Na 27 państw europejskich polskie innowacje plasują się na czwartym miejscu… od końca.

Według Europejskiego Rankingu Innowacyjności (EIS) za 2020 r. za nami pozostały tylko Bułgaria, Chorwacja i Rumunia. Poziom osiągnięty przez Polskę dwukrotnie w innowacjach przekroczyły Dania, Finlandia, Luksemburg, Niderlandy i Szwecja. W szerszej perspektywie: Unia Europejska z trudem zachowała w ostatnim roku przewagę nad Stanami Zjednoczonymi, ale traci dystans w stosunku do Australii, Japonii i Korei Południowej. Chiny doganiają Unię w tempie pięciokrotnie przewyższającym tempo wzrostu innowacyjności w UE, a prognozy wskazują, że Chiny zmniejszą tę lukę jeszcze bardziej i prawdopodobnie prześcigną USA, jeśli utrzymają się obecne tendencje[1].

 

Dlaczego badamy poziom innowacji państw i firm?

W Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”[2] przez innowacyjność gospodarki określono zdolność i motywację podmiotów gospodarczych do ustawicznego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce wyników prac badawczych i rozwojowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków. Innowacyjność oznacza również doskonalenie i rozwój istniejących technologii produkcyjnych, eksploatacyjnych i dotyczących sfery usług, wprowadzanie nowych rozwiązań w organizacji i zarządzaniu, doskonalenie i rozwój infrastruktury, zwłaszcza dotyczącej gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji.

W III edycji raportu „Monitoring innowacyjności polskich przedsiębiorstw. Wyniki III edycji badania 2020” przygotowanego przez PARP[3] znalazło się stwierdzenie, iż „innowacje stanowią obecnie jedno z głównych źródeł przewag konkurencyjnych firm, choć oczywiście możliwe jest konkurowanie innymi czynnikami (np. ceną). Dlatego nie jest wykluczona sytuacja, w której firmy nieinnowacyjne osiągają wyniki zbliżone lub lepsze od firm innowacyjnych. Z drugiej strony „tradycyjne” źródła przewag takie jak dostęp do kapitału, materiałów i technologii czy lokalizacja tracą na znaczeniu, przede wszystkim z uwagi na to, że dostęp do nich jest coraz łatwiejszy”.

Zatem nasuwa się wniosek, że te gospodarki, które nie mogą konkurować ceną powinny stawiać na innowacyjność.

Czym są innowacje?

Definicji trzeba poszukiwać w Oslo manual[4]. Zgodnie z tym opracowaniem, innowacje możemy podzielić na: produktowe oraz procesów biznesowych.

  • innowacje produktowe to wprowadzenie na rynek nowego lub ulepszonego wyrobu lub usługi, znacznie różniących się od poprzednio oferowanych wyrobów lub usług. Mogą to być znaczące zmiany pod względem specyfikacji technicznych, komponentów i materiałów, wbudowanego oprogramowania, łatwości obsługi lub innych cech funkcjonalnych. Innowacja produktowa może być wynikiem zastosowania nowej wiedzy lub technologii bądź nowych zastosowań lub kombinacji istniejącej wiedzy i technologii. Nowy produkt to wyrób lub usługa, które różnią się znacząco swoimi cechami lub przeznaczeniem od produktów dotychczas wytwarzanych przez przedsiębiorstwo. Ulepszenia istniejących produktów polegają na zmianach materiałów, komponentów oraz innych cech zapewniających lepsze działanie tych produktów. Innowacje produktowe w zakresie usług polegają na wprowadzeniu udoskonaleń w sposobie świadczenia usług, na dodaniu nowych funkcji lub cech do istniejących usług lub na wprowadzeniu całkowicie nowych usług. Innowacją produktową nie są zmiany, które nie pociągają za sobą zmian cech funkcjonalnych lub zastosowań produktu. Rutynowe aktualizacje czy modernizacje oraz regularne zmiany sezonowe również nie stanowią innowacji produktowej.
  • innowacje procesów biznesowych to wprowadzenie nowych lub ulepszonych procesów biznesowych w przedsiębiorstwie w ramach jednej lub wielu funkcji biznesowych, które znacząco zmieniają dotychczas stosowane procesy biznesowe. Metody produkcji to technologie, urządzenia i oprogramowanie wykorzystywane do produkcji (wytwarzania) wyrobów lub usług. Metody z zakresu logistyki, dostaw lub dystrybucji w przedsiębiorstwie obejmują urządzenia, oprogramowanie i techniki wykorzystywane do nabywania środków produkcji, alokowania zasobów w ramach przedsiębiorstwa lub dostarczania produktów finalnych. Do innowacji procesów biznesowych zalicza się nowe lub ulepszone metody tworzenia i świadczenia usług. Mogą one polegać na zmianach w zakresie sprzętu i oprogramowania wykorzystywanego dla działalności usługowej lub na zmianach w zakresie procedur i technik wykorzystywanych do świadczenia usług. Innowacje procesowe obejmują także nowe lub ulepszone techniki, urządzenia i oprogramowanie w działalności pomocniczej takiej jak księgowość, obsługa informatyczna, zaopatrzenie lub prace konserwacyjne. Do innowacji procesów biznesowych zalicza się również nowe metody organizacyjne, takie jak zasady działania wewnątrz przedsiębiorstwa lub w relacji z otoczeniem, podziału zadań, usprawnień decyzyjnych i zarządzania zasobami ludzkimi oraz metody marketingowe w zakresie wizualizacji opakowań, kształtowania cen, technik promocji, lokowania produktu lub usług posprzedażowych. Innowacje procesów biznesowych mogą mieć na celu obniżenie kosztów jednostkowych produkcji lub dostawy, podniesienie jakości, produkcję bądź dostarczanie nowych lub udoskonalonych produktów, poprawę efektywności przedsiębiorstwa i jego pozycji rynkowej.

