Jednym z celów postępowania upadłościowego jest wyprzedaż mienia i uzyskanie maksymalnego możliwego poziomu zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Postępowanie upadłościowe prowadzone jest w przypadku osiągnięcia niewypłacalności przez dłużnika, co oznacza, że pełna spłata zadłużenia nie będzie możliwa. Upadłość najczęściej kończy funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Jeżeli w majątku dłużnika znajdują się prawa własności intelektualnej będą stanowić one składniki masy upadłościowej dłużnika, a ich likwidacja będzie służyć zaspokojeniu wierzycieli upadłego przedsiębiorcy.

Niewypłacalność zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1228 z późn. zm.) (pr. up.) oznacza utratę zdolności do wykonywania przez dłużnika wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dłużnik jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego.

 

Prawa własności intelektualnej w masie upadłości

Prawa własności intelektualnej takie jak autorskie prawa majątkowe, patenty, prawa ochronne na wzory użytkowe i znaki towarowe, dodatkowe prawa ochronne, prawa z rejestracji wzorów przemysłowych, w tym także z niezarejestrowanych wzorów wspólnotowych, topografii układów scalonych, tajemnica przedsiębiorstwa, a także prawa ochronne do baz danych to prawa majątkowe, które stanowią aktywa dłużnika. Ustalenie posiadania tych aktów oraz ich wartości ma istotne znaczenie już przed ogłoszeniem upadłości. Wobec tego, iż prawa własności intelektualnej stanowią majątek dłużnika mają one kluczowe znaczenie dla:

  1. oceny istnienia przesłanki niewypłacalności, ale także
  2. konieczności posiadania majątku przewyższającego koszty postępowania upadłościowego z tego względu, że zgodnie z art. 13 ust. 1 pr. up. sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów[1].

W celu ustalenia, które prawa własności intelektualnej przysługują upadłemu, należy dokonać przeglądu praw własności intelektualnej. Szczególnie jest to potrzebne w przypadku praw autorskich, ponieważ prawa te nie podlegają wpisowi do żadnych rejestrów. Natomiast w zakresie ustalenia praw własności przemysłowej przysługujących upadłem należy także zweryfikować rejestry prowadzone przez urzędy do spraw własności intelektualnej. Warto bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 228 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 324) (pwp) Urząd Patentowy RP (UPRP) dla dokonywania wpisów o udzielonych patentach oraz prawach ochronnych i prawach z rejestracji prowadzi następujące rejestry:

  1. rejestr patentowy;
  2. rejestr dodatkowych praw ochronnych;
  3. rejestr wzorów użytkowych;
  4. rejestr wzorów przemysłowych;
  5. rejestr znaków towarowych;
  6. rejestr oznaczeń geograficznych;
  7. rejestr topografii układów scalonych.

Prowadzone przez UPRP rejestry są przeznaczone do dokonywania wpisów o stanie prawnym udzielonych praw własności przemysłowej. Natomiast zgodnie z art. 228 ust. 4 pwp domniemywa się, że wpisy w rejestrach są prawdziwe, a ich treść jest każdemu znana, co stanowi domniemanie o powszechnej znajomości treści wpisu. 

Poza prawami własności intelektualnej do masy upadłości wchodzą również udziały w tych prawach. W takiej sytuacji prawem zarządzają wtedy syndyk i pozostali współuprawnieni z tego prawa. Syndyk dysponuje jedynie udziałem w prawie więc w zakresie udzielenia licencji, zrzeczenia się prawa czy zbycia udziału syndyk musi porozumieć się z pozostałymi współuprawnionymi.

 

Problem nieaktualności wpisu do rejestrów Urzędu Patentowego RP 

Rejestry te powinny być aktualizowane. Zgodnie z art. 67 ust. 2 i 3 pwp umowa o przeniesienie patentu wymaga, pod rygorem nieważności, zachowania formy pisemnej, a przeniesienie patentu staje się skuteczne wobec osób trzecich z chwilą wpisu tego przeniesienia do rejestru patentowego. Wskazana regulacja ma również zastosowanie do pozostałych praw własności przemysłowej.

Powyższe budzi wątpliwości, czy prawo własności przemysłowej przeniesione przez dłużnika na inny podmiot na podstawie skutecznie zawartej umowy bez ujawnienia zmiany uprawnionego do tego prawa w rejestrze powoduje to, iż prawo będzie jeszcze należeć do dłużnika i finalnie wejdzie do masy upadłościowej, czy nie.

