Czy wiesz jakie działania lub zaniechania przedsiębiorcy naruszają nie tylko Twój indywidualny interes, ale i interesy grupy konsumentów, które wymagają podjęcia działań przez Prezesa UOKiK? W dniu 26 maja 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, XVII Wydział Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie o sygn. XVII AmA 29/19 wydał wyrok, w który oddalił odwołanie Polkomtel sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie – właściciela marek Plus i Plush od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) o stwierdzenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów polegających na pobieraniu płatności za aktywowane konsumentom liczne usługi pomimo nieuzyskania najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową oświadczenie usług telekomunikacyjnych wyraźnej zgody na dodatkową płatność związaną z tą usługą.

Opinia orzecznictwa

Zdaniem Sądu, działanie takie narusza art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 287 z późn. zm.) (pr. konsumenta) oraz godzi w zbiorowe interesy konsumentów. Wskazany w orzeczeniu art. 10 ust. 1 pr. konsumenta nakłada na przedsiębiorcę obowiązek do uzyskania wyraźnej zgody konsumenta na każdą dodatkową płatność wykraczającą poza uzgodnione wynagrodzenie za główne obowiązki umowne przedsiębiorcy najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową. Dodatkowo w przypadku, gdy przedsiębiorca nie otrzymał wyraźnej zgody konsumenta, lecz założył jej istnienie przez zastosowanie domyślnych opcji, które konsument musi odrzucić w celu uniknięcia dodatkowej płatności, konsument ma prawo do zwrotu uiszczonej płatności dodatkowej. Więcej informacji o prawach konsumenta znajdziesz tu.

Prezes UOKiK nałożył na Polkomtel sp. z o.o. (Spółkę) obowiązek:

  1. poinformowania listownie wszystkich konsumentów będących stronami umów oświadczenia usług telekomunikacyjnych zawartych ze Spółką, które przewidują świadczenie co najmniej jednej z tych o treści wydanej przez Prezesa UOKiK decyzji;
  2. zamieszczenia na koszt Spółki informacji o wydanej decyzji w formie komunikatu prasowego w dwóch dziennikach ogólnopolskich ze średnim nakładem dziennym wynoszącym 100 tysięcy;
  3. zamieszczenia na stronie internetowej spółki informacji o wydanej decyzji i utrzymania jej przez okres 3 miesięcy;
  4. zapłaty kary w łącznej wysokości 39 457 264,00 zł.

Od wyroku Sądu Okręgowego (sąd I instancji) przysługiwał Spółce środek odwoławczy w postaci apelacji do Sądu Apelacyjnego w Warszawie (sądu II instancji). Istnieje duże prawdopodobieństwo, że Spółka skorzystała z możliwości odwołania się od wyroku. Niestety na orzeczenie sądu II instancji w tej sprawie musimy jeszcze poczekać.

Naruszenie zbiorowych interesów konsumentów to bezprawna praktyka przedsiębiorcy, która dotyka pewnej grupy (np. klientów danego przedsiębiorcy) lub nieograniczonej liczby konsumentów, zagrażając interesom każdego konsumenta będącego lub mogącego być potencjalnie kontrahentem przedsiębiorcy.

Przykładem naruszenia zbiorowych interesów konsumentów będzie takie skonstruowanie systemu obsługi klienta, które w praktyce uniemożliwia reklamowanie kwestionowanego rachunku, produktu lub usługi.

Naruszeniem zbiorowych interesów konsumentów nie będzie natomiast błędne naliczenie kosztów usług telekomunikacyjnych bądź niejasne sformułowanie użyte w konkretnej umowie. Są to przypadki indywidualne, chyba że przedsiębiorca stosuje np. wzorzec umowy z konsumentami, który narusza interesy konsumentów.

Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 275) (ustawa okik), zgodnie z art. 1 ust. 2 reguluje zasady i tryb przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję, praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów oraz stosowaniu niedozwolonych postanowień wzorców umów, a także przeciwdziałania antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorców i ich związków, jeżeli te praktyki, stosowanie niedozwolonych postanowień lub koncentracje wywołują lub mogą wywoływać skutki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgodnie z art.  24 ustawy okik zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy, w szczególności:

  1. naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji;
  2. nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji;
  3. proponowanie konsumentom nabycia usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów ustalonym z uwzględnieniem dostępnych przedsiębiorcy informacji w zakresie cech tych konsumentów lub proponowanie nabycia tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru (tzw. misselling usług finansowych).

