Poza spektakularnymi kradzieżami dzieł sztuki z muzeów, codziennie dochodzi do milionów większych i mniejszych naruszeń związanych z nielegalnym używaniem utworów i przedmiotów praw pokrewnych. Szczególnie w Internecie. Jeśli już dojdzie do naruszenia Twoich praw, warto abyś zaopatrzył się w dowód naruszenia, np. poprzez wydrukowanie treści strony internetowej, na której Twój utwór został umieszczony bez Twojej zgody i wiedzy. O zapisanie treści strony można poprosić notariusza; wówczas protokół notarialny z podaniem adresu www i wydruku strony stanowić może dowód w ewentualnym procesie przeciwko sprawcy naruszenia.
Spis treści
Rodzaje cyberprzestępstw
W raporcie przygotowanym i opublikowanym przez EUIPO i EUROPOL w 2019 r. podkreślono trudność w ściganiu przestępstw popełnianych przy użyciu Internetu. Fałszerze mają wyjątkowe możliwości prowadzenia działalności pirackiej – sprzedaży i rozprowadzania nielegalnych książek, gier, filmów i muzyki. Nielegalne treści cyfrowe są rozpowszechniane za pośrednictwem sieci peer-to-peer, ale coraz częściej również za pośrednictwem serwerów przechowywania danych (cyberschowków). Właściciele tych platform czerpią zyski z reklam cyfrowych, w tym często z powszechnych reklam znanych marek. W ostatnich latach odnotowuje się również coraz większą liczbę wykrytych przypadków nielegalnego korzystania z technologii telewizji IPTV. W wielu takich przypadkach serwery znajdują się w innych krajach niż serwery obsługujące sprzedaż subskrypcji, co sprawia, że wykrywanie związanych z nimi przestępstw jest dla organów ścigania wyjątkowo skomplikowane[2].
Cz. 2 – czyny niedozwolone związane z utworami i przedmiotami praw pokrewnych
Odpowiedzialność karna związana z utworami i przedmiotami praw pokrewnych uregulowana została w artykułach 115 – 119 prawa autorskiego. Zasadniczo przepisy te określają znamiona przestępstw umyślnych. Tylko dwa czyny dopuszczają nieumyślność przestępstwa tj. przewidziane w art. 116 ust. 4 oraz art. 118 ust. 3 prawa autorskiego.
Przywłaszczenie cudzego autorstwa (plagiat)
Przywłaszczenie autorstwa cudzego utworu lub artystycznego wykonania w języku prawniczym nazywane jest plagiatem. Możemy wyróżnić dwa rodzaje plagiatu:
- plagiat jawny – przejęcie cudzego utworu lub artystycznego wykonania w niezmienionej postaci lub z minimalnymi zmianami, jak np. prosta zmiana koloru, przestawienie szyku zdań, usunięcie pewnych fragmentów itp.;
- plagiat ukryty – to przejęcie elementów twórczych z utworu i zmodyfikowaniu ich wprowadzeniu w nich takich zmian, aby upozorować własne autorstwo.
Za przywłaszczenie autorstwa można także uznać cytowanie z naruszeniem zasad dozwolonego cytatu określonych w art. 29 i art. 34 prawa autorskiego. Nieoznaczenie zaczerpniętego fragmentu z cudzego utworu we własnym dziele jest naruszeniem i wypełnia znamiona czynu określonego w art. 115 prawa autorskiego nawet wtedy, gdy autor tego fragmentu wskazany został w bibliografii lub spisie literatury. Taki zabieg, choć stosowany często w książkach popularnonaukowych, nie czyni zadość wymogom precyzyjnego wskazania, jaka część cudzego utworu została wykorzystana.
W zakresie sposobu przywłaszczenie sobie autorstwa cudzego utworu lub artystycznego wykonania zachodzi pełna dowolność. Istotne jest jedynie, żeby zachowanie sprawcy wyraźnie wskazywało, że traktuje on cudzy utwór (artystyczne wykonanie) jak pochodzący od niego. Przywłaszczenie cudzego utworu może mieć postać oznaczenia swoim nazwiskiem egzemplarza nośnika, na którym utrwalono utwór, podpisania się jako twórca cudzego dzieła i opublikowania go w sieci, dopisania się jako współtwórca utworu, pomimo braku wkładu twórczego w powstanie dzieła.
Warto podkreślić, że naśladowanie cudzych wykonań, np. wykonywanie coverów znanych utworów nie jest przestępstwem. Wynika to z tego, że prawo artysty różni się od prawa autora i nie istnieje możliwość powtórzenia wykonania w identycznej postaci, a także trudno jest określić jakie właściwie elementy zostały przejęte przez naśladowcę.
Bezprawne rozpowszechnianie utworu
Niedozwolone rozpowszechnianie utworu może dotyczyć:
- rozpowszechniania utworu bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom, dotyczy to zarówno oryginału utworu jak i jego opracowania;
- rozpowszechniania utworu lub jego opracowania bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy.
Poprzez rozpowszechnianie utworu należy rozumieć uczynienie utworu dostępnym dla większej liczby osób. Jednorazowe udostępnienie utworu tylko w najbliższym kręgu (krewnych, znajomych lub współpracowników) nie jest rozpowszechnianiem w rozumieniu art. 116 prawa autorskiego.
Jako formy rozpowszechniania w Internecie można wskazać udostępnianie utworu na stronie internetowej, czy portalu społecznościowym, a także w serwisach streamingowych. Formą rozpowszechniania jest także wymiana plików w sieci peer2peer np. za pośrednictwem torrentów.
Publiczne zniekształcenie utworu
Czynem niedozwolonym jest także publiczne zniekształcenie utworu. Zniekształcenie należy rozumieć jako bezprawną ingerencję w formę lub treść określonych przedmiotów praw autorskich i praw pokrewnych.
