Czy też masz wrażenie, że na rynek e-commerce padł blady strach? Wszyscy powtarzają: duże zmiany od 1 stycznia 2023 r.! Dostarczasz konsumentom treści on-line (np. audiobooki, e-booki, muzykę) i zastanawiasz się czy powinieneś panikować? Spokojnie! Przygotowaliśmy krótki poradnik.

W pierwszej części rozprawiamy się z treściami cyfrowymi, czyli wdrożeniem tzw. dyrektywy cyfrowej, a dokładnie dyrektywy 2019/770 w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych, zwaną też „DCD”. W kolejnym wpisie zajmiemy się regulacją dotyczącą niezgodności towaru z umową, czyli zmianami wprowadzonymi przez dyrektywę 2019/771 w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, czyli tzw. dyrektywę towarową lub „SGD”. Ostatni, trzeci wpis poświęcimy na szczegółową analizę przepisów implementujących Dyrektywę 2019/2161, czyli tzw. Dyrektywę Omnibus.

Zanim wprowadzimy Cię w nową rzeczywistość e-handlu, kilka zdań wyjaśnienia.

nowe definicje w ustawie o prawach konsumenta

Po wprowadzeniu przepisów dyrektywy cyfrowej do polskiego porządku prawnego, w prawach konsumenta pojawiło się szereg nowych definicji:

usługa cyfrowa – usługa pozwalająca konsumentowi na:

  • wytwarzanie, przetwarzanie, przechowywanie lub dostęp do danych w postaci cyfrowej,
  • wspólne korzystanie z danych w postaci cyfrowej, które zostały przesłane lub wytworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi,
  • inne formy interakcji za pomocą danych w postaci cyfrowej;

towar z elementami cyfrowymi – towar zawierający treść cyfrową lub usługę cyfrową lub z nimi połączony w taki sposób, że brak treści cyfrowej lub usługi cyfrowej uniemożliwiłby jego prawidłowe funkcjonowanie;

środowisko cyfrowe – sprzęt komputerowy, oprogramowanie i połączenia sieciowe wykorzystywane przez konsumenta w celu uzyskania dostępu do treści cyfrowej lub usługi cyfrowej lub w celu korzystania z nich;

integracja – połączenie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z elementami środowiska cyfrowego konsumenta i włączenie ich do tych elementów w celu zapewnienia zgodności z umową o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej;

kompatybilność – współdziałanie treści cyfrowej, usługi cyfrowej, lub towaru ze sprzętem komputerowym lub oprogramowaniem, które są zazwyczaj używane do korzystania z treści cyfrowej, usługi cyfrowej, lub towaru tego samego rodzaju, bez konieczności ich przekształcania;

funkcjonalność – zdolność treści cyfrowej, usługi cyfrowej lub towaru do pełnienia swoich funkcji z uwzględnieniem ich przeznaczenia;

interoperacyjność – zdolność treści cyfrowej, usługi cyfrowej lub towaru do współdziałania ze sprzętem komputerowym lub oprogramowaniem innymi niż te zazwyczaj używane do korzystania z treści cyfrowej, usługi cyfrowej lub towaru tego samego rodzaju;

cena – wartość wyrażona w jednostkach pieniężnych, którą konsument jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za treść cyfrową, usługę cyfrową lub towar, a w odniesieniu do treści cyfrowej lub usługi cyfrowej – także cyfrowe odwzorowanie wartości;

umowy o dostarczanie treści lub usługi cyfrowej

Nowy rozdział 5b ustawy o prawach konsumenta stanowi implementację dyrektywy cyfrowej.

Przepisy tego rozdziału mają zastosowanie nie tylko do treści cyfrowych i usług cyfrowych, ale także do towarów (rzeczy fizycznych), które służą wyłącznie jako nośniki treści cyfrowych.

Istotne jest wyłączenie stosowania przepisów rozdziału 5b do umów, na podstawie których konsument nie jest zobowiązany do świadczeń innych niż dostarczanie danych osobowych, a dane te są przetwarzane przez przedsiębiorcę wyłącznie w celu poprawy bezpieczeństwa, kompatybilności lub interoperacyjności oprogramowania oferowanego na podstawie otwartej i wolnej licencji.

dostarczenie treści lub usługi cyfrowej

Przedsiębiorca dostarcza konsumentowi treść cyfrową lub usługę cyfrową niezwłocznie po zawarciu umowy, chyba że strony postanowiły inaczej. Ustawa dopuszcza odstępstwo od niezwłocznego dostarczenia treści lub usługi np. poprzez zawarcie takiego postanowienia w regulaminie.