Nie jest zbiorowym interesem konsumentów w rozumieniu ustawy okik suma indywidualnych interesów konsumentów.

Ochrona zbiorowych interesów konsumentów przewidziana w ustawie nie wyłącza ochrony wynikającej z innych ustaw, w szczególności z przepisów o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym i przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy

Sprzeczność z prawem (bezprawność) rozumiana jest jako sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym. Sprzeczność z prawem może się odnosić do sprzeczności z przepisami ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1913) (uznk) oraz ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2070) (upnpr).

Działaniem bezprawnym jest również działanie naruszające dobre obyczaje. Takie działanie nie musi pozostawać w sprzeczności z przepisami prawa.

Dobre obyczaje nakazują, aby w relacji z konsumentami przedsiębiorca:

  1. udzielał konsumentom prawdziwej, rzetelnej, pełnej i jednoznacznej informacji zarówno o towarach, treści umów, jak i o uprawnieniach przysługujących konsumentowi przy zawarciu umowy i w trakcie jej wykonywania;
  2. rzetelnie traktował konsumentów, nie utrudniał im dochodzenia ich praw lub świadczeń od przedsiębiorców, wykonywał należycie swoje zobowiązania wobec konsumentów;
  3. nie wykorzystywał łatwowierności lub naiwności konsumentów, nie wywierał na nich bezprawnej presji (nacisku na zakup), nie wywoływał lęku, strachu;
  4. powstrzymał się od zachowań lekceważących, dopuszczających ośmieszenie, kpinę, narażających na uczucie zawodu, a także wykorzystanie oczywistej łatwowierności, rozbudzania oczekiwań niemożliwych do zrealizowania. 

Naruszanie obowiązku informacyjnego

Jednym z wyszczególnionych przez ustawodawcę typów praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów jest naruszenie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji (tzw. obowiązku informacyjnego).

Praktyki naruszania obowiązku informacyjnego można podzielić na dwie grupy:

  1. praktyki odnoszące się do informacji, których udzielenie przez przedsiębiorcę jest obligatoryjne (wymagane przez prawo), które mogą przybrać formę:
  2. zaniechania polegającego na nieudzielaniu takich informacji,
  3. działania polegającego na udzieleniu informacji nieprawdziwych,
  4. działania polegającego na przedstawianiu takich informacji w sposób niepełny lub nierzetelny albo w inny sposób prowadzący do ryzyka wprowadzenia konsumenta w błąd;
  5. praktyki odnoszące się do informacji niewymaganych przez prawo (w sytuacji gdy prawo nie wymaga od przedsiębiorcy ich podania), które mogą przybrać formę:
  6. działania polegającego na udzielaniu informacji nieprawdziwych,
  7. działania polegającego na przedstawieniu informacji w sposób niepełny lub nierzetelny albo w inny sposób prowadzący do ryzyka wprowadzenia konsumenta w błąd.

Przykłady takich praktyk to:

  1. brak informacji o zakresie świadczonych usług i elementów składających się na opłatę abonamentową[1];
  2. brak informacji o rodzaju i zakresie usług świadczonych drogą elektroniczną oraz brak danych przedsiębiorcy w witrynie sklepu internetowego[2];
  3. nieumieszczenie cen handlowych w cenniku, menu lub w inny sposób określony w rozporządzeniu Ministra Rozwoju z dnia 9 grudnia 2015 r. w sprawie uwidaczniania cen towarów i usług (Dz. U. poz. 2121);
  4. użycie określenia “świeży” w odniesieniu do soku, który nie jest wytworzony ze świeżych owoców[3];
  5. podawanie nieprawdziwych cen sprzed promocji[4].

 

Nieuczciwe praktyki rynkowe

Nieuczciwe praktyki rynkowe są jedną z kategorii praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Nieuczciwe praktyki rynkowe zostały zdefiniowane w ustawie z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2070).

Zgodnie z art.  4 upnpr praktyka rynkowa stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów jest nieuczciwa, jeżeli:

  1. jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i
  2. w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu.

