Organizatorowi konkursu często zależy na możliwości wykorzystywania zwycięskiej pracy konkursowej zarówno do celów informacyjnych, jak i marketingowych. Przygotowane przez uczestników konkursu prace konkursowe często stanowią utwory w rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (upapp), czyli podlegają ochronie prawnoautorskiej. Wobec tego, kwestie praw autorskich do prac konkursowych są istotnym elementem, który organizator konkursu powinien uregulować. Jak wynika z art. 41 ust. 1 pkt 1 upapp, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy. Natomiast zgodnie z art. 52 upapp umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Czy wobec tego organizator, w celu nabycia majątkowych praw autorskich do pracy konkursowej stanowiącej utwór musi zawrzeć z uczestnikiem – twórcą tego utworu, umowę o przeniesienie praw autorskich w formie pisemnej?
Organizowanie konkursów i loterii to częste formy promocji wykorzystywane przez przedsiębiorców. O różnicach między loterią, a konkursem pisaliśmy tutaj. Gdy przedsiębiorca zdecyduje się na przeprowadzenie konkursu, jedynym z kluczowych elementów jest przygotowanie odpowiedniego regulaminu konkursu. Wskazówki dotyczące tego, o czym organizator konkursu powinien pamiętać przygotowując regulamin konkursu znajdziesz tutaj.
Poniżej znajduje się kilka uwag, jakie warto wziąć pod uwagę, gdy przedsiębiorca lub działająca w jego imieniu agencja ogłasza konkurs, przyrzekając nagrodę dla zwycięzcy. Szczególnie, gdy zwycięzca ma przenieść na organizatora prawa własności intelektualnej: autorskie prawo majątkowe czy prawo do uzyskania patentu na wynalazek albo prawa ochronnego na wzór użytkowy bądź znak towarowy, jak również prawa z rejestracji wzoru przemysłowego.
Spis treści
konkurs jako przyrzeczenie publiczne
Przyrzeczenie publiczne zostało uregulowane w art. 919 – 921 kodeksu cywilnego (kc). Ustawa wyróżnia dwa typy przyrzeczenia publicznego:
- przyrzeczenie publiczne zwykłe – czyli przyrzeczenie nagrody za określone zachowanie
- przyrzeczenie publiczne nagrody konkursowej – czyli przyrzeczenie nagrody za najlepsze dzieło lub czynność.
Kodeks kategorycznie obliguje przyrzekającego: kto przez ogłoszenie publiczne przyrzekł nagrodę za wykonanie oznaczonej czynności, obowiązany jest przyrzeczenia dotrzymać. Jednak, jeśli w przyrzeczeniu nie był oznaczony termin wykonania czynności, ani nie było zastrzeżenia, że przyrzeczenie jest nieodwołalne, przyrzekający może je odwołać. Odwołanie powinno nastąpić przez ogłoszenie publiczne w taki sam sposób, w jaki było ogłoszone było przyrzeczenie. Co ciekawe, odwołanie jest bezskuteczne wobec osoby, która wcześniej – przed odwołaniem – czynność wykonała.
Trzeba przy tym pamiętać, że odrębną kategorią od konkursów, są loterie, czyli gry, w ramach których na decyzję o wyłonieniu zwycięzcy wpływa element losowości. Losowość wyłonienia zwycięzcy oznacza, że mamy do czynienia z loterią, nie konkursem, niezależnie od tego, czy w ramach konkurencji będzie nagrodzone każde działanie spełniające wymagania ogłoszone przez organizatora (przyrzeczenie zwykłe) czy jedynie najlepsza praca spełniająca kryteria organizatora (przyrzeczenie nagrody konkursowej).
nagroda konkursowa
Kodeks cywilny nie definiuje, czym jest nagroda konkursowa, ani nie określa żadnych cech, jakie nagroda powinna posiadać. Wskazano jedynie, że obowiązkowym elementem przyrzeczenia nagrody konkursowej jest oznaczenie terminu, w ciągu którego można ubiegać się o nagrodę.
