Mediacja wymaga intuicji, precyzji jak i właściwego podejścia do rozmówców, tak by zażegnać konflikt i zmienić sposób myślenia na konstruktywny, szukający rozwiązania możliwego do zaakceptowania przez obie strony. Konieczny jest dobry warsztat mediatora, narzędzia którymi wspiera strony: studząc emocje, rozładowując napięcia i zachęcając do generowania rozwiązań bazujących na zrozumieniu obu stron. Gdy strony tkwią w impasie albo gdy napięcie sięga zenitu, to wiele zależy od doświadczenia i zaangażowania mediatora. Czy w tym zaangażowaniu mediatora jest miejsce na proponowanie rozwiązań? Czy mediator może stać się po trosze doradcą, zwłaszcza w sytuacji, gdy mediator z łatwością może podpowiedzieć rozwiązanie w oparciu o swoje doświadczenie?

Mediator prowadzi mediację, wykorzystując różnorodne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu i choć wokół art. 1833a k.p.c. narosło wiele mitów, przyjrzyjmy się jakie faktycznie są możliwości działania mediatora w ramach proponowania konkretnych rozwiązań dla stron, a także porozmawiajmy o stylach prowadzenia mediacji.

Do czego uprawnia mediatora art. 1833a k.p.c.?

Zgodnie z brzmieniem art. 1833a k.p.c. „mediator prowadzi mediację, wykorzystując różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych, lub na zgodny wniosek stron może wskazać sposoby rozwiązania sporu, które nie są dla stron wiążące.”

Niewątpliwie regulacja ta doskonale odzwierciedla istotę mediacji jako postępowania pozwalającego stronom na decydowanie o rozwiązywaniu sporów w obecności mediatora. Oczywiście sama obecność mediatora, jak i wykorzystywane techniki mediacyjne sprzyjają otwartej komunikacji. Regulacja ta nie wskazuje dokładnie jak powinna przebiegać mediacja, a formę prowadzenia spotkań powinien wybrać mediator dostosowując ją do okoliczności sprawy.

Mediator może zarówno wyjaśnić stronom ich sytuację prawną jak i nakreślić dyskusję w ramach propozycji ugodowych.[1] To co ważne, to to, aby mediator zapewnił stronom komfortowe warunki do wypracowania rozwiązania i w konsekwencji zawarcia ugody.

Mediacja może być prowadzona na różne sposoby, a wybór metod zależy od mediatora.

Jakie są style prowadzenia mediacji?

Styl prowadzonej mediacji zależy nie tylko od okoliczności sprawy, ale także przyjętej przez konkretnego mediatora praktyki. Mediator wybierając określony sposób prowadzenia mediacji kieruje się swoim doświadczeniem oraz zastosowaniem metod, które jego zdaniem przynoszą najlepszy efekt.

Niemniej można wskazać, że w Polsce został przyjęty jako ogólny – model facylitatywny z elementami ewaluatywnymi. Style te stanowią podstawowy podział, a oprócz nich wyróżnia się także mediację opartą na interesach stron i mediację transformatywną oraz mediację narratywną i humanistyczną. Co jednak kryje się pod tymi nazwami i jak można je rozumieć?

styl facylitatywny

Zacznijmy od bazy, styl ten stanowi jeden z podstawowych i wyróżniany jest ze względu na odmienną role mediatora w dochodzeniu przez strony do zawarcia ugody.

Styl ten można uznać za klasyczny, ponieważ mediator nie angażuje się w formułowanie jakichkolwiek opinii dotyczących sporu jak i samych prób rozwiązania sporu. Jest on wsparciem dla stron i pomaga im dojść do porozumienia w ramach wypracowywanych przez strony rozwiązań. Co więcej mediator nie ingeruje w treść ugody.

Rola mediatora ogranicza się więc do bycia neutralnym uczestnikiem postępowania, w którym pełni niejako rolę kontrolera i aktywnego słuchacza przez co analizuje działania stron i kieruje do nich pytania, które pomogą im wypracować zadawalające rezultaty rozmów. Mediator więc odpowiada za właściwą organizację mediacji i zapewnienie właściwych warunków stronom by odnalazły nić porozumienia.[2]

styl ewaluatywny

Jak sama nazwa tego stylu wskazuje, nawiązując do słowa „ewaluacja”, jest ona skierowana na dokonanie pewnej oceny przez mediatora. Mediator nie tylko więc działa kontrolnie i organizacyjnie przez co wspiera strony w dojściu do porozumienia, ale też pomaga im ocenić ich sytuację prawną jak i faktyczną, doradza, a nawet przedstawia własne poglądy co do sporu i wskazuje propozycje jego rozwiązania.

