W 2019 r. zatrzymano ponad 41 mln sztuk podrobionych produktów. Szacowana wartość ich oryginalnych odpowiedników wynosi nieco ponad 720 mln euro. W ponad 91% przypadków zatrzymań towary zostały zniszczone w ramach standardowej procedury lub procedury dla małych przesyłek, albo wszczęto postępowanie sądowe w celu stwierdzenia naruszenia prawa, albo też towary te były traktowane jako część postępowania karnego.

W 5,4 % procedur towary zostały zwolnione, ponieważ posiadacz prawa nie podjął żadnych działań po otrzymaniu powiadomienia od organów celnych (0,8 % z tych 5,4 % dotyczyło postępowań z urzędu)[1]. Nie wszyscy bowiem wiedzą, że można ustanowić przedstawiciela ds. prawnych, który będzie otrzymywać powiadomienia od organów celnych dotyczące zatrzymania danych towarów. Pełnomocnik jest osobą kontaktową we wszystkich kwestiach prawnych, współpracującą  z  organami  celnymi  w wymianie dokumentacji dotyczącej zatrzymania towarów.

Charakterystyka obrotu handlowego

Obrót towarami naruszającymi prawa własności intelektualnej wyrządza znaczną szkodę uprawnionym, użytkownikom lub grupom producentów, oraz przestrzegającym prawa wytwórcom i handlowcom. Taki obrót może również wprowadzać w błąd konsumentów, a w niektórych przypadkach mógłby zagrażać ich zdrowiu i bezpieczeństwu.

Jak wynika z przedstawionych danych, poza postępowaniami prowadzonymi przed sądami cywilnymi i karnymi, w zakresie ochrony praw własności intelektualnej, znaczącą rolę odgrywa również administracja państwowa w postaci służby celno–skarbowej. Uprawnienia i obowiązki organów celnych oraz zasady przywozu i wywozu towarów na obszar celny Unii Europejskiej reguluje ustawa z dnia 19 marca 2004 r. Prawo celne (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1382).

Zadania służb

Do zadań Służby Celno-Skarbowej należy realizacja polityki w zakresie przywozu i wywozu towarów oraz wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów odrębnych:

  • sprawowanie kontroli celnej obrotu towarowego zagranicą;
  • wymiar i pobór należności celnych i podatkowych w części naliczanej na granicy państwa (VAT, akcyza, podatek od gier i dopłat – ustawa o grach hazardowych);
  • zwalczanie przemytu i przeciwdziałanie oszustwom;
  • rozpoznawanie, wykrywanie i zapobieganie przestępstw i wykroczeń przeciwko:
      • zdrowiu – przeciwdziałanie narkomanii;
      • dobrom kultury – ochrona zabytków, opieka nad zabytkami i archiwaliami
      • prawom własności przemysłowej;
      • przyrodzie – CITES i ochrona gatunkowa;
      • ograniczeniom obrotu towarami i technologiami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa;
      • środowisku
  • oraz ściganie ich sprawców, jeżeli zostały ujawnione przez służbę celną.

Czynności kontrolne wykonywane przez służbę celną polegają na sprawdzeniu prawidłowości przestrzegania przepisów prawa przez zobowiązane do tego podmioty związane z przywozem i wywozem towarów w obrocie między obszarem celnym Unii Europejskiej a państwami trzecimi. Funkcjonariusze wykonujący kontrole są uprawnieni do przeprowadzania rewizji towarów, wyrobów i środków transportu, w tym z użyciem, między innymi, urządzeń technicznych.

