Publikacje w social mediach, artykuły w gazetach, przedstawienie określonej osoby w negatywnym, nieprawdziwym świetle, naruszenie wolności działania, tajemnicy korespondencji. Wszystkie te działania mogą naruszać dobra osobiste – osób fizycznych i osób prawnych. Ofiarą tych działań są nie tylko osoby z pierwszych stron gazet. Ostatnio, zgłasza się do nas coraz więcej przedsiębiorców, którzy uważają, że konkurencja narusza ich dobra osobiste. Czy jest to działanie bezkarne?
Spis treści
Czym są dobra osobiste?
Dobra osobiste to wartości niemajątkowe, nieodłącznie związane z człowiekiem i jego naturą, stanowiące o jego wyjątkowości i integralności, jego godności i postrzeganiu w społeczeństwie, umożliwiające mu samorealizację i twórczą działalność, nie poddające się wycenie w ekonomicznych miernikach wartości. Dobra te nie zależą od ludzkiej woli ani wrażliwości. Szczególny związek dobra osobistego z naturą człowieka wyłącza możliwość ujmowania w tych kategoriach dóbr innego rodzaju, wprawdzie wpływających na jakość ludzkiego bytowania, ale pochodzących z zewnątrz, nie wywodzących się z istoty człowieczeństwa. W tym kontekście wymaga podkreślenia, że ochrona dóbr osobistych ma charakter wyjątkowy, w związku z czym sięganie do jej mechanizmów powinno następować z odpowiednią ostrożnością i powściągliwością, bez tendencji do sztucznego poszerzenia katalogu tych dóbr[1].
Dobra osobiste to wartości ściśle związane z jednostką, razem z nią powstają i wygasają. Dobra osobiste mają charakter niezbywalny i nieprzenoszalny. Zgodnie z art. 23 kodeksu cywilnego (kc) dobrami osobistymi człowieka są w szczególności:
- zdrowie,
- wolność,
- cześć,
- swoboda sumienia,
- nazwisko lub pseudonim,
- wizerunek,
- tajemnica korespondencji,
- nietykalność mieszkania,
- twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska,
Prawo cywilne chroni je niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Wskazany katalog dóbr osobistych jest katalogiem otwartym. W orzecznictwie dodatkowo wskazuje się na następujące dobra osobiste nie wymienione w art. 23 kc:
- prawo do życia w rodzinie, wieź rodzinna – w przypadku zawinionego spowodowania śmierci jednego z członków rodziny godzi to bezpośrednio w dobra osobiste pozostałych przy życiu członków rodziny, naruszając istniejące między nimi więzi rodzinne;
- kontakt małoletniego dziecka z rodzicem – odmowa dopuszczenia do kontaktów małoletniego dziecka z rodzicem, który nie sprawuje nad nim bieżącej pieczy, lub z inną osobą bliską, narusza dobra osobiste zarówno tego rodzica (innej osoby bliskiej) jak i dziecka;
- zapewnienie zgodnego z przepisami sposobu odbywania kary pozbawienia wolności – umieszczenie w celi niespełniającej norm metrażu jest naruszeniem dobra osobistego osadzonego;
- sfera życia prywatnego i życia intymnego;
- przedstawienie osoby w sposób prawdziwy i neutralny – w przypadku zafałszowania faktów historycznych, przedstawienie określonej osoby w negatywnym, nieprawdziwym świetle, jest niewątpliwym naruszeniem jej dóbr osobistych;
- nazwa zespołu artystycznego
- płeć człowieka,
- prawo do planowania rodziny,
- tradycji rodzinnej,
- pamięć o osobie zmarłej.
Z orzeczeń wynika, iż dobre osobistym nie jest:
- prawo do niezakłóconego korzystania z energii elektrycznej;
- prawo do niezakłóconego wypoczynku;
- trwałość (prawo do zachowania) stosunku pracy, które nie jest elementem treści godności pracowniczej – rozwiązanie stosunku pracy, nawet wadliwe, nie oznacza samo w sobie naruszenia dobra osobistego pracownika – choć w związku z działaniami związanymi ze zwolnieniem lub towarzyszącymi zwolnieniu może dojść np. do naruszenia czci pracownika;
- prawo do swobodnego wyboru szpitala przez świadczeniobiorcę usług medycznych;
- wolność od stresu;
- prawo do sądu i prawo udziału jako publiczność w jawnej rozprawie sądowej;
- prawo do rzetelnego i sprawnego procesu sądowego;
- prawo do spotkań towarzyskich w określonym czasie i w określonym gronie, prawo do spotkań z byłymi współpracownikami;
- prawo do prowadzenia działalności gospodarczej;
- prawo człowieka do nieskażonego środowiska biologicznego i do zaspokojenia uczuć estetycznych piękna krajobrazu;
- prawo do informacji publicznej, naruszone wobec braku odpowiedzi na wnioski o informacje prasowe złożone przez powoda do prezesa sądu.
Katalog roszczeń w przypadku naruszenia dobra osobistego
Na podstawie art. 24 kc, ten, czyje dobro osobiste zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać:
- zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne.
- żeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności w postaci złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
- zapłaty zadośćuczynienia pieniężnego;
- zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny;
- naprawienia szkody majątkowej wyrządzonej naruszeniem dobra osobistego na zasadach ogólnych.
Dodatkowo jeżeli naruszonym dobrem osobistym jest twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, osoba, której dobro zostało naruszone może korzystać z uprawnień przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie własności przemysłowej.
Dobra osobiste osoby prawnej
Zgodnie z art. 43 kc przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.
Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Osobami prawnymi są np. spółki kapitałowe, czyli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne.
Dodatkowo do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Takimi podmiotami są np. spółki osobowe, czyli spółki jawne, komandytowe, partnerskie i komandytowo – akcyjne.
W szczególności w przypadku osób prawnych, której w większości są przedsiębiorcami należy wskazać, że dobra niematerialne o charakterze majątkowym lub o charakterze mieszanym, w którym element majątkowy można uznać za dominujący, nie stanowią dóbr osobistych. Dlatego takich dóbr, jak: znaki towarowe, oznaczenia geograficzne, know-how, projekty wynalazcze oraz wzory przemysłowe czy użytkowe, nie można zaliczyć do dóbr osobistych.
Natomiast do dóbr osobistych osób prawnych można zaliczyć:
- nazwę,
- wolność działania,
- tajemnicę korespondencji,
- nietykalność pomieszczeń oraz
przede wszystkim
- dobre imię osoby prawnej.
Dobre imię, renoma, goodwill osoby prawnej
W praktyce dobre imię stanowi najważniejsze dobro osobiste przysługujące osobom prawnym. Określane jest niekiedy mianem renomy lub reputacji, używane jest także angielskie określenie goodwill. Dobre imię osoby prawnej nie obejmuje godności, czyli czci wewnętrznej (tak jak w przypadku osób fizycznych), a jedynie cześć zewnętrzną łączoną z opinią, jaką o danej osobie prawnej mają inne osoby ze względu na zakres jej działalności.
Naruszenie renomy osoby prawnej
W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd zgodnie, z którym do naruszenia renomy osoby prawnej dochodzi wtedy, gdy np.:
- zostają wyrażone negatywne opinie o tym podmiocie,
- zarzucana jest osobie prawnej nierzetelność,
- przypisuje się danej osobie prawnej sposób postępowania skutkujący utratą zaufania;
- wyrażane są negatywne oceny o osobach pełniących w danej osobie prawnej funkcje zarządcze lub jej pracownikach ale nie ma to zastosowania w przypadku Skarb Państwa i jednostek samorządu terytorialnego.
Warto wskazać, że negatywna ocena o produkcie czy usłudze oferowanej przez osobę prawną nie stanowi naruszenia renomy tej osoby.
Oceny, czy doszło do naruszenia dobrego imienia osoby prawnej, dokonuje się w sposób odmienny względem naruszenia czci osoby fizycznej. W przypadku osób fizycznych można brać pod uwagę subiektywne kryteria naruszenia dobra, natomiast w przypadku osób prawnych jedyne znaczenie mają obiektywne kryteria naruszenia dóbr osobistych. Osoby prawne nie mogą odczuwać, tak jak ludzie, wyrządzonej im krzywdy i, co trzeba mocno zaakcentować, wykluczone jest uwzględnianie w tym względzie ujemnych odczuć osób tworzących substrat osobowy osoby prawnej. Świadomość własnej wartości czy szacunek dla samego siebie wymaga zdolności do subiektywnego postrzegania swojego istnienia. Takie odczucia w zasadzie nie mogą znaleźć zastosowania w przypadku osoby prawnej[2].
Naruszenie dobrego imienia w publikacji prasowej
Do naruszenia dobra osobistego w postaci dobrego imienia najczęściej dochodzi poprzez publikacje prasowe. Zgodnie z art. 41 prawa prasowego publikowanie rzetelnych, zgodnych z zasadami współżycia społecznego ujemnych ocen dzieł naukowych lub artystycznych albo innej działalności twórczej, zawodowej lub publicznej służy realizacji zadań prasa, która korzysta z wolności wypowiedzi i urzeczywistnia prawo obywateli do ich rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej. Przepis ten stosuje się odpowiednio do satyry i karykatury.
W takiej sytuacji dochodzi do starcia praw w postaci ochrony dóbr osobistych oraz prawa do swobody wypowiedzi.
Wskazuje się, że forma utworu ma istotne znaczenie dla oceny granic tego, co uznaje się za dozwolone i dopuszczalne, jako mieszczące się w ramach wyznaczanych przez prawa danego gatunku. Satyra, która ze swej natury jest utworem ośmieszającym ukazywane zjawiska lub osoby, może posługiwać się pewnym wyolbrzymieniem czy karykaturą. Nie oznacza to jednak, że satyryczny charakter utworu zawsze wyłącza bezprawność i że nie dotyczą go kryteria oceny stosowane do innych form wypowiedzi, choć granice takiej wypowiedzi są niewątpliwie szersze. Przekroczenie tych granic może stanowić działanie bezprawne i naruszające dobra osobiste, a tym samym może rodzić odpowiedzialność na gruncie art. 24 kc.
W przypadku naruszenia dóbr osobistych w materiale prasowym, poza powództwem o naruszenie dóbr osobistych należy pamiętać o możliwości złożenia wniosku o sprostowanie danego materiału prasowego, jeżeli zawiera on nieprawdziwe lub nieścisłe informacje o danej osobie, które mogą godzić w jej dobre imię. Więcej informacji o tym, czym jest sprostowanie oraz jak złożyć skuteczny wniosek o sprostowanie znajdziesz tu.
Jeśli w stosunku do Ciebie lub Twojej firmy, ktoś dopuścił się naruszenia dóbr osobistych albo gdy nie jesteś pewny czy dane działanie może godzić w Twoje dobra osobiste lub dobra osobiste Twojego przedsiębiorstwa, skontaktuj się z nami. Pomożemy Ci ustalić, czy doszło do naruszenia dóbr osobistych oraz doradzimy jakie dalsze kroki należy podjąć w tej sprawie.
