Według danych Komisji Europejskiej, 40% tworzyw sztucznych w UE wykorzystywanych jest w opakowaniach, a połowa odpadów trafiających do mórz to opakowania. W 2022 roku przeciętny mieszkaniec UE wygenerował blisko 187 kg odpadów opakowaniowych. Skala tego problemu wymagała zatem zdecydowanej reakcji ustawodawcy.[1] Od lutego 2025 Unia Europejska wprowadza przepisy ograniczające nadmierne zużycie surowców, nakazujące zwiększenie udziału materiałów z recyklingu oraz wprowadzenie wymogów projektowych sprzyjających gospodarce o obiegu zamkniętym. Nowe regulacje obejmują nie tylko producentów, importerów i dostawców, ale także sam wygląd i oznakowanie opakowań trafiających do konsumentów. Przepisy mają zastosowanie zarówno do opakowań produktów codziennego użytku, jak i tych stosowanych w sektorach specjalistycznych. W niniejszym wpisie omówimy więc najważniejsze zmiany oraz nowe obowiązki, które wynikają z wejścia w życie tego rozporządzenia.
Spis treści
Regulacje unijne w zakresie opakowań
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2025/40 z 19.12.2024 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, zwane również rozporządzeniem opakowaniowym (ang. Packaging and Packaging Waste Regulation, dalej: PPWR), weszło w życie 11 lutego 2025 roku. Nowe przepisy zaczną obowiązywać po 18 miesiącach od tej daty. Celem rozporządzenia jest przede wszystkim ograniczenie ilości generowanych opakowań i odpadów, zmniejszenie zużycia surowców pierwotnych oraz przyspieszenie transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym – zrównoważonej i konkurencyjnej. PPWR zastępuje dotychczasową dyrektywę (PPWD), harmonizując przepisy krajowe i wzmacniając jednolity rynek, szczególnie w obszarach surowców wtórnych, produkcji, recyklingu i ponownego użycia.[2]
Najważniejsze regulacje unijne w zakresie opakowań można przedstawić na poniższej osi czasu:
- 20 grudnia 1994 – Wejście w życie Dyrektywy opakowaniowej (Packaging and Packaging Waste Directive – PPWD)
- 30 listopada 2022 – Komisja Europejska przyjmuje projekt rewizji przepisów dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych
- 11 lutego 2025 – Rozporządzenie w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (PPWR) wchodzi w życie
- 12 sierpnia 2026 – Rozpoczyna się ogólne stosowanie przepisów PPWR
Nowe rozporządzenie unijne obejmuje wszystkie opakowania i odpady opakowaniowe wprowadzone na rynek europejski niezależnie od rodzaju materiału, sektora czy przeznaczenia. Oznacza to, że regulacje mają zastosowanie zarówno do opakowań wykorzystywanych w handlu detalicznym i przemyśle, jak i tych stosowanych w gospodarstwach domowych. Przedsiębiorcy działający w UE, niezależnie od branży, muszą zatem liczyć się z nowymi, jednolitymi zasadami dotyczącymi projektowania, produkcji, użytkowania, odzysku i recyklingu opakowań. Co istotne, nowe przepisy nie tylko rozszerzają zakres obowiązków, ale też eliminują rozbieżności między krajowymi regulacjami, co dla wielu firm może oznaczać uproszczenie procesów compliance i łatwiejszy dostęp do całego rynku unijnego.
Główne założenia rozporządzenia PPWR
Opisywane rozporządzenie obejmuje cały cykl życia opakowań, czyli dotyczy kwestii ich produkcji, recyklingu i ponownego użycia. Jak wcześniej napomnieliśmy, celem jest więc nie tylko ograniczenie ilości generowanych odpadów, ale także stworzenie bardziej zrównoważonego i przyjaznego środowisku systemu gospodarowania opakowaniami.