Służba celna realizuje również zadania w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie praw własności intelektualnej, w ramach Działu Ochrony Praw Własności Intelektualnej i Operacji TIR współpracując z właścicielami praw. Jedną z form współpracy jest możliwość złożenia wniosku o podjęcie działania przez organy celne (o ochronę celną) ale istnieją trzy tryby postępowania przy zawieszeniu zwolnieniu/zatrzymaniu towarów, w wypadku podejrzenia naruszenia praw własności intelektualnej:

  1. działanie „na wniosek”: krajowy bądź unijny

  2. działanie „z urzędu”

  3. niszczenie towarów w małych przesyłkach

Regulacje dotyczące wskazanych powyżej procedur znajdują się w:

  1. Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 608/2013 z dnia 12 czerwca 2013 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej przez organy celne oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1383/2003 (Dz. Urz. UE L Nr 181 z dnia 29.06.2013 r.) („rozporządzenie 608/2013”)
  2. Rozporządzeniu Wykonawczym Komisji (UE) nr 1452/2013 z dnia 4 grudnia 2013 r. ustanawiającym formularze przewidziane w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 608/2013 w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej przez organy celne, a także
  3. Rozporządzeniu Wykonawczym Komisji (UE) nr 2020/1209 z dnia 13 sierpnia 2020 r. zmieniającym rozporządzenie wykonawcze (UE) nr 1352/2013 ustanawiające formularze przewidziane w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 608/2013 w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej przez organy celne ( Dz.U. UE L 274/3 z 21.08.2020).

Towary naruszające lub podejrzane o naruszenie praw własności intelektualnej

Towary naruszające prawo własności intelektualnej, czyli do których mogą mieć zastosowanie wskazane procedury, dzielimy na:

  1. towary podrobione (art. 2 ust. 5 rozporządzenia 608/2013)
    • towary oznaczone bez zezwolenia znakiem towarowym, który jest identyczny z zarejestrowanym znakiem towarowym lub którego istotnych aspektów nie można odróżnić od takiego znaku towarowego;
    • etykiety, naklejki, broszury, instrukcje użytkowania, dokumenty gwarancyjne oznaczone symbolem – który jest identyczny z zarejestrowanym znakiem towarowym lub którego istotnych aspektów nie można odróżnić od takiego znaku towarowego;
    • towary oznaczone bez zezwolenia oznaczeniem geograficznym i opatrzone bądź opisane nazwą lub terminem, które są chronione w odniesieniu do tego oznaczenia geograficznego;
    • opakowania oznaczone znakiem towarowym lub oznaczeniem geograficznym na warunkach jw.
  1. towary pirackie (art. 2 ust. 6 rozporządzenia 608/2013)
    • towary, które są kopią lub zawierają kopie wykonane bez zgody uprawnionego z praw autorskich lub praw pokrewnych, lub prawa do wzoru przemysłowego

Towary podejrzane o naruszenie prawa własności intelektualnej (art. 2 ust. 7 rozporządzenia 608/2013), czyli towary w   odniesieniu   do których istnieją uzasadnione przesłanki, że w państwie członkowskim, w którym je ujawniono są:

  1. towarami będącymi przedmiotem działania naruszającego prawo do:
    • znaku towarowego;
    • patentu
    • wzoru użytkowego
    • wzory przemysłowego
    • oznaczenia geograficznego
    • dodatkowego prawa ochronnego
    • prawa do ochrony odmian roślin
    • topografii układu scalonego
    • nazwy handlowej
    • prawa autorskiego lub prawa pokrewnego
  2. urządzeniami, produktami lub częściami składowymi, zaprojektowanymi, wyprodukowanymi lub przystosowanymi głównie w celu umożliwienia lub ułatwienia obejścia technologii, urządzeń lub części składowych mających zapobiegać lub ograniczać, w normalnym trybie funkcjonowania, działania w odniesieniu do utworów niedopuszczonych  przez  posiadacza  prawa  autorskiego  lub  jakiegokolwiek  prawa pokrewnemu  prawu  autorskiemu i które  mają  związek  z  działaniem  naruszającymi te prawa w tym państwie członkowskim;
  3. jakąkolwiek formą lub matrycą specjalnie zaprojektowaną lub przystosowaną do wytwarzania towarów naruszających prawo własności intelektualnej, jeżeli taka forma lub  matryca  ma  związek z  działaniem  naruszającym  prawo  własności  intelektualnej w tym państwie członkowskim.