Ponadto, wskazano również, że dokonanie oceny, czy i które dzieło lub czynność zasługuje na nagrodę, należy do przyrzekającego. Oczywiście, można inaczej uregulować kwestie wyłonienia zwycięzcy i wskazać w regulaminie inną osobę lub osoby uprawnione do rozstrzygnięcia konkursu, chyba że w przyrzeczeniu nagrody inaczej zastrzeżono.
Zasady nagradzania wprowadza art. 920 kc. Według tego przepisu:
- jeżeli czynność wykonało kilka osób niezależnie od siebie, każdej z nich należy się nagroda w pełnej wysokości, chyba że została przyrzeczona tylko jedna nagroda
- jeżeli była przyrzeczona tylko jedna nagroda, otrzyma ją osoba, która pierwsza się zgłosi, a w razie jednoczesnego zgłoszenia się kilku osób – ta, która pierwsza czynność wykonała
- jeżeli czynność wykonało kilka osób wspólnie, w razie sporu sąd odpowiednio podzieli nagrodę.
regulamin konkursu – jednostronne oświadczenie czy umowa?
Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie, istnieją rozbieżności w ocenie tego, czy regulamin konkursu stanowi jednostronne oświadczenie woli, czy też jest to wzór umowy, do którego powinno stosować się przepisy o zobowiązaniach umownych, w tym m. in. regulacje dotyczące wzorców umownych i niedozwolonych postanowień umownych. W tym zakresie prezentowane są rozbieżne poglądy, a mają one znaczenie ze względu na umowne nabycie praw.
Poniżej przedstawiono argumentację oraz rozstrzygnięcia sądów popierające oba poglądy.
regulamin konkursu jako oświadczenie woli
- W ocenie sądu regulamin konkursu organizowanego przez pozwanego nie był zbyt rozbudowany. Składał się co prawa z kilkudziesięciu punktów, jednakże uczestnictwo w konkursie nie prowadziło do zawarcia jakiejkolwiek umowy pomiędzy strony. Konkurs prowadzony przez pozwanego nie stanowił zatem oferty zawarcia jakiejkolwiek umowy cywilnoprawnej[1].
- W przypadku konkursów stanowiących przyrzeczenie publiczne przyrzekający nagrodę może sformułować regulamin konkursu, którego celem jest dokładniejsze opisanie zasad uczestnictwa w konkursie i powyższe nie oznacza, że mogą być one uznane za ofertę umowną, czy też wzorzec umowny. Fakt rozbudowania regulaminu konkursu może świadczyć o tym, że konkurs taki traci charakter przyrzeczenia publicznego, jednakże nie jest to okoliczność decydująca. Udział w konkursie organizowanym przez pozwanego nie był uwarunkowany zawarciem wcześniejszej umowy. Przedmiotowy regulamin nie wymagał spełnienia od uczestników konkursu żadnych warunków, które mogłyby zostać uznane za świadczenie konsumenta względem przedsiębiorcy. Nie dochodziło tu do zlecenia przez konsumenta jakiejś usługi albo skorzystania z niej, jak i konsument nie dokonywał żadnych zakupów w związku z udziałem w konkursie. Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego nie był to zatem stosunek dwustronnie zobowiązujący. Za świadczenie takie nie może zostać uznane wypełnienie kuponu konkursowego zawierającego dane osobowe umożliwiającego identyfikację uczestnika. Oczywiste jest bowiem, że w przypadku konkursu, który przybiera formę inną jak jednoetapową, podanie danych uczestników może być konieczne dla ich późniejszej identyfikacji. Także zgoda na opublikowanie danych osobowych w postaci imienia i nazwiska dla celów ogłoszenia wyników, nie może być wbrew stanowisku Sądu I instancji uznana za złożenie oświadczenia woli, konieczne dla przyjęcia, iż dochodzi do nawiązania dwustronnego stosunku umownego. Zgoda taka jest konieczna ze względu na przepisy dotyczące ochrony danych osobowych, nie jest to świadczenie konsumenta. Z kolei wykonanie zadania konkursowego w postaci udzielenia odpowiedzi na pytanie w pełni odpowiada obowiązkowi, od którego wykonania organizator konkursu może uzależnić wydanie nagrody (art. 919 § 1 k.c.). Jak wskazuje się w literaturze przedmiotu funkcja przyrzeczenia publicznego polega na zachęceniu jak największej liczby osób do podjęcia określonego zachowania się, na którym zależy przyrzekającemu (…) [2]. Z kolei odbycie jazdy testowej stanowi skorzystanie z nieodpłatnej akcji reklamowo-promocyjnej. W ramach takiej czynności konsument nie przyjmuje na siebie żadnych praw ani obowiązków, tym samym takie zdarzenie nie może zostać uznane za świadczenie. Przy tym nie można skorzystania przez konsumenta z takiej akcji nazwać skorzystaniem z usługi. Akcja reklamowo-promocyjna może stanowić usługę wykonywaną na rzecz określonego podmiotu, zazwyczaj przedsiębiorcy, który chce wypromować określone towary lub inne usługi oferowane przez siebie. Odbiorcą takiej usługi nie jest więc konsument, do którego kierowana jest akcja promocyjno-reklamowa. Poprzez wzięcie udziału w takiej akcji konsument nie staje się ani zlecającym usługę ani zleceniobiorcą[3].