Należy wskazać, że wpis do rejestru nie ma charakteru konstytutywnego. Z art. 67 ust. 3 pwp wynika jednoznacznie, że wskutek zawarcia pisemnej umowy o przeniesienie prawa, do przeniesienia prawa między stronami (które niewątpliwie nie są osobami trzecimi) dochodzi już w dniu zawarcia umowy lub ewentualnie w innej dacie, określonej w umowie. Jednakże do chwili wpisu tego przeniesienia do rejestru przeniesienie nie jest skuteczne wobec osób trzecich. M.in. oznacza to, że nabywca patentu nie może skutecznie powoływać się na swoje uprawnienia wobec osób trzecich[2].

Wobec tego należy stwierdzić, że wpis ten ma charakter legitymacyjny i w celu wykazania swego prawa wobec osób trzecich nabywca musi zostać wpisany do rejestru. Wpis umożliwia nabywcy patentu wykazanie swoich praw wobec innych osób np. dochodzenie roszczeń przeciwko naruszycielowi[3]. Wpis prawa do danego rejestru, w przypadku, gdy to nabywca ogłasza upadłość pozwala szybko ustalić zawartość masy upadłości. Natomiast brak wpisu do rejestru może prowadzić do błędnych wniosków w zakresie uprawnionego do patentu czy innego dobra intelektualnego chronionego pwp.

Jak wynika z przeprowadzonej analizy opieranie się wyłącznie na rejestrach praw własności przemysłowej bez analizy odpowiednich umów może prowadzić do wadliwego ustalenia aktywów dłużnika oraz wartości jego majątku, a w konsekwencji nieprawidłowego określenia masy upadłościowej.

Problem wpisu do rejestrów prowadzonych przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej

W zakresie rejestrów prowadzonych przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej dla znaków towarowych Unii Europejskiej oraz wzorów wspólnotowych odpowiednio art. 24 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej (Dz. U. UE. L. z 2017 r. Nr 154, str. 1) (rozporządzenie 2017/1001) oraz art. 31 Rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych (Dz. U. UE. L. z 2002 r. Nr 3, str. 1 z późn. zm.) (rozporządzenia 6/2002) wskazują, że znak albo wzór może być objęty postępowaniem upadłościowym tylko wtedy, jeśli zostało ono wszczęte w Państwie Członkowskim, na którego terytorium znajduje się centrum interesów dłużnika, a w przypadku współwłasności prawa do znaku lub wzoru ograniczenie to stosuje się odpowiedni do współwłaściciela tego prawa.

Ograniczenie prowadzenia postępowania upadłościowego wszczętego wyłącznie w państwie głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika wynika z zasady jednolitości prawa do znaku lub wzoru. Zarówno znak towarowy UE jak i wzór wspólnotowy mają jednolity charakter, co oznacza że ich skutek jest jednakowy w całej Unii Europejskiej. Zarówno znak UE jak i wzór wspólnotowy nie może być zarejestrowany, przeniesiony ani nie może stanowić przedmiotu zrzeczenia się, ani przedmiotu decyzji stwierdzającej jego nieważność, a korzystanie z niego nie może być zakazane inaczej niż tylko na całym obszarze UE. Zasada jednolitości powoduje, że dane prawo powinno być objęte tylko jednym postępowaniem upadłościowym, a nie szeregiem takich postępowań[4].

W przypadku spółek i osób prawnych domniemywa się, że głównym ośrodkiem podstawowej działalności dłużnika jest siedziba określona w statucie założycielskim tego podmiotu, ale możliwe jest przeprowadzenie dowodu przeciwnego opartego na wykazaniu, że inne jest miejsce rzeczywistego zarządu spółką o charakterze ekonomicznym i które jako takie jest rozpoznawalne dla osób trzecich (dotyczy to położenia głównego biura, księgowości, rachunków bankowych itd.).

Natomiast jeżeli główny ośrodek znajduje się poza obszarem Unii Europejskiej, wówczas wyżej wymienione przepisy, zgodnie z motywem 25 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz. U. UE. L. z 2015 r. Nr 141, str. 19 z późn. zm.) (rozporządzenie 2015/848) przepisów rozporządzenia 2015/848 nie stosuje się. Rozporządzenie 2015/848 dotyczy wyłącznie postępowań, w których dłużnicy mają główne ośrodki podstawowej działalności na obszarze Unii Europejskiej. Wobec tego dłużników spoza UE ustalenie właściwego prawa krajowego zostanie przeprowadzone zgodnie z art. 27 ust. 4 rozporządzenia 6/2002, czyli prawo właściwe dla siedziby EUIPO – prawo hiszpańskie.