Za nieuczciwą praktykę rynkową uznaje się w szczególności:

  1. praktykę rynkową wprowadzającą w błąd;
  2. agresywną praktykę rynkową;
  3. stosowanie sprzecznego z prawem kodeksu dobrych praktyk;
  4. prowadzenie działalności w formie systemu konsorcyjnego;
  5. organizowanie grupy z udziałem konsumentów w celu finansowania zakupu w systemie konsorcyjnym.

Dodatkowo art. 7 upnpr wskazuję „czarną listę nieuczciwych praktyk rynkowych”, które w każdych okolicznościach są praktykami wprowadzającymi w błąd:

  1. podawanie przez przedsiębiorcę informacji, że zobowiązał się on do przestrzegania kodeksu dobrych praktyk, jeżeli jest to niezgodne z prawdą;
  2. posługiwanie się certyfikatem, znakiem jakości lub równorzędnym oznaczeniem, nie mając do tego uprawnienia;
  3. twierdzenie, że kodeks dobrych praktyk został zatwierdzony przez organ publiczny lub inny organ, jeżeli jest to niezgodne z prawdą;
  4. twierdzenie, że:
  5. przedsiębiorca uzyskał stosowne uprawnienie od organu publicznego lub podmiotu prywatnego,
  6. praktyki rynkowe lub produkt zostały zatwierdzone, zaaprobowane lub uzyskały inne stosowne uprawnienie od organu publicznego lub podmiotu prywatnego

– przy jednoczesnym niespełnieniu warunków zatwierdzenia, aprobaty lub warunków niezbędnych do uzyskania innego stosownego uprawnienia;

  1. reklama przynęta, która polega na propozycji nabycia produktu po określonej cenie, bez ujawniania, że przedsiębiorca może mieć uzasadnione podstawy, aby sądzić, że nie będzie w stanie dostarczyć lub zamówić u innego przedsiębiorcy dostawy tych lub równorzędnych produktów po takiej cenie, przez taki okres i w takich ilościach, jakie są uzasadnione, biorąc pod uwagę produkt, zakres reklamy produktu i oferowaną cenę;
  2. reklama przynęta i zamiana, która polega na propozycji nabycia produktu po określonej cenie, a następnie odmowie pokazania konsumentom reklamowanego produktu lub odmowie przyjęcia zamówień na produkt lub dostarczenia go w racjonalnym terminie lub demonstrowaniu wadliwej próbki produktu, z zamiarem promowania innego produktu;
  3. twierdzenie, że produkt będzie dostępny jedynie przez bardzo ograniczony czas lub że będzie on dostępny na określonych warunkach przez bardzo ograniczony czas, jeżeli jest to niezgodne z prawdą, w celu nakłonienia konsumenta do podjęcia natychmiastowej decyzji dotyczącej umowy i pozbawienia go możliwości świadomego wyboru produktu;
  4. zobowiązanie się do zapewnienia usług serwisowych konsumentom, z którymi przedsiębiorca przed zawarciem umowy komunikował się w języku niebędącym językiem urzędowym państwa członkowskiego, na którego terytorium przedsiębiorca ma swoją siedzibę, a następnie udostępnienie takich usług jedynie w innym języku, bez wyraźnego poinformowania o tym konsumenta przed zawarciem przez niego umowy;
  5. twierdzenie lub wywoływanie wrażenia, że sprzedaż produktu jest zgodna z prawem, jeżeli jest to niezgodne z prawdą;
  6. prezentowanie uprawnień przysługujących konsumentom z mocy prawa, jako cechy wyróżniającej ofertę przedsiębiorcy;
  7. kryptoreklama, która polega na wykorzystywaniu treści publicystycznych w środkach masowego przekazu w celu promocji produktu w sytuacji gdy przedsiębiorca zapłacił za tę promocję, a nie wynika to wyraźnie z treści lub z obrazów lub dźwięków łatwo rozpoznawalnych przez konsumenta;
  8. przedstawianie nierzetelnych informacji dotyczących rodzaju i stopnia ryzyka, na jakie będzie narażone bezpieczeństwo osobiste konsumenta lub jego rodziny, w przypadku gdy nie nabędzie produktu;
  9. reklamowanie produktu podobnego do produktu innego przedsiębiorcy w sposób celowo sugerujący konsumentowi, że produkt ten został wykonany przez tego samego przedsiębiorcę, jeżeli jest to niezgodne z prawdą;
  10. zakładanie, prowadzenie lub propagowanie systemów promocyjnych typu piramida, w ramach których konsument wykonuje świadczenie w zamian za możliwość otrzymania korzyści materialnych, które są uzależnione przede wszystkim od wprowadzenia innych konsumentów do systemu, a nie od sprzedaży lub konsumpcji produktów;
  11. twierdzenie, że przedsiębiorca wkrótce zakończy działalność lub zmieni miejsce jej wykonywania, jeżeli jest to niezgodne z prawdą;
  12. twierdzenie, że nabycie produktu jest w stanie zwiększyć szanse na wygraną w grach losowych;
  13. twierdzenie, że produkt jest w stanie leczyć choroby, zaburzenia lub wady rozwojowe, jeżeli jest to niezgodne z prawdą;
  14. przekazywanie nierzetelnych informacji dotyczących warunków rynkowych lub dostępności produktu, z zamiarem nakłonienia konsumenta do zakupu produktu na warunkach mniej korzystnych niż warunki rynkowe;
  15. twierdzenie, w ramach praktyki rynkowej, że organizowany jest konkurs lub promocja z nagrodami, a następnie nieprzyznanie opisanych nagród lub ich odpowiedniego ekwiwalentu;
  16. prezentowanie produktu jako “gratis”, “darmowy”, “bezpłatny” lub w podobny sposób, jeżeli konsument musi uiścić jakąkolwiek należność, z wyjątkiem bezpośrednich kosztów związanych z odpowiedzią na praktykę rynkową, odbiorem lub dostarczeniem produktu;
  17. umieszczanie w materiałach marketingowych faktury lub podobnego dokumentu, sugerującego obowiązek zapłaty, który wywołuje u konsumenta wrażenie, że już zamówił reklamowany produkt, mimo że tego nie zrobił;
  18. twierdzenie lub stwarzanie wrażenia, że sprzedawca nie działa w celu związanym z jego działalnością gospodarczą lub zawodową, lub podawanie się za konsumenta, jeżeli jest to niezgodne z prawdą;
  19. wywoływanie u konsumenta wrażenia, że usługi serwisowe dotyczące danego produktu są dostępne w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, w którym produkt ten został sprzedany, jeżeli jest to niezgodne z prawdą.

