Ma znaczenie dla wszystkich przedsiębiorstw, przy czym głównymi beneficjentami mogą się okazać małe i średnie przedsiębiorstwa oraz start-upy, których przetrwanie w największym stopniu zależy od utrzymania tej tajemnicy[1]. Know-how i informacje handlowe, w których pozyskanie, opracowanie i wykorzystanie inwestują przedsiębiorstwa i instytuty badawcze o charakterze niekomercyjnym, są walutą gospodarki opartej na wiedzy i zapewniają przewagę konkurencyjną. Współczesna gospodarka opiera się na eksploatacji dóbr niematerialnych. Przedsiębiorcy inwestują w zbieranie informacji branżowych, rozwój technologii i wiedzy. Owoce tych inwestycji – zależnie od ich charakteru, poziomu wynalazczego itp. – mogą być chronione jako prawa własności przemysłowej (patenty, wzory użytkowe, topografie układów scalonych itp.), utwory w rozumieniu prawa autorskiego, bazy danych itd. mogą także przyjmować postać know-how. Ze względu na wysoką wartość tych dóbr niematerialnych, oraz ich specyficzny charakter, konieczne jest zapewnienie odpowiedniej ochrony zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i w przypadku naruszeń przepisów prawa karnego.
Spis treści
Definicja ustawowa
Zgodnie z definicją zawartą w art. 11 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (“uznk“) przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się
“informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności“
Porozumienie w sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej (“TRIPS“) nie posługuje się pojęciem „tajemnicy przedsiębiorstwa”, lecz „informacji nieujawnionych”. Przy tym TRIPS, nie definiuje ich wprost, lecz określa kryteria, jakie powinny zostać spełnione, aby informacje takie mogły być w myśl tego aktu prawnego chronione przed nieuczciwą konkurencją. Zgodnie z definicją legalną “poufnych informacji” zawartą w art. 39 ust. 2 TRIPS:
“Osoby fizyczne i prawne będą miały możliwość zapobiegania temu, aby informacje pozostające w sposób zgodny z prawem pod ich kontrolą nie zostały ujawnione, nabyte lub użyte bez ich zgody przez innych, w sposób sprzeczny z uczciwymi praktykami handlowymi, tak długo jak takie informacje:
- są poufne w tym sensie, że jako całość w szczególnym zestawie i zespole ich elementów nie są ogólnie znane lub łatwo dostępne dla osób z kręgów, które normalnie zajmują się tym rodzajem informacji;
- mają wartość handlową dlatego, że są poufne; i
- poddane zostały przez osobę, pod której legalną kontrolą informacje te pozostają rozsądnym, w danych okolicznościach, działaniom dla utrzymania ich poufności.”
Tożsamą definicję przyjmuje również Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/943 z 8.6.2016 r. w sprawie ochrony niejawnego know-how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przed ich bezprawnym pozyskiwaniem, wykorzystywaniem i ujawnianiem.
Biorąc zatem pod uwagę powyższe wytyczne, należy przyjąć, iż z informacją poufną będziemy mieć do czynienia, jeżeli łącznie spełnia ona trzy przesłanki to jest będzie to informacja, która:
- powinna być niejawna, czyli nie jest powszechnie znana lub łatwo dostępna;
- posiada wartość gospodarczą i
- jest poddana odpowiednim (rozsądnym) działaniom w celu zachowania stanu poufności.
Tajemnica przedsiębiorstwa – czyli kogo?
Jak sama nazwa wskazuje, tajemnica przedsiębiorstwa dotyczy wszelkich informacji związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. W związku z tym, podmiotem, który może korzystać z ochrony wynikającej z przepisów mogą być wszyscy przedsiębiorcy.