Wśród głównych założeń rozporządzenia znalazły się wiążące cele redukcji ilości opakowań: o 5% do 2030 roku, 10% do 2035 roku i aż 15% do 2040 roku. Równolegle promowany jest system ponownego użycia – do 2030 roku aż 40% opakowań transportowych i handlowych oraz 10% opakowań zbiorczych ma być wykorzystywanych wielokrotnie, a do 2040 roku cele te wzrosną odpowiednio do 70% i 25%.
PPWR przewiduje zdecydowane ograniczenie stosowania jednorazowych opakowań z tworzyw sztucznych, obejmując zakazem m.in. opakowania na świeże owoce i warzywa o wadze poniżej 1,5 kg, jednorazowe kubki i talerze stosowane w gastronomii, bardzo lekkie torby foliowe, a także małe butelki z kosmetykami oraz pojedyncze porcje sosów, przypraw i cukru oferowane w hotelach, barach i restauracjach. Nowe przepisy nakładają również obowiązek ograniczania masy i objętości opakowań oraz eliminowania opakowań uznanych za zbędne. Dodatkowo, przedsiębiorstwa oferujące jedzenie na wynos będą musiały umożliwiać klientom korzystanie z własnych pojemników bez dodatkowych opłat.[3]
Rozporządzenie wprowadza też konkretne wymogi dotyczące zawartości materiałów z recyklingu – do 2040 roku każda jednorazowa butelka plastikowa będzie musiała składać się w co najmniej 65% z materiałów pochodzących z recyklingu. Dodatkowo ograniczone zostanie stosowanie szkodliwych substancji chemicznych, takich jak PFAS, w opakowaniach mających kontakt z żywnością. Nowe przepisy wprowadzają także bardziej przejrzyste zasady etykietowania – opakowania będą musiały zawierać czytelną informację o składzie materiałowym, zawartości recyklingu i możliwościach ponownego przetworzenia.[4]
Do lutego 2030 roku Komisja Europejska zobowiązana jest do opracowania aktów wykonawczych, które określą minimalne wymagania w zakresie tzw. zielonych zamówień publicznych (GPP) – obejmą one specyfikacje techniczne, kryteria wyboru i warunki realizacji dla opakowań oraz produktów i usług wykorzystujących opakowania. W szerszej perspektywie PPWR ma doprowadzić do wyraźnego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, zmniejszenia zużycia wody i ograniczenia negatywnego wpływu odpadów opakowaniowych na środowisko oraz zdrowie obywateli. Wszystko to ma służyć nie tylko poprawie jakości życia, ale też realizacji celu, jakim jest osiągnięcie neutralności klimatycznej w sektorze opakowań do 2050 roku.[5]
Obowiązki nałożone na wytwórców, dostawców importerów
Przechodząc do konkretnych obowiązków nałożonych na dane podmioty, w pierwszej kolejności pochylimy się nad tymi dotyczącymi wytwórców, dostawców i importerów, gdyż każda z tych grup odgrywa istotną rolę w zapewnieniu zgodności z unijnymi wymogami zrównoważonego rozwoju.
Obowiązki wytwórców
Kluczowe obowiązki spoczywają bowiem na wytwórcy, którego definicja została ujęta w art. 3 ust. 1 pkt 13 PPWR. W rozumieniu przepisów jest to każda osoba fizyczna lub prawna, która faktycznie wytwarza opakowanie lub produkt w opakowaniu, z wyłączeniem przypadków, gdy dana osoba jedynie zleca produkcję lub projektowanie tych wyrobów pod własną marką. W praktyce oznacza to, że wytwórcą niekoniecznie będzie właściciel marki, a raczej ten, kto rzeczywiście realizuje proces produkcyjny – choć często te role się pokrywają, nie muszą być tożsame.[6]
Do głównych obowiązków wytwórcy należy przede wszystkim zapewnienie, że wprowadzane na rynek opakowania spełniają wszystkie wymogi zrównoważoności określone w rozporządzeniu (art. 5–12 PPWR). Wytwórca ma także obowiązek przeprowadzenia (lub zlecenia) oceny zgodności, opracowania dokumentacji technicznej oraz sporządzenia deklaracji zgodności dla każdego typu opakowania. Dokumentacja ta musi być przechowywana przez 5 lat w przypadku opakowań jednorazowych i 10 lat w przypadku opakowań wielokrotnego użytku. Wytwórca powinien również zadbać o ciągłość zgodności produkcji seryjnej z przepisami, reagować na zmiany w normach technicznych i aktualizować projekty opakowań w razie potrzeby. Każde opakowanie powinno być odpowiednio oznakowane, co zostanie rozwinięte w dalszej części wpisu.
