Codziennie dowiadujemy się o kolejnych zbrodniach wobec Ukrainy. Zabici i ranni, nie tylko żołnierze, ale też cywile: dzieci, chorzy w szpitalach, starsi ludzie, bezbronni. Poza zniszczeniami obiektów wojskowych, bombardowane są domy, szkoły, ostrzeliwane są korytarze humanitarne. W cieniu tego koszmaru, toczy się też inna walka, w której po stronie broniących się wykorzystywane są najnowsze technologie, a po stronie agresora piractwo staje się bronią, zaś dziedzictwo kulturowe, uratowane przed hitlerowcami lub wpisane na listę UNESCO staje się celem ataku, pomimo że Rosja podpisała Konwencję o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego.
Rosja zezwala na pirackie korzystanie z dóbr chronionych prawami własności intelektualnej. Jest to odpowiedź na międzynarodowe sankcje gospodarcze nałożone przez kraje europejskie i USA na agresora, a także sposób na przejęcie tych dóbr w celu ratowania gospodarki i rosyjskiego rynku. Piractwo własności intelektualnej w Rosji przybiera formę zinstytucjonalizowaną.
Spis treści
korzystanie z praw wyłącznych do rozwiązań technicznych i wzorów przemysłowych bez zgody uprawnionego
W zakresie praw własności przemysłowej rząd Federacji Rosyjskiej na początku marca wydał dekret[1], którym został zmieniony ust. 2 rosyjskiego dekretu „O zatwierdzeniu metodologii ustalania wysokości odszkodowania wypłacanego uprawnionemu z patentu w przypadku podjęcia decyzji o wykorzystaniu wynalazku, wzoru użytkowego lub wzoru przemysłowego bez jego zgody oraz trybu wypłacania tego odszkodowania” [2].
Rosyjskie prawo, podobnie zresztą jak czynią to prawodawstwa innych państw w takiej, czy innej formie, przewiduje podstawę prawną do wprowadzenia możliwości korzystania z wynalazku, wzoru użytkowego lub wzoru przemysłowego bez zgody uprawnionego z prawa wyłącznego. Zgodnie z art. 1360 Kodeksu Cywilnego Federacji Rosyjskiej, rząd Federacji Rosyjskiej ma prawo w interesie obronności i bezpieczeństwa zezwolić na wykorzystanie wynalazku, wzoru użytkowego lub wzoru przemysłowego bez zgody uprawnionego, niezwłocznie zawiadamiając o tym uprawnionego i płacąc na jego rzecz odszkodowanie.
licencje przymusowe – spotykane zjawisko
Opisywana instytucja prawna w teorii nie powinna być niczym niezwykłym. Podobne rozwiązania istnieją w innych państwach i określane są jako licencje przymusowe. Np. zgodnie z art. 82 ust. 1 polskiej ustawy Prawo własności przemysłowej[3] Urząd Patentowy może udzielić zezwolenia na korzystanie z opatentowanego wynalazku innej osoby (licencja przymusowa), gdy jest to konieczne do zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia bezpieczeństwa Rzeczpospolitej Polskiej, w szczególności w dziedzinie obronności, porządku publicznego, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska naturalnego. W przypadku zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia bezpieczeństwa państwa nie ma wymogu wykazania wcześniejszych starań o udzielenie licencji w dobrej wierze, nie przymusowej.
prawo najwyższym bezprawiem, czyli zalegalizowanie piractwa
Przy czym, aktualnie w Rosji opisana wyżej licencja przymusowa została przez rosyjskie władze zamieniona w narzędzie – w istocie – zalegalizowanego piractwa wymierzonego przeciwko państwom zachodnim. Na podstawie wspomnianego dekretu z 6 marca 2022 r. ustalono, że w stosunku do uprawnionych:
- z patentów, praw ochronnych na wzory użytkowe oraz praw z rejestracji wzorów przemysłowych,
- związanych z obcymi państwami, które „dopuszczają się nieprzyjaznych działań przeciwko rosyjskim podmiotom prawnym i osobom fizycznym” (w tym, dotyczy to uprawnionych mających obywatelstwo tych państw, siedzibę w tych państwach, miejsce prowadzenia działalności gospodarczej lub miejscem uzyskiwania przychodów z prowadzonej działalności gospodarczej) – czyli również w stosunku do uprawnionych prowadzących działalność gospodarczą w Polsce,
kwota odszkodowania wynosi 0% rzeczywistego dochodu osoby, która wykorzystała wynalazek, wzór użytkowy lub wzór przemysłowy chroniony prawem wyłącznym bez zgody uprawnionego w zakresie:
- produkcji i sprzedaży towarów,
- wykonywania pracy oraz świadczenia usług, do których produkcji, wykonywania i świadczenia wykorzystano odpowiednio wynalazek, wzór użytkowy lub wzór przemysłowy.
nie licz na odszkodowanie, gdy Twoja własność intelektualna zostanie wykorzystana w Rosji
Co to oznacza dla uprawnionych z takich praw własności intelektualnej, jak patenty, prawa ochronne na wzory użytkowe, czy prawa z rejestracji wzorów przemysłowych na terytorium Rosji i na rosyjskim rynku?