Przedsiębiorcą zgodnie z art. 431 kodeksu cywilnego, jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 kc (tzn. jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną), prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Podobnie wskazuje art. 4 ustawy Prawo przedsiębiorców, doprecyzowując jednak w ust 2, iż przedsiębiorcą są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
Kodeksowa definicja przedsiębiorcy budzi jednak wątpliwości co do niektórych jednostek samorządowych. Powstaje bowiem pytanie, czy podmioty nie mające charakteru przedsiębiorstwa mogą uzasadniać odmowę udostępnienia pewnych informacji powołując się na tajemnicę przedsiębiorstwa. Z tego względu, w niektórych przypadkach, przyjmuje się szerszy zakres podmiotowy niż ten wynikający z kodeksu cywilnego czy ustawy prawo przedsiębiorców, obejmując ochroną np. zakłady opieki zdrowotnej. tajemnicy związanej z poszanowaniem interesów handlowych takiego przedsiębiorcy. Jak wskazuje doktryna i orzecznictwo, przesłanki tajemnicy przedsiębiorcy należy zawsze rozumieć i stosować jednakowo, niezależnie od rodzaju formy organizacyjnej przedsiębiorcy.
Informacje poufne – czyli co?
Ze względu na to, że ustawodawca nie wskazał jednego, zamkniętego katalogu informacji, które mają charakter poufnych, każdy przypadek ujawnienia informacji należy rozpatrywać indywidualnie, biorąc pod uwagę, czy dana informacja ma charakter techniczny, technologiczny czy też organizacyjny (może to być też inna informacja mająca co do zasady wartość gospodarczą). Jako informacje spełniające materialną przesłankę tajemnicy przedsiębiorcy w świetle analizowanego orzecznictwa uznawano w konkretnych sprawach przykładowo:
- dane na temat procesu wytwarzania, wysokości obrotu czy technologii produkcji ;
- szczegółowy opis stosowanych technologii, urządzeń ;
- receptury produktów;
- stosowane rozwiązanie organizacyjne, nazwę kontrahenta, warunki umowy;
- szczegółowy opis sposobu wykonania usługi, jej koszt;
- cenniki i regulaminy
Z punktu widzenia ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przyjmuje się także za doktryną[2], iż do informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa zalicza się wiadomości dotyczące sposobów produkcji, planów technicznych, metod kontroli jakości, niechronione jeszcze prawami wyłącznymi (przed ich publikacją) wynalazki, wzory użytkowe lub zdobnicze, czy znaki towarowe, a także plany techniczne, analizy występowania złóż kopalin, listy klientów, metody kontroli jakości towarów i usług, nieopublikowane utwory itp. Nie jest konieczne, aby informacja taka nadawała się do zastosowania w innym przedsiębiorstwie. Mogą to być również informacje przydatne w pracy naukowo-badawczej i rozwojowej, jak też informacje związane z działalnością marketingową, z pozyskiwaniem surowców, organizowaniem rynków zbytu czy informacje dotyczące struktury organizacyjnej, zasad finansowania działalności, wysokość wynagrodzeń pracowników. Do tajemnicy przedsiębiorstwa zalicza się również tzw. poufne know-how, w tym zarówno tzw. know-how produkcyjne, jak i handlowe .
Działania podjęte przez przedsiębiorcę w celu zachowania poufności określonych informacji muszą być rozpoznawalne dla osób trzecich. Co prawda, przepisy ZNKU nie wymagają, aby były to zabezpieczenia o jakimś szczególnym charakterze; wystarczy, by wola przedsiębiorcy (co do utrzymania w tajemnicy pewnych informacji) była w dostateczny sposób wyrażona na zewnątrz i rozpoznawalna dla osób trzecich.[3]
Odpowiedzialność cywilna za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa
Krąg osób odpowiedzialnych za dochowanie informacji poufnych w tajemnicy obejmuje każdego przedsiębiorcę, który ma dostęp do takich informacji, ale także osoby fizyczne takiej jak pracownicy, czy współpracownicy, którym pracodawca z jakiś powodów zobligowany jest udostępnić pewien zakres informacji poufnych. Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa przez podmioty inne niż przedsiębiorcy traktuje się jednak w kategorii wyjątków.