Nowy lub ulepszony produkt, bądź usługa, czy proces musi być innowacją przynajmniej dla przedsiębiorstwa (nie musi być innowacją dla rynku). Innowacja nie musi być opracowana przez samo przedsiębiorstwo, mogą to być produkty, usługi bądź procesy opracowane przez inne podmioty bądź przez inną instytucję.

W raporcie PARP[5] widać bardzo wyraźnie, o ile łatwiej osiągnąć firmom innowacje w skali przedsiębiorstwa. Innowacja w skali rynku stanowi duże wyzwanie.

Firmy innowacyjne i aktywne innowacyjnie w Polsce w liczbach

W raporcie PARP rozróżniono firmy innowacyjne od firm aktywnych innowacyjnie, przyjmując w badanym okresie (tj. w latach 2017 – 2019) poniższe kryteria:

  • firmy innowacyjne, tj. takie, które wprowadziły (przynajmniej jedną) innowację produktową w zakresie wyrobów, innowację produktową w zakresie usług lub innowację procesów biznesowych (metod wytwarzania produkcji, świadczenia usług, logistyki, dostaw, przetwarzania informacji i komunikacji, podziału zadań wewnątrz przedsiębiorstwa czy marketingowych)
  • firmy aktywne innowacyjnie, tj. firmy innowacyjne lub takie, które realizowały projekt innowacyjny, który został przerwany lub zaniechany, lub nie został do końca tego okresu ukończony (przynajmniej jeden).

Poniższe wykresy obrazują ustalenia PARP:

Umiarkowany optymizm z polskiej perspektywy

Z raportu PARP wieje optymizmem. Wiele polskich z firm jest świadomych wartość jakie wiążą się z wprowadzeniem innowacji.

Wyniki III edycji badania firm w 2020 r.:[6] pokazują, iż

  • głównym źródłem innowacji w polskich przedsiębiorstwach jest kadra zarządzająca (70% firm aktywnych innowacyjnie), w drugiej kolejności – zewnętrzne środowisko firmy: klienci, dostawcy oraz konkurenci (54%);
  • 34,7% firm działających w Polsce było aktywnych innowacyjnie w latach 2017-2019 (co oznacza, że wprowadziły lub próbowały zastosować w działalności firmy przynajmniej jedną innowację), zaś 30,1% firm można określić jako innowacyjne (tj. takie, które wprowadziły przynajmniej jedną innowację). Udział firm innowacyjnych w podziale na wielkość firm wynosi: 29,2% wśród mikroprzedsiębiorstw, 38,7% – małych firm, 43,3% – średnich oraz 56,7% – dużych przedsiębiorstw;
  • 70% ogółu firm aktywnych innowacyjnie w latach 2017-2019 współpracowało z klientami w zakresie działalności innowacyjnej, niemalże połowa (46%) z dostawcami, a jedna piąta (22%) z konkurentami i innymi przedsiębiorstwami;
  • nakłady na działalność innowacyjną[7] to przede wszystkim nabycie maszyn i urządzeń (w tym sprzętu komputerowego), środków transportu, narzędzi, ruchomości i wyposażenia, jak również budynków (65% ogółu firm aktywnych innowacyjnie), w dalszej kolejności zakup szkoleń personelu mających związek z wprowadzaniem nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów (42%) oraz oprogramowania związanego z wprowadzeniem innowacji produktowych i procesowych (39%); jak również na koszty marketingu dotyczącego wprowadzania nowych lub istotnie ulepszonych produktów (22%);
  • niestety tylko 18% firm aktywnych innowacyjnie prowadziło wewnętrzne (wykonane w firmie) prace badawczo-rozwojowe, a prace B+R nabyte z zewnątrz stanowiły tylko 10%;
  • tylko 20% polskich firm można określić mianem innowacyjnych, natomiast połowa polskich firm nawet nie myśli o innowacyjności (!)

