Czym jest portfolio nie trzeba chyba nikomu mówić, ale dla przypomnienia: jest to zaprezentowanie umiejętności w postaci wykonanych prac przez twórcę, np. fotografa, grafika, malarza, scenarzystę czy architekta. Jest wizualną wizytówką twórcy, dowodem jego talentu i możliwości; zbiorem pozwalającym na poznanie dorobku twórczego. Im dłuższy staż, im bardziej twórczy artysta – tym portfolio jest większe i bogatsze.
Portfolio służy przede wszystkim do promocji swojej twórczości, zbierania nowych zleceń oraz pochwalenia się swoimi umiejętnościami. Może ono przybrać dosłownie postać teczki, w której zbieramy swoje prace lub np. zostać zamieszczone na stronie internetowej lub fanpage’u. Posiadanie ciekawego i bogatego portfolio często stanowi klucz do sukcesu, nic więc dziwnego, że twórcy – artyści, architekci czy graficy promują efekty swojej pracy tworząc coraz to ciekawsze portfolio.
Spis treści
Twórczość i przeniesienie praw do jej rezultatów
Jeżeli tworzysz swoje prace samodzielnie w ramach wolnego zawodu czy samozatrudnienia, co do zasady nie ma przeszkód byś się nimi posługiwał w swoim portfolio. Co do zasady, ponieważ istnieją sytuacje, w których nie będziesz mógł tego zrobić lub też będziesz na to potrzebować zgody osoby czy osób trzecich. Najczęściej prace wykonywane w ramach wolnego zawodu są zawierane na podstawie umów o dzieło, to właśnie w tej umowie powinny znaleźć się wszystkie niezbędne zapisy regulujące nie tylko kwestie związane z powstaniem dzieła, ale także regulujące prawa do dzieła po jego wykonaniu i przekazaniu nabywcy.
Zgodę na umieszczenie pracy w swoim portfolio będziesz potrzebować, jeżeli przeniesiesz prawa do utworu na osobę trzecią. Należy o tym pamiętać przy zawieraniu umowy z przeniesieniem praw autorskich by odpowiednio uregulować te kwestie jeżeli chcesz mieć możliwość umieszczania swoich prac w portfolio. Przeniesienie w drodze umowy majątkowych praw autorskich powoduje ich przejście na nabywcę na wszystkich polach eksploatacji wskazanych w umowie. Zatem jeżeli w umowie nie zawrzecie postanowienia na podstawie, którego będziesz mieć pozwolenie na prezentowanie prac w portfolio – powinieneś dodatkowo mieć na to zgodę nabywcy, najlepiej na piśmie.
Wizerunek na pracach załączonych do portfolio
Na ewentualnie ograniczenia musisz także zwrócić uwagę, jeżeli tworzysz tylko dla siebie i nie sprzedajesz jeszcze swoich prac. Zgoda na umieszczenie swojej pracy w portfolio może być Ci potrzebna, gdy na Twoich pracach przedstawiony jest wizerunek osoby trzeciej, która nie otrzymała za to wynagrodzenia. Zgodnie z treścią art. 80 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
To znaczy – jeśli jesteś fotografem, który robi zdjęcia podczas zamówionej sesji, w której biorą udział modele – jeśli otrzymali oni wynagrodzenie, nie musisz ich pytać o zgodę na publikację ich wizerunku o ile nie zostało to zastrzeżone. Nie musisz również posiadać zgody w przypadku, gdy twoje prace przedstawiają wizerunek osób powszechnie znanych, jeżeli został utrwalony, gdy wykonywały one swoje funkcje publiczne lub zawodowe oraz gdy wizerunek osoby trzeciej stanowi tylko nieznaczący szczegół całości (np. przy fotografowaniu krajobrazu miasta). Więcej na temat wizerunku i możliwości jego wykorzystywania możesz przeczytać we wcześniejszym artykule: Gdy Covid 19 ustąpi i znowu otworzą się kluby, restauracje, muzea, wrócimy na zajęcia do uczelni, wyjedziemy na wakacje… Czy wiesz jak prawo reguluje możliwość korzystania z wizerunku?