Treść cyfrową uważa się za dostarczoną w chwili, gdy treść cyfrowa lub środek, który pozwala na uzyskanie dostępu do treści cyfrowej lub pobranie treści cyfrowej, zostały udostępnione konsumentowi bądź fizycznemu lub wirtualnemu urządzeniu, które konsument wybrał samodzielnie w tym celu, lub gdy konsument lub takie urządzenie, uzyskali do niej dostęp.

W uzasadnieniu do ustawy wskazano, że przepis, który w powyższy sposób reguluje moment dostarczenia treści cyfrowej konsumentowi, nie przesądza, jak długo przedsiębiorca powinien utrzymywać dostępność treści cyfrowej, czyli możliwość jej pobrania przez konsumenta. W żadnym zaś wypadku jego interpretacja nie może prowadzić do wniosku, że już w chwili udostępnienia treści cyfrowej zobowiązanie przedsiębiorcy wygasa. Zobowiązanie przedsiębiorcy w zakresie czasu utrzymywania możliwość pobrania treści cyfrowej należy ustalać zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego. (1)

Jeśli zaś chodzi o usługę cyfrową, uważa się ją dostarczoną w chwili, gdy konsument lub fizyczne lub wirtualne urządzenie, które konsument wybrał samodzielnie w tym celu, uzyskali do niej dostęp.

Pojęcia „fizycznego lub wirtualnego urządzenia”, którym posługuje się ustawodawca, nie należy mylić z „materialnym nośnikiem”. W praktyce oba te pojęcia mogą dotyczyć urządzenia tego samego rodzaju (np. przenośnej pamięci USB). Natomiast dostarczenie treści cyfrowej za pośrednictwem materialnego nośnika oznacza sytuację, w której zobowiązanie przedsiębiorcy polega na dostarczeniu nośnika zawierającego treść cyfrową, tj. umową objęta jest dostawa zarówno nośnika, jak i treści cyfrowej. Dostawa przy użyciu fizycznego urządzenia polega na tym, że to konsument wskazuje urządzenie, na które treść cyfrowa ma być dostarczona, pozostające w jego dyspozycji niezależnie od umowy o dostarczenie treści cyfrowej[2].

 Czyli:

  • dostarczenie treści cyfrowej za pośrednictwem materialnego nośnika to przekazanie przez przedsiębiorcę konsumentowi tego nośnika zawierającego treści cyfrowe;
  • dostawa przy użyciu fizycznego urządzenia polega wyłącznie na dostarczeniu przez przedsiębiorcę konsumentowi treści cyfrowej, a fizyczne urządzenie służące do jej dostarczenia znajduje się już w posiadaniu konsumenta i jego dostarczenie nie jest przedmiotem umowy pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem.

uprawnienia konsumenta w przypadku niedostarczenia treści lub usługi cyfrowej

Jeżeli przedsiębiorca nie dostarczył treści lub usługi, konsument wzywa go do ich dostarczenia. Jeżeli przedsiębiorca w takiej sytuacji nie dostarczy treści cyfrowej lub usługi niezwłocznie lub w dodatkowym, wyraźnie uzgodnionym przez strony terminie, konsument może odstąpić od umowy.

Konsument może odstąpić od umowy bez wzywania do dostarczenia treści lub usługi, jeżeli:

  • z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynika, że nie dostarczy treści cyfrowej lub usługi cyfrowej lub
  • konsument i przedsiębiorca uzgodnili lub z okoliczności zawarcia umowy wyraźnie wynika, że określony termin dostarczenia treści cyfrowej lub usługi miał istotne znaczenie dla konsumenta, a przedsiębiorca nie dostarczył ich w tym terminie.

Ciężar dowodu dostarczenia przedmiotu umowy spoczywa na przedsiębiorcy.