- Nie ulega jedynie wątpliwości, że przedmiotowy regulamin opracowała i posługiwała się nim strona pozwana oraz że dotyczył on tzw. sprzedaży promocyjnej (rabatowej) biletów do sieci kin C.C., kupowanych za pomocą określonych kart płatniczych. Jeżeli – jak można domniemywać na podstawie rozważań Sądu Apelacyjnego – w regulaminie stwierdzono, że w razie kupna biletów do takiego kina i użycia w tym celu określonej karty płatniczej oraz poinformowania sprzedawcy biletów o chęci skorzystania z “promocji”, przyznany zostanie kupującemu określony rabat lub upust cenowy, to pozwala to tylko na stwierdzenie, że określonym w regulaminie warunkiem “promocji” w postaci otrzymania upustu ceny jest zawarcie przez uczestnika umowy sprzedaży biletu do jednego z kin wskazanej sieci, przy użyciu określonej karty płatniczej i poinformowanie sprzedającego bilety o udziale w “promocji”. Jedyną umową, o której mowa w regulaminie i której warunki on określa, jest zatem umowa kupna biletów do kina, a tę umowę uczestnik ma zawrzeć ze sprzedawcą biletów, a więc z właścicielem lub zarządzającym siecią kinową C.C., a nie ze strona pozwaną. Nie ma w regulaminie mowy o zawarciu przez uczestnika jakiejkolwiek umowy ze stroną pozwaną, która opracowała i posługuje się regulaminem, w tym “umowy przystąpienia do promocji” gdyż oświadczenie o skorzystaniu z “promocji” uczestnik ma złożyć nie pozwanej, lecz sprzedającemu bilety do kina. Nie pozwala to uznać regulaminu za ofertą zawarcia umowy kupna biletów, składaną przez stronę pozwaną – jak przyjął Sąd Apelacyjny – gdyż zgodnie z art. 66 k.c. ofertę składa jedna ze stron przyszłej umowy, podobnie jak wzorcem umowy posługuje się także jedna ze stron przyszłej umowy, która ma być zawarta na jego podstawie[4].
- Jeżeli zatem organizator akcji sprzedaży promocyjnej przyrzeka publicznie, że uczestnik akcji, który zawrze określoną umowę kupna sprzedaży z osobą trzecią, otrzyma upust czy inną promocję cenową, to jest to przyrzeczenie publiczne, określone w art. 919 i nast. k.c., a regulamin takiej promocji opracowany przez jej organizatora nie jest wzorcem umowy, w rozumieniu art. 384 i nast. k.c. i nie podlega ograniczeniom przewidzianym w tych przepisach. W przypadku przyrzeczenia publicznego nie mamy bowiem do czynienia z umową zawieraną między przyrzekającym a uczestnikiem, a z jednostronną czynnością prawną przyrzekającego. A zatem akceptacja regulaminu przez uczestnika nie prowadzi do zawarcia jakiejkolwiek umowy między nim a organizatorem akcji promocyjnej[5].
