Otrzymałeś propozycję „nie do odrzucenia”? Właśnie dowiedziałeś się, że możesz uzyskać dostęp do tajemnic Twojej konkurencji? Możesz przeanalizować dane ściśle strzeżone przez konkurentów. Poznać plany kampanii reklamowej konkurencji przed jej realizacją. Zaoferowano Ci dostęp do wyników badań bądź prototypów produktów?

Słusznie zakładasz, że dane konkurencji zostaną udostępnione Ci bez wiedzy i zgody konkurencji. Zadajesz sobie pytanie czy możesz skorzystać z okazji i poznać te tajemnice? Tylko poznać… potem podejmiesz decyzję czy je wykorzystasz…

Poprzednio odpowiadamy na pytanie, czy nagranie pozyskane nielegalnie może być dowodem w sądzie. Tym razem klient zapytał nas o to, czy może kupić dostęp do bazy zawierającej poufne dane konkurenta. Jeśli także otrzymałeś/aś taką propozycje i rozważasz pozyskanie poufnych danych, warto abyś zadał/a sobie kilka pytań.

Czym jest tajemnica przedsiębiorstwa?

Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej „uznk”) przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się

“informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności”.

Szerszą definicję (bo nie odnoszącą się tylko do przedsiębiorcy) zawiera art. 39 Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej” (od angielskiej nazwy w skrócie „TRIPS“)[1] którego przepisy mają charakter self-executing, co oznacza, że są stosowanie w systemach krajowych bez konieczności ich transponowania, czyli bezpośrednio obowiązują w Polsce[2] i należy stosować je. 

Zgodnie z tym przepisem osoby fizyczne i prawne powinny mieć „możliwość zapobiegania temu, aby informacje pozostające w sposób zgodny z prawem pod ich kontrolą nie zostały ujawnione, nabyte lub użyte bez ich zgody przez innych, w sposób sprzeczny z uczciwymi praktykami handlowymi, tak długo, jak takie informacje:

a) są poufne w tym sensie, że jako całość lub w szczególnym zestawie i zespole ich elementów nie są ogólnie znane lub łatwo dostępne dla osób z kręgów, które normalnie zajmują się tym rodzajem informacji;

b) mają wartość handlową dlatego, że są poufne; i

c) poddane zostały przez osobę, pod której legalną kontrolą informacje te pozostają rozsądnym, w danych okolicznościach, działaniom dla utrzymania ich poufności

W przypisie 10 TRIPS wyjaśniono, że „sposób sprzeczny z uczciwymi praktykami handlowymi będzie oznaczać co najmniej takie praktyki, jak naruszenie umowy, nadużycie zaufania i nakłanianie do naruszenia lub nadużycia, i obejmuje uzyskanie niejawnej informacji przez osoby trzecie, które wiedziały lub wykazały rażące niedbalstwo w związku z brakiem wiedzy o tym, że informacja uzyskana została przy zastosowaniu takich praktyk”.

Ostatnią definicję można zaczerpnąć z Dyrektywy 2016/943 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie ochrony niejawnego know-how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przed ich bezprawnym pozyskiwaniem, wykorzystywaniem i ujawnianiem[3]

W Dyrektywie 2016/943 przyjęto, że “tajemnica przedsiębiorstwa” to informacje, które spełniają wszystkie następujące wymogi:

a) są poufne w tym sensie, że jako całość lub w szczególnym zestawie i zbiorze ich elementów nie są ogólnie znane lub łatwo dostępne dla osób z kręgów, które zwykle zajmują się tym rodzajem informacji;

b) mają wartość handlową dlatego, że są objęte tajemnicą;

c) poddane zostały przez osobę, która zgodnie z prawem sprawuje nad nimi kontrolę, rozsądnym, w danych okolicznościach, działaniom dla utrzymania ich w tajemnicy.

Czyli we wszystkich tych definicjach wspólne jest to, że dane bądź informacje

  • nie są ogólnie znane lub łatwo dostępne 
  • są utrzymywane w poufności
  • mają wartość handlową właśnie dlatego, że są objęte poufnością.

