Rozszyfrujmy RRSO. Zgodnie z definicją przyjętą w art. 5 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim[1] “RRSO” to skrót od „rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania”, czyli całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta, wyrażonego jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym. “Kredytem konsumenckim” jest kredyt w wysokości nie większej niż 255.550,00 zł albo równowartości tej kwoty w walucie innej niż waluta polska[2]. Kredyt konsumencki to także kredyt niezabezpieczony hipoteką, który jest przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego do wskazanej wyżej kwoty[3]. Oczywiście musi być udzielony (lub przyrzeczony) konsumentowi. To właśnie z powodu kredytobiorcy jakim jest konsument, kredyt konsumencki musi być reklamowany w szczególny sposób[4].
Spis treści
Reklama zdaniem orzecznictwa
Reklamowanie to nakłanianie do zakupu. „Reklama ze swej istoty ma charakter perswazyjny, jej celem jest przecież skłonienie konsumenta do nabycia reklamowanego produktu lub usługi. Naturalną cechą reklamy jest eksponowanie pozytywnych dla konsumenta aspektów zakupu produktu lub usługi. Nie można zatem do oceny reklamy stosować tych samych kryteriów, które stosuje się do oceny treści umowy, ogólnych warunków umów czy regulaminów (wzorców umowy). Reklama nie musi być tak precyzyjna jak ww. dokumenty i może posługiwać się np. uproszczeniami, skrótami lub przesadą” – podsumował Sąd Apelacyjny w Warszawie[5].
Pomimo takiej pojemnej definicji reklamy, kredyt konsumencki nie może być dowolnie reklamowany. Przekazy reklamowe musza spełniać szereg warunków określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1083) (dalej jako u.k.k.). Ustawa ta implementuje regulacje wynikające z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki (…) („Dyrektywa”)[6].
Zasady reklamowania kredytu konsumenckiego
Zasady reklamowania kredytu konsumenckiego (czyli wpływania na decyzje zakupowe konsumentów) są określone w art. 7 u.k.k. Zgodnie z tym przepisem w reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego zawierających dane dotyczące kosztu kredytu, w szczególności stopę oprocentowania, podaje się konsumentowi w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny:
1) stopę oprocentowania kredytu łącznie z informacją o tym, czy jest to stopa stała, zmienna czy też zastosowanie mają obydwie te stopy; informacje te podaje się wraz z wyodrębnieniem opłat uwzględnianych w całkowitym koszcie kredytu;
2) całkowitą kwotę kredytu;
3) rzeczywistą roczną stopę oprocentowania, czyli właśnie RRSO.
Celem tak szczegółowej regulacji w art. 7 u.k.k. jest ochrona konsumenta przed tymi reklamami, które nakłaniałyby go do zaciągnięcia zobowiązań, podając niepełne informacje o kosztach związanych ze zobowiązaniem kredytowym. Tym samym mało dociekliwy kredytobiorca nie miałaby świadomości ryzyka związanego z przyjęciem długotrwałego długu, najczęściej znacznej wysokości. Stąd celem reklamy kredytu konsumenckiego jest dostarczenie konsumentowi tych informacji, które są niezbędne do podjęcia przez niego decyzji, czyli wyboru oferty konkretnego kredytodawcy i zawarcia z nim umowy. Dzięki temu konsument, wyłącznie na podstawie reklamy, może podjąć wstępną decyzję w zakresie tego, czy podejmie dalsze kroki mające na celu zapoznanie się z pełną ofertą przedsiębiorcy”[7].
Przepis art. 7 u.k.k. jest bezwzględnie obowiązujący, to znaczy, że umowa z konsumentem nie może modyfikować dyspozycji tego przepisu nawet w sposób korzystniejszy dla konsumenta.