 

Natomiast „czarna lista agresywnych praktyk rynkowych” została wskazana art.  9 upnpr zgodnie, z którym nieuczciwymi praktykami rynkowymi w każdych okolicznościach są następujące agresywne praktyki rynkowe:

  1. wywoływanie wrażenia, że konsument nie może opuścić pomieszczeń przedsiębiorcy bez zawarcia umowy;
  2. składanie wizyt w miejscu zamieszkania konsumenta, nawet jeżeli nie przebywa on tam z zamiarem stałego pobytu, ignorując prośbę konsumenta o jego opuszczenie lub zaprzestanie takich wizyt, z wyjątkiem przypadków egzekwowania zobowiązań umownych, w zakresie dozwolonym przez obowiązujące przepisy;
  3. uciążliwe i niewywołane działaniem albo zaniechaniem konsumenta nakłanianie do nabycia produktów przez telefon, faks, pocztę elektroniczną lub inne środki porozumiewania się na odległość, z wyjątkiem przypadków egzekwowania zobowiązań umownych, w zakresie dozwolonym przez obowiązujące przepisy;
  4. żądanie od konsumenta zgłaszającego roszczenie, w związku z umową ubezpieczenia, przedstawienia dokumentów, których w sposób racjonalny nie można uznać za istotne dla ustalenia zasadności roszczenia, lub nieudzielanie odpowiedzi na stosowną korespondencję, w celu nakłonienia konsumenta do odstąpienia od zamiaru wykonania jego praw wynikających z umowy ubezpieczenia;
  5. umieszczanie w reklamie bezpośredniego wezwania dzieci do nabycia reklamowanych produktów lub do nakłonienia rodziców lub innych osób dorosłych do kupienia im reklamowanych produktów;
  6. żądanie natychmiastowej lub odroczonej zapłaty za produkty bądź zwrotu lub przechowania produktów, które zostały dostarczone przez przedsiębiorcę, ale nie zostały zamówione przez konsumenta;
  7. informowanie konsumenta o tym, że jeżeli nie nabędzie produktu, przedsiębiorcy może grozić utrata pracy lub środków do życia;
  8. wywoływanie wrażenia, że konsument już uzyskał, uzyska bezwarunkowo lub po wykonaniu określonej czynności nagrodę lub inną porównywalną korzyść, gdy w rzeczywistości nagroda lub inna porównywalna korzyść nie istnieje lub uzyskanie nagrody lub innej porównywalnej korzyści uzależnione jest od wpłacenia przez konsumenta określonej kwoty pieniędzy lub poniesienia innych kosztów.