Jeśli dane jakie możesz uzyskać od tytułowego “szpiega” mieszczą się w powyższych definicjach, to należy przyjąć, iż informacje dotyczące Twojego konkurenta stanowią tajemnicę i mogą to być tajemnice jego przedsiębiorstwa. Przykładowy katalog tajemnic obejmuje niechronione jeszcze prawami wyłącznymi (przed ich publikacją przez dany urząd patentowy) wynalazki, wzory użytkowe czy znaki towarowe. Mogą to być plany techniczne, analizy, listy klientów, metody, sposoby marketingu czy organizacji pracy, a także nieopublikowane utwory. Do tajemnic zalicza się także wyniki prób i badań, które nie nadają się do praktycznego zastosowania (tzw. ślepe uliczki), wstępne projekty rozwiązań technologicznych, wymagające dalszych prac rozwojowych i wdrożeniowych. Tajemnicą mogą być objęte dane obrazujące wielkość produkcji i sprzedaży, a także źródła zaopatrzenia i zbytu[4]. Ten katalog warto uzupełnić o definicję know-how znajdującą się w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 316/2014 z 21 marca 2014 r. Know how oznacza pakiet informacji praktycznych, wynikających z doświadczenia i badań, które są:

1) niejawne, czyli nie są powszechnie znane lub łatwo dostępne;
2) istotne, czyli ważne i użyteczne z punktu widzenia wytwarzania produktów objętych umową;
3) zidentyfikowane, czyli opisane w wystarczająco zrozumiały sposób, aby można było sprawdzić, czy spełniają kryteria niejawności i istotności.

Za Sz.Gogulskim można wskazać, że informacjami, które nie zasługują na ochronę z uwagi na interes publiczny i tym samym nie mogą być uznawane za tajemnice przedsiębiorstwa są np. sposoby oszukiwania klientów bądź Skarbu Państwa lub wytwarzania urządzeń, których zasadnicze przeznaczenie polega na prowadzeniu działalności niezgodnej z prawem lub zasadami współżycia społecznego. 

Ważne, że ochrona dotyczy tylko takich poufnych informacji, które posiadają wartość gospodarczą.

Tajemnica nie traci swego charakteru, gdy wie o niej ograniczone grono osób zobowiązanych do dyskrecji, w tym kontrahenci przedsiębiorcy (tak np. w wyroku Sądu Najwyższego z 3.10.2000 r.[5])

Jednoczenie wyklucza się objęcie tajemnicą informacji, które osoba zainteresowana może uzyskać w zwykłej i dozwolonej drodze.[6]

Zatem, skoro informacje dotyczące Twojego konkurenta stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa, to należy ustalić czy możesz poznać je.

Czy samo pozyskanie tych tajemnic jest legalne?

Zgodnie z art. 4 Dyrektywy 2016/943, pozyskiwanie tajemnicy przedsiębiorstwa bez zgody posiadacza uznaje się za bezprawne, gdy wynika ono:

  • z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia lub kopiowania wszelkich dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji lub plików elektronicznych, nad którymi zgodnie z prawem posiadacz tajemnicy przedsiębiorstwa sprawuje kontrolę, zawierających tajemnicę przedsiębiorstwa pozwalających na wywnioskowanie tajemnicy przedsiębiorstwa
  • z każdego innego postępowania, które uznaje się w danych okolicznościach za sprzeczne z uczciwymi praktykami handlowymi.[7]

Podobnie reguluje te kwestie polska ustawa. Zgodnie z art. 11 ust. 1 uznk pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa jest czynem nieuczciwej konkurencji. Z ust. 3 tego przepisu wynika, że pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, w szczególności, gdy następuje

  • bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i
  • wynika z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia, kopiowania dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji, plików elektronicznych obejmujących te informacje lub umożliwiających wnioskowanie o ich treści.

Zatem pozyskanie informacji od osoby, która nie jest dysponentem poufnych informacji, będzie bezprawnym działaniem. 

Co, jeśli nie masz pewności co do poufnego charakteru informacji i sposobu ich pozyskania?

W takiej sytuacji należy zachować ostrożność. Przyjmuje się, że pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji także wówczas, gdy w chwili ich ujawnienia, wykorzystania lub pozyskania osoba wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła wiedzieć, że informacje zostały pozyskane bezpośrednio lub pośrednio od tego, kto wykorzystał lub ujawnił je bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i narusza obowiązek ograniczenia ich wykorzystywania lub ujawniania wynikający z ustawy, czynności prawnej lub z innego aktu.

Ustawa nie przewiduje odpowiedzialności w sytuacji, gdy nabycie (odpłatne) nastąpiło w dobrej wierze, czyli w przekonaniu nabywcy, osoba, od której nabyto informację, jest uprawnionym jej dysponentem. Zgodnie z art. 7 k.c. w stosunku do nabywcy należy domniemywać istnienie dobrej wiary po jego stronie. Dobra wiara jest badana w okolicznościach konkretnego przypadku i w razie sporu sądowego, powód musi “obalić domniemanie” i wykazać, że w tych okolicznościach pozyskujący informacje mógł zakładać, że kupuje je od szpiega. 