Z punktu 19 preambuły Dyrektywy wynika, iż w celu umożliwienia konsumentom „podejmowania decyzji przy pełnej znajomości faktów powinni oni przed zawarciem umowy o kredyt otrzymać odpowiednie informacje na temat warunków i kosztów kredytu oraz swoich zobowiązań, które konsument może zabrać ze sobą i je rozważyć. W celu zapewnienia możliwie największej przejrzystości i porównywalności ofert takie informacje powinny w szczególności zawierać rzeczywistą roczną stopę oprocentowania mającą zastosowanie do danego kredytu, określaną w całej Wspólnocie w taki sam sposób. Ponieważ wysokość rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania może na tym etapie być przedstawiona jedynie w formie przykładu, taki przykład powinien być reprezentatywny. Dlatego powinien on, na przykład, odnosić się do średniego okresu kredytowania i całkowitej kwoty kredytu przyznanego na podstawie danego rodzaju rozważanej umowy o kredyt i – jeśli znajduje to zastosowanie – do nabywanych towarów. Przy określaniu reprezentatywnego przykładu powinna zostać również uwzględniona częstotliwość występowania określonych rodzajów umów o kredyt na konkretnym rynku. W odniesieniu do stopy oprocentowania, częstotliwości rat i kapitalizacji odsetek kredytodawcy powinni przyjmować zwykle stosowaną przez siebie metodę obliczeniową dla odnośnego kredytu konsumenckiego”.
Rzeczywista roczna stopa oprocentowania – RRSO
Czasami rzeczywista roczna stopa oprocentowania bywa określana wyłącznie skrótem „RRSO” lub „rrso”. Nie jest to prawidłowa praktyka ponieważ konsument nie musi znać rozwinięcia skrótu. Kredytodawca może użyć 4 liter rrso wyłącznie wtedy, gdy w sąsiedztwie tej informacji znajduje się rozwinięcie skrótu. Czyli, zastosowanie tajemniczego RRSO jest możliwe o ile jednocześnie w reklamie zamieszczono czytelną definicję tego skrótu bądź wykorzystano pełne sformułowanie: „rzeczywista roczna stopa oprocentowania” lub, gdy skrót ten jest zdefiniowany w treści reklamy (np. w pouczeniu prawnym).
Przy określaniu reprezentatywnego przykładu kredytodawca powinien określić warunki umowy o kredyt konsumencki, na których spodziewa się zawrzeć co najmniej dwie trzecie umów danego rodzaju przy uwzględnieniu przez te umowy średniego okresu kredytowania, całkowitej kwoty kredytu i częstotliwości występowania na rynku umów danego rodzaju. Gromadzenie tych danych w celu ustalenia na ich podstawie reprezentatywnego przykładu jest obowiązkiem kredytodawcy lub pośrednika kredytowego zgodnie z art. 8 ust. 3 u.k.k.
Zdaniem T. Czecha[8] przez „umowę danego rodzaju” należy rozumieć umowę dotyczącą określonego produktu kredytowego (np. kredytu w rachunku, karty kredytowej, pożyczki gotówkowej, odroczenia płatności).
Poprawne brzmienie RRSO, zgodnie z wytycznymi z „Dobrych praktyk w zakresie standardów reklamowania kredytu konsumenckiego” przyjętych przez Związek Banków Polskich w styczniu 2016 r.[9], powinno być następujące:
„Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania (RRSO) wynosi …….. %, całkowita kwota kredytu (bez kredytowanych kosztów) …….. zł, całkowita kwota do zapłaty …….. zł, oprocentowanie stałe/zmienne …….. %, całkowity koszt kredytu …….. (w tym: prowizja …….. odsetki …….. ubezpieczenie …… usługi dodatkowe ……..), …….. miesięcznych/tygodniowych rat malejących1/równych/w wysokości/po …….. zł. Kalkulacja została dokonana na dzień …….. na reprezentatywnym przykładzie.”
Z naszej praktyki wynika, że czasami istnieje potrzeba podania w danej reklamie dwóch lub więcej reprezentatywnych przykładów. Z uwagi na decyzję Prezesa UOKiK nr RKR – 4/2017 z 30.06.2017 r. który odwołuje się do literalnego brzmienia art. 8 u.k.k. i użytego tam sformułowania: „na podstawie reprezentatywnego przykładu” w liczbie pojedynczej, należy wyraźnie wyjaśnić dlaczego podawane są dwa wyliczenia RRSO, np. dla kredytu w standardowej ofercie i w ofercie promocyjnej. Wówczas (tak również T. Czech[10]) nie konsument nie jest wprowadzony a w błąd, więc nie zachodzi sprzeczność z celem przepisu art. 7 i 8 u.k.k.
RRSO podaje się zgodnie z art. 7b u.k.k. także w tych reklamach kredytu konsumenckiego, które nie zwierają danych – w postaci liczby – dotyczących kosztu kredytu konsumenckiego.