Pracodawca – utwór pracowniczy
Zupełnie inaczej sytuacja będzie wyglądała, jeżeli wykonujesz swoje obowiązki w ramach umowy o pracę. Jeżeli w ramach wykonywanej pracy tworzysz utwory, to najprawdopodobniej są to utwory pracownicze. Stosunek między pracownikiem, a pracodawcą reguluje art. 12. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zgodnie, z którym:
Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
Zatem jeśli w umowie nie zostało to uregulowane odmiennie, z chwilą, w której Twój pracodawca zaakceptuje i przyjmie wykonaną przez Ciebie pracę, która jest utworem, nabywa on do niej autorskie prawa majątkowe i podobnie jak w poprzednim przypadku, to on ma prawo z niej korzystać. Przepis ten jednak ma zastosowanie jedynie w sytuacji, gdy ze stosunku pracy wynika, iż do obowiązków pracowniczych należy tworzenie dzieł, będących utworem. Jeżeli więc pracodawca zleci np. sekretarce wykonanie grafiki do kartki świątecznej, którą zamierza rozesłać do klientów, a w umowie nie zawarto tego w jej zakresie obowiązków, nie będzie miał zastosowania przepis art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych i nie nabędzie praw do twórczości sekretarki.
Autorskie prawa osobiste – niezbywalne prawo twórcy
Zarówno w przypadku umów cywilnoprawnych jak i umów ze stosunku pracy należy pamiętać, że każdemu twórcy przysługują autorskie prawa osobiste, które chronią nieograniczoną w czasie i niezbywalną więź twórcy z utworem. Możliwość prezentowania swoich prac w portfolio jest przejawem tej niezbywalnej więzi autora i utworu. Powołanie się na autorskie prawa osobiste jako argument do prezentowania prac w portfolio wydaje się być jak najbardziej słuszny, choć może być przyczyną sporów i kwestionowania tego prawa przez nabywcę.
Choć autorskie prawa osobiste są niezbywalne, twórca może zobowiązać się do ich niewykonywania w ramach umowy licencyjnej czy umowy przeniesienia praw autorskich. Nabywcy utworu bardzo często w ten sposób zabezpieczają się w umowie, a twórcy zgadzają się na zapisy ograniczające ich prawa osobiste lub zezwalające osobom trzecim na ich wykonywanie w imieniu twórcy. Jeśli zależy Ci, na prezentowaniu swojego portfolio – upewnij się, że w treści umowy zachowałeś prawo do wykonywania tego uprawnienia – pozwali to uniknąć spornych sytuacji w przyszłości.
Jeśli utwór powstał we współpracy z innymi twórcami
Autorem jest twórca, osoba, której wkład pracy twórczej przyczynił się do powstania utworu. Tym samym, autorem może być jedynie człowiek. Zdarza się, że jeden utwór powstaje we współpracy kilku osób. W takiej sytuacji mamy do czynienia ze współautorstwem utworu. Należy jednak pamiętać, że współautorami uprawnionymi do praw autorskich do utworu, będę jedynie te osoby, które wniosły wkład twórczy do powstania pracy. Nie będą zatem współtwórcami osoby, które wykonywały pracę techniczną czy organizacyjną, która nie miała związku z powstaniem nowego dobra intelektualnego w postaci utworu. To jak to jest z wykorzystaniem takiej pracy we własnym portfolio przez jednego ze współautorów?
Współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie, a jeżeli nie uregulowali tego w inny sposób, domniemywa się, że są współtwórcami w częściach równych. Jednocześnie ustawodawca daje każdemu ze współtwórców prawo do wykonywania praw autorskich do swojej części utworu bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Jednakże, do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu konieczna jest zgoda wszystkich uprawnionych[1]. W związku z tym, zakładając, że chcesz w swoim portfolio zamieścić efekt końcowy, a nie jego część wykonaną przez siebie, musisz mieć na to zgodę pozostałych współtwórców, a także wskazać wszystkich współautorów utworu.
Podsumowując, możesz zamieścić swoje prace w portfolio:
- jeżeli nie przeniosłeś do nich praw autorskich, a jeżeli to zrobiłeś – jeżeli masz na to zgodę nabywcy na prezentację prac w ramach portfolio;
- jeżeli masz zgodę na wykorzystanie wizerunku osoby, która została uwieczniona w twojej pracy;
- jeżeli jesteś jednym ze współtwórców utworu – gdy masz na to zgodę pozostałych współtwórców;
- jeżeli stworzyłeś utwór pracowniczy – gdy masz na to zgodę swojego pracodawcy.
Zadbaj o prawidłowe zabezpieczenie twoich praw dzięki odpowiednio przygotowanej umowie o dzieło z przeniesieniem praw autorskich. Nie zapomnij o uzyskaniu zgody na korzystanie z czyjegoś wizerunku.