Działanie „na wniosek” krajowy

Wniosek może zostać złożony przez osoby uprawnione do wszczęcia postępowania, w celu ustalenia, czy zostało naruszone prawo własności intelektualnej, czyli m.in. uprawnionego z prawa własności intelektualnej w przypadku naruszenia prawa do: znaku towarowego, wynalazku, wzoru użytkowego, wzory przemysłowego, oznaczenia geograficznego, dodatkowego prawa ochronnego, prawa do ochrony odmian roślin, topografii układu scalonego, nazwy handlowej, prawa autorskiego lub prawa pokrewnego.

Złożenie wniosku nie wymaga uiszczenia żadnej opłaty, ale posiadacz decyzji zwraca koszty  poniesione  przez  organy  celne  lub  inne  strony działające w  imieniu  organów  celnych  od  chwili  zatrzymania  lub  zawieszenia  zwolnienia  towarów, w tym koszty przechowywania i obsługi towarów oraz zniszczenia towarów pod kontrolą celną zgodnie z procedurami określonymi w rozporządzeniu.

  • wniosek może zostać złożony w dowolnym momencie
  • wniosek składa się do Dyrektora Izby Celnej w Warszawie wskazując na Dział Ochrony Praw Własności Intelektualnej i Operacji TIR
  • wniosek należy złożyć na formularzu dostępnym tutaj

W odniesieniu do tego samego prawa własności intelektualnej chronionego w tym państwie członkowskim możliwe jest złożenie tylko jednego wniosku krajowego.

Formularz wniosku o podjęcie działań oraz załączone do niego dokumenty powinny zawierać następujące informacje:

  1. dane dotyczące wnioskodawcy;
  2. status wnioskodawcy (czy jest uprawnionym z prawa, czy innym podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku np. licencjobiorcą) wraz z odpowiednim dokumentem w przypadku np. licencjobiorcy – dokumentem upoważniającym go do korzystania z danego prawa;
  3. informacje dotyczące danych przedstawiciela wyznaczonego przez wnioskodawcę do zajmowania się kwestiami prawnymi i technicznymi, wraz ze szczegółowymi danymi adresowymi;

Uwaga! We wniosku można wskazać:

  • przedstawiciela ds. technicznych – który powinien udzielać organom celnym  wszelkich  informacji  koniecznych do identyfikacji towarów pod kątem możliwości naruszenia praw własności intelektualnej oraz
  • przedstawiciel ds. prawnych, który będzie osobą kontaktową we wszystkich kwestiach prawnych i współpracuje  z  organami  celnymi  w wymianie  dokumentacji  dotyczącej  konkretnego zatrzymania towarów. Przedstawiciel ds. prawnych będzie otrzymywać również powiadomienia od organów celnych dotyczące zatrzymania.

Przedstawicielem ds. prawnych i technicznych możne być ta sama osoba,  jednak  musi  ona  posiadać  niezbędną  wiedzę  z  zakresu  obydwu  tych  dziedzin, aby:

  1. wskazać prawa własności intelektualnej, których dotyczy wniosek;
  2. przekazać szczegółowe i techniczne dane dotyczące towarów oryginalnych;
  3. udzielić informacji, które są niezbędne, aby organy celne mogły rozpoznać towary;
  4. udzielić informacji mających znaczenie dla dokonywanej przez organy celne analizy i oceny ryzyka naruszenia konkretnego prawa.

Wniosek powinien zostać rozpatrzony w terminie 30 dni roboczych od otrzymania wniosku. Decyzja o udzieleniu ochrony celnej wydawana jest na czas określony nie dłuższy niż 1 rok. Po upływie tego okresu ochrona celna może zostać przedłużona na kolejny okres. Wniosek  o  przedłużenie  okresu  ochrony  powinien  być  skierowany  nie  później  niż  30  dni roboczych przed upływem okresu ochrony.

W przypadku powiadomienia o zawieszeniu zwolnienia towarów lub o ich zatrzymaniu, w ciągu 10 dni (a w przypadku towarów łatwo psujących się 3 dni):

  1. posiadacz decyzji musi potwierdzić organom celnym w formie pisemnej, że w jego przekonaniu naruszono prawo własności intelektualnej,
  2. posiadać decyzji wyraził zgodę na zniszczenie towarów oraz
  3. osoba dokonująca zgłoszenia celnego lub posiadacz towarów potwierdził zgodę na zniszczenie towarów.

