządzeń lub ich komponentów | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do roku | Art. 1181 ust. 2 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Naruszenie prawa do kontroli utworu | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do roku | Art. 119 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Odmowa udzielenia informacji o wpływach z korzystania z utworu | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do roku | Art. 119 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej | Przywłaszczenie autorstwa cudzego projektu wynalazczego | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do roku | Art. 303 ust. 1 | Na wniosek pokrzywdzonego |
| Przywłaszczenie autorstwa cudzego projektu wynalazczego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do 2 lat | Art. 303 ust. 2 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Zgłoszenie cudzego wynalazku, wzoru lub topografii | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do 2 lat | Art. 304 ust. 1 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Ujawnienie informacji o cudzych wynalazkach, wzorach, topografiach | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do 2 lat | art. 304 ust. 2 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Nieumyślne ujawnienie informacji o cudzych wynalazkach, wzorach, topografiach będąc zobowiązanym do zachowania tych informacji w tajemnicy | grzywna | Art. 304 ust. 3 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Oznaczanie towarów podrobionym znakiem towarowym | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do 2 lat | Art. 305 ust. 1 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Oznaczenie towarów podrobionym znakiem towarowym w przypadku mniejszej wagi | grzywna | Art. 305 ust. 2 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Oznaczenie towarów podrobionym znakiem towarowym jako stałe źródło dochodu albo dotyczy towarów o znacznej wartości | kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5 | art. 305 ust. 3 | Z urzędu | |
| Oznaczanie i wprowadzanie do obrotu przedmiotów mających wywołać mylne mniemanie o istnieniu ochrony prawnej | grzywna, areszt | Art. 307 ust. 1 | Na żądanie pokrzywdzonego (wykroczenie) | |
| Wprowadzanie, przygotowanie lub przechowywanie do obrotu przedmiotów wiedząc o ich mylnym oznaczeniu o istnieniu ochrony prawnej (dotyczy innych przedmiotów niż znaki towarowe) | grzywna, areszt | Art. 307 ust. 2 | Na żądanie pokrzywdzonego
(wykroczenie) | |
| Wprowadzenie do obrotu towarów z fałszywym wyróżnikiem (dotyczy znaków towarowych) | grzywna | Art. 308 | Na żądanie pokrzywdzonego
(wykroczenie) | |
| Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji | Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa przez osobę obowiązaną do jej zachowania | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do 2 lat | Art. 23 ust. 1 | Na wniosek pokrzywdzonego |
| Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa przez osobę, która uzyskała ją bezprawnie | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do 2 lat | Art. 23 ust. 2 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa z którą sprawca zapoznał się biorąc udział w rozprawie lub w innych czynnościach postępowania sądowego | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do 2 lat | Art. 23 ust. 3 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Naśladownictwo zewnętrznej postaci produktu | grzywna,
kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności do 2 lat | Art. 24 | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Organizowanie lub kierowanie systemem sprzedaży lawinowej | kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat | Art. 24a | Na wniosek pokrzywdzonego | |
| Fałszywe oznaczenie lub brak oznaczenia towarów lub usług | grzywna, areszt | Art. 25 ust. 1 | Na żądanie pokrzywdzonego
(wykroczenie) | |
| Dopuszczenie się czynu nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy | grzywna, areszt |
Art. 25 ust. 2 | Na żądanie pokrzywdzonego
(wykroczenie) | |
| Dopuszczenie się czynu nieuczciwej konkurencji w zakresie sprzedaży premiowanej | grzywna, areszt | Art. 25 ust. 2 | Na żądanie pokrzywdzonego
(wykroczenie) | |
| Rozpowszechnianie fałszywych informacji o przedsiębiorstwie (cudzym) | grzywna, areszt | Art. 26 ust. 1 | Na żądanie pokrzywdzonego
(wykroczenie) | |
| Rozpowszechnianie fałszywych informacji o przedsiębiorstwie (swoim) w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej | grzywna, areszt | Art. 26 ust. 2 | Na żądanie pokrzywdzonego
(wykroczenie) |
Ze sprawozdania z 2020 r. na temat statusu ochrony praw własności intelektualnej przygotowanego przez EUIPO (Urząd Unii Europejskiej ds. Własności intelektualnej) wynika, że naruszenie praw IP stanowi dochodową działalność przestępczą o stosunkowo niskim poziomie ryzyka, jeśli chodzi o prawdopodobieństwo wykrycia i ewentualnego ukarania. Zorganizowane grupy przestępcze są w dużym stopniu zaangażowane w podrabianie i piractwo, a przestępstwa związane z własnością intelektualną często powiązane są z innymi rodzajami przestępstw, takimi jak pranie pieniędzy, handel ludźmi i sporadycznie praca przymusowa [9].
Jeżeli padłeś ofiarą przestępstwa i chcesz dokonać zawiadomienia o jego popełnieniu lub złożyć wniosek o ściganie sprawcy skorzystaj z przygotowanych przez nas wzorów:
- wzór zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa w sprawach IP
- wzór wniosku o ukaranie
- wzór wniosku o zlecenie policji dokonania czynności dowodowych
- wzór wniosku o ściganie przestępstwa w sprawach IP
- wzór skargi w sprawach prywatnoskargowych
Jeśli zainteresował Cię temat, zapraszamy do lektury kolejnych wpisów cz. 2 na temat karnych aspektów prawa autorskiego związane z utworami i przedmiotami praw pokrewnych, cz. 3 dotyczącej własności przemysłowej oraz cz. 4 opisującej czyny nieuczciwej konkurencji.
