Czy tzw. jednolity patent europejski jest coraz bliżej? 19 stycznia 2022 r. wszedł w życie Protokół do Porozumienia w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego, w sprawie jego tymczasowego stosowania (PPA). Oznacza to, że rozpoczęły się przygotowania do utworzenia Jednolitego Sądu Patentowego, które zgodnie z informacjami przedstawionymi przez Europejski Urząd Patentowy (EPO) mają potrwać 8 miesięcy[1]. W tym okresie zostaną zakończone techniczne i infrastrukturalne przygotowania do utworzenia struktury sądu. Uruchomienie tego sądu planowane jest przed końcem 2022 roku. Jednolity Sąd Patentowy będzie wspólnym sądem dla państw członkowskich Unii Europejskiej posiadającym wyłączną kompetencję w odniesieniu do patentu europejskiego o jednolitym skutku oraz patentów europejskich udzielonych na podstawie postanowień Konwencji o udzielaniu patentów europejskich (EPC)[2]. Założeniem jest, aby koszty zastępstwa procesowego, dojazdów i opłat sądowych w odniesieniu do tych patentów nie multiplikowały się i aby powstawało jednolite sądownictwo w zakresie udzielania i unieważniania tych patentów.

patent europejski, a patent europejski o jednolitym skutku (tzw. jednolity patent europejski)

Patenty europejskie udzielane na podstawie postanowień Konwencji o udzielaniu patentów europejskich to patenty, które udzielane są przez Europejski Urząd Patentowy, natomiast wymagają one walidacji w wybranych przez uprawnionego państwach członkowskich, w których uprawniony chce mieć ochronę na rozwiązanie techniczne, na które został udzielony patent europejski.

W systemie patentu jednolitego, patent europejski o jednolitym skutku będzie skuteczny we wszystkich uczestniczących państwach i będzie zapewniał jednolitą ochronę danego rozwiązania w tych państwach. Patent europejski o jednolitym skutku nie będzie wymagał walidacji w uczestniczących państwach członkowskich. Szczegółowe przepisy regulujące jednolity patent europejski znajduje się w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1257/2012 z dnia 17 grudnia 2012 r. wprowadzającym wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej (Dz. U. UE. L. z 2012 r. Nr 361, str. 1) (rozporządzenie 1257/2012)[3].

Wskazane rozporządzenie 1257/2012 weszło w życie 20.01.2013 r., jednak nie jest jeszcze stosowane. Stosowanie tego rozporządzenia nastąpi od dnia wejścia w życie Porozumienia w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego (Dz. U. UE. C. z 2013 r. Nr 175, str. 1) (Porozumienie)[4]. Wobec tego, na ten moment ubieganie się o uzyskanie patentu europejskiego o jednolitym skutku nie jest możliwe.

Porozumienie w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego zostało podpisane przez 24 kraje członkowskie UE, które tworzą Komitet Przygotowawczy. Polska na ten moment nie podpisała Porozumienia o Jednolitym Sądzie Patentowym, ale nie jest wykluczone, że przystąpi do Porozumienia w późniejszym okresie.

Z przygotowanej przez Deloitte niemal 10 lat temu na zlecenie Ministerstwa Gospodarki ekspertyzie pt. „Analiza w sprawie potencjalnych skutków gospodarczych wprowadzenia w Polsce systemu jednolitej ochrony patentowej” wynika, że zarówno w perspektywie 20- jak i 30-letniej koszty dla gospodarki z tytułu wprowadzenia jednolitej ochrony patentowej będą znacząco przewyższać korzyści[5].

Wydaje się jednak, że z punktu widzenia innowacyjnych przedsiębiorstw korzyści z możliwości uzyskania patentu europejskiego o jednolitym skutku byłoby znacznie więcej. System jednolitej ochrony patentowej zakładający istnienie jednej procedury w sprawie patentu europejskiego o jednolitym skutku, przeprowadzanej tylko przed jednym urzędem, którym będzie Europejski Urząd Patentowy, zamiast przed krajowymi urzędami patentowymi, może być uznany za bardziej przejrzysty i efektywny pod względem kosztowym.

Gdy mowa o udzieleniu patentu europejskiego, terytorialny zasięg praw ochronnych wynikających z uzyskanego patentu jest uzależniony od wskazania kraju, w którym ta ochrona ma obowiązywać. Właściciel patentu uzyskując monopol na wykorzystanie swojego wynalazku na terytorium tych państw, musi stosować się do procedur krajowych. Jednocześnie, korzyści, które przedsiębiorca może czerpać z monopolu lub sprzedaży licencji są ograniczone terytorialnie. Najważniejsze zaś jest to, że opatentowane w jednym kraju rozwiązanie może być skopiowane i legalnie wykorzystywane w innym kraju, w którym patent nie obowiązuje.

Jednolity system ochrony patentowej, poza jedną procedurą i łatwiejszym zarządzaniem opłatami, gwarantowałby szerszy zakres ochrony. Monopol przedsiębiorcy rozciągałby się na wszystkie kraje UE uczestniczące w tzw. wzmocnionej współpracy w zakresie patentu europejskiego o jednolitym skutku (jednolity patent europejski, z punktu widzenia struktur europejskich należy do kategorii tzw. wzmocnionej współpracy, podobnie jak np. strefa EURO) , co dawałoby możliwość czerpania wyższych zysków po wprowadzeniu opatentowanego rozwiązania do obrotu gospodarczego.

Obecnie, na gruncie patentu europejskiego, do istotnych kosztów, które należy ponieść w przypadku ubiegania się o udzielenie patentu europejskiego należą:

  1. opłaty pobierane przez poszczególne urzędy patentowe za zgłoszenie patentowe,
  2. koszty przeprowadzenia poszukiwań,
  3. koszt przeprowadzenia badań,
  4. koszt publikacji,
  5. koszt utrzymania patentu, itp.

Opłaty te są ponoszone wielokrotnie, jeśli przedsiębiorca chciałby uzyskać ochronę dla swojego patentu w kilku czy kilkunastu państwach. Naturalnie, możliwe jest złożenie jednego zgłoszenia patentowego przed Europejski Urząd Patentowy i wniesienia tam opłat, nadal jednak po przyznaniu patentu europejskiego zastosowanie będą miały wymogi w zakresie walidacji obowiązujące w poszczególnych krajach, w jakich przedsiębiorca ubiega się o ochronę. Są to wymogi dotyczące m.in. tłumaczenia i opłat za publikację a także różnice formalne dotyczące poszczególnych walidacji, których niedotrzymanie skutkuje tym, że patent europejski uznaje się w takim państwie za nieważny. Przedsiębiorcy zainteresowani prowadzeniem działalności biznesowej w wielu państwach UE nie musieliby dostarczać tłumaczeń patentu w kilku lub kilkunastu językach urzędowych państw wyznaczonych do ochrony.

Z punktu widzenia ekonomii zarządzania prawami IP ułatwieniem byłaby także możliwość wnoszenia opłat za utrzymanie patentu europejskiego o jednolitym skutku w jednym terminie. Obecnie, opłaty za patenty walidowane w poszczególnych państwach muszą być wnoszone zgodnie z wymaganymi przez te państwa terminami i w wymaganej formie.

cel stworzenia Jednolitego Sądu Patentowego

Zasada terytorialności patentu oznacza, że uprawnieni z patentu mogą skutecznie dochodzić swoich praw tylko na terytorium, na które patent został udzielony. Zatem w sytuacji posiadania patentu europejskiego walidowanego w kilku krajach UE,  naruszenie patentu europejskiego bądź jego unieważnienie wymaga prowadzenia osobnych spraw sądowych w każdym z państw zgodnie z zasadami jurysdykcyjnymi wyrażonymi w rozporządzeniu 2001/44.

Koszty zastępstwa procesowego, dojazdów i opłat sądowych multiplikują się. Różne mogą być rozstrzygnięcia dotyczące roszczeń z tego samego patentu.

Rozwiązaniem tych problemów ma być system patentu jednolitego i ustanowienie Jednolitego Sądu Patentowego posiadającego wyłączną jurysdykcję we wszystkich sprawach dotyczących patentów o jednolitym skutku. Celem stworzenia tego sądu jest poprawa skuteczności dochodzenia roszczeń z patentów oraz obrony przed nieuzasadnionymi roszczeniami, a także poprawa pewności prawa i ujednolicenie wykładni przepisów w zakresie rozstrzygania sporów dotyczących naruszeń i ważności patentów. Sąd taki wypracowałby jednolite orzecznictwo w sprawach patentowych, a orzeczenia byłoby skuteczne na terenie wszystkich tych państw.

struktura Jednolitego Sądu Patentowego i lokalizacje

Sąd będzie składa się z Sądu Pierwszej Instancji, Sądu Apelacyjnego i Sekretariatu.

Sąd Pierwszej Instancji składa się z oddziału centralnego oraz z oddziałów lokalnych i regionalnych. Zaplanowano, że oddział centralny będzie miał siedzibę w Paryżu oraz filię w Monachium[6].

Oddziały lokalne mogą być tworzone w państwie członkowskim na wniosek tego państwa. Siedzibę oddziału lokalnego będzie wyznaczało państwo członkowskie.

Sąd Apelacyjny będzie miał swoją siedzibę w Luksemburgu.

Obecnie, poza wskazanymi powyżej, zostało potwierdzone utworzenie:

Sprawy w Jednolitym Sądzie Patentowym będą rozpoznawane przez składy mieszane składające się z zarówno sędziów – prawników, jak i sędziów z wykształceniem z danej dziedziny techniki.

Językiem postępowania, co do zasady, będzie język urzędowy danego państwa, w którym mieści się oddział lokalny lub regionalny sądu. Natomiast w przypadku rozpoznawania sprawy przez oddział centralny językiem postępowania będzie język, w którym został udzielony patent europejski. Językiem postępowania przed Sądem Apelacyjnym będzie język postępowania przez Sądem Pierwszej Instancji.

W postępowaniach przed Jednolitym Sądem Patentowym będzie istniało obowiązkowe zastępstwo stron przez profesjonalnych pełnomocników, czyli:

właściwość Jednolitego Sądu Patentowego

Zgodnie z art. 31 Porozumienia Jednolity Sąd Patentowy jest wyłącznie właściwy w odniesieniu do powództw:

Sądy krajowe nadal będą właściwe w odniesieniu do spraw patentowych i spraw dotyczących dodatkowych świadectw ochronnych, niewchodzących w zakres właściwości wyłącznej Jednolitego Sądu Patentowego, czyli w zakresie patentów krajowych.

właściwość Jednolitego Sądu Patentowego

Na mocy Porozumienia zostanie także ustanowione centrum mediacji i arbitrażu w odniesieniu do patentów europejskich z siedzibami w Lublanie i w Lizbonie.

Centrum mediacji i arbitrażu będzie zapewniać infrastrukturę w zakresie mediacji i arbitrażu w sporach dotyczących patentów europejskich. Istotne jest to, że patent europejski nie będzie mógł zostać unieważniony ani ograniczony w wyniku postępowania mediacyjnego lub arbitrażowego.

Centrum mediacji i arbitrażu sporządzi wykaz mediatorów i arbitrów, którzy będą pomagać stronom w rozstrzyganiu sporów.

system przejściowy

Przez okres 7 lat od daty wejścia w życie Porozumienia będzie obowiązywał okres przejściowy. W okresie przejściowym będzie nadal możliwie wniesienie powództwa:

do właściwego sądu krajowego. W przypadku Polski, takim sądem jest wyłącznie Sąd Okręgowy w Warszawie.

Bieżące informacje dotyczące prac związanych z tworzeniem Jednolitego Sądu Patentowego można śledzić na stronie sądu https://www.unified-patent-court.org/.

Photo by Jonas Hensel on Unsplash
[1] https://www.epo.org/news-events/news/2022/20220117.html. [dostęp: 25.01.2022]
[2] Konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Konwencja o patencie europejskim), sporządzona w Monachium dnia 5 października 1973 r., zmieniona aktem zmieniającym artykuł 63 Konwencji z dnia 17 grudnia 1991 r. oraz decyzjami Rady Administracyjnej Europejskiej Organizacji Patentowej z dnia 21 grudnia 1978 r., 13 grudnia 1994 r., 20 października 1995 r., 5 grudnia 1996 r. oraz 10 grudnia 1998 r., wraz z Protokołami stanowiącymi jej integralną część (Dz. U. z 2004 r. Nr 79, poz. 737 z późn. zm.).
[3] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1257/2012 z dnia 17 grudnia 2012 r. wprowadzające wzmocnioną współpracę w dziedzinie tworzenia jednolitego systemu ochrony patentowej (Dz. U. UE. L. z 2012 r. Nr 361, str. 1).
[4] Porozumienie w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego (Dz. U. UE. C. z 2013 r. Nr 175, str. 1).
[5] Ekspertyza z dnia 1.10.2012 r dostępna na https://docplayer.pl/1090145-Analiza-w-sprawie-potencjalnych-skutkow-gospodarczych-wprowadzenia-w-polsce-systemu-jednolitej-ochrony-patentowej.html
[6] Pierwotnie planowano poza utworzeniem filii w Monachium utworzenie filii także w Londynie natomiast wobec wystąpienia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej konieczna jest zmiana siedziby filii. Na ten moment nowa siedziba filii nie została jeszcze potwierdzona.
[7] Właściciel patentu europejskiego o jednolitym skutku może złożyć w Europejskim Urzędzie Patentowym oświadczenie o gotowości zezwolenia dowolnej osobie na używanie wynalazku w charakterze licencjobiorcy, w zamian za odpowiednie wynagrodzenie. Licencję uzyskaną na mocy niniejszego rozporządzenia traktuje się jako licencję umowną. Powyższy sposób licencjonowania jest częściowo zbliżony do licencji otwartej uregulowanej w art. 80 ustawy – prawo własności przemysłowej.
[8] 1. zarządzanie wnioskami o rejestrację patentów europejskich o jednolitym skutku;
2. prowadzenie rejestru jednolitej ochrony patentowej;
3. przyjmowanie i rejestracja oświadczeń dotyczących licencji otwartych;
4. publikowanie tłumaczeń;
5. pobieranie opłat za utrzymanie w mocy patentów europejskich o jednolitym skutku i zarządzanie takimi opłatami, a także podział części pobranych opłat za utrzymanie patentów w mocy między uczestniczące państwa członkowskie;
6. zarządzanie systemem zwrotu kosztów tłumaczeń.

