Czy tzw. jednolity patent europejski jest coraz bliżej? 19 stycznia 2022 r. wszedł w życie Protokół do Porozumienia w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego, w sprawie jego tymczasowego stosowania (PPA). Oznacza to, że rozpoczęły się przygotowania do utworzenia Jednolitego Sądu Patentowego, które zgodnie z informacjami przedstawionymi przez Europejski Urząd Patentowy (EPO) mają potrwać 8 miesięcy[1]. W tym okresie zostaną zakończone techniczne i infrastrukturalne przygotowania do utworzenia struktury sądu. Uruchomienie tego sądu planowane jest przed końcem 2022 roku. Jednolity Sąd Patentowy będzie wspólnym sądem dla państw członkowskich Unii Europejskiej posiadającym wyłączną kompetencję w odniesieniu do patentu europejskiego o jednolitym skutku oraz patentów europejskich udzielonych na podstawie postanowień Konwencji o udzielaniu patentów europejskich (EPC)[2]. Założeniem jest, aby koszty zastępstwa procesowego, dojazdów i opłat sądowych w odniesieniu do tych patentów nie multiplikowały się i aby powstawało jednolite sądownictwo w zakresie udzielania i unieważniania tych patentów.
Spis treści
patent europejski, a patent europejski o jednolitym skutku (tzw. jednolity patent europejski)
Patenty europejskie udzielane na podstawie postanowień Konwencji o udzielaniu patentów europejskich to patenty, które udzielane są przez Europejski Urząd Patentowy, natomiast wymagają one walidacji w wybranych przez uprawnionego państwach członkowskich, w których uprawniony chce mieć ochronę na rozwiązanie techniczne, na które został udzielony patent europejski.
W systemie patentu jednolitego, patent europejski o jednolitym skutku będzie skuteczny we wszystkich uczestniczących państwach i będzie zapewniał jednolitą ochronę danego rozwiązania w tych państwach. Patent europejski o jednolitym skutku nie będzie wymagał walidacji w uczestniczących państwach członkowskich. Szczegółowe przepisy regulujące jednolity patent europejski znajduje się w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1257/2012 z dnia 17 grudnia 2012 r. wprowadzającym wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej (Dz. U. UE. L. z 2012 r. Nr 361, str. 1) (rozporządzenie 1257/2012)[3].
Wskazane rozporządzenie 1257/2012 weszło w życie 20.01.2013 r., jednak nie jest jeszcze stosowane. Stosowanie tego rozporządzenia nastąpi od dnia wejścia w życie Porozumienia w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego (Dz. U. UE. C. z 2013 r. Nr 175, str. 1) (Porozumienie)[4]. Wobec tego, na ten moment ubieganie się o uzyskanie patentu europejskiego o jednolitym skutku nie jest możliwe.
Porozumienie w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego zostało podpisane przez 24 kraje członkowskie UE, które tworzą Komitet Przygotowawczy. Polska na ten moment nie podpisała Porozumienia o Jednolitym Sądzie Patentowym, ale nie jest wykluczone, że przystąpi do Porozumienia w późniejszym okresie.
Z przygotowanej przez Deloitte niemal 10 lat temu na zlecenie Ministerstwa Gospodarki ekspertyzie pt. „Analiza w sprawie potencjalnych skutków gospodarczych wprowadzenia w Polsce systemu jednolitej ochrony patentowej” wynika, że zarówno w perspektywie 20- jak i 30-letniej koszty dla gospodarki z tytułu wprowadzenia jednolitej ochrony patentowej będą znacząco przewyższać korzyści[5].
Wydaje się jednak, że z punktu widzenia innowacyjnych przedsiębiorstw korzyści z możliwości uzyskania patentu europejskiego o jednolitym skutku byłoby znacznie więcej. System jednolitej ochrony patentowej zakładający istnienie jednej procedury w sprawie patentu europejskiego o jednolitym skutku, przeprowadzanej tylko przed jednym urzędem, którym będzie Europejski Urząd Patentowy, zamiast przed krajowymi urzędami patentowymi, może być uznany za bardziej przejrzysty i efektywny pod względem kosztowym.
Gdy mowa o udzieleniu patentu europejskiego, terytorialny zasięg praw ochronnych wynikających z uzyskanego patentu jest uzależniony od wskazania kraju, w którym ta ochrona ma obowiązywać. Właściciel patentu uzyskując monopol na wykorzystanie swojego wynalazku na terytorium tych państw, musi stosować się do procedur krajowych. Jednocześnie, korzyści, które przedsiębiorca może czerpać z monopolu lub sprzedaży licencji są ograniczone terytorialnie. Najważniejsze zaś jest to, że opatentowane w jednym kraju rozwiązanie może być skopiowane i legalnie wykorzystywane w innym kraju, w którym patent nie obowiązuje.