 

Czyny nieuczciwej konkurencji

Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności czyny nieuczciwej konkurencji. Czyny nieuczciwej konkurencji, aby zostały zakwalifikowane jako praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, muszą godzić w zbiorowe interesy konsumentów. Nie każdy czyn nieuczciwej konkurencji spełnia jednocześnie tę przesłankę.

Do czynów nieuczciwej konkurencji naruszających zbiorowe interesy konsumentów możemy zaliczyć:

  • 5 uznk – wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa;
  • 8 uznk – fałszywe oznaczenia pochodzenia towarów lub usług;
  • 9 uznk – ochrona kwalifikowanych oznaczeń geograficznych i chronionych nazw pochodzenia;
  • 10 uznk – wprowadzające w błąd oznaczenia towarów lub usług;
  • 13 uznk – naśladownictwo;
  • 16 uznk – nieuczciwa reklama;
  • 17a uznk – sprzedaż premiowana;
  • 17c uznk – prowadzenie systemu sprzedaży lawinowej oraz
  • 3 uznk zawierający klauzulę generalną.

Więcej o wskazanych czynach nieuczciwej konkurencji oraz odpowiedzialności karnej grożącej za ich popełnienie znajdziesz tu.

 

Misselling usług finansowych

Praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest proponowanie konsumentom nabycia usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów, ustalonym z uwzględnieniem dostępnych przedsiębiorcy informacji dotyczących cech tych konsumentów, lub proponowanie nabycia tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru. Praktyka ta dotyczy proponowania zawarcia umów dotyczących usług finansowych, które nie są określonym konsumentom potrzebne, nie odpowiadają ich rzeczywistym potrzebom lub sytuacji, w jakiej się znajdują.

Jako przykłady praktyk missellingu usług finansowych ustawodawca podał:

  1. polisolokaty i praktykę promowania polisolokat jako bezpiecznych lokat oraz pobierania wysokich opłat likwidacyjnych;
  2. kredyty hipoteczne w walutach obcych (w uzasadnieniu nowelizacji z dnia 10 kwietnia 2015 r. wyjaśniono, że produkty te nie są “dopasowane do potrzeb” konsumentów niezarabiających w danej walucie obcej i ponoszących przez to ryzyko kursowe, którego niewielu odbiorców było świadomych);
  3. chwilówki (kredyty na niewielką kwotę, obciążone wysokimi opłatami, w odniesieniu do których zauważono, że są oferowane konsumentom nieposiadającym żadnej zdolności kredytowej, a ponadto konsumenci są “nieodpowiednio” informowani o opłatach).

 

Jeżeli podejrzewasz, że dany przedsiębiorca stosuje praktyki naruszają zbiorowe interesy konsumentów napisz zawiadomienie do Prezesa UOKiK. Podstawą do złożenia takiego zawiadomienie będzie art. 100 ust. 1 ustawy okik stanowiący, iż każdy może zgłosić Prezesowi Urzędu na piśmie zawiadomienie dotyczące podejrzenia stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. W zawiadomieniu wskaż swoje dane, dane przedsiębiorcy, opisz faktyczne działania przedsiębiorcy będące podstawą Twojego zawiadomienia. Wskaż przepis prawny, którego naruszenie zgłaszasz oraz uprawdopodobnij to naruszenie.

Jeżeli chcesz, aby Twoja działalność w postaci prowadzonego sklepu internetowego, organizacji kursów, warsztatów lub wydarzeń, a także konkursów nie naruszała zbiorowych interesów konsumentów skorzystaj z naszej oferty wzorów regulaminów:

Image by Bruno /Germany from Pixabay
[1] Naruszenie art. 60 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 576).
[2] Naruszenie art. 8 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 344).
[3] decyzja Prezesa UOKiK z dnia 12 czerwca 2008 r., RWR-25-2008.
[4] decyzje Prezesa UOKiK: z dnia 12 lutego 2008 r., DDK-1/2008; z dnia 11 lutego 2008 r., RLU-3/2008; z dnia 28 maja 2008 r., RLU-19/2008.
Udostępnij