Jak wypadają polskie innowacje na tle Europy i świata?

Z perspektywy dalszej, w porównaniu z innymi krajami Europy widać, że polskie firmy mają jeszcze sporo do nadrobienia[8]

Na tle państw europejskich Polska wypada „średnio”. Jest tzw. umiarkowanym innowatorem (ang. Moderate Innovators)[9] plasując się na czwartym miejscu od końca.

Do podobnych wniosków można dojść analizując raport GUS za 2017 r.[10]

Bariery innowacyjności w Polsce

Jak widać mamy sporo do nadrobienia w stosunku do innych. Warto więc zadać sobie pytanie dlaczego tak się dzieje, jakie są tego przyczyny? Czy nasze cechy narodowe determinują ten stan rzeczy?

W raporcie PARP, wskazuje się, iż bariery w rozwoju innowacji mają podłoże:

  • rynkowe: silna konkurencja w branży (55% firm aktywnych innowacyjnie) i niedostatek wykwalifikowanych pracowników (41%) oraz
  • administracyjne: biurokracja (45%) i nieelastyczne przepisy prawa (aż 42%).

Ten ostatni parametr jest dla nas szczególnie interesujący. Wśród czynników negatywnie wpływających na rozwój wskazano przepisy prawa, w tym podatkowego (56%), kwestie administracyjne, w tym pracę urzędników, biurokrację (53%) oraz politykę państwa i strategie w zakresie przedsiębiorczości i innowacyjności (41%).

Jednak to co wydaje się szczególnie istotne, to ustalenie, że w opinii firm nieaktywnych innowacyjnie najważniejszą barierą rozpoczynania i prowadzenia działalności innowacyjnej jest przekonanie o braku zasadności jej podejmowania z uwagi, że nie jest niezbędna w danej branży do osiągnięcia przewagi rynkowej (41%)[11]

W połączeniu z barierami finansowymi oraz słabym dostępem do kadry o odpowiednich kompetencjach wyłania się obraz, w którym tylko 1% firm, które wdrożyły innowacje chroniło opracowane rozwiązania poprzez uzyskanie patentów na wynalazki, praw ochronnych na wzory użytkowe i znaki towarowe, praw z rejestracji wzorów przemysłowych czy praw z rejestracji topografii układów scalonych.

Podobnie jak w poprzednich edycjach badania PARP, przedsiębiorcy biorący udział w badaniu jakościowym cechowali się “niską świadomością dotyczącą pozyskiwania praw wyłącznych do opracowanej innowacji” tak w zakresie celu, jak i sposobów, czy zasad egzekwowania itd.

Czyli nie wiemy jakie korzyści firma uzyskuje z innowacji?

Do czynników zewnętrznych silnie pozytywnie wpływających na rozwój przedsiębiorstw badani zaliczyli koniunkturę gospodarczą (37% wskazań ogółu firm), zmiany technologiczne (30%) oraz ofertę finansowania zewnętrznego dla firm (29%).[12]  Na tym tle wśród korzyści płynących z prowadzenia działalności innowacyjnej przedsiębiorcy wskazują[13]

  • poprawę jakości obsługi klienta (54%),
  • zwiększenie zdolności dostosowania się do wymogów klientów (51%),
  • podniesienie jakości wyrobów i usług (51%),
  • zwiększenie wydajności pracy (43%),
  • pozyskanie nowych klientów (43%),
  • wzmocnienie marki (43%),
  • wzrost sprzedaży (37%) oraz
  • wzrost zysku netto (33%)

Uczestnicy badania jakościowego PARP podkreślają, że podstawowym czynnikiem wpływającym na decyzje o długofalowym zaangażowaniu w procesy innowacyjne jest ich opłacalność ekonomiczna (zwiększenie zyskowności prowadzonej działalności gospodarczej)

Dlaczego niektóre z firm chcą osiągać korzyści z innowacji?