Uwaga! Powyższych zasad dotyczących dostarczania treści cyfrowych oraz uprawnień konsumenta w przypadku braku ich dostarczenia nie stosuje się, jeżeli umowa przewiduje dostarczenie treści cyfrowej za pośrednictwem materialnego nośnika.

zgodność cyfrowych treści lub usług z umową

Dla usług i treści cyfrowych zasady zgodności z umową są takie same, jak zasady zgodności towaru z elementami cyfrowymi z umową, ale dodatkowo są uzupełnione o:

1.           cechy ciągłości i bezpieczeństwa, jakie są typowe dla treści lub usługi cyfrowej tego rodzaju i których konsument może rozsądnie oczekiwać, biorąc pod uwagę charakter treści cyfrowej lub usługi cyfrowej oraz publiczne zapewnienia złożone przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w jego imieniu, w szczególności w reklamie lub na etykiecie; cechy te nie są wymagane jeżeli przedsiębiorca wykaże, że:

a.          nie wiedział o danym publicznym zapewnieniu i oceniając rozsądnie, nie mógł o nim wiedzieć,

b.          przed zawarciem umowy publiczne zapewnienie zostało sprostowane z zachowaniem warunków i formy, w jakich publiczne zapewnienie zostało złożone, lub w porównywalny sposób,

c.           publiczne zapewnienie nie miało wpływu na decyzję konsumenta o zawarciu umowy;

2.           zgodność z wersją próbną lub zapowiedzią, które zostały udostępnione konsumentowi przez przedsiębiorcę przed zawarciem umowy.

W przypadku, gdy umowa przewiduje dostarczanie treści lub usługi w sposób ciągły, treść cyfrowa lub usługa cyfrowa muszą pozostawać zgodne z umową przez oznaczony w umowie czas ich dostarczania.

Treść cyfrową lub usługę cyfrową dostarcza się w najnowszej wersji dostępnej w chwili zawarcia umowy, chyba że strony postanowiły inaczej.

kiedy przedsiębiorca nie odpowiada za brak zgodności treści cyfrowej z umową?

Przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności za brak zgodności z umową treści lub usługi, jeżeli konsument, najpóźniej w chwili zawarcia umowy, został wyraźnie poinformowany, że konkretna cecha treści lub usługi cyfrowej odbiega od tych wymogów zgodności z umową oraz wyraźnie i odrębnie zaakceptował brak konkretnej cechy treści lub usługi cyfrowej.

czasowe granice odpowiedzialności za brak zgodności z umową

Tak jak w przypadku czasowych granic odpowiedzialności przedsiębiorcy za brak zgodności towaru z umową, tak i w przypadku treści i usług cyfrowych przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za ich niezgodność z umową przez określony czas, tj.:

  • jeśli treści czy usługa cyfrowa są dostarczane jednorazowo lub w częściach – przedsiębiorca odpowiada za niezgodność, która istniała w chwili ich dostarczenia i ujawniła się w ciągu 2 lat od tej chwili
  • jeśli treści czy usługa cyfrowa są dostarczane w sposób ciągły – przedsiębiorca odpowiada za niezgodność, która wystąpiła lub ujawniła się w czasie, w którym zgodnie z umową treści lub usługa miały być dostarczane

 W zależności od sposobu dostarczenia treści lub usługi (jednorazowo lub w częściach albo w sposób ciągły) istnieje domniemanie, że:

1.           brak zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową, który ujawnił się przed upływem roku od chwili dostarczenia, istniał w chwili ich dostarczenia – jest to odmienność w porównaniu do analogicznego domniemania w zakresie towarów fizycznych, które zakłada, że brak zgodności towaru, który ujawnił się przed upływem 2 lat od chwili dostarczenia istniał w chwili dostarczenia;

2.           brak zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową wystąpił w tym czasie, w którym zgodnie z umową treści lub usługi miały być dostarczane, jeżeli w tym czasie się ujawnił.

 Powyższe domniemania nie mają zastosowania w dwóch przypadkach:

  • środowisko cyfrowe konsumenta nie jest kompatybilne z wymaganiami technicznymi, o których przedsiębiorca poinformował go w sposób jasny i zrozumiały przed zawarciem umowy;
  • konsument, poinformowany w jasny i zrozumiały sposób przed zawarciem umowy o obowiązku współpracy z przedsiębiorcą, w rozsądnym zakresie i przy zastosowaniu najmniej uciążliwych dla siebie środków technicznych, w celu ustalenia, czy brak zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową w odpowiednim czasie wynika z cech środowiska cyfrowego konsumenta, nie wykonuje tego obowiązku.