regulamin konkursu jako wzorzec umowny
- W tej sytuacji można więc jedynie ogólnie stwierdzić, że zgodnie z art. 384 § 1 k.c. wzorcem umowy są warunki umowy ustalane przez jedną ze stron przyszłej umowy, albo którymi strona ta się posługuje przy zawieraniu umowy, niezależnie od tego, czy sama czy też ktoś inny opracował ten wzorzec. Wzorzec umowy służy zatem do tego, żeby na jego warunkach proferent i jego kontrahent zawarli określoną umowę. Nawet jeżeli proferent posługuje się wzorcem opracowanym przez kogo innego, to on zawiera umowę na jego podstawie i on, a nie twórca wzorca, jest odpowiedzialny za stosowanie wzorca i za zawarcie w nim klauzul niedozwolonych. Przy ocenie, czy chodzi o wzorzec umowy podlegający badaniu na podstawie art. 385(1) i nast. k.c., konieczne jest zatem ustalenie, czy i między jakimi podmiotami ma być zawarta umowa, której warunki są w regulaminie[6].
- W ocenie Sądu Apelacyjnego czynnikiem, który decyduje o uznaniu ocenianego w niniejszej sprawie stosunku prawnego za umowę jest okoliczność bezpośredniego związku między “konkursem” a zawieraniem przez jego uczestników umów zakupu samochodu jednej z trzech wskazywanych marek. Uczestnikami konkursu są bowiem konsumenci, którzy wcześniej dokonali zakupu samochodu. Ponadto należy również zwrócić uwagę, że każdy chcący wziąć udział w konkursie, po spełnieniu wszystkich pozostałych określonych w regulaminie warunków musiał, również zgodnie z tym regulaminem złożyć kupon konkursowy wraz ze swoimi danymi osobowymi. Skoro uczestnikiem konkursu mogła być osoba, która złożyła kupon konkursowy, a więc stanowczo zadeklarowała udział w konkursie, to zasadne jest w tej sytuacji twierdzenie, że opracowany przez organizatora regulamin konkursu stanowił jedynie ofertę zawarcia umowy o udział w konkursie, natomiast złożenie kuponu konkursowego stanowiło przyjęcie tej oferty przez konsumenta[7].
- Skierowanie listów do wójtów i burmistrzów poszczególnych gmin o udział w konkursie w zakresie ochrony środowiska należy kwalifikować jako oferty zawarcia umowy o udział w konkursie na warunkach określonych w regulaminie, a skoro zgodnie z tym regulaminem do przyjęcia oferty przez gminę nieodzowne było złożenie do określonego dnia deklaracji uczestnictwa w konkursie, to stosunek prawny, do jakiego doszło między stronami jest stosunkiem umownym[8].
nabycie praw do pracy konkursowej
Zgodnie z art. 921 § 3 kc przyrzekający nagrodę nabywa własność nagrodzonego dzieła tylko wtedy, gdy to zastrzegł w przyrzeczeniu. W takim wypadku nabycie własności następuje z chwilą wypłacenia nagrody. Wg kodeksu przepis ten stosuje się również do “nabycia praw autorskich albo praw wynalazczych“. Pojęcie “praw wynalazczych” nie jest znane obecnie obowiązującej ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej – pwp), wydaje się, że interpretując to pojęcie, w jego miejsce należy wstawić prawa wyszczególnione w pwp: prawo do uzyskania patentu na wynalazek albo prawa ochronnego na wzór użytkowy, jak również prawa z rejestracji wzoru przemysłowego.
Pomimo wskazania przez ustawodawcę praw autorskich w ogólności (bez podziału na majątkowe i osobiste) oraz praw wynalazczych, podkreśla się, że ww. regulacja dotyczy także praw pokrewnych. W ramach konkursu nie przejdą na przyrzekającego prawa autorskie osobiste twórcy nagrodzonego dzieła, wobec tego, że są to prawa niezbywalne.
nabycie ex lege
Prezentowany jest pogląd, że na podstawie art. 921 § 3 kc dochodzi do nabycia majątkowych praw własności intelektualnej do nagrodzonego dzieła ex lege, czyli z mocy samego prawa, a jedynym warunkiem wystąpienia takiego skutku jest wyraźne zastrzeżenia o przejściu praw własności intelektualnej do nagrodzonego dzieła w przyrzeczeniu publicznym. Zgodnie z tym poglądem przejście tych praw nie wymaga dodatkowych formalności i stanowi ekwiwalent wypłaconej nagrody[9].