Przeprowadzone badania ilościowe i jakościowe potwierdzają po raz kolejny, że motorem innowacji w przedsiębiorstwie są osoby zarządzające (właściciel, kadra kierownicza) – dotyczy to 70% ogółu firm aktywnych innowacyjnie. 54% ogółu firm aktywnych innowacyjnie wskazuje na wpływ klientów, dostawców oraz konkurencji. W dużych i średnich przedsiębiorstwach źródłem innowacji jest również praca zespołów kreatywnych – odpowiednio 35% i 33% ogółu firm aktywnych innowacyjnie, w stosunku do 18% w przypadku mikroprzedsiębiorstw. Im większa firma tym większe możliwości prowadzenia wewnątrz firmy prac B+R i gospodarczego wykorzystywania ich wyników w działalności innowacyjnej. Dotyczy to 35% dużych i 33% średnich przedsiębiorstw w ogóle wszystkich firm aktywnych innowacyjnie.

Źródła innowacyjności w przedsiębiorstwach wg raportu PARP, to:

  • potrzeby klientów i rynku – dla 12 przedsiębiorstw innowacyjnych uczestniczących w badaniu jakościowym silnym bodźcem do podejmowania działań innowacyjnych są preferencje i potrzeby klientów oraz zmiany w branży, czy na rynku. Wdrażając innowacje przedsiębiorstwa uważnie wsłuchują się w potrzeby rynku i swoich klientów. Starają się odpowiadać na rozpoznane potrzeby i nadążać za konkurencją, trakujący innowacyjność jako narzędzie podnoszące bądź poprawiające adaptacyjność przedsiębiorstwa do nowych warunków. W raporcie wskazuje się, iż z jednej strony innowacje pozwalają dostosować potencjał przedsiębiorstwa do potrzeb klientów i zmian na rynku, z drugiej zaś – wspierają budowanie przewagi konkurencyjnej;
  • prace B+R jako źródło –  niestety wyłącznie w strukturze organizacyjnej większych (dużych i średnich) innowacyjnych przedsiębiorstw funkcjonowały wyodrębnione jednostki organizacyjne powołane w celu podejmowania i realizowania prac badawczo-rozwojowych i działań o innowacyjnym charakterze; dla mikroprzedsiębiorców najważniejsze bariery prowadzenia prac B+R wewnątrz organizacji lub pozyskania wyników takich prac z zewnątrz to posiadanie odpowiednich zasobów, w szczególności: ludzi, kompetencji, kapitału finansowego oraz doświadczenia lub praktyki w korzystaniu z wyników prac badawczo-rozwojowych;
  • zasoby firmy (właściciele, zarząd, kadra kierownicza, pracownicy, systemy motywacji i inne motywatory) – osoby zarządzające podejmują ostateczne decyzje w sprawie wdrożenia innowacji: powołują jednostkę organizacyjną bądź zespół (organizują pracę pracowników i zarządzają ich kompetencjami), decydują o przebiegu procesów innowacyjnych, zadaniach związanych z wdrożeniem innowacji i wysokości środków, które zamierzają przeznaczyć na takie przedsięwzięcie. Do nich należy też rozpoznanie, ocena i minimalizacja ryzyk związanych z wdrożeniem innowacji. 

Warto zauważyć, że, w innowacyjnych przedsiębiorstwach objętych badaniem jakościowym najczęściej brakowało procedur instruujących i zachęcających pracowników do ujawniania kompetencji w zakresie inicjatywności oraz podejmowania aktywności sprzyjającej innowacjom.

Proponowany przez nas audyt własności intelektualnej jest pierwszym krokiem do zmiany tej sytuacji. Daje możliwość oceny posiadanych przez firmy praw IP i stworzenia planu na przyszłość. Planu, który nie tylko podniesie znaczenie Polski na europejskiej i światowej arenie innowacyjności ale wzmocni, a także da szansę konkretnemu przedsiębiorcy na uzyskanie przewagi rynkowej pośród swoich konkurentów i zwiększenie zysków prowadzonej działalności. Więcej o tym czym jest audyt IP pisaliśmy tu, natomiast o tym jak przebiega audyt IP pisaliśmy tu, a o tym, które firmy i kiedy powinny zrobić audyt własności intelektualnej można przeczytać tu, a o korzyściach z wykonania audytu tu.  

Jeśli zastanawiasz się nad kosztem audytu, możesz skorzystać z pakietów przygotowanych przez nas w zależności od wielkości firmy i posiadanej dokumentacji. Warto zacząć od minimalnego rozpoznania podstawowych problemów w mikro firmach, większe pakiety obejmują 100 i 200 godzin analizy IP, duże firmy powinny zdecydować się na generalny przegląd zajmujący 400 godzin lub zamówić wycenę indywidualną.