Regulacje zawarte w rozporządzeniach dotyczących znaków i wzorów wspólnotowych zawierają jedynie szczątkowe regulacje w zakresie prowadzenia postępowania upadłościowego. W szerszym zakresie postępowanie to zostało uregulowane w rozporządzeniu 2015/848. Zgodnie z art. 15 rozporządzenia 2015/848 patent europejski o jednolitym skutku, wspólnotowy znak towarowy oraz każde inne podobne prawo ustanowione na podstawie przepisów Unii może zostać objęte wyłącznie głównym postępowaniem upadłościowym, czyli prowadzonym przez sąd państwa członkowskiego na którego terytorium znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika.

Rejestry unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych prowadzone przez EUIPO zawierają wpisy o objęciu danego prawa postępowaniem upadłościowym. W przypadku gdy znak albo wzór objęty jest postępowaniem upadłościowym, na wniosek właściwych władz krajowych dokonuje się wpisu do rejestru i publikuje we właściwym Biuletynie.

W zakresie skuteczności wpisu praw do rejestrów prowadzonych przez EUIPO występuje zbliżona, jednakże nietożsama regulacja względem przepisu art. 67 ust. 3 pwp. Zgodnie z odpowiednio art. 28 lit. b rozporządzenia 6/2002 oraz 20 ust. 11 rozporządzenia 2017/1001 do czasu dokonania wpisu przeniesienia do rejestru następca prawny nie może powoływać się na prawa wynikające z rejestracji.

 

Problem możliwości wygaśnięcia praw własności przemysłowej

Po ustaleniu zakresu praw własności intelektualnej wchodzących w skład masy upadłościowej oraz ich wartości, w przypadku praw własności przemysłowej kluczowe znaczenie ma również niedopuszczenie do utraty tych praw, czyli wygaśnięcia tych praw, przed ich likwidacją w ramach postepowania upadłościowego. Syndyk przygotowując plan likwidacyjny, czyli ustalając w jaki sposób zostanie przeprowadzona likwidacja masy upadłościowej powinien mieć na względzie ustalenie do kiedy obowiązują dane prawa, czy możliwe jest ich dalsze przedłużenie, w jakim terminie należy uiścić opłaty za kolejne okresy ochrony. Przypomnieć bowiem trzeba, że prawa własności intelektualnej są prawami terminowymi, co oznacza, że wygasają po określonym okresie obowiązywania.

W przypadku wygaśnięcia patentu, jego utrata może implikować dalej idące skutki powodujące utratę także dodatkowego prawa ochronnego. Zgodnie z art. 756 pwp UPRP stwierdza wygaśnięcie decyzji o udzieleniu dodatkowego prawa ochronnego, jeżeli patent podstawowy wygaśnie przed upływem okresu, na jaki został udzielony. UPRP stwierdzi także wygaśnięcie decyzji o udzieleniu dodatkowego prawa ochronnego, gdy w okresie trwania patentu podstawowego cofnięte zostanie zezwolenie na wprowadzenie produktu na rynek.

Na uwagę zasługuje także specyficzna sytuacja praw ochronnych na znaki towarowe i szczególna regulacja dotycząca wyłącznie tych praw zawarta w art. 169 pwp. Prawo ochronne na znak towarowy wygasa na skutek:

  1. nieużywania zarejestrowanego znaku towarowego w sposób rzeczywisty dla towarów objętych prawem ochronnym w ciągu nieprzerwanego okresu 5 lat, po dniu wydania decyzji o udzieleniu prawa ochronnego, chyba że istnieją ważne powody jego nieużywania;
  2. utraty przez znak znamion odróżniających przez to, że na skutek działań lub zaniedbań uprawnionego stał się w obrocie zwyczajowym oznaczeniem – składającym się wyłącznie z elementów, które mogą służyć w obrocie do oznaczania w szczególności rodzaju towaru, jego jakości, ilości, ceny, przeznaczenia, sposobu, czasu lub miejsca wytworzenia, składu, funkcji lub przydatności – w stosunku do towarów, dla których był zarejestrowany;
  3. działań uprawnionego lub, za jego zgodą, osób trzecich, gdy znak towarowy może wprowadzać odbiorców w błąd, w szczególności co do charakteru, właściwości lub pochodzenia geograficznego towaru.

Wobec tego przy sporządzaniu spisu inwentarza konieczna jest także weryfikacja, czy dane prawo ochronne nie jest zagrożone wygaśnięciem oraz wdrożenie odpowiednich czynności mających zapobiec ewentualnej utracie prawa z przyczyn określonych w art. 169 ust. 1 – 3 pwp.

