Znowu jest głośno o “walecznych” klockach … najpierw za sprawą przestrzennego znaku towarowego w kształcie klocka, potem polinezyjskich historii o Tohunga uzdrowicielu duchowym, a teraz w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUiPO), który “popełnił błąd, unieważniając prawo do wzoru klocka stanowiącego część zestawu konstrukcyjnego dla dzieci LEGO” jak czytamy w oficjalnym komunikacie w sprawie e T-515/19 Lego A/S / EUIPO i Delta Sport Handelskontor GmbH.

24 marca br okazało się bowiem, że “EUIPO nie zbadał zasadności zastosowania wyjątku podniesionego przez spółkę LEGO ani nie wziął pod uwagę wszystkich cech postaci klocka“. Cech, które pozwalają na 915 103 765 różnych sposobów łączenia sześciu 8-kołkowych klocków tego samego koloru. Tych cech, które dzięki tolerancji dokładności na poziomie 0,004 mm zapewniają identyczność poszczególnych klocków LEGO. Cech, które nie tylko dzieciom, gwarantują godziny precyzyjnej zabawy a od ponad 50 lat przyciągają tłumy do 12-sto hektarowego świata zbudowanego w Billund z 25 milionów klocków. 

Zarys sprawy

Oficjalny komunikat w tej sprawie można przeczytać tutaj. Ostatnie orzeczenie, stanowi finał kolejnej batalii stoczonej przez giganta od klocków LEGO. W świecie LEGO, zaciekle walczą nie tylko figurki, ale też prawnicy reprezentujący duńską korporację.

a przecież klocki mają służyć zabawie i od zabawy wszystko się zaczęło…

Nazwa „LEGO” to skrót od dwóch duńskich słów „leg godt”, oznaczających „dobrą zabawę”. Firma została założona w 1932 roku przez Ole Kirka Kristiansena. Przechodziła z okolenia na pokolenie, pokonując drogę od małego warsztatu stolarskiego do nowoczesnej, światowej korporacji producenta zabawek. Obecnie jest własnością Kjelda Kirka Kristiansena, wnuka założyciela. Ciekawą historię obrazkową można prześledzić na oficjalnej stronie LEGO.[1]  

Prawie po 100 latach istnienia, według szacunków Grupy LEGO, rocznie sprzedawanych jest około 75 miliardów elementów LEGO. Ponoć klocek był już gotowy w roku 1949, ale w obecnym kształcie został wprowadzony na rynek w 1958 roku i w tym też roku został opatentowany. Ochrona patentowa trwa 20 lat, zatem z końcem lat  70-tych firma szukała nowych możliwości zabezpieczenia klocka prawami własności przemysłowej.

może klocek będzie znakiem towarowym?

W 1996 r. pojawił się pomysł, aby zarejestrować w OHIM (poprzednik EUiPO) przestrzenny wspólnotowy znak towarowy przedstawiający klocek LEGO. Po początkowych problemach, finalnie klocek został zarejestrowany jak znak towarowy w dniu 19 października 1999 r. Dwa dni później, przeciwko przyznaniu klockom takiej ochrony, z wnioskiem o unieważnienie, wystąpiła firma Ritvik Holdings Inc. twierdząc, że kształt klocka jest faktycznie kształtem towaru niezbędnym do uzyskania efektu technicznego.

W rezultacie w 2004r. Wydział Unieważnień EUiPO unieważnił prawo, co z kolei zostało zaskarżone przez Grupę LEGO do Wielkiej Izby Odwoławczej. Po rozpoznaniu, Izba stwierdziła, że każdy z elementów klocka LEGO, jak i klocek w całości, jest niezbędny do uzyskania efektu technicznego. Zatem, nie może być udzielona ochrona na znak towarowy, bo klocek nie posiada żadnego elementu ozdobnego czy wynikającego z inicjatywy twórcy. Ani Sąd w 2006r. do którego LEGO wniosło skargę, ani Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 14 września 2010r (C-48/09 P), nie zgodziły się potentatem klockowym argumentując, że utrzymanie prawa ochronnego na sporny znak towarowy doprowadziłoby do przyznania jednemu podmiotami monopolu na określone rozwiązania techniczne. Nie rejestruje się oznaczeń, które składają się wyłącznie z kształtu niezbędnego do uzyskania efektu technicznego[2].

… jeśli nie znak, to może wzór przemysłowy?

Na początku 2010 r. LEGO A / S złożyła w EUiPO wniosek o rejestrację przemysłowego wzoru wspólnotowego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych (czyli “rozporządzenia nr 6/2002“). Kształt klocka został w ten sposób zarejestrowany w dniu 2 lutego 2010 r. jako wzór wspólnotowy pod nr 1664368 0006. Towary, do których ma być stosowany wzór, należą do klasy 21.01 porozumienia lokarneńskiego i zostały zgłoszone jako „klocki z zabawkowego zestawu konstrukcyjnego”

W dniu 8 grudnia 2016 r. firma Delta Sport Handelskontor GmbH złożyła wniosek o unieważnienie spornego wzoru na podstawie art. 52 rozporządzenia nr 6/2002. Podstawą powołaną na poparcie wniosku był art. 25 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 6/2002 w związku z art. 4–9 tego rozporządzenia. Podniesiono zwłaszcza ten argument, że wszystkie cechy wyglądu produktu, którego dotyczy sporny wzór, są podyktowane wyłącznie funkcją techniczną produktu i z tego powodu powinny być wyłączone z ochrony na podstawie art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 6/2002.