Niemniej istnieje wiele krytycznych głosów w stosunku do tego stylu prowadzenia mediacji. Niektórzy uważają, że działalność ocenna mediatora jest zagrożeniem dla jego neutralności i może skutkować faworyzowaniem jednej strony.[3]

Jako wyjście wskazuje się właśnie przyjęte w Polsce rozwiązanie – połączenie stylu facylitatywnego z ewaluatywnym, które można dostrzec także na poziomie art. 1833a k.p.c.

mediacja oparta na interesach stron

Jest to styl mediacji, który jak wskazuje J. Plis, skupia się na rozwiązaniu sporu. Zakłada się w nim, że istnieje problem prawny, który jest wynikiem sprzecznych interesów stron jak i odrębnych potrzeb. [4]

W tym modelu mediator wychodzi z założenia, że każdy spór jest możliwy do rozwiązania, a praca mediatora skupia się wokół analizy i identyfikacji różnic między uczestnikami.

Co więcej mediator dąży do znalezienia rdzenia problemu i z tego poziomu próbuje naprowadzić strony na właściwą drogę do porozumienia się.[5]

mediacja transformatywna

Taka mediacja ma na celu dokonanie pewnej transformacji w wyobrażeniu stron o możliwych relacjach. Wychodzi się tu z założenia, że strony są zniechęcone do siebie nawzajem, a jedyny interes na którym się skupiają to swój własny.

W tej konstrukcji mediator dąży do utwierdzenia stron w przekonaniu o ich możliwościach względem rozwiązania sporu i że mogą tego dokonać we wspólnym gronie bez udziału sądu. Mediator stara się pokazać dwie strony konfliktu, tak, aby uczestnicy mogli zrozumieć wzajemnie swoje położenie.[6]

W mediacji tej mediator odgrywa drugorzędną rolę, a strony samodzielnie ustalają cele mediacji jak i wypracowują wspólne zasady. Jest to więc model nawiązujący do stylu facylitatywnego. Niemniej najważniejsze jest wpłynięcie na zmianę nastawienia stron, tak by strony były skłonne rozważyć dojście do kompromisu.

mediacja narratywna

Jest to styl prowadzenia mediacji, w którym mediator dąży do oderwania stron od wypracowanego w ich głowach wyobrażenia o konflikcie i stworzenia nowej, alternatywnej historii, w której dostrzegą zarówno nić porozumienia jak i być może potrzebę naprawienia relacji.

Oznacza to więc, że historię o zniszczonej współpracy lub ingerencji w czyjeś prawa można zastąpić podobną, ale opartą o zaufanie, szacunek i współpracę.

J. Plis wskazuje, że można wyróżnić 3 etapy takiej mediacji:

  1. to strony opowiadają swoją wersję sporu;
  2. rozbieranie na części pierwsze dotychczasowego wyobrażenia o sporze;
  3. stworzenie nowej historii o relacji między stronami. [7]

Jest to niewątpliwie trudne zadanie, gdyż wymaga od stron chęci spojrzenia na sprawę z ponad swojego wymiaru, a także mimo towarzyszących emocji, zastanowienia się czy są jakieś elementy, które chciałyby strony zachować na przyszłość, np. kontynuację współpracy.[8]

mediacja humanistyczna

Można powiedzieć, że w tym modelu praca mediatora jest najbardziej podobna do roli psychologa. Stosuje się ten styl najczęściej przy mediacjach bardzo emocjonalnych, w których strony nie są w stanie odłożyć swoich odczuć na bok. Mediator opiera swoje działania przede wszystkim o rozmowę, która ma wpłynąć pozytywnie na nastawienie stron jak i chęć współpracy.

Wskazuje się, że ten styl mediacji wykorzystuje się przy sporach pracowniczych jak i w mediacji pomiędzy ofiarą, a sprawcą. Mediator dąży do stworzenia bezpiecznych i komfortowych warunków do rozmów. Co ciekawe w ciszy upatruje się środka do wzmocnienia relacji między stronami.[9] Mediatorzy stosują tu techniki aktywnego słuchania jak i utrzymywania kontaktu wzrokowego z rozmówcami (więcej o samych technikach mediacyjnych TUTAJ).

Jakie style prowadzenia mediacji dominują w Europie?

Wskazuje się, że w krajach takich jak Austria, Belgia i Litwa przyjęło się styl czysto facylitatywny. Natomiast w np. Irlandii czy Francji stosuje się połączenie stylu facylitatywnego z ewaluatywnym.

