W dniu 16 listopada 2022 r. formalnie weszło w życie długo oczekiwane Rozporządzenie UE2022/2065 z 19 października 2022 r. w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych oraz zmiany dyrektywy 2000/31/WE- akt o usługach cyfrowych (dalej również jako DSA od ang. Digital Services Act). Jednak, większość jego przepisów zacznie być stosowanych od 17 lutego 2024 r. Przedsiębiorcy, dla których ten akt ma znaczenie mają więc jeszcze trochę czasu, aby przygotować się do nowej rzeczywistości.
Stosowanie Aktu o usługach cyfrowych jeszcze nie rozpoczęło się, ale już od jakiegoś czasu bywa on określany mianem konstytucji Internetu. Celem nowych przepisów jest zwiększenie przejrzystości funkcjonowania Sieci i wzmocnienie ochrony praw odbiorców usług on-line. Jak można się spodziewać, odbywa się to przez nałożenie nowych obowiązków na przedsiębiorców internetowych, które postaramy się przekrojowo zaprezentować w dzisiejszym wpisie. Nie obyło się przy tym bez zobowiązania państw członkowskich do ustanowienia w przepisach krajowych sankcji za naruszenie przepisów Rozporządzenia; sankcje te, w zależności od rodzaju naruszenia, powinny mieć maksymalną wysokość do 6% lub odpowiednio 1% rocznego światowego obrotu ukaranego podmiotu.
Ciekawą częścią regulacji aktu jest wprowadzenie ram prawnych, w tym systemu nadzoru – niektórzy powiedzą, że czas był ku temu najwyższy – nad funkcjonowaniem tzw. tzw. bardzo dużych platform internetowych i bardzo dużych wyszukiwarek. Kryteria klasyfikowania owych podmiotów jako bardzo duże omówimy w dzisiejszym wpisie. Status ten jednak nie przypadnie każdemu i będzie nadawany w drodze decyzji Komisji Europejskiej.
Sprawdźmy zatem dokładniej, co jest przedmiotem regulacji Aktu o usługach cyfrowych.
Spis treści
Kogo i czego dotyczy Akt o usługach cyfrowych?
Akt o usługach cyfrowych będzie dotyczył podmiotów świadczących w Internecie tzw. usługi pośrednie. DSA będzie miał zastosowanie do tychże usług, oferowanych odbiorcom, którzy mają siedzibę lub znajdują się w Unii, niezależnie od miejsca siedziby dostawców tych usług pośrednich. Odbiorcą usługi jest osoba fizyczna lub prawna, która korzysta z usługi pośredniej, w szczególności w celu poszukiwania informacji lub udostępnienia jej.
Istotne jest zatem, że przepisami Digital Services Act będą objęci także przedsiębiorcy świadczące usługi pośrednie dla odbiorców znajdujących się w UE, nawet jeśli ci przedsiębiorcy sami nie są podmiotami unijnymi, a znajdują się np. w USA czy Chinach. Takie przedsiębiorstwa spoza Unii, świadczące usługi pośrednie wobec podmiotów unijnych będą zobowiązane do wyznaczenia w jednym z państw członkowskich, w których świadczą usługę, przedstawiciela na potrzeby stosowania Aktu o usługach cyfrowych.
Czym są usługi pośrednie?
Co do zasady można je określić jako swoiste usługi pośredniczące. Zgodnie z definicją zawartą w DSA, usługami pośrednimi są następujące usługi społeczeństwa informacyjnego:
- usługa „zwykłego przekazu” polegająca na transmisji w sieci telekomunikacyjnej informacji przekazanych przez odbiorcę usługi lub na zapewnianiu dostępu do sieci telekomunikacyjnej;
- usługa „cachingu” polegająca na transmisji w sieci telekomunikacyjnej informacji przekazanych przez odbiorcę usługi, obejmującą automatyczne, pośrednie i krótkotrwałe przechowywanie tej informacji, dokonywane wyłącznie w celu usprawnienia późniejszej transmisji informacji na żądanie innych odbiorców;
- usługę „hostingu” polegająca na przechowywaniu informacji przekazanych przez odbiorcę usługi oraz na jego żądanie.
