Czerpanie korzyści ze wspólnej własności przedstawia się dobrze wtedy, gdy współwłaściciele pozostają ze sobą w zgodzie. Niestety, rzeczywistość niekiedy weryfikuje tę sytuację, szczególnie w momencie, w którym konieczne jest podjęcie istotnej decyzji dotyczącej rzeczy wspólnej, a między współuprawnionymi nie ma porozumienia. Zgodnie z art. 199 kodeksu cywilnego (KC), do podejmowania tzw. czynności przekraczającej zwykły zarząd lub do rozporządzenia przedmiotem współwłasności wymagana jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Stosowanie ww. przepisu w praktyce generuje trudności, także gdy chodzi o wspólne prawo autorskie.
Czym jest współtwórczość? W jaki sposób może powstać wspólne prawo autorskie? Jak porozumieć się, gdy każdy z uprawnionych ma inne plany? Czy można porozumieć się o wielkości udziałów współtwórców? By znaleźć odpowiedzi na te pytania, zapraszamy do lektury niniejszego wpisu!
Spis treści
Czym jest współtwórczość?
Z art. 9 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (PrAut) wynika, że współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Współtwórczość w sposób naturalny dotyczy prawa autorskiego, jednak można o niej mówić również w odniesieniu do prawa własności przemysłowej (PWP). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 1979 r., sygn. akt IV PR 346/79: „Za współtwórcę można uznać osobę, której udział wpłynął na ukształtowanie choćby jednego z elementów (zastrzeżeń patentowych) wynalazku. Nie jest konieczne, by każdy poszczególny wkład twórczy, oceniany osobno, posiadał wszystkie konstytutywne cechy projektu wynalazczego”. Zatem, na gruncie prawa własności przemysłowe współtwórczością nie będą zachowania polegające m.in. na: dostarczaniu surowców, materiałów i narzędzi, wykonawstwie technicznym poszczególnych elementów egzemplarza projektu, przeprowadzaniu prób i eksperymentów, realizowaniu pracy badawczej mającej na celu wykazanie zdolności patentowej wynalazku, wsparciu finansowym czy działaniach organizacyjno-administracyjnych, w tym sprawowaniu nadzoru nad pracami wynalazczymi.
Rodzaje utworów wspólnych
O różnych aspektach współautorstwa mieliśmy okazję pisać wcześniej na przykładzie komiksu. Dla przypomnienia, utwory wspólne podzielić można na:
- rozłączne, gdy wkłady twórcze poszczególnych autorów są możliwe do rozróżnienia;
- nierozłączne, kiedy wkłady poszczególnych autorów nie zostały oznaczone, a zatem utwór stanowi nierozdzieloną całość.
Współtwórca musi wnieść wkład twórczy
Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych (PrAut), prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej, a utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili jego ustalenia, choćby miał postać nieukończoną. W przypadku utworu współtwórczego, określona osoba będzie współtwórcą nawet wtedy, gdy część dzieła, którą stworzyła, daje się wyodrębnić jedynie „myślowo”, tak długo, jak nosi ona znamiona utworu samego w sobie.
Ponieważ polskie prawo autorskie stanowi, że o istocie utworu przesądza indywidualna forma wyrażenia, spod współtwórczości wyłączone są te siłą rzeczy te same kategorie pracy intelektualnej, jak spod twórczości co do zasady. Nie będzie więc współtwórczością wkład osoby, która stworzyła np. procedury, metody i zasady działania, koncepcje matematyczne, czy proste informacje prasowe (zob. art. 1 ust. 21 PrAut). Nie będą współautorami również osoby, które udzielają współtwórcom pomocy jedynie o walorze czysto technicznym, pomocniczym, choćby wymagana była przy tym fachowa wiedza (por. np. wyr. SN z dn. 19 lipca 1972 r., sygn. akt III CKN 1096/00).
Kiedy nie powstaje wspólne prawo autorskie?
