Naruszenie zasad uczciwej konkurencji może wywołać daleko idące skutki rynkowe. Dotknięty czynem niedozwolonym przedsiębiorca może zostać pozbawiony, w mniejszym lub większym stopniu, prowadzenia działalności gospodarczej albo zakres jego działalności może zostać znacznie ograniczony. Stąd wywodzi się potrzeba ochrony dobra prawnego jakim są zasady uczciwej konkurencji, a także uprawnione interesy konsumentów oraz wolność ekonomiczna wszelkich uczestników obrotu gospodarczego i ich interesy, które nie powinny doznawać uszczerbku wskutek nieuczciwych zachowań.
Spis treści
Raporty UE
Zgodnie z raportem EUROPOL i EUIPO z 2019 r. towary podrobione i pirackie mogą stanowić aż 6,8% przywozu UE, czyli 121 mld EUR. Roczna liczba zatrzymań podrobionych towarów przez organy celne w UE stopniowo spada od 2013 r., choć liczba zajętych przedmiotów i ich szacunkowa wartość zmniejszała się w wolniejszym tempie. Za tą lekko spadkową tendencją stoi stały wzrost skuteczności operacji, o czym świadczy liczba zajętych przedmiotów i ich wartość w przeliczeniu na sprawę lub postępowanie. Większość podrobionych towarów nadal pochodzi z Chin, choć w przypadku niektórych określonych kategorii produktów inne kraje również odgrywają istotną rolę[1].
Cz. 4 – czyny niedozwolone związane z czynami nieuczciwej konkurencji
Przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej za czyny nieuczciwej konkurencji zostały uregulowane w art. 23 – 27 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (uznk). Czyny określone w uznk tak jak i w przypadku ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz prawa własności przemysłowej stanowią przestępstwa w postaci występków i wykroczeń.
W ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji odpowiedzialność za nieumyślną realizację znamion typu czynu zabronionego przewidziana jest w wypadku wykroczeń z art. 25 uznk.
Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa
Stypizowany w art. 23 ust. 1 uznk czyn przewiduje karalność za ujawnianie innej osobie lub wykorzystywanie we własnej działalności gospodarczej informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli wyrządza to poważną szkodę przedsiębiorcy. Sprawcą tego przestępstwa może być jedynie osoba, na której ciąży obowiązek do zachowania tajemnicy w poufności.
Ze względu na brak definicji poważnej szkody można zastosować jedną z 3 wypracowanych uznawania szkody za poważną:
- proporcjonalną – za pomocą procentowego określenie stosunku rozmiarów szkody do ogólnej wartości mienia;
- wartości absolutnej – o wysokości szkody decyduje jej wartość wyrażona w liczbach bezwzględnych, a nie stosunek w jakim pozostaje do wartości mienia sprzed uszkodzenia;
- mieszaną – uwzględniała stopień uszkodzenia mienia, jak również odwoływała się do orientacyjnej wartości wyrażonej w liczbach absolutnych.
Pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji, jeżeli nastąpiło:
- w wyniku niezależnego odkrycia lub wytworzenia albo
- obserwacji, badania, rozłożenia na części, testowania przedmiotu dostępnego publicznie lub
- posiadanego zgodnie z prawem przez osobę, która pozyskała informacje i której uprawnienie do pozyskania informacji nie było ograniczone w chwili ich pozyskania.
Ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji, gdy nastąpiło:
- w celu ochrony uzasadnionego interesu chronionego prawem,
- w ramach korzystania ze swobody wypowiedzi lub
- w celu ujawnienia nieprawidłowości, uchybienia, działania z naruszeniem prawa dla ochrony interesu publicznego, lub gdy
- ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa wobec przedstawicieli pracowników w związku z pełnieniem przez nich funkcji na podstawie przepisów prawa było niezbędne dla prawidłowego wykonywania tych funkcji.
Czynem karalnym na postawie art. 23 ust. 2 uznk jest bezprawne uzyskanie informacji stanowiącej tajemnicę przedsiębiorstwa, a następnie jej ujawnienie innej osobie lub wykorzystanie we własnej działalności gospodarczej.
Występują dwie zasadnicze różnie pomiędzy czynem określonym w art. 23 uznk z ust. 1 a czynem z ust. 2:
- osoba sprawcy – w ust.1 osoba pozyskała informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa zgodnie z wolą uprawnionego i jest zobowiązana do zachowania jej w tajemnicy, a ust. 2 sprawcą jest osoba, która uzyskała takie informacje wbrew woli uprawnionego;
- szkoda – w przeciwieństwie do ust. 1, który wymaga wyrządzenia poważnej szkody, w przypadku ust. 2 wyrządzenie szkody przedsiębiorcy, którego informacje zostały ujawnione lub wykorzystane nie jest w ogóle wymagana dla wypełnienia znam tego czynu.