Przykładowe definicje zawarte DSA
Wśród usług pośrednich zostały wymienione m.in. platformy internetowe, zaliczone do kategorii usług hostingu. Mimo że do tej pory pojęcie hostingu kojarzone było raczej z fizycznym utrzymywaniem serwerów, w rozumieniu DSA platforma internetowa stanowi usługę hostingu polegającą w szczególności na publicznym rozpowszechnianiu treści.
Zgodnie z definicją zawartą w DSA, platformą internetową jest usługą hostingu, która na żądanie odbiorcy przechowuje i rozpowszechnia publicznie informacje, chyba że takie działanie jest nieznaczną lub wyłącznie poboczną cechą innej usługi lub nieznaczną funkcją głównej usługi, i ze względów obiektywnych i technicznych nie można z niej skorzystać bez takiej innej usługi, a włączenie takiej cechy lub funkcji w taką inną usługę nie jest sposobem na obejście stosowania rozporządzenia.
Usługą pośrednią będzie także wyszukiwarka internetowa, oznaczająca usługę pośrednią, która umożliwia użytkownikom dokonywanie zapytań w celu wyszukiwania – co do zasady – wszystkich stron internetowych lub wszystkich stron w danym języku za pomocą zapytania na jakikolwiek temat przez podanie słowa kluczowego, zapytania głosowego, wyrażenia lub innej wartości wejściowej i która podaje wyniki wyszukiwania w dowolnym formacie, w którym można znaleźć informacje związane z zadanym zapytaniem.
Obowiązki wszystkich dostawców usług pośrednich
Akt o usługach cyfrowych zawiera przepisy wspólne, określające nowe obowiązki wszystkich dostawców usług pośrednich, jak również przepisy szczególne dotyczące poszczególnych kategorii przedsiębiorców internetowych, do których ma zastosowanie DSA.
Punkty kontaktowe dla władz i użytkowników
Dostawcy usług pośrednich będą musieli wyznaczyć pojedynczy punkt kontaktowy do celów bezpośredniej komunikacji elektronicznej z organami państwa członkowskiego, Komisją Europejską i nowo – tworzoną Europejską Radą ds. Usług Cyfrowych, która będzie organem doradczym Komisji w zakresie sprawowania nadzoru nad dostawcami usług pośrednich. Oprócz tego, dostawcy muszą powołać punkt kontaktowy także do celów bezpośredniej komunikacji elektronicznej z odbiorcami usług, w tym muszą zapewnić użytkownikom wybór drogi komunikacji, która nie będzie opierać się wyłącznie na zautomatyzowanych narzędziach.
Regulamin usług pośrednich
Akt o usługach cyfrowych ustanawia obowiązek dostawców określenia i podania do wiadomości użytkowników warunków korzystania z usług, czyli w praktyce ich regulaminu. Do regulaminu będą miały zastosowanie następujące zasady:
- musi on informować użytkowników o wszelkich ograniczeniach dotyczących umieszczanych przez nich treści, w tym o wszelkich procedurach i narzędziach wykorzystywanych przez dostawcę do moderowania treści, w tym w odniesieniu do algorytmicznego podejmowania decyzji;
- regulamin musi być jasny, zrozumiały i sformułowany w sposób przyjazny dla użytkownika; umieszcza się go w łatwo dostępnym miejscu nadającym się do odczytu maszynowego;
- jeśli usługa skierowana jest głównie do małoletnich, warunki użytkowania muszą być wyjaśnione w sposób dla nich zrozumiały;
- ograniczenia stosowane przez dostawcę do celów moderowania treści nie mogą naruszać praw podstawowych takich jak wolność wypowiedzi i pluralizm mediów.