Po spełnieniu 3 wskazanych powyżej warunków towary zostaną zniszczone pod kontrolą organów celnych bez konieczności ustalania, czy prawo własności intelektualnej zostało naruszone zgodnie z prawem państwa członkowskiego, w którym ujawniono te towary,. Dodatkowo jeżeli osoba dokonująca zgłoszenia celnego lub posiadacz towarów nie potwierdzili swojej zgody na zniszczenie towarów ani nie powiadomili organów celnych o swoim sprzeciwie w tych terminach, organy celne mogą uznać, że zgłaszający lub posiadacz towarów potwierdzili swoją zgodę na zniszczenie tych towarów.

Jeżeli posiadacz decyzji nie wyda zgody na niszczenie towarów, towary te zostaną zwolnione.

Jeżeli zgłaszający lub posiadacz towarów nie potwierdzili zgody na zniszczenie towarów i w przypadku, gdy organy celne nie uznały, że zgłaszający lub posiadacz towarów potwierdzili swoją zgodę na zniszczenie, organy celne niezwłocznie informują o tym posiadacza decyzji. Posiadacz decyzji ma 10 dni, a w przypadku towarów łatwopsujących się – 3 dni na wszczęcie postępowania w celu ustalenia, czy zostało naruszone prawo własności intelektualnej. Jeżeli posiadacz decyzji w ciągu 10 dni (posiadacz decyzji może złożyć wniosek o przedłużenie tego terminu o maksymalnie kolejne 10 dni, ale należy odpowiednio uzasadnić ten wniosek) nie powiadomi organu celnego o wszczęciu postępowania towary zostaną zwolnione.

Działanie „na wniosek” unijny

Podstawową zasadą jest, iż wniosek unijny może zostać złożony tylko w odniesieniu do praw własności intelektualnej opartych na prawie Unii wywołujących skutki w całej Unii Europejskiej, np. unijny znak towarowy, wzór wspólnotowy, oznaczenia geograficzne objęte ochroną w całej UE.

Wykaz właściwych organów celnych w państwach członkowskich uprawnionych do przyjęcia i rozpatrywania wniosków o podjęcie działania udostępniony jest tutaj, ale możliwe jest również złożenie wniosku do polskiego organu celnego właściwego w tej sprawie, czyli do Dyrektora Izby Celnej w Warszawie wskazując na Dział Ochrony Praw Własności Intelektualnej i Operacji TIR.

W pozostałych kwestiach zastosowanie mają zasady opisane przy wniosku krajowym.

Działanie „z urzędu”

Wobec towarów podejrzanych o naruszenie praw własności intelektualnej organy celne podejmują również działania przed złożeniem wniosku, jest to tzw. zatrzymanie „ex officio”, czyli „z urzędu”. W takich sytuacjach towar zostaje zatrzymany. Organy celne powiadamiają zgłaszającego lub posiadacza towarów o zawieszeniu zwolnienia towarów lub o ich zatrzymaniu w ciągu jednego dnia roboczego od tego zawieszenia lub zatrzymania. Uprawniony ma 4 dni robocze, od momentu powiadomienia na złożenie wniosku o podjęcie działań. W wypadku, gdy wniosek nie zostanie złożony organy celne zwalniają towary lub kończą ich zatrzymanie. Taki wniosek jest uwzględniany jedynie w odniesieniu do zawieszenia zwolnienia lub zatrzymania tych konkretnych towarów i nie dotyczy działań na przyszłość, czyli nie wywołuje skutków jak działanie „na wniosek”. Termin na powiadomienie wnioskodawcy o decyzji uwzględniającej lub odrzucającej wniosek złożony w związku z zatrzymaniem „ex officio” wynosi 2 dni robocze od otrzymania wniosku.