W obecnej sytuacji uprawnieni nie otrzymają żadnego odszkodowania, ani innej formy rekompensaty w przypadku wykorzystania ich rozwiązania technicznego lub postaci wytworu (np. w przypadku wykorzystania wynalazku bez zgody właściciela patentu), jeżeli zostanie wydania zgoda przez rząd Federacji Rosyjskiej na korzystanie z wymienionych przedmiotów własności przemysłowej w interesie obronności i bezpieczeństwa tego państwa.
Powyższe regulacje nie obejmują praw ochronnych na znaki towarowe zarejestrowane na terytorium Rosji. Jednak, jak pokazują ostatnie wydarzenia, sądy rosyjskie potrafią mimo to znaleźć podstawę prawną do celu oddalania powództwa dotyczącego ochrony praw wyłącznych w postaci znaków towarowych lub praw autorskich, jeżeli uprawniony jest podmiotem pochodzącym z „nieprzyjaznego kraju”.
dochodzenie ochrony na terytorium Rosji jako nadużycie prawa – jeśli jesteś z Europy lub USA
Taka sytuacja miała miejsce w przypadku naruszenia praw autorskich do serialu „Świnka Peppa”, praw do samej postaci świnki Peppy, a także praw ochronnych na graficzny znak towarowy stanowiący przedstawienie postaci świnki Peppy [4] oraz znak słowny PEPPA PIG[5], chronionych na terytorium Rosji.
Uprawnionym do świnki Peppy („Peppa Pig”) jest Entertainment One Ltd. – brytyjski producent z branży rozrywkowej zajmujący się tworzeniem filmów i seriali. Entertainment One złożył pozew o naruszenie ww. praw wyłącznych do Świnki Peppy przeciwko rosyjskiemu przedsiębiorcy.
Pomimo tego, że pozew do rosyjskiego sądu wpłynął jeszcze na kilka miesięcy przed inwazją wojsk rosyjskich na terytorium Ukrainy, sąd ten oddalił powództwo wskazując, że na przełomie lutego i marca 2022 r. kraje zachodnie, w tym Wielka Brytania, przyjęły restrykcje (polityczne i ekonomiczne) nałożone przeciwko Federacji Rosyjskiej, a okoliczności te mają znaczenie prejudycjalne dla tego sporu.
ofiara pod pręgierzem
Rosyjski sąd, powołując się na art. 10 rosyjskiego kodeksu cywilnego, zabraniający korzystania z praw w złej wierze ustalił, że działania Entertainment One stanowią nadużycie prawa i nie zasługują na ochronę prawną, a to stanowi podstawę do oddalenia powództwa (orzeczenie dostępne jest tutaj[6]). Tym samym, piractwo własności intelektualnej w Rosji skorzystało z ochrony prawnej, a powód został napiętnowany.
Od tego wyroku Entertainment One może się odwołać, przy czym, dokonując analizy przedstawionej argumentacji sądu I instancji, a także biorąc pod uwagę brak niezależności sądów rosyjskich nie należy spodziewać się odmiennej oceny prawnej i faktycznej danej sprawy i uchylenia przez sąd II instancji omawianego orzeczenia.
zachodnie znaki towarowe w Rosji bez ochrony
Pomimo że trudno zgodzić się z zasadnością i zgodnością z prawem działań podejmowane przez rosyjskie władze i oraz rosyjskie sądy w odniesieniu do praw własności intelektualnej, należy przyjąć, że korzystanie z przedmiotów praw własności intelektualnej na terytorium Rosji przez osoby do tego nieuprawnione nie spotka się z żadną sankcją, a dochodzenie roszczeń przez uprawnionych z praw wyłącznych będzie nieskuteczne.
niszczenie dziedzictwa kulturowego
Działania wojenne to przede wszystkim tragedia ludzi żyjących na obszarze objętym konfliktem zbrojnym. W wyniku bombardowań i ostrzeliwań terenów mieszkalnych życie i zdrowie tracą liczne ofiary. Niszczone są ich domy, obiekty użyteczności, całe miasta. Przy tym, straty materialne w zakresie dziedzictwa kulturowego ponosi cała społeczność cywilizowanego świata. Podczas ataków wojsk rosyjskich niszczone są bowiem również zabytki i bezcenne dzieła sztuki, wbrew postanowieniom konwencji haskiej – Konwencji o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego [7].
Jak dowiadujemy się z wpisu ministra kultury Ukrainy Ołeksandra Tkaczenko, w Charkowie rosyjscy okupanci ostrzelali Katedrę Wniebowzięcia, gdzie ukrywali się ludzie, budynki edukacyjne Narodowego Uniwersytetu Sztuki Charkowskiej oraz akademiki Państwowej Akademii Kultury Charkowskiej, a w Iwankowie koło Kijowa – muzeum z pracami światowej sławy artystki Marii Primachenko. Przez okupantów zniszczona została też Kijowska Państwowa Akademia Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa nazwana imieniem Michaiła Boychuka. Szalony dyktator grozi zniszczeniem cerkwi Sobór Mądrości Bożej w Kijowie, wpisanej na listę światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO, zbudowanej w XI wieku[8].