Jednym z celów postępowania upadłościowego jest wyprzedaż mienia i uzyskanie maksymalnego możliwego poziomu zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Postępowanie upadłościowe prowadzone jest w przypadku osiągnięcia niewypłacalności przez dłużnika, co oznacza, że pełna spłata zadłużenia nie będzie możliwa. Upadłość najczęściej kończy funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Jeżeli w majątku dłużnika znajdują się prawa własności intelektualnej będą stanowić one składniki masy upadłościowej dłużnika, a ich likwidacja będzie służyć zaspokojeniu wierzycieli upadłego przedsiębiorcy.

Niewypłacalność zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1228 z późn. zm.) (pr. up.) oznacza utratę zdolności do wykonywania przez dłużnika wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dłużnik jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego.

 

Prawa własności intelektualnej w masie upadłości

Prawa własności intelektualnej takie jak autorskie prawa majątkowe, patenty, prawa ochronne na wzory użytkowe i znaki towarowe, dodatkowe prawa ochronne, prawa z rejestracji wzorów przemysłowych, w tym także z niezarejestrowanych wzorów wspólnotowych, topografii układów scalonych, tajemnica przedsiębiorstwa, a także prawa ochronne do baz danych to prawa majątkowe, które stanowią aktywa dłużnika. Ustalenie posiadania tych aktów oraz ich wartości ma istotne znaczenie już przed ogłoszeniem upadłości. Wobec tego, iż prawa własności intelektualnej stanowią majątek dłużnika mają one kluczowe znaczenie dla:

  1. oceny istnienia przesłanki niewypłacalności, ale także
  2. konieczności posiadania majątku przewyższającego koszty postępowania upadłościowego z tego względu, że zgodnie z art. 13 ust. 1 pr. up. sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów[1].

W celu ustalenia, które prawa własności intelektualnej przysługują upadłemu, należy dokonać przeglądu praw własności intelektualnej. Szczególnie jest to potrzebne w przypadku praw autorskich, ponieważ prawa te nie podlegają wpisowi do żadnych rejestrów. Natomiast w zakresie ustalenia praw własności przemysłowej przysługujących upadłem należy także zweryfikować rejestry prowadzone przez urzędy do spraw własności intelektualnej. Warto bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 228 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 324) (pwp) Urząd Patentowy RP (UPRP) dla dokonywania wpisów o udzielonych patentach oraz prawach ochronnych i prawach z rejestracji prowadzi następujące rejestry:

  1. rejestr patentowy;
  2. rejestr dodatkowych praw ochronnych;
  3. rejestr wzorów użytkowych;
  4. rejestr wzorów przemysłowych;
  5. rejestr znaków towarowych;
  6. rejestr oznaczeń geograficznych;
  7. rejestr topografii układów scalonych.

Prowadzone przez UPRP rejestry są przeznaczone do dokonywania wpisów o stanie prawnym udzielonych praw własności przemysłowej. Natomiast zgodnie z art. 228 ust. 4 pwp domniemywa się, że wpisy w rejestrach są prawdziwe, a ich treść jest każdemu znana, co stanowi domniemanie o powszechnej znajomości treści wpisu. 

Poza prawami własności intelektualnej do masy upadłości wchodzą również udziały w tych prawach. W takiej sytuacji prawem zarządzają wtedy syndyk i pozostali współuprawnieni z tego prawa. Syndyk dysponuje jedynie udziałem w prawie więc w zakresie udzielenia licencji, zrzeczenia się prawa czy zbycia udziału syndyk musi porozumieć się z pozostałymi współuprawnionymi.

 

Problem nieaktualności wpisu do rejestrów Urzędu Patentowego RP 

Rejestry te powinny być aktualizowane. Zgodnie z art. 67 ust. 2 i 3 pwp umowa o przeniesienie patentu wymaga, pod rygorem nieważności, zachowania formy pisemnej, a przeniesienie patentu staje się skuteczne wobec osób trzecich z chwilą wpisu tego przeniesienia do rejestru patentowego. Wskazana regulacja ma również zastosowanie do pozostałych praw własności przemysłowej.

Powyższe budzi wątpliwości, czy prawo własności przemysłowej przeniesione przez dłużnika na inny podmiot na podstawie skutecznie zawartej umowy bez ujawnienia zmiany uprawnionego do tego prawa w rejestrze powoduje to, iż prawo będzie jeszcze należeć do dłużnika i finalnie wejdzie do masy upadłościowej, czy nie.

Należy wskazać, że wpis do rejestru nie ma charakteru konstytutywnego. Z art. 67 ust. 3 pwp wynika jednoznacznie, że wskutek zawarcia pisemnej umowy o przeniesienie prawa, do przeniesienia prawa między stronami (które niewątpliwie nie są osobami trzecimi) dochodzi już w dniu zawarcia umowy lub ewentualnie w innej dacie, określonej w umowie. Jednakże do chwili wpisu tego przeniesienia do rejestru przeniesienie nie jest skuteczne wobec osób trzecich. M.in. oznacza to, że nabywca patentu nie może skutecznie powoływać się na swoje uprawnienia wobec osób trzecich[2].

Wobec tego należy stwierdzić, że wpis ten ma charakter legitymacyjny i w celu wykazania swego prawa wobec osób trzecich nabywca musi zostać wpisany do rejestru. Wpis umożliwia nabywcy patentu wykazanie swoich praw wobec innych osób np. dochodzenie roszczeń przeciwko naruszycielowi[3]. Wpis prawa do danego rejestru, w przypadku, gdy to nabywca ogłasza upadłość pozwala szybko ustalić zawartość masy upadłości. Natomiast brak wpisu do rejestru może prowadzić do błędnych wniosków w zakresie uprawnionego do patentu czy innego dobra intelektualnego chronionego pwp.

Jak wynika z przeprowadzonej analizy opieranie się wyłącznie na rejestrach praw własności przemysłowej bez analizy odpowiednich umów może prowadzić do wadliwego ustalenia aktywów dłużnika oraz wartości jego majątku, a w konsekwencji nieprawidłowego określenia masy upadłościowej.

Problem wpisu do rejestrów prowadzonych przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej

W zakresie rejestrów prowadzonych przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej dla znaków towarowych Unii Europejskiej oraz wzorów wspólnotowych odpowiednio art. 24 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej (Dz. U. UE. L. z 2017 r. Nr 154, str. 1) (rozporządzenie 2017/1001) oraz art. 31 Rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych (Dz. U. UE. L. z 2002 r. Nr 3, str. 1 z późn. zm.) (rozporządzenia 6/2002) wskazują, że znak albo wzór może być objęty postępowaniem upadłościowym tylko wtedy, jeśli zostało ono wszczęte w Państwie Członkowskim, na którego terytorium znajduje się centrum interesów dłużnika, a w przypadku współwłasności prawa do znaku lub wzoru ograniczenie to stosuje się odpowiedni do współwłaściciela tego prawa.

Ograniczenie prowadzenia postępowania upadłościowego wszczętego wyłącznie w państwie głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika wynika z zasady jednolitości prawa do znaku lub wzoru. Zarówno znak towarowy UE jak i wzór wspólnotowy mają jednolity charakter, co oznacza że ich skutek jest jednakowy w całej Unii Europejskiej. Zarówno znak UE jak i wzór wspólnotowy nie może być zarejestrowany, przeniesiony ani nie może stanowić przedmiotu zrzeczenia się, ani przedmiotu decyzji stwierdzającej jego nieważność, a korzystanie z niego nie może być zakazane inaczej niż tylko na całym obszarze UE. Zasada jednolitości powoduje, że dane prawo powinno być objęte tylko jednym postępowaniem upadłościowym, a nie szeregiem takich postępowań[4].

W przypadku spółek i osób prawnych domniemywa się, że głównym ośrodkiem podstawowej działalności dłużnika jest siedziba określona w statucie założycielskim tego podmiotu, ale możliwe jest przeprowadzenie dowodu przeciwnego opartego na wykazaniu, że inne jest miejsce rzeczywistego zarządu spółką o charakterze ekonomicznym i które jako takie jest rozpoznawalne dla osób trzecich (dotyczy to położenia głównego biura, księgowości, rachunków bankowych itd.).

Natomiast jeżeli główny ośrodek znajduje się poza obszarem Unii Europejskiej, wówczas wyżej wymienione przepisy, zgodnie z motywem 25 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz. U. UE. L. z 2015 r. Nr 141, str. 19 z późn. zm.) (rozporządzenie 2015/848) przepisów rozporządzenia 2015/848 nie stosuje się. Rozporządzenie 2015/848 dotyczy wyłącznie postępowań, w których dłużnicy mają główne ośrodki podstawowej działalności na obszarze Unii Europejskiej. Wobec tego dłużników spoza UE ustalenie właściwego prawa krajowego zostanie przeprowadzone zgodnie z art. 27 ust. 4 rozporządzenia 6/2002, czyli prawo właściwe dla siedziby EUIPO – prawo hiszpańskie.

Regulacje zawarte w rozporządzeniach dotyczących znaków i wzorów wspólnotowych zawierają jedynie szczątkowe regulacje w zakresie prowadzenia postępowania upadłościowego. W szerszym zakresie postępowanie to zostało uregulowane w rozporządzeniu 2015/848. Zgodnie z art. 15 rozporządzenia 2015/848 patent europejski o jednolitym skutku, wspólnotowy znak towarowy oraz każde inne podobne prawo ustanowione na podstawie przepisów Unii może zostać objęte wyłącznie głównym postępowaniem upadłościowym, czyli prowadzonym przez sąd państwa członkowskiego na którego terytorium znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika.

Rejestry unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych prowadzone przez EUIPO zawierają wpisy o objęciu danego prawa postępowaniem upadłościowym. W przypadku gdy znak albo wzór objęty jest postępowaniem upadłościowym, na wniosek właściwych władz krajowych dokonuje się wpisu do rejestru i publikuje we właściwym Biuletynie.

W zakresie skuteczności wpisu praw do rejestrów prowadzonych przez EUIPO występuje zbliżona, jednakże nietożsama regulacja względem przepisu art. 67 ust. 3 pwp. Zgodnie z odpowiednio art. 28 lit. b rozporządzenia 6/2002 oraz 20 ust. 11 rozporządzenia 2017/1001 do czasu dokonania wpisu przeniesienia do rejestru następca prawny nie może powoływać się na prawa wynikające z rejestracji.

 

Problem możliwości wygaśnięcia praw własności przemysłowej

Po ustaleniu zakresu praw własności intelektualnej wchodzących w skład masy upadłościowej oraz ich wartości, w przypadku praw własności przemysłowej kluczowe znaczenie ma również niedopuszczenie do utraty tych praw, czyli wygaśnięcia tych praw, przed ich likwidacją w ramach postepowania upadłościowego. Syndyk przygotowując plan likwidacyjny, czyli ustalając w jaki sposób zostanie przeprowadzona likwidacja masy upadłościowej powinien mieć na względzie ustalenie do kiedy obowiązują dane prawa, czy możliwe jest ich dalsze przedłużenie, w jakim terminie należy uiścić opłaty za kolejne okresy ochrony. Przypomnieć bowiem trzeba, że prawa własności intelektualnej są prawami terminowymi, co oznacza, że wygasają po określonym okresie obowiązywania.

W przypadku wygaśnięcia patentu, jego utrata może implikować dalej idące skutki powodujące utratę także dodatkowego prawa ochronnego. Zgodnie z art. 756 pwp UPRP stwierdza wygaśnięcie decyzji o udzieleniu dodatkowego prawa ochronnego, jeżeli patent podstawowy wygaśnie przed upływem okresu, na jaki został udzielony. UPRP stwierdzi także wygaśnięcie decyzji o udzieleniu dodatkowego prawa ochronnego, gdy w okresie trwania patentu podstawowego cofnięte zostanie zezwolenie na wprowadzenie produktu na rynek.

Na uwagę zasługuje także specyficzna sytuacja praw ochronnych na znaki towarowe i szczególna regulacja dotycząca wyłącznie tych praw zawarta w art. 169 pwp. Prawo ochronne na znak towarowy wygasa na skutek:

  1. nieużywania zarejestrowanego znaku towarowego w sposób rzeczywisty dla towarów objętych prawem ochronnym w ciągu nieprzerwanego okresu 5 lat, po dniu wydania decyzji o udzieleniu prawa ochronnego, chyba że istnieją ważne powody jego nieużywania;
  2. utraty przez znak znamion odróżniających przez to, że na skutek działań lub zaniedbań uprawnionego stał się w obrocie zwyczajowym oznaczeniem – składającym się wyłącznie z elementów, które mogą służyć w obrocie do oznaczania w szczególności rodzaju towaru, jego jakości, ilości, ceny, przeznaczenia, sposobu, czasu lub miejsca wytworzenia, składu, funkcji lub przydatności – w stosunku do towarów, dla których był zarejestrowany;
  3. działań uprawnionego lub, za jego zgodą, osób trzecich, gdy znak towarowy może wprowadzać odbiorców w błąd, w szczególności co do charakteru, właściwości lub pochodzenia geograficznego towaru.

Wobec tego przy sporządzaniu spisu inwentarza konieczna jest także weryfikacja, czy dane prawo ochronne nie jest zagrożone wygaśnięciem oraz wdrożenie odpowiednich czynności mających zapobiec ewentualnej utracie prawa z przyczyn określonych w art. 169 ust. 1 – 3 pwp.

