W epoce digitalizacji i powszechnego dostępu do twórczości “zagranicznej”, uzasadniona potrzeba zacytowania utworu zagranicznego nie jest niczym niezwykłym. Należy jednak pamiętać, że bezpieczne cytowanie w każdym przypadku wymaga samodzielnego dokonania oceny tego, czy zamierzone użycie mieści się w granicach cytatu. Granice te wyznacza odpowiednia regulacja prawna, nie zawsze polska. Również udostępnienie twórczości poza polski obszar prawny może w niektórych przypadkach oznaczać zastosowanie obcego prawa. Konieczne jest więc ustalenie, jakie prawo krajowe będzie miało zastosowanie do stanu faktycznego polegającego na korzystaniu przez użytkownika w jednym kraju, z utworu stworzonego przez twórcę pochodzącego z innego kraju.
Spis treści
Czym jest dozwolony użytek?
Dozwolony użytek chronionych utworów można w skrócie określić jako zalegalizowanie, w konkretnym przypadku, korzystania z utworu bez konieczności uzyskiwania zgody twórcy, o ile spełnione są warunki określone w przepisach prawa autorskiego. Katalog form dozwolonego użytku określony w polskich przepisach jest zróżnicowany, a uzasadnieniem tej instytucji jest potrzeba znalezienia równowagi pomiędzy ochroną interesów twórcy, a dostrzeżeniem usprawiedliwionych interesów użytkowników utworów. Niektóre z form dozwolonego użytku, takie jak np. prawo cytatu, pełnią istotną rolę praktyczną, bez której trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie niektórych gatunków twórczości lub form działalności związanej z korzystaniem z dóbr kultury.
W przypadku utworów obcych, dodatkowo nasuwa się pytanie, czy polskie przepisy prawa autorskiego co do zasady pozwolą na zacytowanie utworu zagranicznego. Znalezienie odpowiedzi jeszcze przed wdrożeniem w życie projektu pozwoli zawczasu rozeznać się, czy dopuszczalność cytowania wywiedziona na gruncie z polskich przepisów będzie mogła być skutecznie podniesiona wobec twórcy zagranicznego, jeśli ten zakwestionowałby wykorzystanie utworu. W razie negatywnej konstatacji, pozwoli z kolei rozważyć zasięgnięcie porady na gruncie prawa obcego.
Prawo unijne
W odniesieniu do utworów, których twórcy mają miejsce zamieszkania na terytorium państw Unii Europejskiej, sprawa wydaje się względnie prosta. Prosta o tyle, że w omawianym przypadku zastosowanie będzie miał systemowy akt prawa unijnego, tj. Rozporządzenie (WE) Nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych, czyli tzw. Rozporządzenie Rzym II. Prosta jest zaś tylko z pozoru, ponieważ dość niespodziewanych trudności interpretacyjnych dostarcza treść przepisu, do którego należy sięgnąć.
Zgodnie z brzmieniem art. 8 ust. 1 Rozporządzenia Rzym II w jego wersji polskojęzycznej, prawem właściwym dla zobowiązań pozaumownych wynikających z naruszenia prawa własności intelektualnej jest prawo państwa, na podstawie którego dochodzi się ochrony.
Niestety, polskie brzmienie przepisu wykładanego literalnie, prawdopodobnie za sprawą nieprecyzyjnego tłumaczenia nie wskazuje w istocie prawa właściwego dla wskazanych w nim rodzajów sporów. Przepis ten czytany dosłownie należałoby prawdopodobnie rozumieć w ten sposób, że prawem właściwym jest to prawo, na podstawie którego dochodzi się ochrony. Sęk jednak w tym, że owo prawo wciąż pozostaje niewiadomą, podczas gdy powinno być wskazane przez przepis kolizyjny, jakim jest art. 8 ust. 1 Rozporządzenia Rzym II.
