W Polsce jest obecnie prawie 150 tys. organizacji pozarządowych[1], czyli takich, które nie są nastawione na zysk. Stąd popularne jest określenie NGO, będące skrótem od ang. non-profit organizations. Najliczniejsze z nich to fundacje i stowarzyszenia. Te pierwsze powstają dzięki fundatorowi, te drugie – wymagają zebrania grupy ludzi. Obie formy tworzą tzw. sektor społeczny, czy inaczej „trzeci sektor” (pierwszy sektor to instytucje państwa, a drugi sektor to biznes). Mają one niektóre cechy wspólne, ale też formalna różnica między stowarzyszeniem, a fundacją jest istotna. Na pewno łączy je wiele podobnych problemów. Według raportu Stowarzyszenia Klon/Jawor[2], aż 70% NGO zgłasza trudności w zdobywaniu funduszy lub sprzętu, dla 67% problemem są skomplikowane formalności grantodawców, na biurokrację administracji publicznej narzeka 64%, na niejasne reguły współpracy z administracją 38%. Wśród podstawowych problemów zgłaszana jest niedoskonałość przepisów regulujących działania NGO. Czy tak jest faktycznie? Czy przepisy mogą stanowić przeszkodę w działalności nie nastawionej na zysk? W tym wpisie rozwiewamy niektóre wątpliwości ????
Spis treści
Różnica między stowarzyszeniem, a fundacją z perspektywy społecznej
Stowarzyszenia i fundacje są wyrazem aktywności społeczeństwa obywatelskiego. Obywatele mogą powołać do życia organizację pozarządową (non- governmental organisation, NGO), jaką jest stowarzyszenie lub fundacja, do celów prowadzenia działalności społecznej, publicznej, edukacyjnej, itd. Statystycznie oba te rodzaje organizacji mają nieco inny profil i jako formy działalności wybierane są raczej do innych celów.
Stowarzyszenia częściej można spotkać na wsi oraz w małych i średnich miastach (do 200 tys. mieszkańców). Działają w typowych dla nich branżach: sporcie i rozwoju lokalnym. Zwykle utrzymują kontakty z urzędem miasta lub gminy, starostwem powiatowym i lokalną społecznością, podejmują działania na rzecz społeczności, mieszkańców okolic. Częściej korzystają ze środków samorządowych i zwykle opierają się wyłącznie na pracy społecznej, w ogóle nie płacąc za pracę.
Fundacje funkcjonują zazwyczaj w największych miastach i charakteryzuje je szeroka, ogólnopolska lub międzynarodowa skala działania na rzecz kultury i sztuki, ochrony zdrowia oraz edukacji. Często zajmują się finansowym lub rzeczowym wspieraniem osób indywidualnych oraz organizacji. Korzystają z różnych źródeł finansowania: środki unijne, wsparcie od innych krajowych lub międzynarodowych organizacji pozarządowych, zbiórki publiczne, darowizny od osób indywidualnych. Częściej zatrudniają pracowników bądź angażują wolontariuszy.
A na czym polega prawna różnica między stowarzyszeniem, a fundacją?
STOWARZYSZENIE
Ustawa – Prawo o stowarzyszeniach[3] rozróżnia dwa rodzaje stowarzyszeń: stowarzyszenia „rejestrowe” i stowarzyszenia zwykłe.