Obowiązki sprawozdawcze i informacyjne
Dostawcy usług pośrednich co najmniej raz w roku będą podawać do wiadomości publicznej, w łatwo dostępny sposób, jasne, łatwo zrozumiałe sprawozdania dotyczące moderowania treści, które dokonali w danym okresie, w tym m.in. informację o liczbie otrzymanych skarg i działaniach podjętych na ich podstawie.
Dostawcy hostingu muszą informować użytkowników o środkach zaradczych stosowanych w związku z monitoringiem treści, w tym opisywać sytuacje, w których ze względu na publikowanie przez odbiorców nielegalnych lub sprzecznych z regulaminem treści dostawca może zablokować widoczność takich informacji, zawiesić świadczenie usługi wobec użytkownika lub usunąć jego konto.
Obowiązki platform internetowych
Większość obowiązków platform internetowych nie będzie miało zastosowania do małych i mikro-przedsiębiorców, chyba że mały lub mikro – przedsiębiorca prowadzi tzw. bardzo dużą platformę internetową w rozumieniu DSA.
Do 17 lutego 2023 r. czyli do dnia rozpoczęcia stosowania Aktu o usługach cyfrowych, a następnie co najmniej raz na sześć miesięcy dostawcy, w odniesieniu do każdej swojej platformy lub wyszukiwarki internetowej muszą umieszczać w publicznie dostępnej sekcji interfejsu informacje na temat średniej liczby aktywnych miesięcznie odbiorców usługi w Unii.
Środki przeciw nadużyciom
Dostawcy platform będą mieli obowiązek zawiesić na określony czas (wg DSA – „na rozsądny okres”) i po wcześniejszym ostrzeżeniu, świadczenie usług wobec użytkowników, którzy często publikują oczywiście nielegalne treści. W regulaminie platformy, jej dostawca będzie musiał w sposób jasny opisać swoją politykę dotyczącą tego rodzaju nadużyć, wraz z podaniem przykładów zachowań skutkujących owym zawieszeniem.
System rozpatrywania skarg na decyzje w zakresie monitowania treści
Jednocześnie, operator platformy internetowej musi ustanowić wewnętrzny system rozpatrywania skarg użytkowników lub innych osób, na decyzje dostawcy związane z monitorowaniem treści i wykrywaniem nadużyć. System ten musi umożliwiać elektroniczne i bezpłatne wniesienie skargi na takie decyzje dostawcy jak np. usunięcie treści, zawieszenia świadczenia usługi wobec użytkownika, czy zablokowania konta. Możliwość wniesienia skargi musi być zapewniona przez co najmniej 6 miesięcy od podjęcia danej decyzji przez operatora.
Systemy rozpatrywania skarg nie mogą się opierać wyłącznie na zautomatyzowanych środkach, a muszą uwzględniać udział wykwalifikowanego personelu.
Pozasądowe rozstrzyganie sporów
Platformy internetowe będą musiały informować użytkowników o możliwości skorzystania z dowolnego, wybranego przez użytkownika certyfikowanego organu pozasądowego rozstrzygania sporów. Owe organy pozasądowego rozwiązywania sporów będą certyfikowane co 5 lat przez koordynatora ds. usług cyfrowych danego państwa członkowskiego.
Zaufane podmioty sygnalizujące
Nowością wprowadzaną przez przepisy Akt o usługach cyfrowych w odniesieniu do zagadnienia monitorowania nielegalnych treści w Internecie, są tzw. zaufane podmioty sygnalizujące. Rozporządzenie wprowadza możliwość przyznawania organizacjom takiego statusu, na ich wniosek, przez krajowego koordynatora ds. usług cyfrowych. Organizacja, która chce zostać zaufanym podmiotem sygnalizującym musi łącznie spełnić następujące warunki:
- dysponuje szczególną wiedzą ekspercką i kompetencjami do celów wykrywania, identyfikowania i zgłaszania nielegalnych treści;
- jest niezależna od dostawców platform internetowych;
- podejmuje działania mające na celu dokonywanie zgłoszeń w sposób dokładny i obiektywny oraz z zachowaniem należytej staranności.