Przedsiębiorca co do zasady ma obowiązek informować konsumenta o aktualizacjach, w tym dotyczących zabezpieczeń, niezbędnych do zachowania zgodności treści lub usługi z umową oraz dostarczać je konsumentowi przez czas:

  • dostarczania treści cyfrowej lub usługi w sposób ciągły, lub
  • zasadnie oczekiwany przez konsumenta, uwzględniając rodzaj treści cyfrowej lub usługi cyfrowej i cel, w jakim są wykorzystywane, oraz okoliczności i charakter umowy, jeżeli umowa przewiduje dostarczanie treści lub usługi cyfrowej jednorazowo lub częściami.

uprawnienia konsumenta w razie braku zgodności z umową

 Jeżeli treść cyfrowa lub usługa cyfrowa są niezgodne z umową, konsument może żądać:

  • doprowadzenia do ich zgodności z umową albo
  • obniżenia ceny towaru lub
  • odstąpienia od umowy.

żądanie doprowadzenia do zgodności z umową

Tak jak w przypadku naprawy lub wymiany towarów, tak i w przypadku treści i usług cyfrowych konsument

  • w pierwszej kolejności jest uprawniony do żądania doprowadzenia do ich zgodności z umową, jeżeli są one z nią niezgodne
  • również może żądać obniżenia ceny albo odstąpienia od umowy bez uprzedniego skorzystania z żądania do doprowadzenia do zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową, jeżeli brak zgodności jest na tyle istotny, że uzasadniania takie żądanie.

Przedsiębiorca może odmówić doprowadzenia treści lub usługi do zgodności z umową, jeżeli

  • doprowadzenie takie jest niemożliwe albo
  • wymagałoby nadmiernych kosztów dla przedsiębiorcy.

Przedsiębiorca doprowadza treść cyfrową lub usługę cyfrową do zgodności z umową w rozsądnym czasie od chwili, w której przedsiębiorca został poinformowany przez konsumenta o braku zgodności z umową, i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta, uwzględniając ich charakter oraz cel, w jakim są wykorzystywane.

Koszty doprowadzenia treści lub usługi do zgodności z umową ponosi przedsiębiorca.

żądanie obniżenia ceny lub odstąpienie od umowy

Jeżeli treść cyfrowa lub usługa cyfrowa są niezgodne z umową, konsument może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, na takich samych zasadach jakie przewidziane są dla niezgodności towaru z umową, tj. gdy:

  • doprowadzenie do zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową jest niemożliwe albo wymaga nadmiernych kosztów;
  • przedsiębiorca nie doprowadził do zgodności z umową;
  • brak zgodności treści lub usługi z umową występuje nadal, mimo że przedsiębiorca próbował doprowadzić treść lub usługę do zgodności z umową;
  • brak zgodności treści lub usługi z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy bez uprzedniego skorzystania z żądania do doprowadzenia do zgodności treści cyfrowej lub usługi z umową;
  • z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynika, że nie doprowadzi on treści lub usługi cyfrowej do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta.

Obniżona cena musi pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość treści lub usługi niezgodnych z umową pozostaje do ich wartości zgodnych z umową. Jeżeli umowa stanowi, że treść cyfrowa lub usługa cyfrowa są dostarczane w częściach lub w sposób ciągły, przy obniżeniu ceny należy uwzględnić czas, w którym treść cyfrowa lub usługa cyfrowa pozostawały niezgodne z umową.

Konsument nie może odstąpić od umowy, jeżeli treść cyfrowa lub usługa cyfrowa są dostarczane w zamian za zapłatę ceny, a brak zgodności treści lub usługi z umową jest nieistotny.

domniemanie, że brak zgodności treści lub usługi z umową jest istotny

Ustawa wprowadza domniemanie na korzyść konsumenta. Domniemywa się bowiem, że brak zgodności treści lub usługi z umową jest istotny. Oznacza to, że ciężar dowodu jest przerzucony na przedsiębiorcę, który, chcąc zakwestionować prawo konsumenta do odstąpienia od umowy, będzie musiał wykazać, że niezgodność z umową była nieistotna.

Przedsiębiorca jest uprawniony do żądania zwrotu nośnika materialnego, na którym dostarczył treść cyfrową, w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Konsument zwraca nośnik niezwłocznie i na koszt przedsiębiorcy.

Przedsiębiorca nie jest uprawniony do żądania zapłaty za czas, w którym treść lub usługa były niezgodne z umową, nawet jeżeli przed odstąpieniem od umowy konsument z nich faktycznie korzystał.