 

Wyłączenie z masy upadłości

Zgodnie z art. 63 ust. 1 pkt 1 pr. up. nie wchodzi do masy upadłości mienie, które jest wyłączone spod egzekucji według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460, z późn. zm.). Oznacza to, że wyłączeniu takiemu podlegają autorskie prawa majątkowe dopóki służą twórcy. Szczerzej problematyka wyłączenia praw autorskich spod egzekucji została omówiona tutaj.

Przy omawianiu problematyki praw niewchodzących do masy upadłości należy zwrócić uwagę na art. 12 upapp, który reguluje powrót autorskich praw majątkowych do twórcy-pracownika przysługujących uprzednio pracodawcy w przypadku, gdy pracodawca w okresie 2 lat od daty przyjęcia utworu nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, a termin na rozpowszechnianie utworu wyznaczony przez twórcę-pracownika upłynął.

Likwidacja praw

Likwidacja praw własności intelektualnej co do zasady polegać będzie na:

  1. sprzedaży całego przedsiębiorstwa;
  2. sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa;
  3. sprzedaży poszczególnych praw IP.

sprzedaż całego przedsiębiorstwa upadłego

Sprzedaż całego przedsiębiorstwa upadłego stanowi najbardziej optymalną formę likwidacji ze względu na brak konieczności oznaczania wszystkich składników majątkowych przedsiębiorstwa i wyodrębniania trudnych do określenia aktywów takich jak tajemnice przedsiębiorstwa, know-how, niezarejestrowanych wzorów wspólnotowych, autorskich praw majątkowych do utworów pracowniczych.

Dodatkowo niektóre prawa takie jak prawo używacza, czy licencje przymusowe wygasną, jeśli nie zostaną sprzedane łącznie z przedsiębiorstwem lub jego wyodrębnioną częścią (zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa).

Zgodnie z art. 317 pr. up. na nabywcę przedsiębiorstwa upadłego przechodzą wszelkie koncesje, zezwolenia, licencje i ulgi, które zostały udzielone upadłemu, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej. Nabywca może używać oznaczenia przedsiębiorstwa upadłego, w którym mieści się jego nazwisko, tylko za zgodą upadłego. Nabywca przedsiębiorstwa upadłego nabywa je w stanie wolnym od obciążeń i nie odpowiada za zobowiązania upadłego. Wszelkie obciążenia na składnikach przedsiębiorstwa wygasają, z wyjątkiem obciążeń w postaci służebności, użytkowania oraz prawa dożywocia.

Wskazana regulacja w kontekście praw własności przemysłowej powoduje kolejną wątpliwość wobec regulacji zawartej w art. 78 pwp zgodnie, z którą w razie przejścia patentu obciążonego licencją, umowa licencyjna jest skuteczna wobec następcy prawnego.

Należy jednak stwierdzić, że wobec tego, iż nabycie prawa wyłącznego na podstawie prawa upadłościowego ma charakter pierwotny, co oznacza, że licencje, które obciążają prawa własności przemysłowej nabyte przez nabywcę przedsiębiorstwa upadłego wygasną. Dzieje się tak dlatego, że nabywca przedsiębiorstwa upadłego nie jest następcą prawnym, o którym mowa w art. 78 pwp.

sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa upadłego

Zgodnie z art. 318 pr. up., możliwa jest sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa upadłego, jeżeli sprzedaż przedsiębiorstwa jako całości nie jest możliwa ze względów ekonomicznych lub innych przyczyn.

W przypadku sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa, odmiennie niż w przypadku sprzedaży całego przedsiębiorstwa upadłego, konieczne jest oznaczanie składników, które są związane z prowadzeniem danej części przedsiębiorstwa.

sprzedaż poszczególnych praw własności intelektualnej

Prawa własności intelektualnej jako prawa zbywalne mogą być także odrębnymi przedmiotami umów sprzedaży. Możliwe jest także udzielenie licencji na korzystanie z danych przedmiotów własności intelektualnej, a sprzedanie praw do nich dopiero po upływie pewnego okresu. Takie rozwiązanie może stanowić bardziej efektywną realizację celu postępowania upadłościowego, czyli zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu.