Podobnie wskazał Sąd Najwyższy: „Twórca nie traci prawa autorskiego przez fakt, że dokonał dzieła w ramach konkursu zorganizowanego przez radę zakładową jego zakładu pracy, która przez ogłoszenie publiczne przyrzekła nagrodę za wykonanie tego dzieła i nagrodę tę wypłaciła. Decydujące znaczenie ma w tym wypadku oświadczenie woli złożone w drodze publicznego ogłoszenia. Jeżeli przyrzekający nie zastrzegł w przyrzeczeniu, że własność nagrodzonego dzieła przechodzi na niego, nagrodzony zachowuje własność tego dzieła i otrzymuje nagrodę.”[10]
Szerzej ww. pogląd przedstawia A. Brol i wskazuje, że: „Przyjmując argumentację w zakresie obu omawianych koncepcji, należy skłonić się ku koncepcji konkursu jako jednostronnego stosunku zobowiązaniowego bez konieczności zawierania dodatkowych oświadczeń woli w postaci umowy. Takie podejście wydaje się w pełni uzasadnione, ponieważ w przeciwnym razie stałoby w sprzeczności z art. 921 § 3 k.c., który reguluje przejście prawa własności, praw autorskich oraz wynalazczych z chwilą wypłacenia nagrody, nie dodając wymogu zawarcia dodatkowej pisemnej umowy. Na przestrzeni lat podejście do tego zagadnienia w doktrynie ulegało modyfikacji, co wskazuje wyraźnie, że regulacja art. 921 § 3 k.c. ma charakter oryginalny, a do skutecznego przejścia praw niezbędne jest wyłącznie poczynienie odpowiedniego zastrzeżenia w przyrzeczeniu oraz zaspokojenie roszczenia. Zawieranie odrębnej umowy ani innego rodzaju dodatkowe formalności nie są więc konieczne, a przejście tych praw jest ekwiwalentem wypłaconej nagrody.
Z chwilą rozstrzygnięcia konkursu, czyli dokonania wyboru zwycięskiej pracy przez ustanowione ciało, na przykład jury czy komisję konkursową, dochodzi do trwałego połączenia stosunkiem prawnym przyrzekającego oraz zwycięzcy konkursu. W takiej sytuacji każdej ze stron przysługuje roszczenie, które w przypadku sporu może być dochodzone na drodze sądowej. (…) Wobec tego, jeśli w regulaminie konkursowym byłoby zastrzeżone wyłącznie ogólnie „nabycie praw autorskich do zwycięskiej pracy”, bez wyszczególnionych pól eksploatacji, należałoby przyjąć, że przeniesienie tych praw będzie obejmować wszystkie znane ustawowo pola eksploatacji z chwili przeniesienia praw. Takie rozwiązanie mogłoby jednak prowadzić do późniejszych wątpliwości interpretacyjnych i co do faktycznej woli stron, biorąc pod uwagę chociażby doktrynalne rozważania o słuszności wyodrębnienia innych pól eksploatacji, między innymi takich jak prawo do rejestracji znaku towarowego czy prawo do posługiwania się utworem w celu reklamy, promocji i marketingu, z uwagi na ekonomiczną odrębność takiej eksploatacji. Takie rozwiązanie ma również na celu ochronę interesów nagrodzonego uczestnika konkursu przed niewypłacalnością wierzyciela, czyli przyrzekającego nagrodę. Mając to na względzie, należy podkreślić, że przejście praw do skuteczności nie wymaga zawierania odrębnej umowy. (…)
Gdyby do skutecznego przeniesienia praw była potrzebna dodatkowa umowa, zawierana na przykład z chwilą odebrania nagrody, byłaby to czynność de facto pozorna, a do tego niezgodna z zasadami współżycia społecznego, ponieważ mogłaby nadużywać słabszą rolę zwycięzcy, który chcąc otrzymać nagrodę, zgodzi się na warunki, na które w innych okolicznościach nie wyraziłby zgody. Mogłoby to doprowadzić do nieważności konkursu, ponieważ nie zostałby osiągnięty konsensus już po dokonaniu wyboru zwycięzcy przez komisję konkursową. Wobec tego zasady przeniesienia praw muszą być zawarte w regulaminie, a skoro pojawiają się one w regulaminie w brzmieniu ustalonym przez przyrzekającego i zaakceptowanym przez uczestnika, to nie ma potrzeby zawierania dodatkowej umowy potwierdzającej to samo”[11].