Przedsiębiorca jest zobowiązany do zwrotu ceny jedynie w części odpowiadającej treści lub usłudze cyfrowej niezgodnej z umową oraz treści cyfrowej lub usłudze cyfrowej, których obowiązek dostarczenia odpadł wskutek odstąpienia od umowy.

zakaz wykorzystywania wytworzonych lub dostarczonych przez konsumenta treści po odstąpieniu od umowy

Zakaz wykorzystywania wytworzonych lub dostarczonych przez konsumenta treści po odstąpieniu od umowy jest regulacją, której odpowiednika brak jest w rozdziale 5a, dotyczącym sprzedaży towarów. Jest to odrębność zastrzeżona dla umów dotyczących treści cyfrowych i usług cyfrowych. 

Po odstąpieniu od umowy przez konsumenta, przedsiębiorca nie może wykorzystywać treści innych niż dane osobowe dostarczone lub wytworzone przez konsumenta w trakcie korzystania z treści lub usługi dostarczonych przez przedsiębiorcę, z wyjątkiem treści, które:

  • są użyteczne wyłącznie w związku z treścią cyfrową lub usługą cyfrową, które stanowiły przedmiot umowy;
  • dotyczą wyłącznie aktywności konsumenta w trakcie korzystania z treści lub usługi, które stanowiły przedmiot umowy;
  • zostały połączone przez przedsiębiorcę z innymi danymi i nie mogą zostać rozłączone bez nadmiernych trudności;
  • zostały wytworzone przez konsumenta wspólnie z innymi konsumentami, którzy nadal mogą z nich korzystać.

 Przedsiębiorca jest zobowiązany do udostępnienia konsumentowi na jego żądanie i na swój koszt, w rozsądnym czasie oraz w powszechnie używanym formacie nadającym się do odczytu maszynowego treści wytworzone lub dostarczone przez konsumenta w trakcie korzystania z treści lub usługi cyfrowej, inne niż dane osobowe, z pewnymi wyjątkami.

zmiana treści lub usługi przez przedsiębiorcę

Przedsiębiorca może dokonać zmiany treści lub usługi cyfrowej tylko pod następującymi warunkami:

  • zmiana nie jest niezbędna do zachowania zgodności treści lub usługi z umową,
  • jeżeli umowa tak stanowi
  • jedynie z uzasadnionych przyczyn,
  • jeżeli przyczyny te zostały wskazane w umowie,
  • jeżeli treść lub usługa cyfrowa jest dostarczana w sposób ciągły lub w częściach,
  • a wprowadzenie zmian nie wiąże się z jakimikolwiek kosztami po stronie konsumenta.

Wszystkie powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, aby przedsiębiorca mógł dokonać takich zmian.

 Przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o dokonywanej zmianie.

Jeżeli zmiana treści cyfrowej lub usługi cyfrowej istotnie i negatywnie wpływa na dostęp do treści cyfrowej lub usługi cyfrowej lub korzystanie z nich, przedsiębiorca jest zobowiązany poinformować klienta z odpowiednim wyprzedzeniem na trwałym nośniku o:

  • właściwościach zmiany
  • terminie dokonania tej zmiany oraz
  • prawie konsumenta do wypowiedzenia umowy bez zachowania terminy wypowiedzenia.

Konsument może wypowiedzieć umowę bez zachowania terminu wypowiedzenia w ciągu 30 dni od dnia:

  • dokonania zmiany lub
  • poinformowania o tej zmianie, jeżeli poinformowanie nastąpiło później niż ta zmiana.

Uprawnienie do wypowiedzenia umowy nie występuje jeżeli przedsiębiorca zapewnił konsumentowi uprawnienie do zachowania, bez dodatkowych kosztów, treści cyfrowej lub usługi cyfrowej zgodnych z umową, w stanie niezmienionym.

przepisy przejściowe

Przepisy implementujące dyrektywę cyfrową mają zastosowanie do dostarczania treści lub usługi cyfrowej, które nastąpiło po dniu 1 stycznia 2023 r., z wyjątkiem przepisów art. 43n pr. konsumenta (dotyczących obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy) i art. 43o (dotyczących zakazu wykorzystywania wytworzonych lub dostarczonych przez konsumenta treści po odstąpieniu od umowy), które stosuje się wyłącznie do umów zawartych po wejściu ustawy w życie.


[1] uzasadnienie projektu ustawy, st. 11.

[2] uzasadnienie projektu ustawy, st. 10.


Photo by Lucas Hoang on Unsplash

Udostępnij