 

Wyłączenie z masy upadłości

Zgodnie z art. 63 ust. 1 pkt 1 pr. up. nie wchodzi do masy upadłości mienie, które jest wyłączone spod egzekucji według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460, z późn. zm.). Oznacza to, że wyłączeniu takiemu podlegają autorskie prawa majątkowe dopóki służą twórcy. Szczerzej problematyka wyłączenia praw autorskich spod egzekucji została omówiona tutaj.

Przy omawianiu problematyki praw niewchodzących do masy upadłości należy zwrócić uwagę na art. 12 upapp, który reguluje powrót autorskich praw majątkowych do twórcy-pracownika przysługujących uprzednio pracodawcy w przypadku, gdy pracodawca w okresie 2 lat od daty przyjęcia utworu nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, a termin na rozpowszechnianie utworu wyznaczony przez twórcę-pracownika upłynął.

Likwidacja praw

Likwidacja praw własności intelektualnej co do zasady polegać będzie na:

  1. sprzedaży całego przedsiębiorstwa;
  2. sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa;
  3. sprzedaży poszczególnych praw IP.

sprzedaż całego przedsiębiorstwa upadłego

Sprzedaż całego przedsiębiorstwa upadłego stanowi najbardziej optymalną formę likwidacji ze względu na brak konieczności oznaczania wszystkich składników majątkowych przedsiębiorstwa i wyodrębniania trudnych do określenia aktywów takich jak tajemnice przedsiębiorstwa, know-how, niezarejestrowanych wzorów wspólnotowych, autorskich praw majątkowych do utworów pracowniczych.

Dodatkowo niektóre prawa takie jak prawo używacza, czy licencje przymusowe wygasną, jeśli nie zostaną sprzedane łącznie z przedsiębiorstwem lub jego wyodrębnioną częścią (zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa).

Zgodnie z art. 317 pr. up. na nabywcę przedsiębiorstwa upadłego przechodzą wszelkie koncesje, zezwolenia, licencje i ulgi, które zostały udzielone upadłemu, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej. Nabywca może używać oznaczenia przedsiębiorstwa upadłego, w którym mieści się jego nazwisko, tylko za zgodą upadłego. Nabywca przedsiębiorstwa upadłego nabywa je w stanie wolnym od obciążeń i nie odpowiada za zobowiązania upadłego. Wszelkie obciążenia na składnikach przedsiębiorstwa wygasają, z wyjątkiem obciążeń w postaci służebności, użytkowania oraz prawa dożywocia.

Wskazana regulacja w kontekście praw własności przemysłowej powoduje kolejną wątpliwość wobec regulacji zawartej w art. 78 pwp zgodnie, z którą w razie przejścia patentu obciążonego licencją, umowa licencyjna jest skuteczna wobec następcy prawnego.

Należy jednak stwierdzić, że wobec tego, iż nabycie prawa wyłącznego na podstawie prawa upadłościowego ma charakter pierwotny, co oznacza, że licencje, które obciążają prawa własności przemysłowej nabyte przez nabywcę przedsiębiorstwa upadłego wygasną. Dzieje się tak dlatego, że nabywca przedsiębiorstwa upadłego nie jest następcą prawnym, o którym mowa w art. 78 pwp.

sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa upadłego

Zgodnie z art. 318 pr. up., możliwa jest sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa upadłego, jeżeli sprzedaż przedsiębiorstwa jako całości nie jest możliwa ze względów ekonomicznych lub innych przyczyn.

W przypadku sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa, odmiennie niż w przypadku sprzedaży całego przedsiębiorstwa upadłego, konieczne jest oznaczanie składników, które są związane z prowadzeniem danej części przedsiębiorstwa.

sprzedaż poszczególnych praw własności intelektualnej

Prawa własności intelektualnej jako prawa zbywalne mogą być także odrębnymi przedmiotami umów sprzedaży. Możliwe jest także udzielenie licencji na korzystanie z danych przedmiotów własności intelektualnej, a sprzedanie praw do nich dopiero po upływie pewnego okresu. Takie rozwiązanie może stanowić bardziej efektywną realizację celu postępowania upadłościowego, czyli zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu.

Natomiast w przypadku praw ochronnych na znaki towarowe należy pamiętać o art. 169 ust. 1 pkt 4 pwp stanowiącym, iż praw ochronne na znak towarowy wygasa w przypadku wykreślenia z właściwego rejestru podmiotu mającego osobowość prawną, któremu przysługiwało prawo ochronne na znak towarowy. W stosunku do innych praw własności przemysłowej ten skutek nie następuje. Większość praw własności przemysłowej nie wygasa nawet wtedy, gdy przedsiębiorca (upadły) zostanie wykreślony z rejestru po zakończeniu postępowania. Prawa zostają zbywane przez syndyka. Jeśli nie dojdzie do zadysponowania prawem własności przemysłowej zastosowanie będzie miał przepis art. 25e ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 112 z późn. zm.). Skarb Państwa nabędzie nieodpłatnie, z chwilą wykreślenia z rejestru KRS z mocy prawa mienie pozostałe po podmiocie wykreślonym z Krajowego Rejestru Sądowego, bez względu na przyczynę wykreślenia wobec braku rozporządzenia danym prawem przed wykreśleniem. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność z nabytego mienia za zobowiązania podmiotu wykreślonego z rejestru KRS.

Problematyka nieważności lub bezskuteczności postanowień umownych zastrzeżonych na wypadek upadłości

W zakresie omawiania tematyki upadłości w kontekście praw własności intelektualnej konieczne jest także omówienie problematyki nieważności lub bezskuteczności postanowień umownych zastrzeżonych na wypadek upadłości, które mogą zostać zawarte zarówno w umowach o przeniesienie prawa własności intelektualnej jak i w umowach licencyjnych

Zgodnie z art. 83 pr. up. postanowienia umowy zastrzegające na wypadek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub ogłoszenia upadłości zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły, są nieważne. Natomiast, zgodnie z art. 84 ust. 1 pr. up. postanowienie umowy, której stroną jest upadły, uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.

Jednakże dopuszczalne są klauzule mogące prowadzić do zamknięcia zawartych transakcji na wypadek zdarzenia, które jest związane z pogorszeniem się sytuacji finansowej dłużnika, ale nie jest związane z postępowaniem upadłościowym[5]. W doktrynie wskazuje się, iż klauzula umowna nawiązująca do zdarzenia sprzed ogłoszenia upadłości, a wiążąca się z osiągnięciem stanu niewypłacalność strony umowy, może zostać potraktowana jako zmierzająca do obejścia prawa[6]. Wobec tego co do zasady klauzule umowne zastrzegające skutki wobec złej sytuacji majątkowej kontrahenta są dopuszczalne ale nie jest możliwe z całą pewność wykluczenie podważenie tego typu klauzuli bez oceny konkretnego stanu danej sprawy[7].

 

To tylko niektóre z problemów i ważnych kwestii związane z prawami własności intelektualnej w upadłości. Z pewnością prawidłowe ustalenie praw własności intelektualnej wchodzących do masy upadłościowej oraz ich wycena mogą dawać większe szanse na lepsze zaspokojenie wierzyciela. Jeżeli potrzebujesz pomocy przy audycie majątku dłużnika i ustaleniu przysługujących mu praw własności intelektualnej skontaktuj się z nami albo skorzystaj z naszych w produktów w postaci e-booków dotyczących IP i usługi audytu IP.

Photo by Randy Fath on Unsplash
[1] J. Wilczyńska-Baraniak, 4.4. Wpływ postępowania upadłościowego na prawa własności intelektualnej [w:] Restrukturyzacja i upadłość. Zagadnienia praktyczne, R. Burda i in., Warszawa 2018.
[2] Wyrok WSA w Łodzi z 13.05.2010 r., I SA/Łd 245/10, LEX nr 673742, a także Ł. Żelechowski w artykule Zastaw zwykły i rejestrowy na prawie ochronnym na znak towarowy. Zagadnienia wybrane, KPP.2008.1.139, Lex nr 83818/2.
[3] A. Niewęgłowski [w:] T. Demendecki, J. Sitko, J. Szczotka, G. Tylec, A. Niewęgłowski, Prawo własności przemysłowej. Komentarz, Warszawa 2015, art. 67.
[4] A. Tischner, W. Jarosiński [w:] B. Widła, A. Tischner, W. Jarosiński, Komentarz do rozporządzenia nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych, LEX/el. 2012, art. 31.
[5] R. Zdzieborski, Netting upadłościowy. Zagadnienia wprowadzające, Pr. Bank. 2003, Nr 7–8, s. 52
[6] Por. M. Porzycki, Klauzule zabezpieczające przed niewypłacalnością strony umowy wzajemnej, s. 98, 102–103
[7] R. Adamus, Prawo upadłościowe. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2021, art. 83.

Nie zdążyłeś/aś złożyć wniosku o dofinansowanie zgłoszenia znaku towarowego lub wzoru przemysłowego w 2021 r.? Nic straconego! Od dziś rusza kolejny program przyznawania dotacji w celu wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w zakresie uzyskiwania praw własności intelektualnej. To następna inicjatywa Komisji Europejskiej prowadzona w ramach programu Ideas Powered for Business i realizowana przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO). Program obowiązuje od 10 stycznia 2022 r. do 16 grudnia 2022 r.

Kto może skorzystać?

 

Program jest przeznaczony dla małych i średnich przedsiębiorstw (nazywamy je MŚP), które chcą chronić swoje prawa własności intelektualnej na poziomie krajowym, regionalnym i unijnym.

Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą. Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Wniosek mogą składać tylko MŚP, czyli przedsiębiorcy spełniające poniższe kryteria:

Kategoria Liczba pracowników i Obrót lub Całkowity bilans roczny
Średni przedsiębiorca < 250 ≤ € 50 m ≤ € 43 m
Mały przedsiębiorca < 50 ≤ € 10 m ≤ € 10 m
Micro przedsiębiorca < 10 ≤ € 2 m ≤ € 2 m

Czego dotyczy dofinansowanie?

Obecnie dofinansowanie poza znakami towarowymi i wzorami przemysłowymi zostało również rozszerzone o patenty.

 Wobec tego wnioskodawca może ubiegać się o:

Maksymalna kwota podlegająca zwrotowi dla jednego przedsiębiorcy to:

– 1500 euro w przypadku zgłoszeń znaków towarowych i wzorów przemysłowych (BON 1)

– 750 euro w przypadku zgłoszeń wynalazków (BON 2)
 

Ilość zgłaszanych przedmiotów własności intelektualnej nie jest w żaden sposób ograniczona, jedyne ograniczenie dofinansowania to ograniczenie kwotowe.

Jak skorzystać z dofinansowania w 5 krokach?

Aby skorzystać z dofinansowania należy:

  1. zarejestrować się, a następnie zalogować się na swoje konto funduszu dla MŚP; 
  2. wypełnić wniosek o przyznanie dotacji. Do wniosku potrzebne będą następujące dokumenty:
    1. wyciąg z rachunku bankowego przedsiębiorstwa (przykład) zawierający następujące dane: nazwa przedsiębiorstwa jako posiadacza rachunku, pełny numer IBAN wraz z kodem kraju (przykłady) oraz kod BIC/SWIFT;
    2. zaświadczenie o statusie podatnika VAT wydane przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego;
  3. po pozytywnym rozpoznaniu wniosku otrzymasz powiadomienie o przyznaniu dotacji oraz bon(y).
  4. następnie należy złożyć wnioski o uzyskanie patentu, prawa ochronnego na znak towarowy albo prawa z rejestracji wzoru przemysłowego do właściwych urzędów ds. własności intelektualnej;
  5. kolejny krok to wniosek o zwrot kosztów. Pamiętaj, że wniosek o zwrot kosztów może złożyć po uprzednim opłaceniu złożonych zgłoszeń o przyznanie praw(a) wyłącznego/ych.

 

WAŻNE! Bony są ważne przez 4 miesiące od chwili otrzymania decyzji o przyznaniu dotacji. W razie potrzeby możliwe jest przedłużenie ich ważności o kolejne 2 miesiące. Wniosek o przedłużenie ważności bonów należy złożyć w ciągu ostatnich 30 dni ważności bonów (czyli 4-miesięcznego okresu). Przedłużenie można uzyskać o kolejne 2 miesiące. 

Po otrzymaniu dotacji, opłaceniu co najmniej jednego zgłoszenia i złożeniu wniosku o zwrot kosztów bony zostaną aktywowane. Po aktywacji:

Bon 1 i bon 2 są odrębne i można się o nie ubiegać jednocześnie lub w różnym czasie ale o każdy bon można ubiegać się tylko raz.

 
Dotacja nie jest w żaden sposób uzależniona od uzyskania pozytywnej decyzji w zakresie wnioskowanej ochrony. Dla uzyskania dofinansowania nie ma znaczenia czy uda się Ci się uzyskać prawo ochronne, prawo z rejestracji lub patent czy nie.

Pamiętaj, że dotacje są dostępne zgodnie z kolejnością zgłoszeń, aż do momentu wykorzystania wszystkich dostępnych środków.

Wniosek o dofinansowanie może zostać złożony przez pełnomocnika. Korzystając z pomocy pełnomocnika należy dodatkowo złożyć „Oświadczenie” (szablon) podpisane przez przedsiębiorcę ubiegającego się o dofinansowanie.

Jeżeli potrzebujesz pomocy przy uzyskaniu dofinansowania, skontaktuj się z nami a zajmiemy się całą procedurą za Ciebie.

Photo by Christian Dubovan on Unsplash

W dobie pandemii koronawirusa SARS-CoV-2, nie tylko nasze spotkania oraz wydarzenia obywają się online. Coraz częściej korzystamy z możliwości składania oświadczeń w formie elektronicznej ale także zawieramy umowy bez obecności stron umowy oraz składania własnoręcznych podpisów na umowach. Niestety, nie zawsze takie działania wywołają pożądany skutek, ze względu na to, że nie każda forma złożenia podpisu, w tym elektronicznego, będzie spełniać wymogi dla określnych czynności prawnych. W szczególności, ma to istotne znaczenie przy zawieraniu umów dotyczących przeniesienia praw autorskich oraz praw własności przemysłowej. Jeżeli jesteś twórcą albo osobą nabywającą prawa IP, zarówno z branży kreatywnej, IT jak i przemysłu, sprawdź czy umowy, które zawierasz nie są nieważne.