Założenie stowarzyszenia
Stowarzyszenie to rodzaj organizacji społecznej zrzeszającej ludzi realizujących wspólne zainteresowania i cele, co pokazuje, że przedmiot działalności stowarzyszenia może być różnorodny i szeroki. Rzecz jasna, członkostwo w stowarzyszeniu jest dobrowolne, co oznacza, że nie może istnieć przymus bycia członkiem stowarzyszenia. Zwykle celem stowarzyszenia jest np. popularyzacja, wspieranie i rozwój określonych obszarów czy idei poprzez skupianie i współpracę ludzi nimi zainteresowanych. Stowarzyszenie jako organizacja społeczna jest formą wyrażania zróżnicowanych poglądów przez społeczeństwo obywatelskie. Interesy zbiorowe członków stowarzyszenia mogą być reprezentowane wobec organów władzy, co oznacza m.in., że stowarzyszenia mają prawo wypowiadania się w sprawach publicznych. Do przykładowych rodzajów stowarzyszeń należą np. Stowarzyszenie Obrona Zwierząt, Stowarzyszenie Otwarte Klatki, Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce w Polsce czy Stowarzyszenie Na Rzecz Osób Niepełnosprawnych „Uśmiech Nadziei”.
Stowarzyszenie, z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, nabywa osobowość prawną i staje się dzięki temu osobą prawną. Co za tym idzie, ma także zdolność sądową (zdolność do bycia stroną w postępowaniu) i procesową, a więc może dokonywać czynności procesowych przez swoje organy albo przez osoby uprawnione do działania w jego imieniu. W praktyce możliwe jest również naruszenie dóbr osobistych osoby prawnej, a zatem i stowarzyszenia.
Nadzór nad działalnością stowarzyszeń należy do wojewody właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia – w zakresie nadzoru nad działalnością stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego – lub starosty albo prezydenta miasta na prawach powiatu.
Jakie wymogi musisz spełnić, aby zostać członkiem stowarzyszenia?
Aby przystąpić do stowarzyszenia, należy spełnić szereg wymogów formalnych opisanych w ustawie Prawo o stowarzyszeniach. Wśród warunków bycia członkiem stowarzyszenia należy wyróżnić:
- obywatelstwo polskie
- pełną zdolność do czynności prawnych
- pełnię praw publicznych
W przypadku małoletnich w wieku między 16 a 18 lat, mających ograniczoną zdolność do czynności prawnych, mogą oni należeć do stowarzyszeń, kandydować w wyborach do organów stowarzyszenia oraz głosować w nich, lecz w składzie zarządu stowarzyszenia większość muszą stanowić osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych. Małoletni poniżej 16 lat mogą natomiast, po uzyskaniu zgody przedstawicieli ustawowych, należeć do stowarzyszeń na zasadach określonych w ich statutach, ale bez prawa udziału w głosowaniu na walnych zebraniach członków oraz bez korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego do władz stowarzyszenia. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której jednostka organizacyjna stowarzyszenia zrzesza wyłącznie osoby małoletnie – wówczas mogą oni wybierać i być wybierani do władz tej jednostki.
Założenie stowarzyszenia jest możliwe, jeśli zbierze się minimum 7 osób, które wybierają komitet założycielski albo władze stowarzyszenia oraz uchwalają statut stowarzyszenia.
Statut stowarzyszenia
W statucie stowarzyszenia muszą być określone:
- jego nazwa;
- teren działania;
- siedziba;
- cele i sposoby ich realizacji;
- sposób nabywania i utraty członkostwa;
- przyczyny utraty członkostwa;
- prawa i obowiązki członków;
- władze stowarzyszenia oraz tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompetencje;
- ewentualna możliwość otrzymywania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją;
- sposób reprezentowania stowarzyszenia, w szczególności sposób zaciągania zobowiązań majątkowych;
- warunki ważności uchwał władz stowarzyszenia;
- sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich;
- zasady dokonywania zmian statutu oraz
- sposób rozwiązania stowarzyszenia.
Organizacja wewnętrzna stowarzyszenia
Statut stowarzyszenia może przewidywać również tworzenie terenowych jednostek organizacyjnych, określając jednocześnie ich organizację i sposób działania.
Najwyższą władzą stowarzyszenia jest walne zebranie członków. W sprawach, w których statut nie określa właściwości władz stowarzyszenia, podejmowanie uchwał należy do tego organu. Statut może przewidywać zamiast walnego zebrania członków, zebranie delegatów lub zastąpienie walnego zebrania członków zebraniem delegatów, jeżeli liczba członków przekroczy określoną w statucie wielkość. W takich przypadkach statut określa zasady wyboru delegatów i czas trwania ich kadencji.