Skarbiec i ochrona Lwowa
Najbardziej wartościowe zabytki Ukrainy znajdują się w Skarbcu, usytuowanym w XVIII-wiecznym budynku piekarni klasztornej na terenie Ławry Peczerskiej. Jest to trzeci zabytek ukraiński znajdujący się na liście UNESCO. W Skarbcu znajduje się 56 tysięcy zabytków archeologicznych oraz klejnotów z metali i kamieni szlachetnych z różnych epok[9].
Do ochrony zabytków przed atakami przygotowuje się Lwów, którego centrum historyczne również znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Najwięcej problemów przysparza zabezpieczenie rzeźb usytuowanych poza budynkami. W pierwszej kolejności rzeźby zostały zabezpieczone ogniotrwałą folią i miękkimi tkaninami, aby zapobiec ich rozbiciu. Na kolejnych etapach rzeźby będą przenoszone do piwnic, ale ze względu na masę obiektów działania te wymagają użycia sprzętu.
Wspomniana Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego zawiera bardzo szczegółowe wytyczne w zakresie znakowania obiektów, transportu, zabezpieczenia tych których nie można transportować. W preambule tej Konwencji przyjęto, iż „szkody wyrządzone dobrom kulturalnym, do jakiegokolwiek należałyby one narodu, stanowią uszczerbek w dziedzictwie kulturalnym całej ludzkości, gdyż każdy naród ma swój udział w kształtowaniu kultury światowej“.
Co te zapisy znaczą dla Rosji, która jest sygnatariuszem Konwencji?
nowe technologie jako wsparcie w trakcie wojny
Tam gdzie pewne możliwości się zamykają, tak jak np. ochrona praw wyłącznych przed naruszycielami na terytorium Federacji Rosyjskiej, pojawiają się nowe sposoby na wykorzystywanie i rozwój nowych technologii.
Takim przykładem będzie Clearview AI, czyli system rozpoznawania twarzy oparty na sztucznej inteligencji opracowany w Stanach Zjednoczonych. System ten jest w stanie porównywać twarze osób z bazą zdjęć zamieszczonych w Internecie, w tym w mediach społecznościowych, dokonując w ten sposób szybkiej identyfikacji osoby. Poprzez zastosowanie systemu Clearview AI, Ukraina będzie mogła wspomagać poszukiwania zaginionych członków rodzin ukraińskich, szybko identyfikować ofiary, ale także szpiegów obcych państw, czy zbrodniarzy wojennych.
Clearview AI to system, który budzi wiele kontrowersji. Pomimo że jest wykorzystywany przez ograny państwowe Stanów Zjednoczonych, w Wielkiej Brytanii i Kandzie jego użycie jest nielegalne[10]. Miejmy nadzieję, że jeżeli dojdzie do wykorzystywania takiej technologii będzie to miało miejsce wyłącznie w słusznych celach i z poszanowaniem norm dotyczących humanitarnego traktowania.
_____
wesprzyj Ukrainę
Wiemy, że instytucje humanitarne działające w Ukrainie przede wszystkim potrzebują pieniędzy, za które kupią to, co jest najbardziej potrzebne. Dlatego wraz z innymi kancelariami, włączamy się do akcji zachęcającej do dokonywania wpłat. Chcemy podziękować tym, którzy dokonują wpłat.
Każda z osób, która prześle do nas potwierdzenie dokonania wpłaty wsparcia dla Ukrainy, w podziękowaniu uzyska dostęp do naszych produktów cyfrowych: wybranego wzoru umowy bądź e-booka do wartości odpowiadającej kwocie pomocy dla Ukrainy. Szczegóły korzystania z naszych materiałów określa regulamin dostępny po linkiem: https://lgl-iplaw.pl/regulamin/.
Co należy zrobić, aby wziąć udział w akcji:
- dokonać wpłaty na sprawdzony, bezpieczny rachunek, z którego pieniądze zostają przekazane do instytucji pomagających w Ukrainie i zachować dowód wpłaty
- przesłać za pomocą poczty mailowej skan dowodu wpłaty (można oczywiście usunąć dane osoby wpłacającej, ważne, aby była informacja o celu wpłaty i kwota) na adres: biuro@lgl-iplaw.pl wraz z informacją o wyborze wzoru umowy bądź e-booka dostępnych na https://lgl-iplaw.pl/sklep/ w folderze: e-booki i w folderze: wzory
- poczekać 2 dni robocze na otrzymanie dostępu, jeśli po tym czasie nie skontaktujemy się, prosimy o kontakt malgorzata.gradek@lgl-iplaw.pl oraz anna.debska@lgl-iplaw.pl
Dziękujemy za wpłaty ????