Podobnie, nie spełniają cech współtwórczości:
- inspiracja cudzym utworem (ponieważ utwór inspirowany jest nowym, odrębnym utworem)
- poprawki stylistyczne/korektorskie;
- utwór zależny (podobnie jak utwór inspirowany, jest to odrębny przedmiot prawa autorskiego, mimo że na korzystanie z niego potrzebna jest zgoda autora utworu pierwotnego)
- redakcja cudzego utworu oraz dodanie swoich komentarzy o charakterze krytycznym, porównawczym czy filologicznym – stąd wykluczone jest np. przyznanie statusu współautora promotorowi pracy dyplomowej[1];
Wspólne prawo autorskie, a utwór połączony
Utwór współautorski należy odróżnić od utworu połączonego. Przy powstaniu utworu współautorskiego ważną rolę odgrywa porozumienie między twórcami, którego co do zasady nie ma przy utworze połączonym. Za utwór połączony uznaje się taki utwór, który powstał w wyniku połączenia ze sobą kilku osobnych utworów w celu ich wspólnego rozpowszechniania. Przez połączenie nie powstaje odrębny przedmiot prawa autorskiego. W przeciwieństwie do utworu współautorskiego, w którym prawo autorskie do całości utworu przysługuje twórcom wspólnie, w przypadku utworu połączonego każdy z twórców zachowuje osobne prawo autorskie do własnej części utworu (takim utworem połączonym będzie np. album muzyczny zawierający piosenki różnych autorów).
Jak wykonywać wspólne prawo autorskie?
W art. 9 ust. 1 PrAut. domniemywa się, że wielkości udziałów współautorów są równe. Domniemanie oznacza przyjęcie pewnego założenia; gdy nie jest ono prawdziwe, każdy z autorów może żądać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej. Jednocześnie, nic nie stoi na przeszkodzie ustalenia przez współtwórców wielkości udziałów w drodze umowy w odmienny sposób.. Dopiero brak konsensusu powoduje konieczność rozstrzygnięcia sądowego, wymagającego obalenia domniemania o równości udziałów. Wtedy to w gestii sądu pozostaje ustalenie tego, jak łatwo poszczególne części utworu są rozróżnialne między sobą i jak wpływają na dzieło. Jest to nieporównywalnie łatwiejsze w przypadku utworów współautorskich o charakterze rozłącznym (np. komiksu, gdzie jedna osoba odpowiada za scenariusz, a inna za ilustracje), niż w przypadku utworów współautorskich nierozłącznych (np. wspólnie wymyślonej fabuły książki), gdzie udowodnienie rzeczywistego wkładu twórczego może być znacznie trudniejsze lub niekiedy niemożliwe.
Wykonywanie prawa do samodzielnej części utworu
Ustalenie zakresu wykonywania prawa autorskiego całości utworu (lub jego części) przez współtwórców ma duże znaczenie praktyczne. Zgodnie z art. 9 ust. 2 PrAut. każdy ze współtwórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Przepis ten ma zastosowanie tylko wtedy, gdy część taka daje się wyodrębnić z całości, a więc dotyczy jedynie utworów współautorskich rozłączonych. Przy utworach nierozłączonych warto wspomnieć o orzeczeniu Sądu Najwyższego z 8 października 1980 r. sygn. akt IV CR 327/80, OSNCP 1981, NR 5, poz. 82, w którym stwierdzono, że: „współtwórca dzieła wspólnego nierozłącznego nie może bez zgody pozostałych współtwórców tego dzieła wykorzystywać w dalszej twórczości niektórych elementów (dialogów, scen, sytuacji) pochodzących z dzieła wspólnego, i to także wówczas gdy istnieje podstawa do przyjęcia, że stanowią one osobisty wkład tego twórcy w dzieło wspólne”.
Sądowe rozstrzygnięcie o wykonywaniu prawa do całości utworu
Aby współtwórca mógł wykonywać prawo autorskie do całości utworu, potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. W przypadku braku takiej zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka uwzględniając interesy wszystkich współtwórców. Co istotne, zgoda wszystkich twórców jest wymagana bez względu na wielkość ich wkładów. Należy uznać za brak zgody nie tylko odmowę danego współautora, ale również sytuację, gdy nie odniesie się on do zamiarów pozostałych współtwórców, np. z braku poinformowania go o nich.