Całkowity koszt kredytu
To wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności:
- odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane kredytodawcy oraz
- koszty usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń,
w przypadku, gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu lub do uzyskania go na oferowanych warunkach – z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta. Z wytycznych zawartych w Dyrektywie wynika, iż faktyczna wiedza kredytodawcy na temat tych kosztów powinna być oceniana obiektywnie, z uwzględnieniem wymogów staranności zawodowej.
Całkowita kwota kredytu
To jest maksymalna kwota wszystkich środków pieniężnych nieobejmujących kredytowanych kosztów kredytu, które kredytodawca udostępnia konsumentowi na podstawie umowy o kredyt konsumencki. W reklamie można podać pułap całkowitej kwoty kredytu, np., gdy kwota ta zależy od oceny zdolności kredytowej konkretnego konsumenta.
Reklama powinna wskazywać na istnienie opłat i prowizji, a także precyzować miejsce, w którym dostępne są dokumenty zawierający pełne informacje na temat reklamowanego produktu.
Osobno należy podać informacje o innych opłatach pobieranych przez kredytodawcę na podstawie umowy o kredyt konsumencki, bez względu na ich nazwę (prowizje, opłaty, składki itp.).
Stopa oprocentowania kredytu
To stopa oprocentowania wyrażona jako stałe lub zmienne oprocentowanie stosowane do wypłaconej kwoty na podstawie umowy o kredyt w stosunku rocznym. W reklamie trzeba określić, czy stosowana stopa oprocentowania ma charakter stały czy zmienny bądź obie te stopy. Nie jest konieczne podawanie szczegółowych informacji o warunkach zmiany stopy odsetkowej. Stopę oprocentowania kredytu podaje się tylko wtedy, gdy od kredytu nalicza się odsetki kapitałowe.
Jeżeli kredytodawca udziela kredytu, który polega na odroczeniu terminu płatności ceny, kredyt nie jest oprocentowany, a kredytodawca pobiera jednorazową prowizję za jego udzielenie, to w takim przypadku nie jest konieczne podawanie informacji o stopie oprocentowania kredytu. Faktycznie, byłaby to informacja, o tym, że stopa wynosi zero.
Powoływanie się w przekazie reklamowym na brak oprocentowania kredytu (np. „… rat 0%”) dopuszczalne jest wyłącznie w przypadku, gdy informacja ta jest zgodna z warunkami przyjętymi w reprezentatywnym przykładzie i kredytodawca spodziewa się zawrzeć co najmniej dwie trzecie umów danego rodzaju na tych warunkach.
W przypadku, gdy w reklamie podaje się oprocentowanie nominalne kredytu oraz rzeczywistą roczną stopę oprocentowania, należy precyzyjnie rozgraniczyć obie wartości liczbowe. Konsument nie może być wprowadzany w błąd co do znaczenia podanej stawki procentowej[11]. Nie może, więc to być jedna liczba bez określenia co oznacza.
Dodatkowe informacje w reklamie kredytu
Jeżeli okoliczności to uzasadniają, kredytodawca w reklamie dodatkowo podaje:
1) czas obowiązywania umowy o kredyt konsumencki,
2) całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta oraz wysokość wszystkich rat, gdy kredyt ma być spłacany w oznaczonych ratach,
3) cenę towaru lub usługi oraz kwotę wszystkich zaliczek w przypadku umowy o kredyt konsumencki, który polega na odroczeniu płatności wynagrodzenia kredytodawcy.
Oczywiście, tych informacji nie podaje się, gdy zależą od kwoty konkretnego kredytu czy nie są one z góry znane kredytodawcy. Czyli, zamieszcza się je w reklamie wtedy, gdy warunki kredytu są sztywno wyznaczone np. przez czas obowiązywania umowy czy całkowitą kwotę do zapłaty.
Jeżeli do zawarcia umowy o kredyt konsumencki, na warunkach określonych w reklamie, niezbędne jest zawarcie umowy dodatkowej, w szczególności umowy ubezpieczenia, a kosztu takiej umowy nie można z góry określić, kredytodawca lub pośrednik kredytowy podaje konsumentowi w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny informację o tym obowiązku wraz z rzeczywistą roczną stopą oprocentowania.
Reklama wizerunkowa
Właśnie cel regulacji z art. 7 u.k.k. przesądza to, że reklama ogólna, która promuje markę danego kredytodawcy (tzw. reklama wizerunkowa) lub produkty oznaczone generalnie albo rodzajowo (np. kredyty na zakup maszyn) nie wymagają szczegółowych danych wskazanych w art. 7 u.k.k.[12].