W dniu 30 października 2017 r. Wydział Unieważnień EUIPO odrzucił wniosek o unieważnienie. Uznał, że funkcja techniczna klocka polega na połączeniu z innymi klockami, a Delta Sport Handelskontor GmbH nie zdołał udowodnić, że spełnienie tej funkcji było jedynym czynnikiem, który przesądził o cechach wyglądu produkt, którego dotyczy zakwestionowany wzór. Obalając argumenty Delta Sport Handelskontor GmbH, zgodnie z którym swoboda projektanta elementów konstrukcyjnych jest w sprawie klocków ograniczona ze względu na interoperacyjność elementów, Wydział Unieważnień zauważył między innymi, że zestaw konstrukcyjny odpowiada definicji „system modułowy” i że wyłączenie kwestionowanego wzoru z ochrony ze względu na interoperacyjność nie było właściwe.

W dniu 5 stycznia 2018 r. Delta Sport Handelskontor GmbH wniósł do EUIPO odwołanie od tej decyzji, na skutek czego decyzją z dnia 10 kwietnia 2019 r. Trzecia Izba Odwoławcza EUIPO uwzględniła odwołanie i uchyliła decyzję Wydziału Unieważnień oraz stwierdziła nieważność spornego wzoru. W decyzji unieważniającej podkreślono, że wszystkie cechy wyglądu klocka LEGO, są podyktowane wyłącznie funkcją techniczną produktu, a mianowicie umożliwienia montażu i demontażu z pozostałych klocków zestawu. Izba Odwoławcza zwróciła uwagę, że rozpatrywany w spornym wzorze produkt jest elementem konstrukcyjnym wchodzącym w skład większego zestawu klocków i przeznaczonym do łączenia z innymi klockami z zestawu w celu budowy obiektów. Funkcją techniczną, jaką musi spełniać klocek, jest więc możliwość łączenia się z odpowiednią stabilnością z innymi klockami zestawu w celu stworzenia budowli zabawkowej. Dodatkowo Izba stwierdziła, że cechy wyglądu produktu: a mianowicie (i) rząd wypustów na górnej powierzchni klocka ; (ii) rząd mniejszych okręgów na dolnej powierzchni klocka ; (iii) dwa rzędy większych okręgów na dolnej powierzchni klocka ; (iv) prostokątny kształt klocka ; (v) grubość ścian klocka ; i (vi) cylindryczny kształt kołków, są podyktowane wyłącznie funkcją techniczną klocka, a mianowicie montażem zestawu. Ponadto Izba Odwoławcza uznała, że ustalenia Wielkiej Izby Odwoławczej potwierdzone przez Sąd w sprawie dotyczącej zgłoszenia znaku towarowego nr 107 029 można było transponować mutatis mutandis do spornego wzoru, biorąc pod uwagę fakt, że cechy wyglądu klocka, które zgłaszający próbował zarejestrować jako trójwymiarowy znak towarowy, były również obecne w klocku.

Sprawa znalazła finał w ogłoszonym 24 marca 2021r. wyroku Sądu, w którym czytamy, iż Grupa LEGO jest właścicielką wzoru wspólnotowego dla „klocków stanowiących część zestawu konstrukcyjnego dla dzieci”. Sąd przypomniał, że w myśl rozporządzenia nr 6/2002, wzór wspólnotowy nie obejmuje cech postaci produktu, które muszą być koniecznie odtworzone w dokładnej formie i wymiarach, aby umożliwić produktowi, w który włączono wzór lub w którym jest on zastosowany, aby mógł być mechanicznie złożony lub połączony z innym produktem lub mógł być umieszczony w nim, na nim lub dookoła niego, tak, aby oba produkty mogły spełniać swoje funkcje. Jednakże, w drodze wyjątku, mechaniczne połączenia produktów modułowych mogą stanowić istotny element innowacyjny cech charakterystycznych produktów modułowych i główną wartość handlową, z tego względu powinny kwalifikować się do ochrony. W związku z tym, wzór wspólnotowy LEGO obejmuje wzór służący zapewnieniu wielokrotnego składania lub łączenia wzajemnie wymienialnych produktów w ramach systemu modułowego.