Stowarzyszenia ma obowiązek posiadać zarząd i organ kontroli wewnętrznej. To zarząd ma obowiązek złożyć wniosek o wpis stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego. W umowach między stowarzyszeniem, a członkiem zarządu oraz w sporach z nim stowarzyszenie reprezentuje członek organu kontroli wewnętrznej wskazany w uchwale tego organu lub pełnomocnik powołany uchwałą walnego zebrania członków (zebrania delegatów).
Związek stowarzyszeń jest tworzony przez co najmniej trzy stowarzyszenia. Założycielami i członkami związku mogą być także inne osoby prawne, z tym że osoby prawne mające cele zarobkowe mogą mieć jedynie status członków wspierających.
Majątek stowarzyszenia
Majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej. Stowarzyszenie może przyjmować darowizny, spadki i zapisy oraz korzystać z ofiarności publicznej. Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, z której dochód służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków.
STOWARZYSZENIA ZWYKŁE
Uproszczoną formą stowarzyszenia jest stowarzyszenie zwykłe, nieposiadające osobowości prawnej. Stowarzyszenie zwykłe może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Każdy członek odpowiada za zobowiązania stowarzyszenia zwykłego bez ograniczeń całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi członkami oraz ze stowarzyszeniem. Oznacza to, że zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych ze świadczenia (dłużnik taki może domagać się od nich zwrotów na oddzielnych zasadach). Odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy egzekucja z majątku stowarzyszenia zwykłego okaże się bezskuteczna.
Założenie stowarzyszenia zwykłego
Osoby w liczbie co najmniej trzech, zamierzające założyć stowarzyszenie zwykłe, uchwalają regulamin działalności, określający w szczególności:
- nazwę stowarzyszenia zwykłego;
- cel lub cele;
- teren i środki działania;
- siedzibę;
- przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo zarząd;
- zasady dokonywania zmian regulaminu działalności;
- sposób nabycia i utraty członkostwa, a także
- sposób rozwiązania stowarzyszenia zwykłego.
Jeśli stowarzyszenie zwykłe zamierza posiadać zarząd, określa w regulaminie działalności:
- tryb jego wyboru oraz uzupełniania składu;
- kompetencje;
- warunki ważności jego uchwał oraz
- sposób reprezentowania stowarzyszenia zwykłego, w szczególności zaciągania zobowiązań majątkowych.
Jeśli zamierza posiadać organ kontroli wewnętrznej, określa w regulaminie działalności tryb jego wyboru, uzupełniania składu oraz jego kompetencje.
Wniosek o wpis do ewidencji stowarzyszeń zwykłych
Przedstawiciel reprezentujący stowarzyszenie zwykłe albo zarząd składają na piśmie organowi nadzorującemu właściwemu ze względu na siedzibę stowarzyszenia zwykłego wniosek o wpis do ewidencji stowarzyszeń zwykłych prowadzonej przez organ nadzorujący właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia zwykłego. Do wniosku takiego musi zostać załączony regulamin działalności oraz lista założycieli stowarzyszenia zwykłego (zawierająca ich imiona i nazwiska, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli, imię i nazwisko, adres zamieszkania oraz numer PESEL przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo członków zarządu, imię i nazwisko, adres zamieszkania oraz numer PESEL członków organu kontroli wewnętrznej, o ile regulamin działalności przewiduje ten organ i adres siedziby stowarzyszenia zwykłego). Jeżeli wniosek o wpis składa zarząd, podpisują go wszyscy członkowie zarządu.
Stowarzyszenie zwykłe powstaje i może rozpocząć działalność z chwilą wpisu do ewidencji. W ewidencji można umieścić informację o tym, że stowarzyszenie zwykłe posiada status organizacji pożytku publicznego.