 

Procedura tzw. małych przesyłek

Osoba składająca wniosek o objęcie ochroną celną określa wolę stosowania przez organy celne specjalnej procedury dotyczącej niszczenia towarów w małych przesyłkach. Jednocześnie zobowiązuje się do ponoszenia kosztów związanych z przeprowadzonym w ramach tej procedury zniszczeniem towarów. Zastosowanie tej procedury jest możliwe przy spełnieniu łącznie następujących warunków:

  1. towary są podejrzane o to, iż są podrobione lub pirackie;
  2. nie są to towary łatwo psujące się;
  3. towary objęte są decyzją uwzględniającą wniosek;
  4. posiadacz decyzji wyraził wolę stosowania procedury określonej w 26 rozporządzenia 608/2013;
  5. znajdują się w przesyłce kurierskiej lub pocztowej, która zawiera nie więcej niż 3 jednostki towaru, lub której waga brutto nie przekracza 2 kilogramów.

Procedura ta umożliwia, w przypadku zgody posiadacza towarów lub zgłaszającego, zniszczenie takich towarów pod kontrolą celną bez każdorazowego angażowania właściciela praw własności intelektualnej.

Informacje uzyskane od organu celnego posiadacz decyzji o udzielonej ochronie celnej może ujawnić bądź wykorzystać wyłącznie do:

  • wszczęcia postępowania w celu ustalenia, czy naruszone zostało prawo własności intelektualnej, oraz w trakcie takiego postępowania;
  • w związku z postępowaniem karnym dotyczącym naruszenia prawa własności intelektualnej i prowadzonym przez  organy  ścigania, prokuraturę lub sąd w państwie, w  którym ujawniono towary naruszające lub podejrzane o naruszenie praw IP;
  • wszczęcia postępowania karnego w związku z naruszeniem praw IP;
  • dochodzenia odszkodowania od naruszyciela praw IP;
  • uzgodnienia z osobą dokonującą zgłoszenia celnego lub posiadaczem towarów, możliwości zniszczenia towarów;
  • uzgodnienia z osobą dokonującą zgłoszenia celnego lub posiadaczem towarów kwoty gwarancji, koniecznej do zabezpieczenia interesów posiadacza

Poza wymienionymi działania służby celnej obejmuje:

  1. inicjowanie i koordynowanie współpracy z uprawnionymi z praw własności intelektualnej w celu wypracowania metod skutecznego zwalczania naruszeń prawa własności intelektualnej;
  2. analiza stosowania przepisów i inicjatywy legislacyjne z zakresu praw własności intelektualnej;
  3. nadzór nad prawidłowością postępowania organów celnych – bieżąca analiza przepisów wspólnotowych, międzynarodowych i krajowych dotyczących własności intelektualnej – współpraca z administracją rządową i organizacjami pozarządowymi odpowiedzialnymi za ochronę praw własności intelektualnej;
  4. zatwierdzanie wniosków o ochronę celną i wydawanie decyzji w tym przedmiocie;
  5. wpisywanie decyzji do systemu VINCI (dla wniosków krajowych) lub COPIS (dla wniosków unijnych);
  6. przesłanie decyzji do wszystkich izb celno-skarbowych.

Decyzja uwzględniająca wniosek nie uprawnia jej posiadacza do odszkodowania w przypadku, gdy towary podejrzane o naruszenie prawa własności intelektualnej nie zostały wykryte przez organ celny i zostały zwolnione lub gdy nie podjęto działań w celu ich zatrzymania. Dlatego warto ustanowić przedstawiciela d/s prawnych. Jeżeli chcesz zapobiec naruszeniom swoich praw własności intelektualnej i złożyć wniosek o ochronę celną skontaktuj się z nami. Jeżeli potrzebujesz przedstawiciela ds. prawnych, który będzie osobą kontaktową w twoimi imieniu z organami celnymi, a także będzie odpowiedzialny za wszelką dokumentacji napisz do nas.

Photo by Ian Taylor on Unsplash
[1] Sprawozdanie na temat egzekwowania przepisów celnych UE egzekwowania praw własności intelektualnej prawa własności intelektualnej na granicy UE za 2019 r. https://ec.europa.eu/taxation_customs/sites/taxation/files/ipr_report_2020.5464_en_04.pdf.
Udostępnij