Z dniem 1 stycznia 2021 r. do domeny publicznej przechodzi twórczość autorów zmarłych 70 lat temu. Pośród tych osób znajdziemy takie nazwiska jak: George Orwell, Jan Bułhak czy Zygmunt Rozwadowski. Dlaczego mimo, że wskazani twórcy zmarli w różnych momentach 1950 r. majątkowe prawa autorskie wygasają właśnie pierwszego dnia nowego roku? Zgodnie z art. 39 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych (“upapp”) czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w pełnych latach następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego rozpoczyna się jego bieg, czyli najczęściej od śmierci twórcy. Właśnie z tego powodu, co roku 1 stycznia „uwalniane są” nowe utwory. 

Cechy praw autorskich

Autorskie prawa do danego utworu powstają z chwilą „pojawienia” się utworu. Różny jest jednak czas trwania praw autorskich: osobiste prawa autorskie do utworu nigdy nie wygasają tzn., zawsze, jeśli będziemy znać autorstwo tego utworu, powiążemy dany utwór z nazwiskiem jego twórcy; natomiast majątkowe prawa autorskie wygasają z upływem 70 lat:

  • od śmierci twórcy lub od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych współtwórców utworu;
  • jeżeli twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu;
  • jeżeli autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy „upapp” innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia;
  • w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego.

Zagadnienie czasu ochrony prawnoautorskiej ma znaczenie w sytuacji, gdy chcemy skorzystać z utworu, którego twórca zmarł ponad 70 lat temu. Na umieszczenie takiego utworu w Internecie czy na wykorzystanie takiego utworu znalezionego w Internecie nie musimy uzyskiwać zgody spadkobierców twórcy, ponieważ utwór taki trafił do tzw. domeny publicznej, czyli zbioru utworów traktowanych jako wspólny dorobek ludzkości.

Czym jest domena publiczna?

Domena publiczna (ang. public domain) – jest to koncepcja, która zakłada istnienie zasobu twórczości dostępnej bez ograniczeń dla każdego. W tym zasobie mieści się twórczość, z której można korzystać bez ograniczeń wynikających z uprawnień, jakie mają posiadacze autorskich praw majątkowych, gdyż prawa te:

  • wygasły – bo upłynął termin ochrony przewidziany prawem autorskim;
  • twórczość ta nigdy nie była przedmiotem prawa autorskiego – utwory, które nigdy nie korzystały z ochrony prawnoautorskiej (np. zdjęcia reporterskie pochodzące z okresu 1952-1994, fotografie powstałe przed 1994 r. i niepodpisane przez autora);
  • twórczość, która nie jest przedmiotem prawa autorskiego  – akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne, proste informacje prasowe.

Dzieła znajdujące się w domenie publicznej mogą być wykorzystywane dowolnie: komercyjnie i niekomercyjnie. Można z nich korzystać nie tylko w Internecie ale na innych polach eksploatacji. Z tego powodu bardzo często możemy znaleźć np. słynne obrazy w odświeżonej wersji na ubraniach, okładkach ale także w reklamach czy w twórczości współczesnych artystów. Zapewne już wkrótce zobaczymy na kubkach i koszulkach prace Szczepana Andrzejewskiego, Pawła Gajewskiego czy Władysława Grudzińskiego. Możemy sięgnąć do fragmentów tekstów Roku 1984 czy Folwarku zwierzęcego Georga Orwella, opowiadań o Pucu i Bursztynie Jana Antoniego Grabowskiego czy publikować prace Jana Bułhaka – ojca polskiej fotografii, bądź kompozycje Stanisława Hieronima Nawrockiego. Lista nazwisk artystów, których prace trafiły w tym roku do domeny publicznej obejmuje 1333 pozycji.