Jednolity system ochrony patentowej, poza jedną procedurą i łatwiejszym zarządzaniem opłatami, gwarantowałby szerszy zakres ochrony. Monopol przedsiębiorcy rozciągałby się na wszystkie kraje UE uczestniczące w tzw. wzmocnionej współpracy w zakresie patentu europejskiego o jednolitym skutku (jednolity patent europejski, z punktu widzenia struktur europejskich należy do kategorii tzw. wzmocnionej współpracy, podobnie jak np. strefa EURO) , co dawałoby możliwość czerpania wyższych zysków po wprowadzeniu opatentowanego rozwiązania do obrotu gospodarczego.
Obecnie, na gruncie patentu europejskiego, do istotnych kosztów, które należy ponieść w przypadku ubiegania się o udzielenie patentu europejskiego należą:
- opłaty pobierane przez poszczególne urzędy patentowe za zgłoszenie patentowe,
- koszty przeprowadzenia poszukiwań,
- koszt przeprowadzenia badań,
- koszt publikacji,
- koszt utrzymania patentu, itp.
Opłaty te są ponoszone wielokrotnie, jeśli przedsiębiorca chciałby uzyskać ochronę dla swojego patentu w kilku czy kilkunastu państwach. Naturalnie, możliwe jest złożenie jednego zgłoszenia patentowego przed Europejski Urząd Patentowy i wniesienia tam opłat, nadal jednak po przyznaniu patentu europejskiego zastosowanie będą miały wymogi w zakresie walidacji obowiązujące w poszczególnych krajach, w jakich przedsiębiorca ubiega się o ochronę. Są to wymogi dotyczące m.in. tłumaczenia i opłat za publikację a także różnice formalne dotyczące poszczególnych walidacji, których niedotrzymanie skutkuje tym, że patent europejski uznaje się w takim państwie za nieważny. Przedsiębiorcy zainteresowani prowadzeniem działalności biznesowej w wielu państwach UE nie musieliby dostarczać tłumaczeń patentu w kilku lub kilkunastu językach urzędowych państw wyznaczonych do ochrony.
Z punktu widzenia ekonomii zarządzania prawami IP ułatwieniem byłaby także możliwość wnoszenia opłat za utrzymanie patentu europejskiego o jednolitym skutku w jednym terminie. Obecnie, opłaty za patenty walidowane w poszczególnych państwach muszą być wnoszone zgodnie z wymaganymi przez te państwa terminami i w wymaganej formie.
cel stworzenia Jednolitego Sądu Patentowego
Zasada terytorialności patentu oznacza, że uprawnieni z patentu mogą skutecznie dochodzić swoich praw tylko na terytorium, na które patent został udzielony. Zatem w sytuacji posiadania patentu europejskiego walidowanego w kilku krajach UE, naruszenie patentu europejskiego bądź jego unieważnienie wymaga prowadzenia osobnych spraw sądowych w każdym z państw zgodnie z zasadami jurysdykcyjnymi wyrażonymi w rozporządzeniu 2001/44.
Koszty zastępstwa procesowego, dojazdów i opłat sądowych multiplikują się. Różne mogą być rozstrzygnięcia dotyczące roszczeń z tego samego patentu.
Rozwiązaniem tych problemów ma być system patentu jednolitego i ustanowienie Jednolitego Sądu Patentowego posiadającego wyłączną jurysdykcję we wszystkich sprawach dotyczących patentów o jednolitym skutku. Celem stworzenia tego sądu jest poprawa skuteczności dochodzenia roszczeń z patentów oraz obrony przed nieuzasadnionymi roszczeniami, a także poprawa pewności prawa i ujednolicenie wykładni przepisów w zakresie rozstrzygania sporów dotyczących naruszeń i ważności patentów. Sąd taki wypracowałby jednolite orzecznictwo w sprawach patentowych, a orzeczenia byłoby skuteczne na terenie wszystkich tych państw.
struktura Jednolitego Sądu Patentowego i lokalizacje
Sąd będzie składa się z Sądu Pierwszej Instancji, Sądu Apelacyjnego i Sekretariatu.
Sąd Pierwszej Instancji składa się z oddziału centralnego oraz z oddziałów lokalnych i regionalnych. Zaplanowano, że oddział centralny będzie miał siedzibę w Paryżu oraz filię w Monachium[6].
Oddziały lokalne mogą być tworzone w państwie członkowskim na wniosek tego państwa. Siedzibę oddziału lokalnego będzie wyznaczało państwo członkowskie.
Sąd Apelacyjny będzie miał swoją siedzibę w Luksemburgu.