Zaufane podmioty sygnalizujące będą działały w określonych dziedzinach i będą mogły dokonywać zgłoszeń dotyczących rozpowszechniania nielegalnych treści dostawcom platform internetowych. Platformy muszą zapewnić odpowiednie środki techniczne i organizacyjne, aby priorytetowo traktować zgłoszenia podmiotów sygnalizujących. Krajowy koordynator ds. usług cyfrowych będzie przekazywał Komisji Europejskiej listę zaufanych podmiotów sygnalizacyjnych, którym w danym państwie członkowskim udzielił takiego statusu, Komisja Europejska zaś będzie prowadziła ich publiczny rejestr.
Reklamy na platformach internetowych
Akt o usługach cyfrowych dąży do uszczelnienia transparentności reklam emitowanych na platformach internetowych. Operatorzy platform publikujący na nich reklamy będą musieli zapewnić, aby – w odniesieniu do każdej konkretnej reklamy prezentowanej każdemu indywidualnemu odbiorcy – użytkownik był w stanie w sposób jasny, wyraźny, zwięzły, jednoznaczny i w czasie rzeczywistym zidentyfikować:
a) czy informacje są reklamą, w tym za pomocą widocznych oznaczeń;
b) w czyim imieniu jest prezentowana reklama;
c) kto zapłacił za reklamę, jeżeli osobą tą nie jest podmiot, w imieniu którego reklama jest emitowana;
d) istotne informacje na temat głównych parametrów wykorzystanych do określenia odbiorcy reklamy, oraz, w stosownych przypadkach, sposobu zmiany tych parametrów.
Zakazane będzie prezentowanie na platformach internetowych reklam opartych na profilowaniu z wykorzystaniem szczególnych kategorii danych osobowych. Przypomnijmy, że do szczególnych kategorii danych osobowych zgodnie z RODO należą np. pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub światopoglądowe, przynależność do związków zawodowych, dane genetyczne i biometryczne, dane dotyczące zdrowia, seksualności lub orientacji seksualnej osoby.
Platformy dla małoletnich
Platformy internetowe dostępne dla małoletnich muszą wprowadzać odpowiednie środki, aby zapewnić wysoki poziom prywatności, bezpieczeństwa i ochrony małoletnich.
Na platformach przeznaczonych dla małoletnich nie mogą być emitowane reklamy oparte na profilowaniu, o ile dostawca platformy może z wystarczającą pewnością stwierdzić, że odbiorca usługi jest faktycznie małoletni. Przy czym, operator nie będzie zobowiązany do weryfikowania pełnoletniości poprzez przetwarzanie dodatkowych danych osobowych.
Obowiązki platform marketplace służących transakcjom między przedsiębiorcami, a konsumentami
Akt o usługach cyfrowych, podobnie jak dyrektywa Omnibus, dąży do zwiększenia ochrony konsumentów nabywających produkty i usługi od przedsiębiorców na platformach marketplace. Operatorzy takich platform będą musieli samodzielnie dokładać starań, aby zapewnić konsumentom wiarygodność transakcji.
Przy czym, przepisy rozporządzenia dotyczące ww. platform marketplace nie będą miały zastosowania do małych i mikro- przedsiębiorców, chyba że mały lub mikro- przedsiębiorca prowadzi bardzo dużą platformę internetową.
Dostawca platformy marketplace służącej sprzedaży b2c będzie zobowiązany zapewnić, aby przedsiębiorcy sprzedający na platformie podawali identyfikujące ich informacje oraz oświadczali, że będą oferować wyłącznie produkty i usługi zgodne z prawe UE. Dostawca będzie musiał dołożyć należytej staranności, aby sprawdzić wiarygodność tych informacji, np. przez ogólnodostępne bazy danych lub na podstawie dokumentów, których zażąda od przedsiębiorcy. Jeśli operator platformy będzie miał powody sądzić, że informacje podawane przez przedsiębiorcę są nieprawidłowe lub niewiarygodne, musi wezwać go od usunięcia naruszeń, a jeśli okaże się to bezskuteczne, musi szybko zawiesić świadczenie usług wobec takiego przedsiębiorcy.