Dochodzenie roszczeń o naruszenie praw do utworu
Zgodnie z art. 9 ust. 4 PrAut. każdy ze współtwórców może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu. Uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom, stosownie do wielkości udziałów.
Z ww. przepisu wynika, że:
– uprawnienie każdego ze współtwórców do dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu dotyczy zarówno praw osobistych, jak i majątkowych,
– każdy ze współtwórców jest legitymowany do wytoczenia powództwa o ochronę praw autorskich.
Takie rozwiązanie należy ocenić pozytywnie z punktu widzenia ochrony współtwórcy, który nie musi martwić się np. brakiem inicjatywy czy współdziałania współtwórcy w zakresie ochrony wspólnego prawa, w sytuacji gdy naruszona została inna część utworu niż ta, którą wykonał bezpośrednio współtwórca chcący dochodzić ochrony.
Odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego o współwłasności
Do autorskich praw majątkowych przysługujących współtwórcom stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych. W związku z tym, należy uznać, że stosuje się uzupełniająco do współuprawnionych z praw autorskich w szczególności następujące przepisy k.c. dotyczące współwłasności:
- obowiązek współdziałania w zarządzie wspólnym prawem (art. 200 KC);
- możliwość wyznaczenia zarządcy (art. 203 KC),
- obowiązek podziału pomiędzy współuprawnionych w stosunku do wielkości ich udziałów pożytków i innych przychodów z eksploatacji wspólnego prawa oraz wydatków i ciężarów związanych ze wspólnym prawem (art. 207 KC);
- obowiązek złożenia rachunku z zarządu wspólnym prawem (art. 208 KC).
Wygaśnięcie autorskich praw majątkowych do utworu współtwórczego
Autorskie prawa majątkowe wygasają co do zasady po upływie 70 lat od śmierci twórcy. W przypadku utworów współautorskich, moment rozpoczynający bieg tego terminu liczony jest różnie w zależności od rodzaju dzieła.
Zgodnie z art. 36 PrAut.:
„Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu:
1) od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych;
2) w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość;
3) w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia;
4) w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego;
5) w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego – od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.”
Wspólne prawo autorskie o charakterze wtórnym
Warto odnotować, że wspólność prawa autorskiego może powstać nie tylko na skutek wspólnego stworzenia utworu przez kilka osób. Taka wspólność może powstać też na skutek śmierci autora utworu, w efekcie której kilku spadkobiercom będą przysługiwały prawa wyłączne do całości utworu.
Umowa o zarząd wspólnym prawem autorskim
Niezależnie od tego, czy wspólne prawo autorskie powstało w sposób pierwotny przez wspólne stworzenie utworu, czy wtórny, tj. w drodze zbycia udziału w prawie autorskim lub dziedziczenia, kilku uprawnionych może zawrzeć między sobą umowę o zarząd wspólnym prawem, aby z góry uregulować kwestie, jakie w toku wykonywania prawa mogą okazać się między nimi sporne.
Zawarcie takiej umowy jest rekomendowane np. w przypadkach:
- sukcesji przedsiębiorstwa stanowiącego jednoosobową działalność gospodarczą przez kilku uprawnionych, gdy w skład firmy wchodzą zasoby niematerialne
- dziedziczenia przez kilku uprawnionych spuścizny artystycznej po zmarłym twórcy, zwłaszcza gdy w skład majątku spadkowego wchodzą zróżnicowane lub rozproszone zasoby intelektualne
- spółki cywilnej prowadzącej działalność w branży kreatywnej, w której każdy ze wspólników wnosi wkład twórczy w tworzenie produktów stanowiących przedmiot prawa autorskiego
- a także wtedy, gdy kilka osób tworzy …
Jeśli któraś z tych sytuacji dotyczy Ciebie, nie czekaj, aż pojawią się pierwsze “pęknięcia”. Zadbaj o sformalizowanie zasad zarządu, pomyśl jak współuprawnieni będą komunikować się, gdy pojawi się niezgoda. Skontaktuj się z nami, jeśli potrzebujesz dobrej umowy o zarząd wspólnym prawem.