Formy czynności prawnych

Co do zasady, czynności prawne, w tym zawieranie umów, możemy dokonywać w formie:

W tym wpisie skupimy się na omówieniu najczęściej stosowanych w obrocie form, czyli formy dokumentowej, pisemnej i elektronicznej.

Forma pisemna

Forma pisemna została uregulowana w art. 78 § 1 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarczy złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy w formie pisemnej nie jest wymagane podpisanie przez strony wspólnego dokumentu stwierdzającego treść zawartej umowy. Do zawarcia umowy wystarczy wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron.  Oznacza to, że dla skuteczności dokonania czynności w formie pisemnej nie ma znaczenia w jaki sposób dokument został sporządzony, istotne jest, aby składający oświadczenie woli lub kontrahenci umowy złożyli własnoręcznie podpisy na dokumencie.

Własnoręczny podpis to podpis zawierający w sobie osobiste cechy charakteru pisma podpisującego (ukształtowanie liter, ich łączenie itp.), który pozwala na stwierdzenie, że jest on autentyczny. W taki sposób jest realizowana funkcja identyfikacyjna podpisu[1].

Podpisanie dokumentu pismem maszynowym nie spełnia wymagania własnoręczności podpisu, o której mowa w art. 78 §1 kodeksu cywilnego[2].

Faksymile, czyli mechaniczne odtworzenie podpisu, jest jedynie kopią podpisu, który może być odciśnięty na dokumencie przez inną osobę[3]. Przepisy ustaw w określonych wypadkach uznają faksymile za równoważne z podpisem własnoręcznym np.:

Nie spełnia wymogu własnoręczności podpis pod treścią oświadczenia woli zawartego w dokumencie:

Dokumenty te nie spełniają wymagań formy pisemnej (brak własnoręcznego podpisu) natomiast stanowią formę dokumentową (o której mowa w dalszej części wpisu).

Pamiętaj: niektóre czynności wymagają zachowania formy pisemnej do ich ważności. Przykłady czynności prawnych wymagających formy pisemnej dla swojej ważności to:

  1. wniosek o publikację sprostowania (31a ust. 3 i 4 prawa prasowego);
  2. zawarcie umowy przeniesienia autorskich praw majątkowych (art. 53 prawa autorskiego);
  3. zawarcie umowy licencji wyłącznej (art. 67 ust. 5 prawa autorskiego);
  4. zawarcie umowy przeniesienia prawa do uzyskania patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy oraz prawa z rejestracji wzoru przemysłowego (art. 12 ust. 2 prawa własności przemysłowej);
  5. zawarcie umowy o przeniesienie pierwszeństwa (art. 17 ust. 2 pwp oraz art. 127 ust. 2 pwp);
  6. zawarcie umowy o przeniesienie patentu (art. 67 ust. 2 pwp);
  7. zawarcie umowy o przeniesienie prawa ochronnego na wzór użytkowy (art. 100 ust. 1 w zw. z art. 67 ust. 2 pwp);
  8. zawarcie umowy o przeniesienie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego (art. 118 ust. 1 pwp w zw. z art. 67 ust. 2 pwp);
  9. zawarcie umowy o przeniesienie prawa ochronnego na znak towarowy (art. 162 ust. 1 pwp w zw. z art. 67 ust. 2 pwp);
  10. zawarcie umowy o przeniesienie prawa z rejestracji topografii układu scalonego (art. 221 ust. 1 pwp w zw. z art. 67 ust. 2 pwp);
  11. zawarcie umowy licencji patentu, prawa ochronnego na wzór użytkowy lub znak towarowy, prawa z rejestracji wzoru przemysłowego lub topografii układu scalonego (art. 76 ust. 1 pwp);
  12. zawarcie umowy leasingu (art. 7092 kodeksu cywilnego);
  13. udzielenie pełnomocnictwa ogólnego (art. 99 § 2 kodeku cywilnego);
  14. udzielenie prokury (art. 1092 1 kodeksu cywilnego);
  15. ograniczenie działalności konkurencyjnej agenta – zawarcie umowy o zakaz konkurencji po rozwiązaniu umowy agencyjnej (art. 7646 1 kodeksu cywilnego);
  16. oświadczenie poręczyciela (art. 876 kodeku cywilnego);
  17. zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego (art. 432 prawa zamówień publicznych).

Forma dokumentowa

Forma dokumentowa czynności prawnej została uregulowana w art. 772 kodeksu cywilnego. Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Natomiast dokumentem, zgodnie z art. 773 kodeksu cywilnego jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią.

Formę dokumentową spełniają:

  1. wiadomości e-mail;
  2. wiadomości sms;
  3. skany podpisanych dokumentów;
  4. dokumenty podpisane zwykłym (niekwalifikowanym) podpisem elektronicznym;
  5. wiadomości audio i audio-wizualne.

Forma elektroniczna

Zgodnie z art. 781 kodeksu cywilnego do zachowania elektronicznej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym.

Kwalifikowany podpis elektroniczny należy definiować zgodnie z art. 3 pkt 12 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE (Dz. U. UE. L. z 2014 r. Nr 257, str. 73) (rozporządzenie eIDAS), czyli kwalifikowany podpis elektroniczny oznacza zaawansowany podpis elektroniczny, który jest składany za pomocą kwalifikowanego urządzenia do składania podpisu elektronicznego i który opiera się na kwalifikowanym certyfikacie podpisu elektronicznego.

Wobec tego kwalifikowany podpis elektroniczny:

a) zagwarantowanie w racjonalny sposób poufności danych służących do składania podpisu elektronicznego użytych do złożenia podpisu elektronicznego;

b) w praktyce tylko jednorazowe wystąpienie danych służących do składania podpisu elektronicznego użytych do złożenia podpisu elektronicznego;

c) uniemożliwienie, z racjonalną dozą pewności, pozyskania danych służących do składania podpisu elektronicznego użytych do złożenia podpisu elektronicznego oraz skuteczną ochronę podpisu elektronicznego przed sfałszowaniem za pomocą aktualnie dostępnych technologii;

d) możliwość skutecznej ochrony, przez osobę uprawnioną do składania podpisu, danych służących do składania podpisu elektronicznego użytych do złożenia podpisu elektronicznego, przed użyciem ich przez innych.

Kwalifikowane urządzenia do składania podpisu elektronicznego nie zmieniają danych, które mają być podpisane, ani nie uniemożliwiają przedstawienia tych danych podpisującemu przed złożeniem podpisu.

Dane służące do składania podpisu elektronicznego mogą być generowane lub zarządzane w imieniu podpisującego wyłącznie przez kwalifikowanego dostawcę usług zaufania.

Kwalifikowani dostawcy usług zaufania zarządzający danymi służącymi do składania podpisu elektronicznego w imieniu podpisującego mogą kopiować dane służące do składania podpisu elektronicznego wyłącznie w celu utworzenia kopii zapasowej, pod warunkiem że spełnione są następujące wymogi:

a) bezpieczeństwo skopiowanych zbiorów danych musi być na tym samym poziomie co w przypadku oryginalnych zbiorów danych;

b) liczba skopiowanych zbiorów danych nie przekracza minimum niezbędnego do zapewnienia ciągłości usługi.

a) wskazanie – co najmniej w postaci pozwalającej na automatyczne przetwarzanie – że dany certyfikat został wydany jako kwalifikowany certyfikat podpisu elektronicznego;

b) zestaw danych jednoznacznie reprezentujących kwalifikowanego dostawcę usług zaufania wydającego kwalifikowane certyfikaty, obejmujący co najmniej państwo członkowskie, w którym dostawca ma siedzibę, oraz

– w odniesieniu do osoby prawnej: nazwę i, w stosownym przypadku, numer rejestrowy zgodnie z oficjalnym rejestrem,

– w odniesieniu do osoby fizycznej: imię i nazwisko tej osoby;

c) co najmniej imię i nazwisko podpisującego lub jego pseudonim; jeżeli używany jest pseudonim, fakt ten jest jasno wskazany;

d) dane służące do walidacji podpisu elektronicznego, które odpowiadają danym służącym do składania podpisu elektronicznego;

e) dane dotyczące początku i końca okresu ważności certyfikatu;

f) kod identyfikacyjny certyfikatu, który musi być niepowtarzalny dla kwalifikowanego dostawcy usług zaufania;

g) zaawansowany podpis elektroniczny lub zaawansowaną pieczęć elektroniczną wydającego kwalifikowanego dostawcy usług zaufania;

h) miejsce, w którym nieodpłatnie dostępny jest certyfikat towarzyszący zaawansowanemu podpisowi elektronicznemu lub zaawansowanej pieczęci elektronicznej;

i) miejsce usług, z którego można skorzystać w celu złożenia zapytania o status ważności kwalifikowanego certyfikatu;

j) w przypadku gdy dane służące do składania podpisu elektronicznego powiązane z danymi służącymi do walidacji podpisu elektronicznego znajdują się w kwalifikowanym urządzeniu do składania podpisu elektronicznego, odpowiednie wskazanie tego faktu co najmniej w postaci pozwalającej na automatyczne przetwarzanie.

Przykłady kwalifikowanych podpisów elektronicznych stanowią:

Natomiast przykłady niekwalifikowanych podpisów elektronicznych stanowią:

 

Zasadnicza różnica w zakresie użycia kwalifikowanego albo niekwalifikowanego podpisu elektronicznego polega na tym, że:

Jak widzisz, nie jest obojętne w jaki sposób zawierasz umowę. Wysłanie skanu podpisanej umowy mailem nie zastąpi wymiany papierowych egzemplarzy. Czasami warto sięgnąć po tradycyjne metody, a konkretnie … długopis z niebieskim wkładem i mieć pewność, że np. prawa IP zostały skutecznie nabyte. A gdy podpisujesz się podpisem elektronicznym, wybieraj podpisy kwalifikowane, jeśli musisz zachować formę pisemną.

Oczywiście zapraszamy do kontaktu,  gdybyś miał/a jednak wątpliwości co do formy i skuteczności umowy. 

Photo by Scott Graham on Unsplash
[1] J. Sadomski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, cz. 2 (art. 56–125), red. J. Gudowski, Warszawa 2021, art. 78.
[2] wyrok SN z 8.05.1997 r., II CKN 153/97.
[3] postanowienie SN z 10.04.2008 r., IV CZ 23/08.
[4] wyrok SN z 6.11.2002 r., I CKN 1158/00, IC 2003/6, s. 36; wyrok SN z 23.11.2007 r., IV CSK 228/07, OSNC-ZD 2008/C, poz. 88, z glosami M. Rzewuskiego, Edukacja Prawnicza 2009/3, i G. Wolaka, M.Pr. 2010/8, s. 464.
[5] Wyrok SN z 26.10.2005 r., V CK 279/05.

Niedawno pisaliśmy o mało popularnej egzekucji prowadzonej z praw własności intelektualnej. Tym razem piszemy o innej wyjątkowej sytuacji. Ma ona miejsce wówczas, gdy wierzyciel nadużywa swojego prawa do egzekucji należności.

Zasadą jest, że dłużnik zwraca wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Koszty te ściągane są wraz z egzekwowanym świadczeniem. Co jednak w sytuacji, gdy wierzyciel doprowadza do oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego lub wskazuje we wniosku o wszczęcie egzekucji osobę niebędącą dłużnikiem? Przecież może się zdarzyć, że do złożenia wniosku o egzekucję dochodzi wyłącznie w celu szykanowania dłużnika, który dobrowolnie i terminowo realizuje obowiązki określone w tytule wykonawczym.

Koszty komornicze wg ustawy

Zgodnie z art. 2 ustawy o kosztach komorniczych[1] (ukk), koszty komornicze obejmują:

  1. wydatki komornika poniesione w toku prowadzonego przez niego postępowania egzekucyjnego oraz
  2. opłaty komornicze.

Rozliczenie kosztów postępowania egzekucyjnego, zgodnie z art. 770 Kodeks postępowania cywilnego (kpc)[2], następuje poprzez ich ustalenie w formie postanowienia przez komornika wraz z ukończeniem postępowania egzekucyjnego. W postanowieniu tym komornik oznacza wysokość kosztów komorniczych z rozbiciem na poszczególne rodzaje opłat i wydatków oraz wskazuje, do jakiej wysokości i przez kogo zostały uiszczone, a w razie konieczności wskazuje osobę, którą one obciążają. Uzasadnienie postanowienia w przedmiocie kosztów komorniczych powinno zawierać szczegółowe wyliczenie powstałych kosztów komorniczych wraz z dokładnym określeniem sposobu ich obliczenia, określenie czynności lub zdarzeń stanowiących podstawę ich ustalenia oraz wskazanie podstawy prawnej.

 

Wydatki komornika poniesione w toku prowadzonego przez niego postępowania egzekucyjnego podlegające zwrotowi

Artykuł 6 ukk zawiera katalog wydatków, których zwrot przysługuje komornikowi. Należą do nich:

  1. należności biegłych i tłumaczy;
  2. koszty ogłoszeń;
  3. koszty transportu specjalistycznego;
  4. koszty przejazdu poza miejscowość, która jest siedzibą kancelarii komorniczej oraz zryczałtowane koszty przejazdu w granicach tej miejscowości;
  5. zryczałtowane koszty utrwalania czynności odbywających się poza kancelarią oraz przechowywania zapisu obrazu i dźwięku, o ile wierzyciel domagał się utrwalenia czynności;
  6. należności osób powołanych na podstawie odrębnych przepisów do udziału w czynnościach;
  7. koszty uzyskania dokumentów lub informacji niezbędnych do prowadzenia postępowania;
  8. koszty doręczenia korespondencji z wyjątkiem kosztów doręczenia stronom zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, postępowania zabezpieczającego lub postępowania o wykonanie europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym;
  9. koszty działania komornika poza rewirem komorniczym;
  10. koszty przekazania środków pieniężnych przekazem pocztowym lub przelewem bankowym;
  11. koszty pokrycia opłaty sądowej należnej od wniosku o wpis w księdze wieczystej.