Reprezentacja stowarzyszenia zwykłego
Stowarzyszenie zwykłe reprezentuje przedstawiciel reprezentujący stowarzyszenie zwykłe, albo zarząd. Podejmowanie przez przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo zarząd czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymaga uprzedniej zgody wszystkich członków stowarzyszenia zwykłego oraz (w przypadku przedstawiciela) udzielenia przez nich pełnomocnictwa do dokonania tych czynności.
Stowarzyszenie zwykłe, identycznie jak stowarzyszenie „rejestrowe”, posiada majątek, na który mogą składać się: środki na działalność ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz ofiarności publicznej. W przeciwieństwie do stowarzyszenia „rejestrowego” nie może jednak powoływać terenowych jednostek organizacyjnych. Zabronione jest również prowadzenie działalności ekonomicznej przez stowarzyszenie zwykłe, takiej jak np. działalność odpłatna pożytku publicznego czy działalność gospodarcza.
Jeśli stowarzyszenie zwykłe chce rozpocząć działalność odpłatną pożytku publicznego, może to zrobić za wcześniejszym przekształceniem się w stowarzyszenie zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym.
Wymogi przekształcenia
Stowarzyszenie zwykłe liczące co najmniej siedmiu członków, może przekształcić się w stowarzyszenie „rejestrowe” po uzyskaniu zgody wszystkich jego członków. Zgoda taka wyrażona musi zostać w formie uchwały, która zawiera:
1) nazwę i siedzibę stowarzyszenia;
2) powołanie władz stowarzyszenia;
3) przyjęcie statutu stowarzyszenia, który stanowi załącznik do uchwały;
4) sprawozdanie finansowe stowarzyszenia zwykłego sporządzone na określony dzień w miesiącu poprzedzającym podjęcie uchwały o przekształceniu, które stanowi załącznik do uchwały.
Informację o podjęciu uchwały o przekształceniu przedstawiciel reprezentujący stowarzyszenie zwykłe albo zarząd stowarzyszenia niezwłocznie podaje do publicznej wiadomości oraz zawiadamia o podjęciu tej uchwały wierzycieli stowarzyszenia zwykłego.
FUNDACJA
Fundację ustanawia fundator (lub fundatorzy), wyposażając ją w majątek niezbędny do działania. Fundacje ustanawia się w celu realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej[4]. Działalność fundacji najczęściej skupia się na wspieraniu inicjatyw z zakresu ochrony zdrowia, rozwoju gospodarki i nauki, oświaty i wychowania, kultury i sztuki, opieki i pomocy społecznej, ochrony środowiska czy opieki nad zabytkami. Fundacje zajmują się nie tylko pozyskiwaniem funduszy na wyznaczone przez siebie cele, ale również promocją określonych zachowań, popularyzacją wiedzy, uświadamianiem, czy udzielaniem pomocy prawnej. Fundacja nie może natomiast wspierać własnych członków. Jednymi z najbardziej znanych przykładów fundacji są np. Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Fundacja Rak’n’roll , czy Fundacja TVN „Nie jesteś sam”.
Podstawa działania fundacji
Podstawą działania fundacji jest akt fundacyjny fundatora. Osoby fizyczne oraz osoby prawne mające siedzibę na terytorium Polski mogą złożyć oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji w formie aktu notarialnego, wskazując cel powołania fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację. Osoba ta staje się fundatorem i osobiście bądź przez upoważnioną do tego osobę fizyczną lub prawną, ustala statut fundacji. W nim określa nazwę, siedzibę, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Oznacza to, że do założenia fundacji wystarczy jedna osoba, w przeciwieństwie do stowarzyszenia i stowarzyszenia zwykłego. Do kompetencji zarządu fundacji należy kierowanie jej działalnością i reprezentowanie jej na zewnątrz. Członkowie fundacji nie mają obowiązku odprowadzania składek na jej rzecz. Każda fundacja może posiadać organ kontroli wewnętrznej, jednak w przeciwieństwie do stowarzyszenia nie ma takiego obowiązku.