Oszukańcze splagiatowanie (kopiowanie) produktu
Przepis art. 24 uznk chroni interes przedsiębiorcy, poprzez zachowanie właściwego wyobrażenia klientów o marce przedsiębiorcy i oferowanych przez niego produktach a także chroni interes klienta przed niebezpieczeństwem wprowadzenia w błąd co do tożsamości producenta lub produktu. Niedozwolone są dwa typy działań:
- kopiowanie zewnętrznej postać produktu za pomocą technicznych środków reprodukcji oraz
- wprowadzanie do obrotu tak skopiowanego produktu
jeżeli będzie to stwarzać możliwość wprowadzenia klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu i zostanie przy tym wyrządza poważna szkoda przedsiębiorcy.
Należy pamiętać, że kopiowanie nie dotyczy wewnętrznej struktury produktu. Karalne jest jedynie takie działanie sprawcy, które polega na dokładnym odtworzeniu oryginału, czyli dotyczy takich kopii, które mają charakter odtwórczy i stanowią wierną kopię produktu naśladowanego.
Sprzedaż lawinowa
Organizowanie lub kierowanie systemem sprzedaży lawinowej jest czynem karalnym na gruncie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Istotą tego czynu nieuczciwej konkurencji jest zorganizowanie takiego systemu sprzedaży, w którym osoby nabywające produkty lub usługi od organizatora systemu sprzedaży otrzymują dodatkowe korzyści majątkowe, jeżeli skłonią inne osoby do zawarcia z organizatorem takiej samej umowy sprzedaży dóbr i usług. Sprzedaż lawinowa jest zaliczana jest szczególna odmiana tzw. „piramid finansowych“.
Dla popełnienia tego czynu nie jest istotne, czy rzeczywiście osoba, której proponuje się nabycie towaru bądź usługi, nabędzie towar bądź usługę, czy nie. Do popełnienia tego czynu dochodzi już na etapie samego składania propozycji. Nie ma również znaczenia czy w efekcie końcowym osoba wprowadziła do systemu nowe osoby.
Organizowanie systemu sprzedaży lawinowej to stworzenie warunków do funkcjonowania takiego sytemu. Kierowanie systemem sprzedaży lawinowej to zapewnienie jak najlepszego funkcjonowania systemu.
Nie stanowi czynu sprzedaży lawinowej, jeżeli zostaną spełnione łącznie dwa warunki:
- korzyści materialne uzyskiwane z uczestnictwa w systemie sprzedaży pochodzą ze środków uzyskiwanych z zakupu lub ze sprzedaży dóbr i usług po cenie, której wartość nie może rażąco przekraczać rzeczywistej wartości rynkowej tych dóbr i usług;
- osoba rezygnująca z udziału w systemie sprzedaży ma prawo do odprzedaży organizatorowi systemu za co najmniej 90% ceny zakupu wszystkich nabytych od organizatora nadających się do sprzedaży towarów, materiałów informacyjno-instruktażowych, próbek towarów lub zestawów prezentacyjnych zakupionych w przeciągu 6 miesięcy poprzedzających datę złożenia rezygnacji organizatorowi systemu sprzedaży.
Mylące oznaczenie lub brak oznaczenia towarów i usług
Na podstawie art. 25 uznk chroniony jest interes adresatów towarów i usług przedsiębiorcy, czyli klientów. Zakazane jest oznaczenie lub wbrew obowiązkowi nieoznaczanie towarów lub usług, które:
- wprowadza klientów w błąd albo
- nie informuje o ryzyku jak się wiąże z korzystaniem z nich
i naraża w ten sposób klientów na szkodę.
Wprowadzenie w błąd może dotyczyć:
- pochodzenia,
- ilości,
- jakości,
- składników,
- sposobu wykonania,
- przydatności,
- możliwości zastosowania,
- naprawy, konserwacji lub
- innych istotnych cech towarów lub usług.
Narażenie klientów na szkodę może dotyczy zarówno szkody majątkowej jak i niemajątkowej. Istotny jest również fakt, że przedsiębiorca, aby wypełnić znamiona tego czynu nie musi tej szkody wyrządzić, a wystarczy że narazi na nią klientów. Szkoda nie musi rzeczywiście powstać.