Ponieważ jednak wszystkie wersje językowe, w których stanowione jest prawo unijne, są równorzędne pod względem mocy wiążącej, z pomocą przychodzą obcojęzyczne brzmienia Rozporządzenia Rzym II. Przykładowo, wersja angielsko-, hiszpańsko- lub francusko- języczna nie pozostawiają wątpliwości co do treści przepisu art. 8 ust. 1. Wywieźć w nich można, że prawem właściwym dla zobowiązań pozaumownych związanych z naruszeniem praw własności intelektualnej, jest prawo państwa, dla którego dochodzi się ochrony[1]
W podobny sposób kwestię te reguluje Akt Paryski Konwencji Berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych sporządzony 24 lipca 1971 r., mający znaczenie dla transgranicznych stosunków z zakresu prawa autorskiego z państwami spoza Unii Europejskiej. Zgodnie z jego art. 5 ust. 2: “(…) poza postanowieniami niniejszej konwencji, zakres ochrony, jak też środki jej dochodzenia, zapewnione autorowi w celu ochrony jego praw, są normowane wyłącznie przez ustawodawstwo państwa, w którym żąda się ochrony. “
Biorąc powyższe pod uwagę, naszym zdaniem analogiczne znaczenie powinien mieć przepis art. 8 ust. 1 Rozporządzenia Rzym II, także w jego wersji polskojęzycznej.
Prawo państwa, dla którego dochodzi się ochrony, w związku z zasadą terytorialności prawa autorskiego oznacza legislację obowiązującą na terytorium, na którym prawa twórcy doznają naruszenia. Do naruszenia zaś co do zasady dochodzi tam, gdzie ma miejsce kwestionowane korzystanie z utworu. Ustalenie miejsca eksploatacji utworu nie powinno nastręczać większych problemów w przypadku korzystania z jego materialnego egzemplarza. Odnośnie zaś utworu zdigitalizowanego, udostępnianego nieograniczonej publiczności w Internecie, o miejscu korzystania będzie raczej decydować nie tyle fizyczna lokalizacja serwerów strony internetowej, ale to, do jakiej publiczności z założenia kierowane są rozpowszechniane treści.
Jeśli więc korzystamy z utworu, w znaczeniu techniczno – ekonomicznych sposobów eksploatacji, na terytorium różnych państw, twórca może dochodzić praw autorskich w każdym z nich osobno, a prawem właściwym do rozstrzygnięcia każdego takiego sporu będzie prawo państwa, w którym autor zarzuca naruszenie jego praw. Ustalona w ten sposób legislacja danego państwa zdefiniuje każdorazowo przesłanki ochrony, w szczególności podleganie utworu ochronie co do zasady, sposób ustalenia autorstwa, formy korzystania na polach eksploatacji, czy wreszcie dopuszczalność dozwolonego użytku i jego warunki.
Zatem to według przepisów prawa autorskiego obowiązującego w państwie, w którym utwór jest eksploatowany, należy antycypować ewentualne ryzyka związane z wykorzystaniem cudzego utworu w tymże państwie. Jeśli więc we własnej twórczości udostępnianej na terytorium Polski cytujemy utwór zagraniczny, legalność tego cytowania w Polsce, będzie oceniana na gruncie polskich przepisów prawa autorskiego, w tym przepisów o dozwolonym użytku. Sytuacja prawna będzie odmienna, jeśli tę samą, własną twórczość zawierającą cytat z utworu obcego udostępnimy za granicą lub publiczności zagranicznej. Jeśli autor cytowanego utworu zakwestionuje jego wykorzystanie na terytorium danego, obcego państwa, polskie przepisy o prawie cytatu nie będą nas chronić, ponieważ w tym innym państwie będzie miało zastosowanie prawo autorskie tam obowiązujące.
Kończąc, dodajmy na marginesie, że powyższe uwagi dotyczą jedynie prawa materialnego, czyli tego, które posłuży sądowi do rozstrzygnięcia sprawy merytorycznie. Innymi słowy, chodzi o przepisy definiujące treść praw i obowiązków stron. Osobną zaś kwestią jest w stosunkach transgranicznych tzw. jurysdykcja sądowa, czyli ustalenie, którego państwa sąd będzie właściwy do rozpoznania sprawy. Jurysdykcja zaś może, ale nie musi pokrywać się z prawem właściwym. To już jednak jest tematem na osobny wpis…