Poza twórczością artystyczną, do domeny publicznej trafiają dobra chronione przepisami prawa własności przemysłowej po upływie czasu na jaki została udzielona im ochrona: dotyczy to opatentowanych rozwiązań po 20 latach od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym, wzorów użytkowych po 10 latach od daty dokonania zgłoszenia czy wzorów przemysłowych po upływie maksymalnie 25 – letniej ochrony, baz danych po okresie piętnastu lat następujących po roku, w którym baza danych została sporządzona, jeśli nie wprowadzono jakiejkolwiek istotnej zmiany treści bazy danych.

Przejście dóbr intelektualnych do domeny publicznej pozwala na ich rozpowszechnianie, a tym samym na niezapomnienie. Tak postrzegana domena publiczna jest

bogactwem informacji, które są wolne od wszelkich barier dostępu lub ograniczeń ponownego użycia, ponieważ składają się na nią treści wolne od jakiejkolwiek ochrony prawnoautorskiej albo takie, dla których właściciele praw postanowili usunąć te bariery. Jest to surowiec, który stanowi podstawę dla rozwoju wiedzy i powstawania nowych dzieł kultury

– jak twierdzą twórcy Manifestu domeny publicznej , podkreślając, że domena publiczna może być zasilona także przez

  1. Utwory, które są dobrowolnie udostępniane przez posiadaczy praw. Twórcy mogą usuwać ograniczenia korzystania z ich twórczości poprzez stosowanie wolnych licencji lub innych narzędzi prawnych, które pozwalają innym wykorzystywać ich utwory bez ograniczeń. Twórcy mogą też przekazywać swoją twórczość do Domeny publicznej. Definicja wolnego oprogramowania http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html, definicja wolnych treści kultury http://freedomdefined.org/Definition, oraz definicja otwartej wiedzy http://opendefinition.org/1.0/ określają czym jest wolne licencjonowanie.
  2. Przywileje użytkowników zapewnione przez wyjątki i ograniczenia prawa autorskiego oraz zasady fair use i fair dealing. Przywileje te stanowią integralną część Domeny Publicznej. Gwarantują one taki poziom dostępu do wspólnej kultury i wiedzy, który zapewnia funkcjonowanie kluczowych instytucji społecznych i który umożliwia uczestnictwo w życiu społecznym osobom ze specjalnymi potrzebami.”

Więcej o Manifeście Domeny publicznej można przeczytać na stronie: https://publicdomainmanifesto.org/pl/

Gdzie szukać zasobów?

Można przeglądać zbiory dostępne on line:

  • https://domenapubliczna.org/zasoby/ – zawiera listę podpowiedzi
  • http://otwartezasoby.pl – pod tagiem “domena publiczna”
  • https://polona.pl/ – największa bibliotek cyfrowa administrowana przez Biblioteka Narodową udostępnia ponad 2 mln. książek, starych druków, rękopisów, grafik, map, nut, fotografii, ulotek, afiszy i pocztówek
  • europeana.eu – dostęp do ponad 50 milionów pozycji cyfrowych – książek, muzyki, dzieł sztuki i innych
  • en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Public_domain_resources – zawiera linki do zbiorów z całego świata
  • wolnelektury.pl – to projekt fundacji Nowoczesna Polska realizowany pro publico bono, we współpracy z Biblioteką Narodową, Biblioteką Ślaską oraz Biblioteką Elbląską pod patronatem Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, wszystkie utwory zamieszczone w bibliotece Wolne Lektury można zgodnie z prawem bezpłatnie przeglądać, słuchać, pobierać na swój komputer, a także udostępniać innym i cytować.

________________

Jeśli nie jesteś pewny czy utwór, z którego chcesz korzystać znajduje się w domenie publicznej – skontaktuj się z nami. Chcesz wiedzieć więcej o prawie autorskim? Teraz specjalna okazja! E-book Prawo autorskie w pytaniach i odpowiedziach 25% taniej. 

Jesteś uprawnionym z autorskich praw majątkowych do utworu i chcesz przenieść je na osobę trzecią? Skorzystaj z wzoru umowy przeniesienia autorskich praw majątkowych i zarabiaj na posiadanych prawach autorskich zanim utwory wejdą do domeny publicznej.

Photo by Mika Baumeister on Unsplash
Udostępnij