Problematyczne w prezentowanym wyżej stanowisku podejściu są m.in. następujące aspekty:
- zakres nabywanych praw – nie jest jasne, na jakich polach eksploatacji, a także, czy w ogóle skutecznie, dojdzie do nabycia praw przez przyrzekającego nagrodę, jeżeli w regulaminie nie zostaną określone pola eksploatacji, ale przyrzekający zastrzegł w regulaminie nabycie praw własności intelektualnej do nagrodzonej pracy konkursowej i wypłacił nagrodę;
- dopuszczalność osób prawnych jako uczestników konkursów[12] – zgodnie z zasadą nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet (nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw, aniżeli sam posiada) oraz faktem, że twórcą może być wyłącznie osoba fizyczna, aby uczestnik konkursu będący osobą prawną skutecznie przeniósł na przyrzekającego prawa autorskie musi najpierw sam te prawa skutecznie nabyć od twórcy utworu – nie jest więc jasne, co dzieje się w sytuacji, gdy uczestnik nie nabył tych praw;
- praca konkursowa spełnia cechy wzoru przemysłowego, w tym wzoru wspólnotowego – przepisy regulujące wzory wspólnotowe, obowiązujące bezpośrednio w polskim porządku prawnym, to m.in. Rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych (RWW); nie jest jasne, czy przyrzekający, wobec nabycia praw na podstawie art. 921 § 3 kc zostanie uznany za „następcę prawnego” zgodnie z art. 14 ust. 1 RWW[13];
- spójnik „albo” – zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu „Przepis ten stosuje się również do nabycia praw autorskich albo praw wynalazczych”. – jeżeli „prawa wynalazcze” traktuje się jako prawa własności przemysłowej, to w przypadku, gdy dane dzieło spełnia przesłanki zarówno utworu, jak i np. wzoru przemysłowego, nie jest jasne, czy na gruncie art. 921 § 3 kc, przy uwzględnieniu koncepcji nabycia prawa bez konieczności dokonania żadnych innych czynności, przyrzekający ma możliwość nabycia zarówno autorskich praw majątkowych, jak i prawa do uzyskania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, czy jednak musi dokonać wyboru i wybrać albo prawa autorskie, albo prawa własności przemysłowej.
obowiązek zawarcia umowy celem nabycia praw autorskich
Zwolennicy odmiennego poglądu w zakresie nabycia praw do zwycięskiej pracy konkursowej wskazują, że art. 921 § 3 kc nie jest przepisem szczególnym do norm regulujących nabycie praw do dzieł będących przedmiotem konkursu[14]. Na gruncie jednego z poglądów, art. 921 § 3 kc ma na celu ochronę interesów nagrodzonego uczestnika i uzależnia przejście praw do nagrodzonego dzieła na przyrzekającego od wypłacenia nagrody[15]. Inni autorzy tego nurtu wskazują, że do nabycia majątkowych praw autorskich, które ma na względzie art. 921 § 3, stosują się, oprócz tego przepisu, normy prawa autorskiego regulujące nabycie tych praw, w szczególności wskazane we wstępie art. 41 ust. 2 i 4 oraz art. 53 upapp[16].