Zgodnie z uznk, każdy kto ujawnia, wykorzystuje lub pozyskuje cudze informacje, dopuszcza się czynu nieuczciwej konkurencji, w szczególności gdy następuje to bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i wynika z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia, kopiowania dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji, plików elektronicznych obejmujących te informacje lub umożliwiających wnioskowanie o ich treści. Ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji także wówczas, gdy w chwili ich ujawnienia, wykorzystania lub pozyskania osoba wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła wiedzieć, że informacje zostały pozyskane bezpośrednio lub pośrednio od osoby, która weszła w posiadanie tych informacji w sposób bezprawny.
W razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać:
- zaniechania niedozwolonych działań;
- usunięcia skutków niedozwolonych działań;
- złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
- naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;
- wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych;
- zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.[4]
Dodatkowo, w przypadku gdy czyn nieuczciwej konkurencji dotyczy ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa, sąd, na wniosek uprawnionego, może zobowiązać pozwanego do podania do publicznej wiadomości informacji o wyroku albo treści wyroku, w oznaczony sposób i w oznaczonym zakresie, jeżeli jest to uzasadnione ze względu na okoliczności dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, w szczególności sposób dokonania czynu, wartość informacji, których dotyczył czyn, skutek czynu oraz prawdopodobieństwo dokonania czynu nieuczciwej konkurencji w przyszłości, a w przypadku, jeżeli pozwanym jest osoba fizyczna – jeżeli dodatkowo nie sprzeciwia się temu uzasadniony interes pozwanego, w szczególności wzgląd na ochronę jego dóbr osobistych. Sposób i zakres podania do publicznej wiadomości informacji o wyroku albo treści wyroku nie może prowadzić do ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa.
Art. 18 ust 4. uznk stanowi implementację do prawa polskiego art. 13 ust. 3 dyrektywy 2016/943/UE. Jak podniesiono w uzasadnieniu projektu nowelizacji, regulacja ta “wychodzi naprzeciw interesom pozwanego, który w dobrej wierze wykorzystywał informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa i w oparciu o nie rozpoczął np. proces inwestycyjny czy produkcyjny (ponosząc w tym celu odpowiednie nakłady)” Zamiast uwzględnienia żądania określonego w art. 18 ust. 1 pkt 1 lub 2 lub ust. 2, sąd może, na wniosek pozwanego, zobowiązać go do zapłaty na rzecz powoda stosownego wynagrodzenia, w wysokości nie wyższej niż wynagrodzenie, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z informacji, przez czas nie dłuższy niż do ustania stanu tajemnicy, jeżeli:
- pozwany w chwili wykorzystywania lub ujawniania informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa nie wiedział ani przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć, że informacje te pozyskano od osoby, która je wykorzystała lub ujawniła w okolicznościach określonych w art. 11 ust. 4;
- uwzględnienie żądania, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, spowodowałoby dla pozwanego niewspółmierne szkody;
- zobowiązanie do zapłaty wynagrodzenia nie narusza uzasadnionego interesu powoda.
Dodatkowo, w razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji polegającego na naruszeniu tajemnicy przedsiębiorstwa uprawniony może żądać, zamiast odszkodowania określonego w ust. 1 pkt 4, naprawienia szkody przez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.
Szeroki zakres odpowiedzialności za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa daje wyraz specyfice przedmiotu ochrony jakim są informacje niejawne.