Opłaty komornicze

Katalog opłat komorniczych został określony w art. 18 ukk. Opłaty te obejmują:

1. opłaty egzekucyjne za:

2. opłaty za przeprowadzenie innego postępowania albo dokonanie innych czynności.

 

Opłaty egzekucyjne ze przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego

W sprawie o egzekucję świadczeń pieniężnych komornik ściąga od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 10% wartości wyegzekwowanego świadczenia.

Natomiast, jeżeli dłużnik, w terminie miesiąca od dnia doręczenia mu zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, wpłaci do komornika całość lub część egzekwowanego świadczenia, komornik ściąga od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 3% wartości wyegzekwowanego w ten sposób świadczenia.

 

Opłaty egzekucyjne ponoszone przez wierzyciela

Pomimo generalnej zasady, że kosztami postepowania egzekucyjnego obciążany jest dłużnik istnieją sytuacje, w których to wierzyciel może zostać obciążony takimi kosztami.

Opłata stosunkowa w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego – art. 29 ukk

Zgodnie z art. 29 ukk wierzyciel zostaje obciążony opłatą stosunkową w wysokości 5% wartości świadczenia pozostałego do wyegzekwowania w przypadku:

  1. umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela albo
  2. umorzenia postępowania egzekucyjnego z urzędu w przypadku, gdy wierzyciel w ciągu sześciu miesięcy nie dokonał czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub nie zażądał podjęcia zawieszonego postępowania (art. 824 § 1 pkt 4 kpc).

Jeżeli wniosek wierzyciela o umorzenie postępowania egzekucyjnego, został zgłoszony przed doręczeniem dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, opłata egzekucyjna wynosi 100 złotych niezależenie od wartości świadczenia podlegającego egzekucji.

Wierzyciel nie zostanie obciążony opłatą w przypadku, gdy wierzyciel wykaże, że przyczyna umorzenia postępowania egzekucyjnego wiąże się:

W takim przypadku opłata egzekucyjna obciąża dłużnika w wysokości:

W przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego z innych przyczyn niż wskazane powyżej, zgodnie z art. 29 ust. 4 ukk, komornik pobiera od wierzyciela opłatę w wysokości 150 złotych. Opłata podlega zmniejszeniu o sumę opłat egzekucyjnych ściągniętych i obciążających dłużnika.

Opłata stosunkowa obciążająca wierzyciela w przypadku oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego lub wskazania osoby niebędącej dłużnik – art. 30 ukk

W przypadku:

  1. oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego lub
  2. wskazania we wniosku o wszczęcie egzekucji osoby niebędącej dłużnikiem

komornik wydaje postanowienie o pobraniu od wierzyciela opłaty stosunkowej w wysokości 10% egzekwowanego świadczenia. W takim przypadku komornik nie ściąga ani nie pobiera opłaty od dłużnika, a opłatę ściągniętą lub pobraną zwraca dłużnikowi.

Celem tej regulacji jest wyeliminowanie sytuacji, w których wierzyciele nie dokładają należytej staranności przy określeniu osoby dłużnika (wskazując np. nieprawidłowy adres) i doprowadzają w ten sposób do podjęcia czynności egzekucyjnych przeciwko osobom trzecim oraz ograniczenie sytuacji, w których wierzyciel kieruje do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji pomimo uprzedniego spełnienia świadczenia przez dłużnika[3]. Dodatkowo art. 30 ukk ma na celu ograniczenie przypadków, w których do złożenia wniosku o egzekucję dochodzi wyłącznie w celu szykanowania dłużnika, który dobrowolnie i terminowo realizuje obowiązki określone w tytule wykonawczym. Czyli, są to te sytuacje, w których złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji stanowi przejaw nadużycia prawa.

Zgodnie z art. 25 ust. 1 ukk, minimalna wysokość tej opłaty wynosi 150 zł, a maksymalna to 50 000 zł. W celu pobrania opłaty od wierzyciela komornik wydaje postanowienie, w którym wzywa wierzyciela do uiszczenia tej opłaty w terminie 7 dni pod rygorem wszczęcia egzekucji. Zgodnie z art. 4 ukk prawomocne postanowienie zawierające wezwanie do uiszczenia kosztów komorniczych podlega wykonaniu bez zaopatrywania go w klauzulę wykonalności. Za egzekucję kosztów komorniczych nie pobiera się opłaty egzekucyjnej.

Niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego

Niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego oznacza czynność zbędną, nieprzydatną, która nie może doprowadzić do celu, czyli do zaspokojenia należności wierzyciela. O niecelowym wszczęciu postępowania możemy mówić wówczas, gdy bez wszczęcia tego postępowania wierzyciel uzyskałby świadczenie albo nie uzyskałby go mimo wszczęcia postępowania w chwili wszczęcia postępowania czynności komornika nie mogły doprowadzić do zrealizowania obowiązku objętego tytułem wykonawczym, a wierzyciel jeszcze przed złożeniem wniosku egzekucyjnego mógł się o tym dowiedzieć i nie składać wniosku egzekucyjnego[4]. 

Przykłady niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego:

  1. dłużnik nie dał powodu do wszczęcia przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego ze względu na uprzednią i dobrowolną realizację obowiązku świadczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym[5];
  2. wszczęcie postępowania egzekucyjnego na podstawie tzw. skonsumowanego tytułu wykonawczego, czyli już zrealizowanego we wcześniejszym postępowaniu egzekucyjnym;
  3. wierzyciel posługuje się tytułem wykonawczym, który został pozbawiony wykonalności;
  4. w razie wszczęcia egzekucji z majątku dłużnika mimo posiadania przez wierzyciela zastawu zabezpieczającego pełne zaspokojenie roszczenia.

 

Przykłady, które nie są lub mogą nie zostać uznawane za niecelowe wszczęcie egzekucji:

  1. upadek tytułu wykonawczego (np. uchylenie klauzuli wykonalności, utrata mocy nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym wskutek wniesienia sprzeciwu albo zmiana orzeczenia będącego tytułem egzekucyjnym w taki sposób, że nie nadaje się już do wykonania) po wszczęciu postępowania egzekucyjnego[6];
  2. pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego wskutek uwzględnienia powództwa opozycyjnego w trakcie postępowania egzekucyjnego.

 

Oczywistość ma miejsce wtedy, gdy niecelowość „nie budzi wątpliwości w okolicznościach danego przypadku”. Organy postępowania egzekucyjnego nie mają obowiązku poszukiwania faktów i dowodów w celu ustalenia, czy w konkretnej sprawie zachodzi niecelowość wszczęcia egzekucji. Ustalenie to odbywa się na podstawie materiału (faktów i dowodów) dostarczonego przez strony. Jest to materiał znajdujący się w aktach sprawy egzekucyjnej i dostępnych rejestrach publicznych[7].

Ocena niecelowości wszczęcia postępowania egzekucyjnego jest dokonywana w sposób indywidualny dla okoliczności każdej sprawy oraz na moment wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Wobec tego znaczenie dla oceny możliwości zastosowania art. 30 ukk maja tylko okoliczności istniejące podczas składania wniosku przez wierzyciela, nawet jeżeli zostaną one ujawnione (ustalone przez komornika, sąd egzekucyjny albo referendarza sądowego) dopiero w trakcie postępowania. Jeżeli okoliczności wskazujące na niecelowość egzekucji powstały (zaistniały) po wszczęciu postępowania, art. 30 ukk nie ma zastosowania.

Wskazanie we wniosku egzekucyjnym osoby niebędącej dłużnikiem

Wierzyciel nie będzie obciążony opłatą z art. 30 ukk, jeżeli:

  1. wierzyciel wskazuje we wniosku osobę niebędącą dłużnikiem z tego względu, że w klauzuli wykonalności sąd (referendarz sądowy) podał nieprawidłowy numer identyfikacyjny (np. numer PESEL);
  2. egzekucja skierowana przeciwko osobie niebędącej dłużnikiem może być egzekucją skuteczną ze względu na to, że osoba trzecia (niebędąca dłużnikiem) nie sprzeciwiła się przeprowadzeniu egzekucji (nie zachodzą podstawy do umorzenia postępowania egzekucyjnego);
  3. wszczęcie postępowania egzekucyjnego nastąpi przeciwko dłużnikowi i jego małżonkowi w sytuacji, w której wierzyciel dysponuje wyłącznie tytułem wykonawczym wystawionym przeciwko dłużnikowi (w tej sytuacji małżonek dłużnika nie jest dłużnikiem ale w takim postępowaniu komornik może przeprowadzić egzekucję z niektórych składników majątku wspólnego[8].

 

Dość wyraźnie kształtuje się w orzecznictwie pogląd, że sytuacja, w której egzekucja jest niedopuszczalna, a nie niecelowa, powoduje brak podstaw do obciążenia wierzyciela opłatą egzekucyjną na podstawie art. 30 ukk, np.:

  1. złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji po otwarciu postępowania sanacyjnego wobec dłużnika[9];
  2. wszczęcie postępowania egzekucyjnego po śmierci dłużnika (sądy wskazują na brak możliwości ustalenia przez wierzyciela, po uzyskaniu tytułu wykonawczego, czy dłużnik w dacie złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji żyje czy nie)[10].

 

Miarkowanie opłaty

Zarówno dłużnik jak i wierzyciel obciążony opłatą na podstawie art. 29 albo art. 30 ukk może złożyć wniosek o obniżenie opłaty egzekucyjnej, jeżeli przemawiają za tym szczególne okoliczności odnoszące się do nakładu pracy komornika lub sytuacji majątkowej oraz wysokości dochodów wnioskodawcy. Opłata może zostać obniżona maksymalnie do 1/3 należnej opłaty egzekucyjnej ale nie może być niższa niż 200 zł.

Wniosek o obniżenie opłaty egzekucyjnej wnosi się w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o pobraniu lub ustaleniu opłaty. Wniosek ten nie podlega opłacie sądowej.

Egzekucja w sprawach własności intelektualnej sprawia wiele kłopotów nie tylko dłużnikom, czy wierzycielom, ale także samym komornikom. Poza trudnościami w skutecznej egzekucji świadczeń pieniężnych, w sprawach IP często mamy do czynienia z egzekucją świadczeń niepieniężnych. Zaś niektóre czynności komornika mogą mieć daleko idące skutki dla dłużnika. Stąd ważne jest aby także wierzyciele mieli świadomość obciążenia ich kosztami egzekucyjnymi.

Jeśli potrzebujesz pomocy w zakresie egzekucji z praw IP, skontaktuj się z nami. 

Photo by Towfiqu barbhuiya on Unsplash

 

[1] ustawa z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 210 z późn. zm.)
[2] ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.)
[3] Por. uzasadnienie projektu ustawy o kosztach komorniczych, VIII kadencja, druk sejm. nr 1581.
[4] Uzasadnienie uchwały SN z 8.03.2013 r., III CZP 109/12, OSNC 2013/10, poz. 115.
[5] Por. uchwała SN z 27.11.1986 r., III CZP 40/86, OSNC 1987/5–6, poz. 71; postanowienie SN z 9.09.1987 r., III CRN 233/87, OSNC 1989/10, poz. 161; uchwała SN z 19.07.1996 r., III CZP 80/96, OSNC 1996/11, poz. 148; uchwała SN z 8.03.2013 r., III CZP 109/12, OSNC 2013/10, poz. 115.
[6] Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 8.03.2013 r., III CZP 109/12.
[7] M. Uliasz [w:] R. Fronczek, W. Grajdura, M. Uliasz, Komentarz do ustawy o kosztach komorniczych [w:] Ustawa o komornikach sądowych. Ustawa o kosztach komorniczych. Kodeks Etyki Zawodowej Komornika Sądowego. Komentarz, Warszawa 2020, art. 30.
[8] Ibidem.
[9] Postanowienie Sądu Rejonowego Poznań-Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu z dnia 27 listopada 2020 r., II Co 767/20
[10] Postanowienie Sądu Rejonowego Poznań-Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu z dnia 21 stycznia 2020 r., II Co 4543/19, Postanowienie Sądu Rejonowego w Sierpcu z dnia 23 września 2019 r., I Co 508/19, Postanowienie Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 21 czerwca 2019 r., II Cz 421/19, Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2010 r., III CZP 93/10.

Coraz częściej, wobec trudności napotykanych przy próbie zaspokojenia się wierzyciela ze standardowych składników majątku dłużnika, takich jak: środki zgromadzone na rachunkach bankowych, nieruchomości, czy wynagrodzenie uzyskiwanie z tytułu wykonywanej pracy, a także z wierzytelności pieniężnych przysługujących dłużnikowi z tytułu zwrotu lub nadpłaty podatku, wierzyciele zmuszeni są do poszukiwania nietypowych sposobów odzyskania należnych im środków finansowych. Dla nas szczególnie interesująca jest egzekucja z praw własności intelektualnej (z praw autorskich czy praw własności przemysłowej). Egzekucja może dotyczyć należności cywilnoprawnych jak i administracyjnych.

“Executio” znaczy “wykonanie”

Łaciński wyraz „exsecutio” oznacza „wykonanie”, z jednej strony kary, z drugiej przymusowe ściągnięcie należności. W języku prawniczym oznacza zarówno postępowanie jak i środki przymusu stosowane przez organy egzekucyjne (komornika w egzekucji cywilnej a organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego w egzekucji administracyjnej) stosowne w celu doprowadzenia do wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków, tak wobec wierzycieli cywilnych jak i wobec państwa i samorządu terytorialnego. Oba rodzaje egzekucji stosuje się np. wówczas, gdy dłużnik zalega z zapłatą i nie można uzyskać wykonania tej zapłaty  dobrowolnie przez niego.