W odróżnieniu od stowarzyszenia, podstawą działania fundacji jest nie tyle substrat ludzki, co składniki majątkowe wskazane przez fundatora. Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż tysiąc złotych. Nie ma obowiązku przewidywania tego aspektu na samym początku. Fundacja może rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej po jej założeniu, co będzie wymagało jednak wpisu zmiany do statutu fundacji i KRS.
Istotną informacją jest to, że kontrolę nad fundacją sprawuje minister właściwy ze względu na rodzaj działalności fundacji lub starosta. Corocznie należy składać ministrowi sprawozdanie z działalności fundacji.
Fundacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania jej do KRS.
Jak założyć stowarzyszenie lub fundację?
Zarówno założenie stowarzyszenia, jak i fundacji wymaga uchwalenia statutu oraz wyboru składów organów. Oba typy organizacji: stowarzyszenia i fundacje mają również obowiązek rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym przy wykorzystaniu odpowiednich formularzy, a po nadaniu NIP-8 – także w urzędzie skarbowym.
Aby skutecznie złożyć wpis do rejestru konieczne jest zebranie kompletu dokumentów: statutu, uchwały w sprawie przyjęcia statutu, uchwały o wyborze członków organów – również ich listy, adresów do doręczeń i oświadczenia o wyrażeniu zgody na pełnienie funkcji członków organów. Stowarzyszenia, poza wymienionymi dokumentami, powinny także złożyć protokół z wyboru komitetu założycielskiego.
W przypadku fundacji należy wskazać numer CREWAN aktu fundacyjnego oraz oświadczenie o wskazaniu ministra właściwego ze względu na cele fundacji. Do założenia fundacji konieczne jest ustalenie wysokości funduszu założycielskiego i ustanowienie aktu fundacyjnego.
Stowarzyszenia i fundacje mają obowiązek złożyć na formularzu rejestracyjnym NIP-8 do odpowiedniego urzędu skarbowego w ciągu 21 dni od dnia wpisania ich do KRS.
Stowarzyszenia i fundacje, po spełnieniu określonych warunków, mogą wystąpić ze stosownym wnioskiem do KRS i uzyskać status organizacji pożytku publicznego. Wiąże się to na przykład z możliwością otrzymania 1% podatku od osób fizycznych, czy uzyskania zwolnienia z podatku VAT, dochodowego i od nieruchomości. Wśród obowiązkowych wymogów znajdują się m.in. kryterium:
– nieprzerwanego prowadzenia działalności od co najmniej 2 lat,
– działalności organizacji adresowanej do ogółu społeczności lub określonej grupy,
– przeznaczania całego dochodu organizacji na działalność pożytku publicznego,
- posiadania statutowego kolegialnego organu kontroli lub nadzoru, odrębnego od organu zarządzającego i niepodlegającego mu w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru,
- członków organu zarządzającego, którzy nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe.
W celu zmiany statusu na organizację pożytku publicznego konieczne jest dokonanie odpowiedniego wpisu w KRS.
Czy już wiesz, którą formę wybrać?
Trzeba również pamiętać, że status organizacji pożytku publicznego wiąże się z obowiązkami, takimi jak sporządzanie i podawanie do publicznej wiadomości sprawozdań finansowych, czy informowanie o przeznaczeniu środków uzyskanych w ramach przekazywania środków z 1% podatku dochodowego na promocję.
Mamy nadzieję, że po lekturze tego tekstu różnica między stowarzyszeniem, a fundacją jest jasna. Jeśli jednak nadal masz pytania dotyczące fundacji lub stowarzyszenia, skontaktuj się z nami! Podpowiemy praktyczne rozwiązania w tym zakresie! Jeśli potrzebujesz dokumentów do założenia fundacji zajrzyj tu. Natomiast dokumenty do założenia stowarzyszenia są dostępne tutaj.