Odpowiedzialność karna za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa
Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa oprócz odpowiedzialności cywilnej, w niektórych przypadkach może rodzić także odpowiedzialność karną. Aby doszło do tego, musi dojść do ujawnienia innej osobie lub wykorzystania we własnej działalności gospodarczej informacji stanowiącej tajemnicę przedsiębiorstwa, wbrew nałożonemu obowiązkowi zachowania tych informacji w poufności. Podobnie też osoba, która weszła we władanie informacjami stanowiącymi tajemnicę przedsiębiorstwa w sposób bezprawny, lub też uzyskała do nich dostęp biorąc udział w rozprawie lub w innych okolicznościach postępowania sądowego dotyczącego roszczeń z tytułu czynu nieuczciwej konkurencji polegającego na naruszeniu tajemnicy przedsiębiorstwa albo przez dostęp do akt takiego postępowania, jeżeli w postępowaniu tym została wyłączona jawność rozprawy. W każdym przypadku osoba ta podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Zakres odpowiedzialności karnej jest węższy niż przypadku odpowiedzialności cywilnej odnosi się bowiem jedynie do ujawnienia, lub wykorzystania informacji będących tajemnicą przedsiębiorstwa. Przez ujawnianie należy rozumieć takie zachowanie sprawcy, w wyniku którego określona informacja doszła do wiadomości osoby nieuprawnionej, nawet wtedy gdy osoba ta traktowana jest jako osoba zaufana. Oznacza to, że nie musi dojść do rozpowszechniania tej informacji publicznie, a wystarczy, gdy przekazana zostanie choćby jednej nieuprawnionej osobie. Ustawodawca nie określa sposobu ani formy ujawnienia informacji objętych tajemnicą przedsiębiorstwa, co oznacza, że każdy sposób ujawnienia, jeżeli wiąże się z wyrządzeniem szkody na przedsiębiorcy, którego dotyczy ujawniana informacja będzie stanowić czyn zabroniony. Wykorzystywanie to każda czynność sprawcy, polegająca na użyciu informacji dla siebie, dokonana cudzym kosztem. Przestępstwo to może być popełnione jedynie przez sprawcę, na którym ciąży określony obowiązek w stosunku do przedsiębiorcy (wynikający np. z umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru czy też spółdzielczej umowy o pracę, jak również innej umowy stanowiącej podstawę świadczenia pracy, jak. np. umowy zlecenia, o dzieło, kontraktu menadżerskiego)[4] z tego względu jest przestępstwem indywidualnym. Nie można jednak wykluczyć odpowiedzialności osób trzecich, które z uzyskanych informacji zrobiły sobie użytek na szkodę przedsiębiorcy, którego informacje zostały pozyskane.
Kluczowe w ustaleniu odpowiedzialności sprawcy jest istnienie poważnej szkody wyrządzonej przedsiębiorcy. Skoro celem jego działania jest osiągnięcie zysku, to szkoda powinna być utożsamiana przede wszystkim ze szkodą materialną. Pojęcie szkody, pomimo istotnego znaczenia jakie ma zarówno w doktrynie prawa cywilnego jak i w judykaturze nie zostało unormowane, dlatego też budzi ono wiele kontrowersji. Trudno jest in abstracto określić, jaka szkoda jest poważna, a jaka nie, decyduje tu bowiem nie tylko jej wielkość wyrażona w liczbach bezwzględnych, ale również stosunek, w jakim pozostaje do rozmiarów prowadzonej działalności gospodarczej, w związku z którą powstała.[6]
Pomimo faktu, że ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa na gruncie prawa cywilnego jak i karnego przewiduje sankcje za dokonane naruszenie, liczne orzecznictwo w tym zakresie wskazuje, że przepisy te nie są wystarczające dla zapobiegania dokonywania naruszeń informacji, stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa. Z tego względu, w przypadku, gdy dochodzi do udzielenia dostępu do informacji poufnych, warto jest zabezpieczyć się dodatkową umową o zachowaniu poufności, w której wysoka kwota odszkodowania może przynajmniej częściowo zrekompensować skutki ujawnienia informacji mających dla przedsiębiorstwa kluczowe znaczenie. Warto także pamiętać o tajemnicy przedsiębiorstwa zawierając umowę regulującą korzystanie z know-how.