Dalej nieco idą Niemcy, ponieważ tam mediator może, podobnie jak w Polsce wskazywać niewiążące rozwiązania, jeśli strony uprzednio wyrażą zgodę na takie działania.

Ewaluatywne podejście można dostrzec w praktyce włoskiej, w której to – gdy nie dojdzie do porozumienia stron – istnieje możliwość złożenia przez mediatora na piśmie propozycji pojednawczej. Brak przyjęcia takiej propozycji może skutkować nawet konsekwencjami prawnymi.[10]

Ciekawym przypadkiem jest Szwecja, w której kwestia stylu prowadzenia mediacji nie została uszczegółowiona w regulacjach, a wybór stylu pozostawiono mediatorowi. Wprowadza to niewątpliwe większą elastyczność całego postępowania mediacyjnego.[11]

Postuluje się jednak by łączyć wszystkie te techniki, nie tylko facylitatywną z ewaluatywną, ale także by wprowadzać elementy np. transformatywne.

Zatem, czy mediator może proponować rozwiązanie sporu?

Zgodnie z art. 1833a k.p.c. na zgodny wniosek stron mediator może wskazać sposoby rozwiązania sporu. Jednak dla uczestników mediacji sposoby te nie są wiążące, a ostateczna decyzja o kształcie porozumienia się stron należy do nich. [12] Podpowiedzi mediatora muszą być absolutnie bezstronne i neutralne, tak aby to strony dokonały ich oceny i zaakceptowały je. Aby strony pochyliły się nad rozwiązaniem zaproponowanym przez mediatora, konieczne jest zaufanie do mediatora (o tym jako jest ono ważne więcej TUTAJ).

Dlatego, w praktyce, za rekomendacją PCM[13] staram się proponować 3 rozwiązania. Gdybym zaproponowała jedno rozwiązanie strony niejako czułyby, że nie mają przestrzeni na decyzję. Dwa rozwiązania mogłyby doprowadzić do pata decyzyjnego, gdy każda ze stron wybrałaby inne. Przy trzech propozycjach istnieje szansa dyskutowania ich przez strony. Nie jest też wykluczone, iż w dyskusji tej pojawi się czwarty scenariusz, optymalny w danej sprawie 😊

Mediacja oferuje wachlarz podejść, które można zastosować przy próbie rozwiązania sporu między stronami. Przytoczone style pokazują jak różnorodne mogą być metody prowadzenia przez mediatora sprawy, a także jak kluczowe jest dobranie właściwego działania, by osiągnąć zamierzone efekty. Zrozumienie różnorodności stylów mediacji pozwala lepiej wykorzystać potencjał tego postępowania, a przy tym przyczynić się do skrócenia postępowań jak i rozpowszechniania alternatywnych metod rozwiązywania sporów.


[1] M. Sekuła-Leleno, Mediacja jako nowoczesny sposób rozwiązywania sporów – analiza zmian wprowadzonych z dniem 1.01.2016 r., „Rejent” 2016/8, s. 93 i n.
[2] J. Plis, 2. Mediacja facylitatywna i mediacja ewaluatywna [w:] Zarys metodyki pracy mediatora w sprawach cywilnych, red. A. M. Arkuszewska, J. Plis, Warszawa 2014.
[3] Tamże.
[4] J. Plis, 2. Mediacja facylitatywna i mediacja ewaluatywna [w:] Zarys metodyki pracy mediatora w sprawach cywilnych, red. A. M. Arkuszewska, J. Plis, Warszawa 2014.
[5] J. Plis, 3. Mediacja oparta na interesach stron i mediacja transformatywna [w:] Zarys metodyki pracy mediatora w sprawach cywilnych, red. A. M. Arkuszewska, J. Plis, Warszawa 2014.
[6] Tamże.
[7] J. Plis, 4. Mediacja narratywna [w:] Zarys metodyki pracy mediatora w sprawach cywilnych, red. A. M. Arkuszewska, J. Plis, Warszawa 2014.
[8] Tamże.
[9] J. Plis, 5. Mediacja humanistyczna [w:] Zarys metodyki pracy…
[10] A. Cybulko, Porównanie statusu mediatora w Polsce i wybranych krajach europejskich [w:] Analizy wymiaru sprawiedliwości, Warszawa 2023, s. 132.
[11] Tamże.
[12] A. Rutkowska [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art. 1–505(39). Tom I, red. O. M. Piaskowska, Warszawa 2024, art. 183(3(a)).
[13] https://mediator.org.pl/
Photo by Nathan Dumlao on Unsplash

Udostępnij