Jeśli dostawca platformy internetowej poweźmie informacje, że konsumenci mogli nabyć na niej nielegalny produkt lub usługę, musi poinformować o tym nabywców, wskazując tożsamość sprzedającego i informując o możliwych środkach odwoławczych.
Bardzo duże platformy i bardzo duże wyszukiwarki
Akt wprowadza kategorię tzw. bardzo dużych platform internetowych i bardzo dużych wyszukiwarek. O jakie podmioty chodzi? Będą to dostawcy, którzy mogą pochwalić się średnią miesięczną liczbą aktywnych odbiorców usługi w Unii na poziomie co najmniej 45 milionów, i którzy zostali wskazani jako bardzo duże platformy lub bardzo duże wyszukiwarki w decyzji Komisji Europejskiej. Taką decyzję Komisja podejmuje po konsultacji z państwem członkowskim siedziby dostawcy i na podstawie przekazanych przez niego danych o statystyce dotyczącej użytkowników.
Bardzo duże platformy i bardzo duże wyszukiwarki będą miały dodatkowe, szczególne obowiązki, m.in.:
- dotyczące identyfikowania i analizy ryzyka systemowego w Unii wynikającego z funkcjonowania usług tych podmiotów i powiązanych z nimi systemów, w tym systemów algorytmicznych, oraz wprowadzania skutecznych środków zmniejszających to ryzyko ze szczególnym uwzględnieniem wpływu takich środków na prawa podstawowe;
- jeżeli wystąpi sytuacja kryzysowa, Komisja może przyjąć decyzję zobowiązującą co najmniej jednego dostawcę bardzo dużych platform internetowych lub bardzo dużych wyszukiwarek internetowych do podjęcia określonych działań naprawczych;
- bardzo duże platformy i wyszukiwarki będą musiały na własny koszt co
najmniej raz w roku poddają się niezależnym audytom; - jeśli dostawcy ci korzystają z systemów rekomendacji, muszą zapewnić co najmniej jedną opcję dla każdego ze stosowanych systemów rekomendacji, która nie będzie oparta na profilowaniu;
- podmioty te będą ustanawiały wewnętrzną komórkę nadzoru przestrzegania przepisów DSA, niezależną od komórek operacyjnych przedsiębiorstwa;
- bardzo duże podmioty będą opłacały roczną opłatę nadzorczą do Komisji Europejskiej.
Sankcje za naruszenie Aktu o usługach cyfrowych
Akt o usługach cyfrowych zobowiązuje państwa członkowskie do ustanowienia przepisów krajowych przewidujących sankcje za naruszenie przez dostawców usług pośrednich przepisów rozporządzenia. Sankcje muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Maksymalna wysokość sankcji musi być określona na poziomie 6% rocznego światowego obrotu dostawcy, a w przypadku naruszenia przepisów zobowiązujących do udzielania informacji właściwym organom, 1% rocznego światowego obrotu.
Kolejna porcja nowych obowiązków
Akt o usługach cyfrowych jest kolejnym już, obok dyrektywy Omnibus, aktem prawnym wprowadzającym nowe obowiązki przedsiębiorców prowadzących działalność w Internecie, w tym w handlu elektronicznym, w zakresie zwiększenia przejrzystości działania i ochrony użytkowników. Zarówno dyrektywa Omnibus, jak i rozporządzenie DSA zawierają bowiem m.in. przepisy mające zastosowanie do operatorów internetowych platform sprzedaży typu marketplace. Co do zasady, zmiany wprowadzane przez wskazane akty prawne należy ocenić pozytywnie z punktu widzenia ochrony konsumenta w Internecie. Bez wątpienie jednak przedsiębiorcy, do których akty te mają zastosowanie muszą przygotować swoją działalność na nadchodzące zmiany.