Na gruncie uznk istnieją tylko dwa wyjątki, gdy pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji:

  • jeżeli nastąpiło w wyniku niezależnego odkrycia lub wytworzenia albo obserwacji, badania, rozłożenia na części, testowania przedmiotu dostępnego publicznie lub posiadanego zgodnie z prawem przez osobę, która pozyskała informacje i której uprawnienie do pozyskania informacji nie było ograniczone w chwili ich pozyskania
  • gdy nastąpiło w celu ochrony uzasadnionego interesu chronionego prawem, w ramach korzystania ze swobody wypowiedzi lub w celu ujawnienia nieprawidłowości, uchybienia, działania z naruszeniem prawa dla ochrony interesu publicznego.

Podobne regulacje przewidziano w art. 3 Dyrektywy 2016/943. Pozyskiwanie tajemnicy przedsiębiorstwa uznaje się za zgodne z prawem, gdy tajemnicę przedsiębiorstwa pozyskano w jeden z następujących sposobów:

a) niezależne odkrycie lub wytworzenie;

b) obserwacja, badanie, rozłożenie na części lub testowanie produktu lub przedmiotu, który został udostępniony publicznie lub który zgodnie z prawem jest w posiadaniu osoby, która pozyskała przedmiotową informację i na której nie ciąży obowiązek prawny ograniczenia pozyskiwania danej tajemnicy przedsiębiorstwa;

c) wykonywanie prawa do informacji i konsultacji przysługującego pracownikom lub przedstawicielom pracowników zgodnie z prawem unijnym i prawami krajowymi lub praktykami unijnymi i krajowymi;

d) wszelkie inne praktyki, które w danych okolicznościach uznaje się za zgodne z uczciwymi praktykami handlowymi.

Na podstawie art. 5 Dyrektywy 2016/943 można próbować wyłączyć odpowiedzialność za pozyskanie tajemnicy przedsiębiorstwa, jeśli miało miejsce:

  • dla wykonywania prawa do wolności wypowiedzi i informacji określonego w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej [8], w tym poszanowania wolności i pluralizmu mediów;
  • dla ujawnienia nieprawidłowości, uchybienia lub działania z naruszeniem prawa, pod warunkiem, że pozwany działał w celu ochrony ogólnego interesu publicznego;
  • ujawnienie przez pracowników swoim przedstawicielom w ramach uprawnionego pełnienia przez takich przedstawicieli ich funkcji zgodnie z prawem unijnym lub krajowym, pod warunkiem, że takie ujawnienie było konieczne do pełnienia tych funkcji;
  • celem ochrony uzasadnionego interesu uznanego w prawie unijnym lub krajowym.

W przypadku dóbr chronionych prawami własności intelektualnej możemy mieć do czynienia z tzw. inżynierią odwrotną (reverse engineering) lub analizą produktu i jego dekompilacją. Częstą praktyką jest obserwacja, badanie, rozłożenie na części oraz testowanie cudzego produktu. We wszystkich tych przypadkach legalność pozyskiwania informacji jest uzasadniana interesem konsumentów i wolnej konkurencji. Efektem takich działań ma być rozwój technologiczny społeczeństwa a także obniżka cen towarów i usług. Być może taki przypadek może mieć miejsce, gdy badasz produkty konkurencyjne, ale na pewno te nie dostarczone przez szpiega 😉

Na drugą kategorię wyjątków możesz powołać się wówczas, gdy Twoje działanie byłoby podejmowane dla ochrony interesu publicznego a dla interesu własnego. Przytaczanym w komentarzach przykładem jest ujawnienie informacji przez pracownika lub media, np. o tym, że urządzenia do pomiaru alkoholu we krwi produkowane na zamówienie Policji przez pracodawcę (przedsiębiorcę) są dotknięte poważną wadą, która zniekształcała wyniki kontroli kierowców. Ujawnienie informacji, które leży w interesie publicznym, może również spełniać przesłanki stanu wyższej konieczności, gdy ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze niż dobro naruszone (art. 424 kc).

Jakie są konsekwencje bezprawnego pozyskania tajemnicy przedsiębiorstwa?

Konsekwencje te zawarte są w ogólnych przepisach uznk. W myśl art. 18 ust. 1 uznk przedsiębiorcy, którego interes został naruszony lub zagrożony, przysługują roszczenia niepieniężne: o zaniechanie, usunięcie skutków i złożenie oświadczenia a także roszczenia pieniężne: o naprawienie szkody, o wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści oraz tzw. pokutne. 