Egzekucja należności cywilnoprawnych

 

Wniosek egzekucyjny. Tryb

Zgodnie z art. 796 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (kpc)[1] egzekucję wszczyna wierzyciel, składając wniosek do komornika właściwego według siedziby lub miejsca zamieszkania dłużnika. We wniosku o wszczęcie egzekucji wskazuje się świadczenie, które ma być spełnione. Do wniosku należy dołączyć tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym najczęściej jest orzeczenie sądu nakazujące zapłatę określonej kwoty przez dłużnika (pozwanego) na rzecz wierzyciela (powoda) opatrzone klauzulą wykonalności. Co do zasady tytuł wykonawczy stanowi podstawę do prowadzenia egzekucji o całe objęte nim roszczenie i ze wszystkich części majątku dłużnika.

W zależności od sposobu egzekucji przewidziane są różne tryby egzekucji uregulowane w kodeksie postępowania cywilnego. W przypadku praw własności intelektualnej egzekucja będzie prowadzona na podstawie przepisów uregulowanych w dziale IVa kpc dotyczącym egzekucji z innych praw majątkowych.

Ustalenie. Wyjawienie majątku

Najczęściej wierzyciel nie ma wiedzy o majątku dłużnika. Wobec tego zgodnie z art. 801 kpc komornik z urzędu ustala majątek dłużnika w zakresie znanym mu z innych prowadzonych postępowań albo na podstawie publicznie dostępnych źródeł informacji albo rejestrów, do których ma dostęp drogą elektroniczną, a także wzywa dłużnika do złożenia wykazu majątku.

Zajęcie prawa

Zgodnie z art. 910 kpc do egzekucji z praw majątkowych komornik przystąpi przez zajęcie prawa. W tym celu komornik m.in. zawiadomi dłużnika, że nie wolno mu rozporządzać, obciążać ani realizować zajętego prawa, jak również nie wolno mu pobierać żadnego świadczenia przysługującego z zajętego prawa. Prawo jest zajęte z chwilą doręczenia zawiadomienia o zajęciu prawa.

Na podstawie art. 9102 kpc z mocy zajęcia wierzyciel może wykonywać wszelkie uprawnienia majątkowe dłużnika wynikające z zajętego prawa, które są niezbędne do zaspokojenia wierzyciela w drodze egzekucji, może również podejmować wszelkie działania, które są niezbędne do zachowania prawa. Zajęcie prawa obejmuje również wszelkie wierzytelności i roszczenia przysługujące dłużnikowi z tytułu zajętego prawa, nawet jeżeli powstały po zajęciu. Jeżeli z zajętego prawa wynika wymagalne roszczenie, komornik wezwie dłużnika zajętej wierzytelności, aby spełnił świadczenie wierzycielowi lub komornikowi.

Zaspokojenie wierzyciela

Zaspokojenie wierzyciela z zajętego prawa następuje:

  1. z dochodu, jeżeli zajęte prawo przynosi dochód, albo
  2. z realizacji prawa, bądź
  3. ze sprzedaży prawa.

Zaspokojenie z dochodu lub realizacji prawa następuje poprzez spełnienie wymagalnego świadczenia przez dłużnika zajętej wierzytelności, czyli np. poprzez uzyskanie kwoty wystarczającej na zaspokojenie wierzyciela z wymagalnej opłaty licencyjnej za korzystanie z utworu, znaku towarowego lub wynalazku. Jeżeli w ten sposób nie dojdzie do zaspokojenia wierzyciela następuje ono w drodze egzekucji przez zarząd przymusowy.

Sprzedaż prawa

Sprzedaż zajętego prawa może nastąpić przez komornika z wolnej ręki po cenie nie niższej niż 75% ceny oszacowania.

Do oszacowania wartości zajętego prawa komornik powołuje biegłego. Wycena biegłego nie jest potrzebna, jeżeli:

  1. strony (czyli wierzyciel i dłużnik) zgodnie ustaliły wartość zajętego prawa albo
  2. w okresie 3 miesięcy przed dokonaniem zajęcia zajęte prawo było oszacowane dla celów obrotu rynkowego lub w drodze umowy ustalono jego wartość dla potrzeb takiego obrotu.

W takich przypadkach przyjmuje się wartość prawa ustaloną przez strony albo we wcześniejszej umowie lub oszacowaniu.

Sprzedaż ta nie może nastąpić wcześniej niż czternastego dnia od oszacowania. Na wniosek dłużnika, za zgodą wierzyciela, sprzedaż może nastąpić bez oszacowania prawa. Sprzedaż za wskazaną przez dłużnika cenę może nastąpić, gdy nie naruszyło to interesów wierzycieli. Dłużnik winien wówczas wskazać cenę minimalną, poniżej której sprzedaż nie może być dokonana. Dłużnik może wskazać osobę nabywcy albo też wskazać kilka osób uprawnionych do nabycia oraz kolejność, w jakiej prawo nabycia będzie im przysługiwało.

Jeżeli sprzedaż nie dojdzie do skutku w terminie jednego tygodnia od dnia, w którym wierzyciel wyraził zgodę na sprzedaż, komornik sprzedaje zajęte prawo w drodze licytacji, chyba że wierzyciel wyrazi zgodę na ponowną sprzedaż z wolnej ręki.

 

Do sprzedaży prawa w drodze licytacji stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży licytacyjnej w egzekucji z ruchomości. Komornik sprzedaje prawo w drodze licytacji publicznej, dokonując uprzednio obwieszczenia o licytacji. W obwieszczeniu o licytacji komornik wskazuje czas, miejsce, przedmiot oraz warunki licytacji, sumę oszacowania i cenę wywołania. Cena wywołania w pierwszym terminie licytacji publicznej wynosi ¾ wartości szacunkowej. Jeżeli licytacja w pierwszym terminie nie dojdzie do skutku, zajęte prawo może być sprzedane w drugim terminie licytacyjnym na żądanie wierzyciela albo wierzyciel może przejąć prawo na własność. Cena wywołania w drugim terminie licytacyjnym wynosi ½ wartości szacunkowej. Sprzedaż licytacyjna, a także przejęcie przez wierzyciela, nie może nastąpić za cenę niższą od ceny wywołania.

Egzekucja z praw autorskich: majątkowych i zależnych oraz z praw pokrewnych wydawców

Omawiające problematykę egzekucji z praw autorskich należy przypomnieć, że prawa autorskie dzielą się na:

Tylko te drugie mogą być przedmiotem egzekucji. Z art. 831 § 1 pkt 3 kpc wynika, iż nie podlegają egzekucji prawa niezbywalne[2]. Do takich praw z całą pewnością możemy zaliczyć autorskie prawa osobiste uregulowane w art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (upapp)[3], czyli prawa chroniące „nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem”. [4]

Autorskie prawa majątkowe mogą stanowić przedmiot egzekucji dlatego, że są prawami zbywalnymi i podlegają dziedziczeniu. Zgodnie z treścią art. 17 upapp w zakres autorskich praw majątkowych wchodzi:

  1. wyłączne prawo do korzystania z utworu,
  2. wyłączne prawo do rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji oraz
  3. prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Oczywiście w toku postępowania egzekucyjnego nie może dojść do skutecznej sprzedaży autorskich praw majątkowych w sytuacji, gdy dłużnik nie był podmiotem uprawnionym z tych praw, a był jedynie podmiotem uprawnionym do korzystania z tych praw – licencjobiorcą[5]. Jeśli jednak dłużnik jest twórcą i nie zbył praw majątkowych, to może liczyć się z zajęciem ich przez komornika. Więcej o wynagrodzeniach twórców możesz przeczytać tutaj.

Szczególna ochrona praw twórcy przed roszczeniami wierzycieli

Jednakże ustawodawca wprowadził pewne ograniczenia w zakresie egzekucji z autorskich praw majątkowych, ustanawiając tym samym szczególną ochronę praw twórcy przed roszczeniami wierzycieli. W art. 18 upapp zostało wskazane, że:

  1. autorskie prawa majątkowe nie podlegają egzekucji, dopóki służą twórcy
  2. nie podlegają egzekucji prawa do wynagrodzenia w postaci:
    • „droit de suite”;
    • za zawodową odsprzedaż rękopisów;
    • opłat ze sprzedaży magnetofonów i innych podobnych urządzeń oraz związanych z nimi czystych nośników;
    • opłat ze sprzedaży urządzeń reprograficznych oraz związanych z nimi czystych nośników;
    • opłat reprograficznych;
    • wpływów z tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach;
    • stosownego wynagrodzenia z tytułu najmu egzemplarzy utworów audiowizualnych i ich publicznego odtwarzania;
    • stosownego wynagrodzenia z tytułu nadawania utworu w telewizji lub poprzez inne środki publicznego udostępniania utworów;
    • stosownego wynagrodzenia z tytułu reprodukowania utworu audiowizualnego na egzemplarzu przeznaczonym do własnego użytku osobistego;
    • wynagrodzenia z tytułu użyczania egzemplarzy utworów wyrażonych słowem, powstałych lub opublikowanych w języku polskim w formie drukowanej, przez biblioteki publiczne przysługujące twórcy utworu, w tym współtwórcy, którego wkład stanowi utwór plastyczny lub fotograficzny oraz tłumaczowi.

Powyższa regulacja dotyczy wyłącznie osoby twórcy i nie ma zastosowania do jego następców prawnych, czyli np. osób, które nabyły utwór, w tym także spadkobierców. Art. 18 upapp ma na celu zagwarantowanie twórcy „możliwości jak najszerszego partycypowania w dochodach, jakie może przynieść eksploatacja dzieła. Gdyby dopuścić do egzekucji z ogółu praw majątkowych, jakie przysługują twórcy do danego utworu, mogłoby dojść do wyłączenia po stronie twórcy możliwości czerpania dochodów z siły zarobkowej tkwiącej w utworze”[6]. Dodatkowo należy podkreślić, że egzekucja praw autorskich majątkowych może łączyć się z pewnymi skutkami w sferze autorskich praw osobistych, a wobec wyłączenia zbywalności tych praw, a tym samym możliwości egzekucji z tych praw, konieczne było zastosowanie ograniczeń w zakresie egzekucji z autorskich praw majątkowych.

Udzielenie licencji przez dłużnika (zarówno niewyłącznej, jak i wyłącznej) nie uniemożliwia stosowania art. 18 upapp.

Natomiast w przypadku przeniesienia autorskich praw majątkowych na czas określony, które potem powrócą do twórcy, albo nabycie tych praw przez twórcę od osoby, na rzecz której poprzednio twórca zbył prawa, ochrona przewidziana w art. 18 ust. 1 upapp również nie przysługuje. Należy pamiętać, że jeżeli doszło do przeniesienia prawa jedynie na określonych polach eksploatacji, to w zakresie pozostałych pól eksploatacji, co do których nie doszło do ich przeniesienia przez twórcę, wyłączenie spod egzekucji nadal będzie przysługiwać twórcy.

Wskazany powyżej zakres wyłączenia spod egzekucji dotyczy także praw zależnych.

Nośnik, na którym utwór został utrwalony

Natomiast powyższe wyłączenia nie dotyczą praw do przedmiotów materialnych, w których ucieleśniony został utwór (corpus mechanicum). Jednakże należy mieć na uwadze, że w pewnych sytuacja egzekucja prowadzona w stosunku do takich przedmiotów może nie mieć znaczenia. Dotyczy to egzemplarzy utworów, co do których nie doszło do wyczerpania prawa. W takiej sytuacji licytacja zajętych przedmiotów materialnych, bez zajęcia części prawa autorskiego umożliwiającego wprowadzenie ich do obrotu, stanowiłaby naruszenie praw autorskich[7].

Wyłączenia spod egzekucji nie dotyczą wymagalnych wierzytelności

Analizując art. 18 upapp należy podkreślić, że wyłączenie spod egzekucji dotyczy wyłącznie wierzytelności jeszcze niewymagalnych, takich jak np. wspominana na początku tego wpisu wierzytelność pieniężna przysługująca dłużnikowi z tytułu zwrotu lub nadpłaty podatku. Wierzytelność jest wymagalna, jeżeli wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik zobowiązany jest to świadczenie spełnić, np. roszczenie o zapłatę opłaty licencyjnej z tytułu korzystania z utworu staje się wymagalne z dniem, do którego należna była zapłata tej opłaty określona w umowie pomiędzy twórcą utworu (autorskouprawnionym) a licencjobiorcą.

Spadkobiercy

Po śmierci twórcy spadkobiercy mogą sprzeciwić się egzekucji z prawa autorskiego do utworu nieopublikowanego, chyba że sprzeciw byłby niezgodny z ujawnioną wolą twórcy co do rozpowszechniania utworu. Sprzeciw, który przysługuje spadkobiorcom twórcy, a o którym mowa w art. 18 ust. 2 upapp, należy podnieść w skardze na czynności komornika (uregulowanej w art. 757 kpc) w terminie jednego tygodnia od dnia dokonania przez komornika zaskarżonej czynności, czyli zajęcia autorskiego prawa majątkowego co do nieopublikowanego utworu. Prawo sprzeciwu ma charakter niezbywalny, tj. przysługuje jedynie spadkobiercom i nie może być przez nich przeniesione na inne podmioty. Do czasu działu spadku, uprawnieni do wyrażenia sprzeciwu są wszyscy spadkobiercy. Po dokonaniu działu spadku, uprawnionym jest ta osoba, której przypadły określone prawa autorskie. Prawo sprzeciwu podlega dalszemu dziedziczeniu za majątkowymi prawami autorskimi[8].

Prawo do wyrażenia sprzeciwu wygasa:

  1. z chwilą opublikowania utworu;
  2. z chwilą przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworu na inną osobę.