Wymogi wskazane w art. 7 u.k.k. nie stoją na przeszkodzie temu, aby reklama uwypuklała korzyści związane z kredytem konsumenckim, o ile jednocześnie zamieszczono w nich wspomniane informacje[13].
Pośrednik kredytowy
Zdaniem Komisji Nadzoru Finansowego „konieczność zachowywania odpowiednich zasad formułowania i publikowania informacji reklamowych dotyczy nie tylko samych banków, ale również podmiotów współpracujących z bankami, w tym agentów i przedsiębiorców prowadzących placówki franczyzowe banków.” Pośrednik kredytowy w reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego podaje konsumentowi w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny:
- zakres umocowania do dokonywania czynności faktycznych lub prawnych;
- informację, czy pośrednik kredytowy współpracuje z kredytodawcami.
Powyższe regulacje implementują art. 21 lit. a Dyrektywy. W przypadku, gdy pośrednik kredytowy współpracuje z kredytodawcami należy przekazać konsumentowi informację o nazwach kredytodawców, z którymi pośrednik ten współpracuje.
Oprócz informacji wymaganych zgodnie z powołanymi przepisami, pośrednik kredytowy powinien podawać w swoich reklamach:
- informacje o zakresie umocowania do dokonywania czynności faktycznych lub prawnych
- informacje, czy pośrednik kredytowy współpracuje z kredytodawcami – dodatkowo informacje o nazwach kredytodawców, z którymi pośrednik ten współpracuje.
Odpowiedzialność karna kredytodawcy oraz pośrednika kredytowego
Zgodnie z § 3. 1. uchwały Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 2.10.2008 r., w której wprowadzono „Zasady reklamowania usług bankowych” („Zasady”), bank czuwa nad kształtem przekazów reklamowych dotyczących banku i jego usług, przygotowywanych i publikowanych przez osoby trzecie, zarówno na zlecenie banku jak i bez takiego zlecenia.
Naruszenie obowiązku poprzez niepodanie w reklamie obowiązkowych elementów określonych w art. 7 u.k.k, a także podanie nieprawdziwych informacji wiąże się z odpowiedzialnością karną za wykroczenie. Zgodnie z art. 138c § 2 kodeksu wykroczeń (“k.w.“), ten, kto w reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego zawierających dane dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego, nie podaje:
- stopy oprocentowania kredytu wraz z wyodrębnieniem opłat uwzględnianych w całkowitym koszcie kredytu,
- całkowitej kwoty kredytu,
- rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania,
podlega karze grzywny.
Odpowiedzialność karną ponosi osoba kierująca przedsiębiorstwem kredytodawcy albo pośrednika kredytowego (art. 138c § 4 k.w.).
Przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom rynkowym
Z uwagi na fakt, iż stroną umowy kredytu konsumenckiego są zwykle duże instytucje finansowe, w odniesieniu do reklamy kredytu konsumenckiego szczególne znaczenie mają przepisy ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym („u.p.n.p.r„)[14]. Na gruncie tej ustawy, praktyką wprowadzającą konsumenta w błąd w rozumieniu art. 5 ust. 1 u.p.n.p.r. jest:
- podawanie w reklamach nieprawdziwych informacji o elementach kosztu kredytu (np. stopie odsetek, wysokości opłat i prowizji) albo pomijanie istotnych warunków, które mają wpływ na wysokość tych kosztów w ofercie kredytodawcy (np. co do możliwości skorzystania z promocyjnego oprocentowania);
- zamieszczanie w reklamach informacji o ustawowym prawie odstąpienia od umowy o kredyt konsumencki jako cechy wyróżniającej produktu danego kredytodawcy [15];
- zamieszczanie reklam, które sugerują, że kredytodawca odstępuje od obowiązku badania zdolności kredytowej konsumenta[16].
Odpowiedzialność z tytułu praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów
Reklamy kredytodawców, które nie spełniają wymagań określonych w przepisach o kredycie konsumenckim, stanowią określoną w art. 24 ust. 2 pkt 2 u.o.k.k. praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. O tym jednak w kolejnym naszym wpisie.
Zapraszamy do kontaktu w prawnych aspektach reklam, wszystkich – nie tylko bankowych. O bankowych reklamach na pewno jeszcze będziemy pisać 🙂