W przypadku stwierdzenia niezgodności opakowania z przepisami, wytwórca zobowiązany jest do niezwłocznego podjęcia działań naprawczych, w tym wycofania produktu z obrotu oraz do poinformowania właściwych organów nadzoru rynku.[7]
Obowiązki dostawców
Dostawcy, czyli podmioty dostarczające wytwórcom opakowania lub materiały opakowaniowe, zobowiązani są natomiast do przekazywania im pełnej dokumentacji potrzebnej do wykazania zgodności produktu z PPWR. Dokumentacja ta powinna być dostarczona w formie zrozumiałej i możliwej do użycia przez producenta.[8]
Obowiązki importerów
Z kolei importerzy, którzy wprowadzają opakowania z państw trzecich na rynek UE, ponoszą odpowiedzialność za to, by produkty te spełniały wszystkie unijne wymogi. Importer musi m.in. upewnić się, że wytwórca przeprowadził procedury oceny zgodności i przygotował wymagane dokumenty. Musi także sprawdzić, czy opakowanie jest odpowiednio oznakowane, nie dopuszczać do obrotu niezgodnych produktów i przechowywać dokumentację przez 5 lub 10 lat – w zależności od rodzaju opakowania.[9]
Wspólnym obowiązkiem wszystkich tych podmiotów jest zapewnienie tzw. identyfikowalności, czyli zdolności do wskazania, kto dostarczył im dane opakowanie oraz komu je dalej przekazali. Informacje te muszą być dostępne przez określony czas – 5 lat w przypadku opakowań jednorazowych i 10 lat dla wielokrotnego użytku.[10]
Na szczególną uwagę zasługuje też wymóg sporządzania i aktualizowania deklaracji zgodności UE, która ma potwierdzać spełnienie przez opakowanie wymogów określonych w rozporządzeniu. W sytuacjach, gdy dany produkt podlega również innym regulacjom unijnym, możliwe jest sporządzenie jednej, zbiorczej deklaracji odnoszącej się do wszystkich tych przepisów. Dokument ten stanowi formalne oświadczenie odpowiedzialności producenta za zgodność produktu z prawem UE.[11]
Wprowadzanie do obrotu opakowań
Rozporządzenie PPWR wprowadza ponadto istotne zmiany w podejściu do projektowania i stosowania opakowań na rynku unijnym, kładąc nacisk na ich zrównoważony charakter. Głównym celem tych regulacji jest ograniczenie negatywnego wpływu opakowań na środowisko oraz zdrowie ludzi poprzez określenie precyzyjnych wymogów dotyczących ich składu, funkcji i możliwości przetworzenia. Mowa tu przede wszystkim o obowiązku nadawania się do recyklingu, redukcji ilości tworzyw sztucznych, eliminacji substancji niebezpiecznych oraz wprowadzaniu rozwiązań takich jak opakowania kompostowalne. Tam, gdzie wskazano jedynie ogólne zasady, Komisja Europejska uzyskała uprawnienie do wydawania aktów delegowanych, które będą dostosowywane do aktualnych postępów technologicznych i naukowych. Nowe wymogi mają zatem charakter prośrodowiskowy, zachowując jednocześnie elastyczność, co umożliwia ich ewolucję w odpowiedzi na zmieniające się realia rynku i technologii.[12]
Rozporządzenie PPWR dzieli wymagania wobec opakowań na kilka głównych kategorii, z których każda odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu przyszłego, bardziej zrównoważonego rynku opakowaniowego w UE.