Prawo do wyrażenia sprzeciwu nie powstaje, jeżeli sprzeciw byłby niezgodny z ujawnioną wolą twórcy co do rozpowszechniania utworu, albo wygasa z chwilą ujawnienia takiej woli.

Ciężar dowodu, co do wygaśnięcia prawa sprzeciwu, spoczywa na podmiotach, które chcą spowodować jego wygaśnięcie, zgodnie z art. 6 Kodeksu cywilnego.

Egzekucja z praw własności przemysłowej

Z opisanym powyżej sposobem egzekucji z innych praw majątkowych, uregulowanym w kodeksie postępowania cywilnego, będziemy mieć także do czynienia przy prawach własności przemysłowej. Istnieje zamknięty katalog praw własności przemysłowej uregulowanych w ustawie Prawo własności przemysłowej (pwp)[9], do którego należą:

  1. patenty na wynalazki;
  2. dodatkowe prawa ochronne dla produktów leczniczych oraz produktów ochrony roślin;
  3. prawa ochronne na wzory użytkowe;
  4. prawa z rejestracji wzorów przemysłowych;
  5. prawa ochronne na znaki towarowe;
  6. prawa z rejestracji oznaczeń geograficznych;
  7. prawa z rejestracji topografii układów scalonych.

Prawa własności przemysłowej są prawami rejestrowanymi przez właściwy organ, którym w zakresie praw własności przemysłowej udzielanych na terytorium Polski jest Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (UPRP). Stąd konieczne było wprowadzenie art. 9101 kpc stanowiącego, że dokonując zajęcia patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji, komornik przesyła do UPRP wniosek o wpis z informacją o zajęciu prawa do właściwego rejestru.

Zgodnie z art. 228 ust. 3 i 4 pwp rejestry, które prowadzi UPRP dla praw własności przemysłowej[10], są jawne i korzystają z domniemania ich prawdziwości i znajomości. Zatem wpis do rejestru ma istotne znaczenie dla zastosowania art. 910 § 4 kpc, czyli powstania skutku zajęcia z chwilą powzięcia wiadomości o wszczęciu egzekucji.

Odmiennie niż w upapp, ani pwp ani kpc nie przewidują wyłączeń spod egzekucji jakichkolwiek wynagrodzeń z praw własności przemysłowej.

Co ważne: na gruncie pwp również mamy odczynienia z prawami osobistym twórców (wynalazków, wzorów użytkowych i wzorów przemysłowych), które nie podlegają egzekucji.

Przy przeprowadzaniu egzekucji z praw ochronnych na znaki towarowe należy pamiętać o tym, że pomimo, iż jest są to prawa zbywalne, to przeniesienie prawa ochronnego na znak towarowy bez przeniesienia przedsiębiorstwa może nastąpić tylko wtedy, gdy nie występuje niebezpieczeństwo wprowadzenia odbiorców w błąd co do rzeczywistego pochodzenia towarów[11].

Egzekucja administracyjna

Warto również wskazać, że poza egzekucją prowadzoną na gruncie kpc, czyli pomiędzy podmiotami prywatnymi, istnieje również egzekucja administracja prowadzona na podstawie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (upea)[12], która reguluje egzekucję m.in. podatków, opłat oraz innych należności powstających na rzecz organów administracji publicznej.

Podobnie jak w kodeksie postępowania cywilnego, upea również przewiduje odrębne przepisy w zakresie egzekucji z autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz z praw własności przemysłowej. Są one zamieszczone w art. 96g – 96i upea.

Art. 96g upea wskazuje, że organ egzekucyjny (którym najczęściej jest właściwy naczelnik urzędu skarbowego) dokonuje zajęcia:

  1. autorskiego prawa majątkowego i praw pokrewnych,
  2. patentu,
  3. prawa ochronnego na wzór użytkowy,
  4. prawa z rejestracji wzoru zdobniczego,
  5. prawa z rejestracji znaku towarowego,
  6. prawa do używania znaku towarowego powszechnie znanego niezarejestrowanego,
  7. prawa z rejestracji topografii układu scalonego,
  8. prawa do projektu racjonalizatorskiego

oraz korzyści z tych praw, przez wpisanie ich do protokołu zajęcia.

Ustawodawca w upea nadal posługuje się pojęciem „wzoru zdobniczego”, pomimo iż na gruncie pwp wzory zdobnicze zostały zastąpione wzorami przemysłowymi. Natomiast zgodnie z art. 315 ust. 1 pwp, prawa w zakresie wzorów zdobniczych istniejące w dniu wejścia w życie ustawy pozostają w mocy, a także, zgodnie z 316 ust. 1 pwp, zgłoszenia wzorów zdobniczych dokonane przed dniem wejścia w życie ustawy i nierozpatrzone do tego czasu, uważa się za zgłoszenia wzorów przemysłowych. Brak wskazania wprost w niniejszym katalogu praw z rejestracji wzorów przemysłowych nie wyłącza możliwości dokonywania zajęcia przez organ egzekucyjny w trybie administracyjnym praw z rejestracji wzorów przemysłowych.

Zajęcie jest skuteczne z chwilą podpisania protokołu zajęcia przez poborcę skarbowego (czyli pracownika obsługującego organ egzekucyjny, uprawnionego do dokonywania czynności egzekucyjnych), a także zobowiązanego lub świadków. Natomiast w przypadku praw własności przemysłowej, które są udzielane przez UPRP, zajęcie tych praw może również nastąpić przez przesłanie do UPRP zawiadomienia o zajęciu prawa. Skuteczność zajęcia następuje w momencie doręczenia zawiadomienia. W przypadku podpisania protokołu zajęcia oraz przesłania zawiadomienia do UPRP o zajęciu prawa, zajęcie jest skuteczne z chwilą, w której jedno ze wskazanych zdarzeń nastąpiło wcześniej.

Ustawodawca wskazuje, że zajęcie praw poprzez przesłanie zawiadomienia do UPRP może nastąpić w przypadkach, o których mowa powyżej. Jednakże prawo do projektu racjonalizatorskiego nie podlega rejestracji w UPRP, więc nie jest możliwe dokonanie zajęcia prawa do projektu racjonalizatorskiego w trybie przesłania zawiadomienia do UPRP.

Poborca skarbowy zamieszcza w protokole zajęcia opis zajętych praw i odrębnie względem egzekucji cywilnoprawnej, w której komornik nie jest uprawniony do dokonywania wyceny praw, jeżeli jest to możliwe – wartość szacunkową zajętych praw. Jeżeli oszacowanie przez poborcę skarbowego wartości zajętych praw nie jest możliwe lub zajęcie jest dokonane przez doręczenie UPRP zawiadomienia o zajęciu, organ egzekucyjny zwraca się do biegłego skarbowego o oszacowanie wartości tych praw.

Zobowiązanemu w terminie 7 dni od zajęcia przysługuje prawo do wniesienia zarzutu na oszacowanie do organu egzekucyjnego. W przypadku nieuwzględnienia zarzutu zobowiązanego, organ egzekucyjny zwraca się do biegłego skarbowego o oznaczenie wartości zajętych praw.

 

Zajęciu w egzekucji administracyjnej, podobnie jak przy egzekucji cywilnoprawnej, nie podlega:

  1. autorskie prawo majątkowe służące twórcy za jego życia, z wyjątkiem wymagalnych wierzytelności;
  2. prawo do utworu nieopublikowanego, jeżeli spadkobiercy sprzeciwiają się egzekucji z tego prawa i sprzeciw ten jest zgodny z ujawnioną wolą twórcy nierozpowszechniania utworu.

Natomiast ustawodawca wskazał również, że zajęciu nie podlegają patenty i prawa ochronne na wzory użytkowe o charakterze tajnym. Ustawa Prawo własności przemysłowej przewiduje instytucję „wynalazków tajnych” i „wzorów użytkowych tajnych”, ale na takie dobra intelektualne nie udziela się patentów ani praw ochronnych. Zgodnie z art. 58 pwp zgłoszenia wynalazku tajnego w UPRP można dokonać tylko w celu zastrzeżenia pierwszeństwa do uzyskania patentu. W okresie, w jakim zgłoszony wynalazek pozostaje tajny, UPRP nie rozpatruje tego zgłoszenia. Jeżeli dojdzie do odtajnienia wynalazku przed upływem 20-letniego okresu od daty zgłoszenia, UPRP wznawia postępowanie o udzielenie patentu.

 

Organ egzekucyjny niezwłocznie po dokonaniu zajęcia:

  1. doręcza zobowiązanemu protokół zajęcia;
  2. doręcza odpis tytułu wykonawczego, jeżeli uprzednio nie został on zobowiązanemu doręczony;
  3. zawiadamia zobowiązanego, że nie wolno mu rozporządzać zajętymi prawami;
  4. przesyła do UPRP wniosek o dokonanie we właściwym rejestrze wpisu o zajęciu prawa, jeżeli przedmiotem zajęcia są prawa objęte tymi rejestrami.

Jeśli jesteś dłużnikiem – twórcą, autorem, artystą, innowatorem, wynalazcą – pamiętaj o włączeniach spod egzekucji. W przypadku zbyt daleko prowadzonej egzekucji, możesz składać powództwo przeciwegzekucyjne. 
Gdy jesteś wierzycielem i prowadzisz egzekucję z majątku twórcy, autora, artysty, innowatora, wynalazcy – pamiętaj, że prawa własności intelektualnej mogą być przedmiotem egzekucji. Ograniczenia są przewidziane tylko w stosunku do niektórych praw majątkowych i wszystkich osobistych. 

Jeśli potrzebujesz pomocy w zakresie egzekucji z praw IP, skontaktuj się z nami. 

Photo by Towfiqu barbhuiya on Unsplash
[1] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.)
[2] chyba że możność ich zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu
[3] ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1062)
[4] Autorskie prawa osobiste obejmują w szczególności prawa do: autorstwa utworu; oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
[5] T. Targosz, w: Flisak, Komentarz PrAut, 2015, art. 18, pkt 10; E. Traple,w: Barta, Markiewicz, Komentarz PrAut, 2011, s. 192–193).
[6] E. Traple, w: Barta, Markiewicz, Komentarz PrAut, 2001, s. 218.
[7] Ibidem, s. 194.
[8] A. Michalak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, art. 18, Warszawa 2019.
[9] w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 324)
[10] są to następujące rejestry: rejestr patentowy, wyodrębnioną część rejestru patentowego obejmującą wpisy patentów europejskich, rejestr dodatkowych praw ochronnych, rejestr wzorów użytkowych, rejestr wzorów przemysłowych, rejestr znaków towarowych, rejestr oznaczeń geograficznych, rejestr topografii układów scalonych.
[11] zob. wyr. TK z 21.3.2001 r., K 24/00, OTK 2001, Nr 3, poz. 51.
[12] ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1427 z późn. zm.)

Pandemia koronawirusa SARS-CoV-2 w znaczący sposób wpłynęła na nasze funkcjonowanie na wielu płaszczyznach. Także  na prowadzenie postępowań przez sądy i organy administracji publicznej. Z jednej strony, potrzeba ograniczenia transmisji wirusa przyśpieszyła cyfryzację, w tym przeprowadzanie posiedzeń jawnych z wykorzystywaniem środków komunikacji na odległość, czyli tzw. rozprawy online. Z drugiej strony, ciężki przebieg choroby i skala zjawiska wymusiły wprowadzenie nowych regulacji prawnych i nowe interpretacje przepisów wobec wystąpienia tak wyjątkowej sytuacji.

Jedną z instytucji przewidzianych w prawie, która ma szczególne znaczenie w związku z wirusem COVID, jest przywrócenie terminu do dokonania czynności prawnej. Instytucja ta występuje na gruncie różnych reżimów prawnych, zarówno w prawie karnym – art. 126 kodeku postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 534 z późn. zm.), prawie cywilnym – art. 168 kodeksu postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.), a także administracyjnym, w postępowaniu prowadzonym przez organ – art. 58 kodeksu postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 735 z późn. zm.) oraz sądowo-administracyjnym – art. 86 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325 z późn. zm., dalej: kpa).

W tym wpisie skupimy się na omówieniu instytucji przywrócenia terminu z uwagi na COVID w postępowaniach administracyjnych. 

Uchybienie terminu, a przepisy kpa

Zgodnie z art. 58 kpa w razie uchybienia terminowi należy przywrócić termin na prośbę zainteresowanego, jeżeli uprawdopodobni, że uchybienie nastąpiło bez jego winy. „Uchybienie terminowi” to po prostu niedotrzymanie wyznaczonego terminu przez osobę, której ten termin został wyznaczony.

Wniosek o przywrócenie terminu należy wnieść w ciągu siedmiu dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminowi. Jednocześnie z wniesieniem prośby należy dopełnić czynności, dla której określony był termin (np. wnieść opłatę, której nie zapłacono w terminie). 

Zainteresowanym, czyli uprawnionym do złożenia wniosku o przywrócenie terminu, jest osoba uczestnicząca w postępowaniu administracyjnym, uprawniona bądź zobowiązana do dokonania czynności procesowej.

Organ administracji publicznej jest obowiązany przywrócić termin przy łącznym spełnieniu wskazanych poniżej czterech przesłanek, tj.:

  1. uchybienie terminowi nastąpiło bez winy zainteresowanego;
  2. brak winy zostanie uprawdopodobniony;
  3. zainteresowany złożył wniosek o przywrócenie terminu w ciągu 7 dni od ustania przyczyny uchybienia terminowi;
  4. zainteresowany dopełnił czynności, dla której określony był termin, jednocześnie ze złożeniem wniosku o przywrócenie terminu.

Uprawdopodobnienie braku winy w uchybieniu terminowi 

W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że brak winy w uchybieniu terminowi do dokonania czynności może być spowodowany:

  1. obłożną chorobą uniemożliwiającą stronie wniesienie odwołania[1];
  2. niedoręczeniem stronie zapadłej decyzji[2];
  3. nieprawidłowym doręczeniem pisma[3].