Ta regulacja wynika m.in. z treści art. 16 prawa autorskiego dotyczącego zakresu autorskich praw osobistych, które chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do nienaruszalności treści i formy utworu. Oznacza to zakaz wprowadzania zmian do utworu bez zgody twórcy.
Natomiast w art. 86 ust. 1 pkt 1 lit. c zostało ujęte, w węższym zakresie niż prawo twórcy, prawo artysty wykonawcy do sprzeciwiania się jakimkolwiek wypaczeniom, przeinaczeniom i innym zmianom wykonania, tylko wtedy, gdy mogłyby naruszać jego dobre imię.
Nielegalne utrwalanie i zwielokrotnianie utworów
Na podstawie art. 117 prawa autorskiego chronione są interesy majątkowe podmiotów, którym przysługują prawa majątkowe do utworów, artystycznych wykonań, fonogramów, wideogramów lub nadań, obejmujące pola eksploatacji w zakresie utrwalania i zwielokrotniania. Utrwaleniem utworu będzie wytworzenie określoną techniką egzemplarza utworu, natomiast zwielokrotnieniem będzie kopiowanie utworu. Nie ma przy tym znaczenia, jaką technikę i urządzenia wykorzystano do zwielokrotniania utworu, czy nośnik, na którym utrwalono utwór.
Paserstwo
Art. 118 prawa autorskiego penalizuje (od “pena” łac. “kara”) paserstwo, czyli nielegalny obrót nośnikami utworów, artystycznych wykonań, fonogramów i wideogramów. Czyn paserstwa może być popełniony poprzez:
- nabycie takiego nośnika bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom;
- pomoc przy zbyciu takiego nośnika;
- przyjęcie nośnika rozpowszechnianego albo zwielokrotnionego bez uprawnienia lub wbrew jego warunkom;
- pomoc w ukryciu nośnika.
W przypadku, gdy sprawca dopuści się więcej niż jednej ze wskazanych czynności (np. przyjmie na przechowanie nielegalnie zwielokrotnione pliki z muzyką, a następnie pomoże przy ich zbyciu), jeżeli te czynności dotyczą tego samego utworu lub artystycznego wykonania, popełnia jedno przestępstwo.
Przedmiot będący nośnikiem musi mieć charakter “piracki”, czyli zawierać utwór albo przedmiot prawa pokrewnego rozpowszechniony lub zwielokrotniony bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom. W tym znaczeniu paserstwo ma charakter wtórny do czynu zabronionego polegającego na nielegalnym zwielokrotnianiu (art. 117 prawa autorskiego) lub rozpowszechnianiu (art. 116 prawa autorskiego).
Wytwarzanie urządzeń do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia zabezpieczeń technicznych
Regulacja zawarta w art. 1181 prawa autorskiego wskazuje dwa typy czynów zabronionych polegające na:
- wytwarzaniu, dokonywaniu obrotu, reklamowaniu oraz
- posiadaniu, przechowywaniu lub wykorzystywaniu
urządzeń lub ich komponentów przeznaczonych do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia skutecznych technicznych zabezpieczeń przed odtwarzaniem, przegrywaniem, czy zwielokrotnianiem utworów oraz przedmiotów praw pokrewnych.
Przez urządzenia należy rozumieć mechanizm lub zespół mechanizmów służący do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia skutecznych technicznych zabezpieczeń utworów (przedmiotów praw pokrewnych) przed nieuprawnioną eksploatacją, natomiast za „komponenty” należy uznać części składowe tych urządzeń ale takie, które odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu tego urządzenia.
Warto podkreślić, że przepis ten nie dotyczy obchodzenia lub usuwania zabezpieczeń przy pomocy programów komputerowych ze względu na to, że programy komputerowe nie są urządzeniami.
Naruszenie prawa do kontroli i prawa do informacji
Czynem niedozwolonym na gruncie prawa autorskiego jest utrudnianie kontroli korzystania z utworu, artystycznego wykonania, fonogramu lub wideogramu a także odmowa udzielenia informacji dotyczącej dokumentacji mającej istotne znaczenie dla ustalenia wysokości wpływów z korzystania z utworu.
Kontrola korzystania z utworu obejmuje informacje o aktualnych sposobach jego eksploatacji, wysokości wpływów z tego tytułu, liczby osób, które nabyły egzemplarze utworu. Natomiast do żądania udzielenia informacji mogą być jedynie uprawnieni twórcy lub artyści wykonawcy, ponieważ prawo do informacji (art. 47 prawa autorskiego) nie przysługuje producentom fonogramu lub wideogramu.
Zestawienie kar jakie grożą za popełnienie przestępstw związanych z utworami lub prawami pokrewnym znajdziesz w tabeli gotowej do pobrania. Oczywiście nawet w przypadku niewielkich naruszeń zadziała efekt skali gdy sprawcy działają przez stworzenie sieci.
Jeżeli jako uprawniony z praw autorskich do utworu padłeś ofiarą przestępstwa i chcesz dokonać zawiadomienia o jego popełnieniu lub złożyć wniosek o ściganie sprawcy skorzystaj z przygotowanych przez nas wzorów:
- wzór zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa w sprawach IP
- wzór wniosku o ukaranie
- wzór wniosku o zlecenie policji dokonania czynności dowodowych
- wzór wniosku o ściganie przestępstwa w sprawach IP
- wzór skargi w sprawach prywatnoskargowych
Jeśli zainteresował Cię temat, zapraszamy do lektury cz 1 o podstawowych informacjach z zakresu regulacji karnych i kolejnych wpisów cz. 3 na temat własności przemysłowej oraz cz. 4 dotyczącej czynów nieuczciwej konkurencji.