Obecnie, poza wskazanymi powyżej, zostało potwierdzone utworzenie:
- 4 oddziałów lokalnych w Niemczech (Monachium, Mannheim, Dusseldorf, Hamburg);
- 1 oddziału lokalnego we Włoszech (Mediolan);
- 1 oddziału regionalnego (północno – bałtyckiego) w Szwecji (Sztokholm).
Sprawy w Jednolitym Sądzie Patentowym będą rozpoznawane przez składy mieszane składające się z zarówno sędziów – prawników, jak i sędziów z wykształceniem z danej dziedziny techniki.
Językiem postępowania, co do zasady, będzie język urzędowy danego państwa, w którym mieści się oddział lokalny lub regionalny sądu. Natomiast w przypadku rozpoznawania sprawy przez oddział centralny językiem postępowania będzie język, w którym został udzielony patent europejski. Językiem postępowania przed Sądem Apelacyjnym będzie język postępowania przez Sądem Pierwszej Instancji.
W postępowaniach przed Jednolitym Sądem Patentowym będzie istniało obowiązkowe zastępstwo stron przez profesjonalnych pełnomocników, czyli:
- prawników uprawnionych do występowania przed sądem krajowym;
- europejskich rzeczników patentowych, którzy uzyskali certyfikat europejski uprawniający do rozstrzygania sporów patentowych (European Patent Litigation Certificate).
właściwość Jednolitego Sądu Patentowego
Zgodnie z art. 31 Porozumienia Jednolity Sąd Patentowy jest wyłącznie właściwy w odniesieniu do powództw:
- w sprawach dotyczących faktycznych lub grożących naruszeń patentów europejskich oraz dodatkowych świadectw ochronnych i związanych z nimi środków obrony, w tym roszczeń wzajemnych dotyczących licencji;
- w sprawach dotyczących stwierdzenia braku naruszenia patentów europejskich i dodatkowych świadectw ochronnych;
- w sprawach dotyczących środków i nakazów tymczasowych i ochronnych;
- w sprawach dotyczących unieważnienia patentu europejskiego oraz dotyczących stwierdzenia nieważności dodatkowego świadectwa ochronnego;
- powództw wzajemnych dotyczących unieważnienia patentów europejskich oraz dotyczących stwierdzenia nieważności dodatkowych świadectw ochronnych;
- w sprawach o odszkodowanie lub zadośćuczynienie wynikających z ochrony tymczasowej udzielonej w związku z publikacją europejskiego zgłoszenia patentowego;
- dotyczących stosowania wynalazku przed udzieleniem patentu europejskiego lub dotyczących prawa opartego na uprzednim stosowaniu wynalazku;
- o wynagrodzenie z tytułu licencji udzielanej na podstawie art. 8 rozporządzenia 1257/2012[7] – rodzaj licencji otwartej;
- w sprawach dotyczących postanowień EPO wynikających z jego zadań, o których mowa w art. 9 rozporządzenia nr 1257/2012[8].
Sądy krajowe nadal będą właściwe w odniesieniu do spraw patentowych i spraw dotyczących dodatkowych świadectw ochronnych, niewchodzących w zakres właściwości wyłącznej Jednolitego Sądu Patentowego, czyli w zakresie patentów krajowych.
właściwość Jednolitego Sądu Patentowego
Na mocy Porozumienia zostanie także ustanowione centrum mediacji i arbitrażu w odniesieniu do patentów europejskich z siedzibami w Lublanie i w Lizbonie.
Centrum mediacji i arbitrażu będzie zapewniać infrastrukturę w zakresie mediacji i arbitrażu w sporach dotyczących patentów europejskich. Istotne jest to, że patent europejski nie będzie mógł zostać unieważniony ani ograniczony w wyniku postępowania mediacyjnego lub arbitrażowego.
Centrum mediacji i arbitrażu sporządzi wykaz mediatorów i arbitrów, którzy będą pomagać stronom w rozstrzyganiu sporów.
system przejściowy
Przez okres 7 lat od daty wejścia w życie Porozumienia będzie obowiązywał okres przejściowy. W okresie przejściowym będzie nadal możliwie wniesienie powództwa:
- o naruszenie lub unieważnienie patentu europejskiego;
- o naruszenie lub stwierdzenie nieważności dodatkowego świadectwa ochronnego wydanego dla produktu chronionego patentem europejskim
do właściwego sądu krajowego. W przypadku Polski, takim sądem jest wyłącznie Sąd Okręgowy w Warszawie.
Bieżące informacje dotyczące prac związanych z tworzeniem Jednolitego Sądu Patentowego można śledzić na stronie sądu https://www.unified-patent-court.org/.