T. Targosz podkreśla także, że „trudno przyjąć, by art. 921 § 3 k.c. wprowadzał możliwość nabycia przez przyrzekającego całości praw autorskich do utworu, nawet na przyszłych polach eksploatacji (…). Tego rodzaju rozwiązanie nie jest bowiem znane polskiemu prawu autorskiemu. W konsekwencji należy uznać, że do nabycia praw autorskich w drodze przyrzeczenia publicznego mają zastosowanie wyrażone w prawie autorskim podstawowe reguły konstrukcyjne dotyczące przenoszenia tych praw (w szczególności należy stosować art. 41 ust. 2 i art. 41 ust. 4 pr. aut.), a także pozostałe przepisy prawa autorskiego, w tym te dotyczące praw i obowiązków stron po zawarciu umowy. Inaczej mówiąc, przyrzekający winien być traktowany tak jak nabywca autorskich praw majątkowych na podstawie umowy. Odstępstwa od powyższych zasad mogą wynikać ze specyfiki regulacji przyrzeczenia publicznego, jednak wymagają one zawsze uzasadnienia. Przyrzekający winien zatem określić w ogłoszeniu zakres nabycia praw (wskazując pola eksploatacji). Oferta uczestnika musi odpowiadać temu zakresowi. Pojawia się w związku z tym problem formy. Skoro bowiem na gruncie art. 921 § 3 k.c. mamy do czynienia z zawarciem umowy w trybie ofertowym, umowa ta, jeśli dotyczy praw autorskich, powinna być zawarta w formie pisemnej. Pogląd odmienny musiałby opierać się na założeniu, że art. 921 § 3 stanowi regulację szczególną także w zakresie formy, jednak przepis ten nie zawiera żadnego postanowienia, które do problemu formy w ogóle by się odnosiło”[17].
Natomiast K. Krziskowska, wskazuje że, w sytuacji, gdy przyrzekający wyraźnie zastrzeże w ogłoszeniu, iż zamierza nabyć własność dzieła lub własność praw autorskich czy wynalazczych do dzieła, przechodzą one na przyrzekającego – z chwilą wypłacenia nagrody, a zastrzeżenie takie stanowi równocześnie wezwanie zgłaszających do składania ofert zbycia tych praw. Zgłaszający się do udziału w takim konkursie już tylko przez złożenie zgłoszenia faktycznie składają ofertę zbycia praw do dzieła i nie wymaga to dodatkowych oświadczeń. Jeśli jednak dla ważności danej umowy konieczne jest zachowanie formy szczególnej, oferta również powinna być złożona w tej formie (art. 53 upapp i art. 67 ust. 2 pwp). Samo przejście praw nie wymaga zawarcia odrębnej umowy[18].
Przy czym, w tym zakresie problematyczna jest forma złożenia ww. oświadczeń. Zarówno oświadczenie przyrzekającego jak i oferta osoby zgłaszającej się do konkursu powinny być złożone w formie pisemnej, albo w formie elektronicznej z kwalifikowanym popisem elektronicznym. W praktyce takie formy składania oświadczeń woli w ramach konkursów nie występują, więc uwzględniając pogląd o konieczności zachowania wymaganej przepisami uppap i pwp formy, w przypadkach nie zachowania tej formy, nie dochodzi do skutecznego nabycia praw własności intelektualnej przez przyrzekającego od zwycięzcy konkursu.
Część komentatorów wskazuje także, że w momencie wyboru najlepszego dzieła, po stronie zwycięzcy konkursu powstaje roszczenie o zawarcie umowy. Jednakże, jak się uważa, roszczenia tego nie może on dochodzić na drodze sądowej (art. 64 kc). Brak bowiem określenia na tę chwilę wszystkich elementów umowy. Dlatego zwycięzca może dochodzić jedynie roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 471 k.c.[19]
konkurs i przeniesienie praw autorskich w ramach zamówień publicznych
Odrębne regulacje w zakresie konkursów zawiera ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (pzp). Zgodnie z art. 7 pkt 8 pzp, konkurs to przyrzeczenie publiczne, w którym zamawiający, przez publiczne ogłoszenie, przyrzeka nagrodę za wykonanie i przeniesienie prawa do pracy konkursowej wybranej przez sąd konkursowy.
Szczegółowe regulacje dotyczące organizowania konkursów w ramach zamówień publicznych zawierają art. 325 – 358 pzp.
Zgodnie z art. 325 ust. 1 pzp zamawiający może zorganizować konkurs w celu wyboru pracy konkursowej o charakterze twórczym, dotyczącej w szczególności:
- planowania przestrzennego,
- projektowania urbanistycznego,
- projektowania architektonicznego,
- projektowania architektoniczno-budowlanego,
- przetwarzania danych,
- projektowania z zakresu informatyki oraz zamierzenia innowacyjnego.