Po pierwsze, wymogi dotyczące substancji w opakowaniach (art. 5) koncentrują się na eliminacji lub ograniczeniu obecności potencjalnie niebezpiecznych chemikaliów, takich jak PFAS, szczególnie w opakowaniach mających kontakt z żywnością. Celem jest zmniejszenie toksyczności opakowań oraz ich szkodliwego wpływu na zdrowie i środowisko, również w kontekście późniejszego gospodarowania odpadami.[13]
Drugą kategorią są wymogi recyklingowalności (art. 6), które przewidują, że co do zasady wszystkie opakowania wprowadzane do obrotu mają nadawać się do recyklingu na dużą skalę, zgodnie z jasno określonymi kryteriami. Wyjątki przewidziano jedynie dla specyficznych zastosowań, np. w sektorze medycznym. Ocena recyklingowalności będzie uzależniona od materiału, konstrukcji i możliwości technologicznych istniejących systemów recyklingu.[14] Kolejna grupa to wymogi dotyczące zawartości materiałów z recyklingu (art. 7), które ustanawiają minimalne poziomy tzw. recyklatów w opakowaniach z tworzyw sztucznych – zróżnicowane w zależności od rodzaju opakowania i przeznaczenia. Zawartość ta ma być liczona jako średnia roczna dla danego zakładu produkcyjnego i będzie sukcesywnie wzrastać w kolejnych latach.[15]
Istotną nowością są również wymogi dotyczące minimalizacji opakowań (art. 10), czyli obowiązek projektowania ich w sposób możliwie najbardziej oszczędny materiałowo – bez zbędnych warstw, podwójnych ścianek czy pustych przestrzeni, których jedyną funkcją jest zwiększenie objętości. Ma to ograniczyć nie tylko ilość wytwarzanych odpadów, ale również zużycie surowców i emisje związane z transportem.[16]
Dodatkowo, rozporządzenie zawiera specyficzne wymagania dla opakowań wielokrotnego użytku (art. 11), które muszą być zaprojektowane z myślą o trwałości, bezpieczeństwie, możliwości regeneracji i ponownego napełnienia, a także dla opakowań kompostowalnych (art. 9), które mają być zgodne z określonymi normami kompostowania przemysłowego lub domowego.[17]
Wreszcie, rozporządzenie przewiduje także zakazy stosowania określonych formatów opakowań jednorazowego użytku (art. 25), zwłaszcza tych wykonanych z tworzyw sztucznych, które są trudne do recyklingu lub uznawane za zbędne z punktu widzenia funkcjonalności (np. folii do grupowania puszek czy jednorazowych saszetek na dodatki w gastronomii).[18]
Łącznie, te kategorie wymogów tworzą spójny system, który ma prowadzić do radykalnej zmiany w projektowaniu, produkcji i użytkowaniu opakowań w całej UE.
Znakowanie opakowań – obowiązkowe i dobrowolne oznaczenia
Kolejnym z istotnych filarów rozporządzenia PPWR są regulacje dotyczące etykietowania i znakowania opakowań, które mają określać sposób, w jaki konsumenci, wytwórcy i organy nadzoru postrzegają opakowania w kontekście ich składu, funkcji i wpływu na środowisko. Nowe wymogi mają zastosowanie niezależnie od dotychczasowych regulacji sektorowych, takich jak te obowiązujące dla żywności, kosmetyków czy zabawek, a więc obejmują także produkty, które do tej pory nie podlegały obowiązkowi znakowania, np. ozdoby świąteczne czy artykuły dla zwierząt.