Sąd wskazał, że prawo do wzoru podlega unieważnieniu, jeżeli wszystkie cechy jego postaci wynikają wyłącznie z funkcji technicznej produktu, którego ten wzór dotyczy, ale jeśli przynajmniej jedna z cech postaci produktu, którego dotyczy sporny wzór, nie wynika wyłącznie z funkcji technicznej tego produktu, prawo do rozpatrywanego wzoru nie może zostać unieważnione. Tymczasem, po obu stronach czterech wypustek usytuowanych na górnej stronie rozpatrywanego klocka występuje gładka powierzchnia, a zgodnie z ustaleniem Sądu wspomniana cecha nie została wymieniona pośród cech zidentyfikowanych przez Izbę Odwoławczą, pomimo że jest ona jedną z cech postaci tego produktu. Sąd dodał, że to wnoszący o unieważnienie prawa do wzoru, musi udowodnić, zaś EUiPO stwierdzić, iż wszystkie cechy postaci produktu, którego dotyczy sporny wzór, wynikają wyłącznie z funkcji technicznej tego produktu. Wynika stąd, że Izba Odwoławcza EUiPO naruszyła przepisy rozporządzenia 6/2002 w zakresie, w jakim nie zidentyfikowała wszystkich cech postaci produktu, którego dotyczy sporny wzór, a tym samym nie ustaliła wszystkich cech wynikających wyłącznie z funkcji technicznej tego produktu.

a może “pożyczona” historia?

Przy okazji perypetii LEGO w zakresie praw własności przemysłowej, warto wspomnieć o innym sporze, w zakresie innych praw. Seria klocków bionicle wprowadzona została na rynek europejski i australijski w 2000r. a na amerykański w 2001r. Bionicle to skrót od Biomechanical (biomechaniczna) chronicle (ang. kronika), gdyż większość mieszkańców świata Bionicle jest biomechaniczna (biologiczno-mechaniczna).[3] Figurki składane z zestawów klocków mają przypisane określone cechy charakteru i umiejętności. Postacie wzorowano i częściowo zaczerpnięto z mitologii polinezyjskiej. I to właśnie wzorowanie się było przyczyną konfliktu z Maorysami z Nowej Zelandii.

W klockowej historii Opowieść o Toa dzieje się przed początkiem wszystkich początków, kiedy wielka istota obserwowała wyspę Mata Nui i broniła ją przed bólem. „Jednak potężne zło powstało i oddało wyspę we władanie cieni. Kiedy wszystko zdawało się być stracone, sześciu bohaterów pojawiło się na wyspie. Ci potężni wojownicy to Toa, którzy mają tylko jedno przeznaczenie: zniszczyć złą siłę i przywrócić pokój na wyspie”.

Prawnik reprezentujący Maorysów napisał do LEGO pismo, w którym twierdził, że wykorzystana przez LEGO historia wywodzi się z Wysp Wielkanocnych, a słowo Tohunga jest polinezyjskim określeniem uzdrowiciela duchowego i użycie jego nazwy dla zabawy jest obraźliwe. Grupa LEGO tylko częściowo uwzględniła głosy Maorysów zobowiązując się do stworzenia kodeksu postępowania określającego zasady wykorzystywani folkloru do wzbogacania swoich zabawek[4]

Chyba kodeks nie powstał, bo „po długiej i trudnej podróży, Toa nareszcie odkryli swoje prawdziwe moce i odnaleźli swoje przeznaczenie. Teraz, pomimo swoich różnic, połączyli siły jako potężny zespół, by pokonać najnowsze sługi Makuty. Roje Bohrok przemieszczają się po wyspie siejąc zniszczenie. Jedynie Toa mogą je powstrzymać.”  Następnie „Toa pokonali roje Bohrok. Pokonali też Makutę. Powinien być to czas radości i świętowania, lecz Mata-Nui wciąż jest okryta mrokiem. Makuta uwięzony głęboko pod powierzchnią ziemi wciąż żyje i chce się zemścić.” „Toa dostali nową zbroję, nową broń, nowe moce i nowe imię – Toa Nuva. Jednak te nowe możliwości nie znaczą, że ich misja jest ukończona. Wciąż muszą pokonać Makutę…” [3] https://youtu.be/5_D5FGgdZC4

I na koniec 🙂  „LEGO® to znak towarowy firmy z Grupy LEGO. Niniejsza witryna nie jest sponsorowana, autoryzowana ani wspierana przez Grupę LEGO”, a my zapraszamy do kontaktu, jeśli w Twojej sprawie potrzebujesz walecznych prawników.

Photo by Omar Flores on Unsplash
https://www.lego.com/cdn/cs/legal/assets/blt1a4c9a959ce8e1cb/FairPlayBrochure.pdf
[1] https://www.lego.com/pl-pl/aboutus/lego-group/the-lego-group-history
[2] wyrok z dnia 12 listopada 2008 r., LEGO Juris przeciwko OHIM – Mega Brands (Red LEGO Brick), T 270/06 , EU: T: 2008: 483) i Trybunał Sprawiedliwości – wyrok z dnia 14 września 2010 r., LEGO Juris / OHIM, C 48/09 P, EU: C: 2010: 516
[3] https://pl.wikipedia.org/wiki/Bionicle
[4] Katarzyna Grzybczyk „Skradziona kultura. Jak zachód wykorzystuje cudzą własności intelektualną” Wolters Kluwer 2021, str. 234
Udostępnij