Natomiast w przypadku praw ochronnych na znaki towarowe należy pamiętać o art. 169 ust. 1 pkt 4 pwp stanowiącym, iż praw ochronne na znak towarowy wygasa w przypadku wykreślenia z właściwego rejestru podmiotu mającego osobowość prawną, któremu przysługiwało prawo ochronne na znak towarowy. W stosunku do innych praw własności przemysłowej ten skutek nie następuje. Większość praw własności przemysłowej nie wygasa nawet wtedy, gdy przedsiębiorca (upadły) zostanie wykreślony z rejestru po zakończeniu postępowania. Prawa zostają zbywane przez syndyka. Jeśli nie dojdzie do zadysponowania prawem własności przemysłowej zastosowanie będzie miał przepis art. 25e ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 112 z późn. zm.). Skarb Państwa nabędzie nieodpłatnie, z chwilą wykreślenia z rejestru KRS z mocy prawa mienie pozostałe po podmiocie wykreślonym z Krajowego Rejestru Sądowego, bez względu na przyczynę wykreślenia wobec braku rozporządzenia danym prawem przed wykreśleniem. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność z nabytego mienia za zobowiązania podmiotu wykreślonego z rejestru KRS.

Problematyka nieważności lub bezskuteczności postanowień umownych zastrzeżonych na wypadek upadłości

W zakresie omawiania tematyki upadłości w kontekście praw własności intelektualnej konieczne jest także omówienie problematyki nieważności lub bezskuteczności postanowień umownych zastrzeżonych na wypadek upadłości, które mogą zostać zawarte zarówno w umowach o przeniesienie prawa własności intelektualnej jak i w umowach licencyjnych

Zgodnie z art. 83 pr. up. postanowienia umowy zastrzegające na wypadek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub ogłoszenia upadłości zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły, są nieważne. Natomiast, zgodnie z art. 84 ust. 1 pr. up. postanowienie umowy, której stroną jest upadły, uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.

Jednakże dopuszczalne są klauzule mogące prowadzić do zamknięcia zawartych transakcji na wypadek zdarzenia, które jest związane z pogorszeniem się sytuacji finansowej dłużnika, ale nie jest związane z postępowaniem upadłościowym[5]. W doktrynie wskazuje się, iż klauzula umowna nawiązująca do zdarzenia sprzed ogłoszenia upadłości, a wiążąca się z osiągnięciem stanu niewypłacalność strony umowy, może zostać potraktowana jako zmierzająca do obejścia prawa[6]. Wobec tego co do zasady klauzule umowne zastrzegające skutki wobec złej sytuacji majątkowej kontrahenta są dopuszczalne ale nie jest możliwe z całą pewność wykluczenie podważenie tego typu klauzuli bez oceny konkretnego stanu danej sprawy[7].

 

To tylko niektóre z problemów i ważnych kwestii związane z prawami własności intelektualnej w upadłości. Z pewnością prawidłowe ustalenie praw własności intelektualnej wchodzących do masy upadłościowej oraz ich wycena mogą dawać większe szanse na lepsze zaspokojenie wierzyciela. Jeżeli potrzebujesz pomocy przy audycie majątku dłużnika i ustaleniu przysługujących mu praw własności intelektualnej skontaktuj się z nami albo skorzystaj z naszych w produktów w postaci e-booków dotyczących IP i usługi audytu IP.

Photo by Randy Fath on Unsplash
[1] J. Wilczyńska-Baraniak, 4.4. Wpływ postępowania upadłościowego na prawa własności intelektualnej [w:] Restrukturyzacja i upadłość. Zagadnienia praktyczne, R. Burda i in., Warszawa 2018.
[2] Wyrok WSA w Łodzi z 13.05.2010 r., I SA/Łd 245/10, LEX nr 673742, a także Ł. Żelechowski w artykule Zastaw zwykły i rejestrowy na prawie ochronnym na znak towarowy. Zagadnienia wybrane, KPP.2008.1.139, Lex nr 83818/2.
[3] A. Niewęgłowski [w:] T. Demendecki, J. Sitko, J. Szczotka, G. Tylec, A. Niewęgłowski, Prawo własności przemysłowej. Komentarz, Warszawa 2015, art. 67.
[4] A. Tischner, W. Jarosiński [w:] B. Widła, A. Tischner, W. Jarosiński, Komentarz do rozporządzenia nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych, LEX/el. 2012, art. 31.
[5] R. Zdzieborski, Netting upadłościowy. Zagadnienia wprowadzające, Pr. Bank. 2003, Nr 7–8, s. 52
[6] Por. M. Porzycki, Klauzule zabezpieczające przed niewypłacalnością strony umowy wzajemnej, s. 98, 102–103
[7] R. Adamus, Prawo upadłościowe. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2021, art. 83.
Udostępnij