Zasady te zostały szczegółowo opisane w Rozdziale III rozporządzenia (artykuły 12–14), który wprowadza zarówno obowiązkowe oznaczenia (np. skład materiałowy opakowania, jego przeznaczenie do recyklingu lub ponownego użycia), jak i dobrowolne deklaracje środowiskowe (tzw. green claims), które muszą spełniać surowe warunki przejrzystości i zgodności z dokumentacją techniczną.[19]
Do najważniejszych obowiązków należy m.in. oznaczanie materiału, z którego wykonane jest opakowanie, w sposób zharmonizowany i czytelny dla konsumenta. Informacje te muszą być dostępne zarówno na fizycznym opakowaniu (np. poprzez nadruk lub wytłoczenie), jak i w sprzedaży online, w języku zrozumiałym dla odbiorcy – w Polsce będzie to więc język polski. Przewidziano także możliwość stosowania kodów QR lub cyfrowych nośników danych, dzięki którym konsumenci mogą uzyskać dodatkowe informacje o składzie, możliwościach recyklingu czy lokalnych systemach ponownego użycia.[20]
Szczególne wymagania przewidziano również dla opakowań wielokrotnego użytku, które muszą być oznaczone w sposób jednoznaczny i umożliwiający ich odróżnienie od opakowań jednorazowych. Mają też zawierać dane na temat lokalnych systemów zwrotu, liczby cykli użycia i możliwości dalszego wykorzystania. Rozporządzenie wprowadza także jednolite zasady dla systemów kaucyjnych i rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Opakowania objęte tymi systemami powinny być oznaczane specjalnym symbolem, który nie wprowadza w błąd co do możliwości ich ponownego użycia lub recyklingu, a wszelkie informacje w tym zakresie powinny być zakodowane w ustandaryzowanej formie cyfrowej (np. kod QR).[21]
Wyjątki od obowiązku znakowania przewidziano m.in. dla produktów leczniczych i wyrobów medycznych – jeśli nadrukowanie nowych oznaczeń mogłoby zagrozić bezpieczeństwu ich użycia lub gdy nie ma na nie fizycznie miejsca ze względu na inne wymogi prawne.
Co istotne, rozporządzenie zawiera także ogólny zakaz wprowadzania konsumentów w błąd w zakresie informacji o zrównoważonym charakterze opakowania – dotyczy to wszelkich symboli, sloganów i piktogramów, które mogłyby fałszywie sugerować np. wyższą zawartość recyklatu, kompostowalność lub unikalne właściwości ekologiczne, podczas gdy są one jedynie wymogiem minimalnym określonym przez przepisy.[22]
Dodatkowo, każde dobrowolne twierdzenie środowiskowe (np. „ekologiczne opakowanie”, „przyjazne dla klimatu”, „100% z recyklingu”) musi być nie tylko prawdziwe i zweryfikowane, ale również jasno określać, czy odnosi się do całego opakowania czy tylko do jego części. Te dane powinny być zawarte w dokumentacji technicznej producenta i mogą podlegać kontroli przez organy nadzoru rynku.[23]
Oczywiście, nowe przepisy mają swoich przeciwników i zwolenników. Dla jednych, są wyzwaniem wymagającym zmiany technologii i łańcuchów dostaw. Dla drugich, są zwieńczeniem wieloletnich zabiegów o wykluczenie niektórych materiałów i zastąpienie ich tymi, które dają szansę planecie. Dla nas oznaczają przede wszystkim, wytyczne w zakresie marketingu i reklamy poprzez konieczność weryfikacji prawdziwości twierdzeń środowiskowych i dbałości o poprawne informowanie o zrównoważonym charakterze opakowania. Są też ważnym aktem we współpracy z projektantami, inżynierami opakowań, technologami produkcji, specjalistami od brandingu i wszystkimi, którzy produkują i importują opakowania. Zapraszamy do współpracy.