Podstawą do organizacji konkursu przez zamawiającego jest ustalenie regulaminu konkursu. Minimalny zakres wymogów jakie musi spełnić regulamin konkursu określa art. 333 ust. 2 pzp. Pośród nich, w pkt. 16 wskazano na obowiązek zawarcia w regulaminie konkursu postanowień przyszłej umowy dotyczące przeniesienia autorskich praw majątkowych do wybranej pracy, wraz ze szczegółowym określeniem pól eksploatacji prac konkursowych.
Warunkiem otrzymania nagrody jest przeniesienie autorskich praw majątkowych do wybranej przez sąd konkursowy pracy. Przeniesienie autorskich praw majątkowych musi nastąpić na podstawie odrębnie zawartej umowy pomiędzy zamawiającym, a uczestnikiem konkursu, którego praca została wyłoniona w ramach konkursu. Umowa ta, zgodnie z art. 53 upapp w zw. z art. 78 i art. 78(1) kc, może zostać zawarta w formie pisemnej lub w formie elektronicznej opatrzonej kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi.
Nie jest jasne, dlaczego ustawodawca postanowił, że regulamin konkursu musi regulować zasady przeniesienia praw autorskich (nie każda praca o charakterze twórczym musi stanowić utwór w rozumieniu art. 1 upapp), a zupełnie pominął fakt, że przedmioty o charakterze twórczym, w szczególności utwory architektoniczne, często podlegają ochronie również na gruncie prawa własności przemysłowej. Nie dotyczy to tylko praw wyłącznych udzielonych przez właściwy organ, ale przede wszystkim (co ma kluczowe znaczenie w konkursie organizowanym na gruncie przepisów pzp) praw określonych w art. 11 ust. 1 pwp, czyli praw do uzyskania patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy oraz prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, które powstają z mocy samego prawa, w razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego lub wzoru przemysłowego. Zgodnie z art. 12 ust. 1 pwp prawa te są prawami zbywalnymi.
Nawet gdyby przyjąć, że wymóg udostępnienia zwycięskiej pracy konkursowej, określony w art. 328 ust. 3 pzp wyeliminuje przesłankę nowości, to w przypadku wzornictwa przemysłowego nie jest to przeszkoda wykluczająca możliwość uzyskania prawa z rejestracji wzoru przesyłowego ze względu na tzw. grace period[20]. Dodatkowo, na podstawie przepisów RWW wzór wspólnotowy może być chroniony przez okres 3 lat jako niezarejestrowany wzór wspólnotowy.
Przy czym, wobec tego, że przepis art. 333 ust. 2 pzp zawiera jedynie obowiązkowy katalog elementów jakie powinien zawierać regulamin. Ze względu na określenie „w szczególności” należy stwierdzić, że dopuszczalne jest jego rozszerzenie, poprzez zawarcie postanowień przyszłej umowy dotyczących przeniesienia innych praw własności intelektualnej. Zamawiający powinni pamiętać o możliwości przysługiwania do pracy konkursowej także innych praw i uwzględniać ich odpowiednie nabycie w regulaminie konkursu.
Podsumowując powyższe i skupiając się na praktycznym aspekcie nabywania praw własności intelektualnej do nagrodzonych prac konkursowych, rekomendujemy organizatorom (przyrzekającym nagrody) zawieranie umów nabycia praw własności intelektualnej do zwycięskiej pracy konkursowej. W ten sposób zabezpieczamy się na wypadek , gdyby sąd rozpoznający powództwo uczestnika o naruszenie jego praw autorskich, prezentował pogląd, że nieskuteczne było nabycie praw autorskich na podstawie samego tylko regulaminu. Istotne jest to, że wzór umowy, na podstawie której przyrzekający zamierza nabyć te prawa, powinien stanowić załącznik do regulaminu konkursu, tak, aby uczestnik mógł zapoznać się z zakresem praw, które chce nabyć przyrzekający. Dzięki temu, w przypadku wystąpienia ewentualnych sporów dotyczących praw do pracy konkursowej, taka procedura, niezależnie od poglądów i wykładni art. 921 § 3 kc, daje większą pewność i minimalizuje ewentualne ryzyko po stronie przyrzekającego.
Jeśli potrzebujesz pomocy przy stworzeniu regulaminu konkursu skontaktuj się z nami.