Czyny nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy i sprzedaży
Czyn nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy to zgodnie art. 16 uznk:
- reklama sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiająca godności człowieka;
- reklama wprowadzająca klienta w błąd i mogąca przez to wpłynąć na jego decyzję co do nabycia towaru lub usługi;
- reklama odwołująca się do uczuć klientów przez wywoływanie lęku, wykorzystywanie przesądów lub łatwowierności dzieci;
- wypowiedź, która, zachęcając do nabywania towarów lub usług, sprawia wrażenie neutralnej informacji;
- reklama, która stanowi istotną ingerencję w sferę prywatności, w szczególności przez uciążliwe dla klientów nagabywanie w miejscach publicznych, przesyłanie na koszt klienta niezamówionych towarów lub nadużywanie technicznych środków przekazu informacji;
- reklama porównawcza sprzeczna z dobrymi obyczajami.
Czynem nieuczciwej konkurencji w zakresie sprzedaży jest sprzedaż premiowana, czyli sprzedaż polegająca na sprzedaży konsumentom towarów lub usług połączonej z nieodpłatną premią.
Nie jest czynem zabronionym sprzedaż premiowana, jeżeli premię stanowią towary lub usługi:
- o niewielkiej wartości lub próbki towaru;
- wygrane w loteriach promocyjnych, organizowanych na podstawie przepisów o grach hazardowych lub konkursach, których wynik nie zależy od przypadku.
Rozpowszechnianie fałszywych informacji o przedsiębiorstwie
Rozpowszechnianie fałszywych informacji o przedsiębiorstwie dzielimy na dwa rodzaje wykroczeń:
- pomawianie w celu szkodzenia przedsiębiorcy – rozpowszechnianiem nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości o przedsiębiorstwie (w szczególności o osobach kierujących przedsiębiorstwem, wytwarzanych towarach, świadczonych usługach lub stosowanych cenach albo o sytuacji gospodarczej lub prawnej przedsiębiorstwa) w celu szkodzenia przedsiębiorcy;
- nieuczciwe zachwalanie swojego przedsiębiorstwa – rozpowszechnianiem nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości o swoim przedsiębiorstwie lub przedsiębiorcy (w szczególności o osobach kierujących przedsiębiorstwem, wytwarzanych towarach, świadczonych usługach lub stosowanych cenach albo o sytuacji gospodarczej lub prawnej przedsiębiorstwa) w celu przysporzenia korzyści majątkowej lub osobistej sobie, swojemu przedsiębiorstwu lub osobom trzecim.
Wiadomości wprowadzające w błąd, to takie, które są obiektywnie prawdziwe, jednakże zostały przedstawione w taki sposób, iż mogą wywołać u odbiorcy mylne i negatywne wyobrażenie o przedsiębiorcy czy przedsiębiorstwie. Przykładowo, dotyczy to opublikowania fragmentu dokumentu, wypowiedzi wyrwanej z kontekstu, która stawia przedsiębiorcę w negatywnym świetle.
Korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego. Korzyścią majątkową jest każde powiększenie majątku zarówno swojego jak i innej osoby albo uniknięcie w nim strat. Jako przykład korzyści osobistych można podać otrzymanie awansu, uzyskanie zatrudnienia na danym stanowisku w danej firmie, umożliwienie zawarcia znajomości z wpływową osobą, poparcie w uzyskaniu odznaczenia.
Poza powyżej opisanymi przestępstwami penalizowane są czyny będące wykroczeniami, takie jak:
- odmowa współpracy z rzecznikiem konsumentów
- agresywna praktyka rynkowa
- oszukańcze oznaczenia towaru albo usług
- sprzedaż bonusowa
- nierzetelne informowanie o przedsiębiorstwie
Zestawienie kar jakie grożą za popełnienie przestępstw związanych czynami nieuczciwej konkurencji znajdziesz w tabeli gotowej do pobrania.
Jeżeli jako przedsiębiorca padłeś ofiarą przestępstwa lub wykroczenia wynikającego z czynu nieuczciwej konkurencji i chcesz złożyć wniosek o ściganie lub ukaranie sprawcy skorzystaj z naszej pomocy. Jeśli zainteresował Cię temat, zapraszamy do lektury kolejnych wpisów cz. 2 na temat karnych aspektów prawa autorskiego związane z utworami i przedmiotami praw pokrewnych, cz. 3 dotyczącej własności przemysłowej oraz cz. 1 zawierającej podstawowe informacje z zakresu regulacji karnych w IP.