Photo by Maximalfocus on Unsplash
[1] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/QANDA_20_1150
[2]https://kigeit.org.pl/FTP/PRCIP/Literatura/006_1_Strategia_Innowacyjnosci_i_Efektywnosci_Gospodarki_2020.pdf
[3] Badanie ilościowe w III edycji monitoringu innowacyjności polskich przedsiębiorstw zostało zrealizowane na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej dla populacji przedsiębiorstw, wynoszącej 1327 firm. Pomiar dokonano w okresie styczeń – marzec 2020 roku, a więc zbieranie danych zakończyło się na samym początku stanu epidemicznego wywołanego COVID 19. Całość raportu dostępna jest pod linkiem https://www.parp.gov.pl/storage/publications/pdf/Raport_Monitoring-innowacyjnoci-polskich-przedsibiorstw-III-edycja-2020.pdf
[4] Oslo manual 2018 guidelines for collecting, reporting and using data on innovation
[5] Badanie ilościowe w III edycji monitoringu innowacyjności polskich przedsiębiorstw zostało zrealizowane na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej dla populacji przedsiębiorstw, wynoszącej 1327 firm. Pomiar dokonano w okresie styczeń – marzec 2020 roku, a więc zbieranie danych zakończyło się na samym początku stanu epidemicznego wywołanego COVID 19. Całość raportu dostępna jest pod linkiem https://www.parp.gov.pl/storage/publications/pdf/Raport_Monitoring-innowacyjnoci-polskich-przedsibiorstw-III-edycja-2020.pdf
[6] Badanie ilościowe w III edycji monitoringu innowacyjności polskich przedsiębiorstw zostało zrealizowane na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej dla populacji przedsiębiorstw, wynoszącej 1327 firm. Pomiar dokonano w okresie styczeń – marzec 2020 roku, a więc zbieranie danych zakończyło się na samym początku stanu epidemicznego wywołanego COVID 19. Całość raportu dostępna jest pod linkiem https://www.parp.gov.pl/storage/publications/pdf/Raport_Monitoring-innowacyjnoci-polskich-przedsibiorstw-III-edycja-2020.pdf
[7] prowadzoną przez przedsiębiorstwa w latach 2017-2019
[8] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/QANDA_20_1150
[9] Dania, Finlandia, Luksemburg, Niderlandy i Szwecja to liderzy innowacji (ang. Innovation Leaders), których wyniki w zakresie innowacji są zdecydowanie powyżej średniej UE. Austria, Belgia, Estonia, Francja, Niemcy, Irlandia i Portugalia to silni innowatorzy (ang. Strong Innovators) o wynikach powyżej lub blisko średniej UE. Wyniki Chorwacji, Cypru, Czech, Grecji, Węgier, Włoch, Litwy, Łotwy, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii i Hiszpanii plasują się poniżej średniej UE. Państwa te zaliczono zatem do grupy umiarkowanych innowatorów (ang. Moderate Innovators). Bułgaria i Rumunia to słabi innowatorzy (ang. Modest Innovators) osiągający wyniki zdecydowanie poniżej średniej UE.
[10] „Badanie przedsiębiorstw nieinnowacyjnych” GUS przeprowadzono w 2017 roku na grupie przedsiębiorstw nieinnowacyjnych, które w prowadzonych przez GUS badaniach dotyczących innowacji zadeklarowały, iż w latach 2014-2016 nie wprowadziły żadnych innowacji, ani nie prowadziły żadnych prac nad innowacjami. Podmioty badaniem zostały wyłonione na podstawie prowadzonych przez GUS badań: PNT-02 (Sprawozdanie o innowacjach w przemyśle za lata 2014-2016) oraz PNT-02/u (Sprawozdanie o innowacjach w sektorze usług za lata 2014-2016).
[11] https://www.parp.gov.pl/storage/publications/pdf/Raport_Monitoring-innowacyjnoci-polskich-przedsibiorstw-III-edycja-2020.pdf
[12] https://www.parp.gov.pl/storage/publications/pdf/Raport_Monitoring-innowacyjnoci-polskich-przedsibiorstw-III-edycja-2020.pdf
[13] https://www.parp.gov.pl/storage/publications/pdf/Raport_Monitoring-innowacyjnoci-polskich-przedsibiorstw-III-edycja-2020.pdf
Udostępnij