Warto tez wspomnieć, że czynem karalnym, zgodnie z art. 266 § 1 kodeksu karnego[9], jest ujawnienie lub wykorzystanie informacji pozyskanych w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową. Zgodnie z art. 265 k.k. odpowiedzialność karną ponoszą osoby ujawniające informację opatrzoną zastrzeżeniem „tajne”/„ściśle tajne”.

Zatem czy kupować informacje od szpiega?

Zasady pozyskiwanie poufnych danych, uregulowane w przytoczonych przepisach, różnią się szczegółami ale pozostają uniwersalne co do ogólnego celu: bez względu w którym miejscu i kiedy zaproponowano Ci uzyskanie dostępu do poufnych danych, nie należy kupować informacji od szpiega. Tytułem podsumowania warto zacytować regulację z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji obowiązującej już w 1926 r.[11]:

Art. 3 Kto […] szkodzi przedsiębiorcy przez czyny, sprzeczne z obowiązującymi przepisami albo z dobrem i obyczajami (uczciwością kupiecką), […] przez wyjawianie tajemnic przedsiębiorstwa technicznych lub handlowych i t. p., winien zaniechać tych czynów, w razie winy wynagrodzić szkodę pokrzywdzonemu i ewentualnie dać mu zadośćuczynienie. […]“.

Jeśli jesteś w sytuacji odwrotnej i poszukujesz sposobu podniesienia bezpieczeństwa swoich danych, zastanów się nad przeprowadzeniem audytu praw IP. Jednym z celów takiego audytu jest ustalenie zasad bezpieczeństwa i zachowania poufności jakie powinny być stosowane w Twojej firmie. Więcej na temat tego czym jest audyt IP i dlaczego warto zrobić taki przegląd pod kątem zabezpieczenia tajemnic, znajduje się w tu, natomiast o tym jak przebiega audyt IP pisaliśmy w tu. Pod tym linkiem znajdziesz nasze wyjaśnienia dlaczego niektóre firmy i kiedy powinny zrobić audyt własności intelektualnej. Jeśli zastanawiasz się nad kosztem audytu, możesz skorzystać z pakietów przygotowanych przez nas w zależności od wielkości firmy i posiadanej dokumentacji. Warto zacząć od minimalnego rozpoznania podstawowych problemów w mikro firmach, większe pakiety obejmują 100 i 200 godzin analizy IP, duże firmy powinny zdecydować się na generalny przegląd zajmujący 400 godzin lub zamówić wycenę indywidualną. Zapraszamy do kontaktu.

Photo by Oscar Ivan Esquivel Arteaga on Unsplash
[1] Umowa międzynarodowa Wielostronna z dnia 15 kwietnia 1994 r. w sprawie Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej. Marakesz.1994.04.15 (Dz. U. UE. L. z 1994 r. Nr 336, str. 214 z późn. zm.).
[2] Tak w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28.2.2007 r., V CSK 444/06, OSG 2007, Nr 12, poz. 124
[3] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/943 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie ochrony niejawnego know-how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przed ich bezprawnym pozyskiwaniem, wykorzystywaniem i ujawnianiem (Dz. U. UE. L. z 2016 r. Nr 157, str. 1).
[4]Tak Sąd Antymonopolowy w postanowieniu z 15.10.1997 r, sygn. XVII Ama 1/96, „Wokanda” 1997/10, poz. 55
[5] I CKN 304/00, OSNC 2001/4, poz. 59
[6] Tak Sąd Najwyższy w wyroku z 5.09.2001 r., I CKN 1159/00, OSNC 2002/5, poz. 67.
[7] Anika Wojtasik w: Nowa definicja tajemnicy przedsiębiorstwa — uwagi prawnoporównawcze na tle regulacji niemieckiej, Transformacje Prawa Prywatnego 2/2021 [dostęp 30.11.021:  …https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/276051/wojtasik_nowa_definicja_tajemnicy_przedsiebiorstwa_2021.pdf?sequence=1&isAllowed=y]
[8] Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz. U. UE. C. z 2007 r. Nr 303, str. 1 z późn. zm.).
[9] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1444 z późn. zm.).
[10] S. Hoc, Nowe prawo Unii Europejskiej w zakresie ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, PPP 2019, nr.1, s-94-107.
[11] Dz.U. Nr 96, poz. 559
Udostępnij