Natomiast za niespełniające warunku braku winy w uchybieniu terminowi do dokonania czynności uznaje się m.in.:

  1. nieznajomość prawa[4];
  2. istnienie choćby winy nieumyślnej, niedbalstwa po stronie zobowiązanego do dokonania czynności[5]; 
  3. oczekiwanie na poradę radcy prawnego[6];
  4. choroba wymagająca leżenia – nie uzasadnia ona sama przez się braku zawinienia i przywrócenia terminu dokonania czynności procesowej, o ile osoba uprawniona do dokonania tej czynności mogła skorzystać z pomocy osób trzecich[7].

Uprawdopodobnienie oznacza brak konieczności udowodnienia. Uprawdopodobnienie tym różni się od udowodnienia, że wystarcza stworzenie w świadomości organu mniejszego lub większego stopnia przekonania o prawdopodobieństwie jakiegoś faktu, a przekonanie organu o istnieniu danego faktu nie jest konieczne. Zainteresowany nie musi udowadniać swoich twierdzeń – wystarczy, jeżeli je uprawdopodobni. W tym celu może posłużyć się wszelkimi środkami, które nie dają pewności, lecz jedynie prawdopodobieństwo prawdziwości jego twierdzeń.

Zainteresowany ma obowiązek uprawdopodobnić, że mimo zachowania należytej staranności nie mógł dokonać czynności w określonym terminie z powodu istnienia przeszkody od niego niezależnej, trudnej w danych warunkach do przezwyciężenia.

Termin od ustania przyczyny uchybienia

Wniosek o przywrócenie terminie zgodnie z art. 59 kpa należy wnieść do właściwego w sprawie organu administracji publicznej. Rozstrzygnięcie w sprawie przywrócenia terminy zapada w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie. Natomiast, o przywróceniu terminu do wniesienia odwołania lub zażalenia postanawia ostatecznie organ właściwy do rozpatrzenia odwołania lub zażalenia.

Ustanie przyczyny uchybienia terminowi to ustanie przeszkody niemożliwej do przezwyciężenia przez zainteresowanego. Ocena, czy strona dochowała terminu na wniesienie wniosku o przywrócenie terminu, należy do organu administracji publicznej, który może odmówić przywrócenia terminu z powodu spóźnienia wniosku[8].

Zgodnie z art. 58 § 3 kpa przywrócenie terminu do złożenia wniosku o przywrócenie terminu jest niedopuszczalne.

Przywrócenie terminu a COVID-19

Wobec trwania już ponad 1,5 roku pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 pojawiło się dość liczne orzecznictwo sądów administracyjnych rozstrzygające, czy przyczyny związane z COVID mogą wypełniać przesłankę braku winy w uchybieniu terminowi do dokonania czynność procesowej. Tytułem przykładu można wskazać następujące:

Ustawa „covidowa”

Ponadto, omawiając instytucję przywrócenia terminu w trakcie trwania stanu epidemii obowiązującego od 20 marca 2020 r. do odwołania ogłoszonego Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 20 marca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 491), należy wspomnieć o ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1842 z późn. zm.) (ustawa covidowa). 

Zgodnie z art. 15zzzzzn2 ustawy covidowej, w przypadku stwierdzenia uchybienia przez stronę w okresie obowiązywania stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 przewidzianych przepisami prawa administracyjnego terminom:

  1. od zachowania których jest uzależnione udzielenie ochrony prawnej przed organem administracji publicznej;
  2. do dokonania przez stronę czynności kształtujących jej prawa i obowiązki;
  3. przedawnienia;
  4. których niezachowanie powoduje wygaśnięcie lub zmianę praw rzeczowych oraz roszczeń i wierzytelności, a także popadnięcie w opóźnienie;
  5. zawitych, z niezachowaniem których ustawa wiąże ujemne skutki dla strony;
  6. do dokonania przez podmioty lub jednostki organizacyjne podlegające wpisowi do właściwego rejestru czynności, które powodują obowiązek zgłoszenia do tego rejestru, a także terminów na wykonanie przez te podmioty obowiązków wynikających z przepisów o ich ustroju

– organ administracji publicznej zawiadamia stronę o uchybieniu terminu.

W zawiadomieniu tym organ administracji publicznej wyznacza stronie termin 30 dni na złożenie wniosku o przywrócenie terminu. Natomiast w przypadku, o którym mowa w art. 58 § 2 kpa, prośbę o przywrócenie terminu należy wnieść w terminie 30 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. Tym samym dotychczasowy termin został wydłużony do 30 dni. 

„Od przewidzianego w tym przepisie obowiązku nie przewidziano żadnych wyjątków. Oznacza to, że w każdym przypadku niezachowania przez stronę terminów przewidzianych przepisami prawa administracyjnego, od zachowania których jest uzależnione udzielenie ochrony prawnej przed organem administracji publicznej, w okresie stanu epidemii, organ powinien zastosować się do treści tego przepisu i wynikającego z niego obowiązku zawiadomienia.” – podkreślił Sąd Administracyjny w Rzeszowie[14].

Oznacza to, że na organ nałożony jest obowiązek poinformowania strony o treści przepisu ustawy covidowej, w tym o możliwości złożenia wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania oraz rozpatrzenia wniosku złożonego w terminie 30 dni od daty takiego zawiadomienia. Z brzmienia tego przepisu wynika, że stanowi on szczególny tryb przywrócenia terminu, który jest dodatkową ochroną prawną dla stron w postępowaniu administracyjnym w przypadku niedochowania przez nie terminów przewidzianych przepisami prawa administracyjnego, zastrzeżoną dla terminów uchybionych w czasie trwania epidemii. Brak wystosowania do strony takiego zawiadomienia ma wpływ na wynik sprawy, co stanowi podstawę do uchylenia wydanego orzeczenia[15].

Istnienie stanu epidemii i sam fakt istnienia ryzyka zachorowania na COVID-19

Jednakże sądy wskazują, że istnienie stanu epidemii i sam fakt istnienia ryzyka zachorowania na COVID-19 nie może stanowić przyczyny braku winy w uchybieniu terminowi. Dla przykładu można wskazać dwa orzeczenia:

Wstrzymanie wykonania decyzji

Omawiając instytucję przywrócenia terminu należy podkreślić, że zgodnie z art. 60 kpa przed rozpatrzeniem prośby o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania lub zażalenia organ administracji publicznej na żądanie strony może wstrzymać wykonanie decyzji lub postanowienia. Oznacza to, że wydana decyzja lub postanowienie po upływie terminu do wniesienia odwołania lub zażalenia stają się ostateczne i mogą być przymusowo wykonane. Wniesienie odwołania wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu nie prowadzi do automatycznego wstrzymania wykonania decyzji lub postanowienia na podstawie art. 130 § 2 kpa. Komentowany art. 60 kpa został wprowadzony w celu ochrony strony postępowania przed ujemnymi skutkami wykonania decyzji lub postanowienia. Ustawodawca przyznał organowi administracji prawo do wstrzymania wykonania decyzji lub postanowienia przy czym nie zostały wskazane przesłanki uzasadniające wstrzymanie wykonania decyzji lub postanowienia, co oznacza, że organ administracji powinien kierować się zasadami ogólnymi uwzględniania słusznego interesu obywateli (art. 7 kpa) oraz prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie uczestników postępowania do władzy publicznej (art. 8 kpa)[18].

Dotychczas w literaturze i orzecznictwie wskazywano, że choroba co do zasady nie może być kwalifikowana jako siła wyższa i okoliczność stanowiąca brak winy, jednakże dotyczyło to chorób jednostki lub niewielkiej grupy osób, które nie zagrażały całemu społeczeństwu i zdrowiu publicznemu. Natomiast w przypadku epidemii COVID-19, która stanowi nowe, nieprzewidywalne zjawisko i w przypadku której do tej pory nie została opracowana właściwa terapia ratująca życie chorych, należy uznać, że stanowi ona rodzaj siły wyższej[13]. Potwierdza to także definicja zawarta w art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1845 z późn. zm.) stanowiąca, że epidemia to wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących.

Jeśli w Twoim przypadku niedotrzymanie terminu w sprawach administracyjnych spowodowane było ciężkim przebiegiem COVID-19 i chciałbyś wnioskować o przywrócenie terminu, to możesz skorzystać z naszego gotowego wzoru wniosku o przywrócenie terminu. Zapraszamy!

Photo by L N on Unsplash
[1] E. Iserzon, J. Starościak, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz (teksty, wzory i formularze), Warszawa 1970, s. 138.
[2] Ibidem, s. 139–140.
[3] Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4.07.2012 r., II GSK 688/11, LEX nr 1217417.
[4] Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 29.08.1997 r., III SA 101/96, LEX nr 30857.
[5] Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z 22.05.1997 r., SA/Sz 630/96, LEX nr 30784.
[6] Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Lublinie z 26.11.1997 r., I SA/Lu 1219/96, LEX nr 31857.
[7] Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 31.01.2012 r., II OSK 2175/10, LEX nr 1138097.
[8] A. Wróbel [w:] M. Jaśkowska, M. Wilbrandt-Gotowicz, A. Wróbel, Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego, LEX/el. 2021, art. 58.
[9] Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 22 grudnia 2020 r. II SA/Go 648/20.
[10] Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 28 czerwca 2021 r. II SA/Po 344/21.
[11] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 19 stycznia 2021 r. I SA/Gl 1287/20.
[12] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 20.04.2021 r., II SA/Gd 850/20, LEX nr 3165314.
[13] A. Partyk, Epidemia (COVID-19) a tok postępowań cywilnych i sądowoadministracyjnych, PPP 2020, nr 5, s. 42-52.
[14] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 14.09.2021 r., II SA/Rz 923/21, LEX nr 3244116.
[15] Wyrok Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie z 5.10.2021 r., II SA/Rz 1032/21, LEX nr 3246297.
[16] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 11 marca 2021 r. III SA/Gd 883/20.
[17] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 17 września 2021 r. II SA/Gl 487/21.
[18] P. M. Przybysz [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2021, art. 60.

Jesteś dumny/a z produktów, które powstają w Twoim regionie? Mają szczególne właściwości czy cechy, których nie znajdziemy w produktach z innych miejscowości? 21 października 2021 r., odbyło się webinarium “Ochrona własności intelektualnej na wyciągnięcie ręki!” cz. II, które Urząd Patentowy RP zorganizował wraz z Ogólnopolskim Stowarzyszeniem Gospodyń Wiejskich. Jednym z prelegentów był ekspert ze Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), który zaprezentował praktyczne korzyści płynące z ochrony oznaczeń geograficznych produktów regionalnych. Wydaje się, że faktycznie ochrona produktów z Twoich okolic jest na wyciagnięcie ręki, tylko trzeba wiedzieć po co sięgnąć ???? Jeśli produkty te są wykonywane ręcznie, nasz wpis powinien zainteresować Cię.

Zgodnie ze Słownikiem języka polskiego PWN rękodzieło to przedmiot wykonany ręcznie albo zbiór takich przedmiotów[1]. Z naszej perspektywy, rękodzieło może stanowić

To właśnie to ostania możliwość ochrony rękodzieła jako kwalifikowanych, chronionych oznaczeń geograficznych była przedmiotem webinarium.

Oznaczeniem geograficznym, w rozumieniu pwp, są oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru. Oznaczenia te wskazują zatem na związek produktu z danym krajem, regionem lub miejscowością, słynącymi z określonych warunków naturalnych danego regionu bądź z tradycji wytwarzania danego produktu.

Nabywcy mają pewność (albo powinni mieć kupując produkty odpowiednio oznaczone), że kupowany produkt ma określoną jakość czy charakterystyczne cechy za które płacą zwykle wyższą cenę. To te właściwości produktu są dla kupującego głównym czynnikiem podczas zakupu. Zatem oznaczenia geograficzne dają ochronę kupującemu jak i producentowi przed nieuczciwymi praktykami handlowymi polegającymi na oznaczaniu towarów znakami wprowadzającymi odbiorców w błąd co do pochodzenia, rodzaju czy jakości towaru.

Zgodnie z przepisami pwp oznaczeniami geograficznymi są[4]:

Czyli, oznaczeniem geograficznymi mogą być:

1) nazwy regionalne (towary zawdzięczają swoje właściwości oddziaływaniu środowiska geograficznego, przez co rozumie się łącznie czynnik naturalny i ludzki) służą do wyróżniania towarów, które:

a) pochodzą z określonego terenu oraz

b) posiadają szczególne właściwości, które wyłącznie lub w przeważającej mierze zawdzięczają oddziaływaniu środowiska geograficznego obejmującego łącznie czynniki naturalne oraz ludzkie – których wytworzenie lub przetworzenie następuje na tym terenie;

2) oznaczenia pochodzenia (szczególne walory produktów przypisywane są miejscu pochodzenia – brak jest w tym przypadku czynnika ludzkiego) służą do wyróżniania towarów:
a) pochodzących z określonego terenu oraz
b) posiadających pewne szczególne właściwości albo inne cechy szczególne przypisywane pochodzeniu geograficznemu, czyli terenowi, gdzie zostały one wytworzone lub przetworzone.

Oznaczenie geograficzne to także oznaczenie, gdy:

Prawo z rejestracji oznaczenia geograficznego jest, jak wszystkie prawa własności przemysłowej, prawem terytorialnym. Oznacza to, że możliwe jest ubieganie się o ochronę:

  1. jedynie na terytorium danego kraju, np. w Polsce na postawie przepisów pwp składając odpowiedni wniosek do Urzędu Patentowego RP;
  2. na terytorium całej Unii Europejskiej (uzyskując ochronę w całej UE) w ramach poniższych regulacji:
    • rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych,
    • rozporządzenia delegowanym Komisji (UE) nr 664/2014 z dnia 18 grudnia 2013 r. uzupełniającym rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 w odniesieniu do ustanowienia symboli unijnych dotyczących chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności oraz w odniesieniu do niektórych zasad dotyczących pochodzenia paszy i surowców, niektórych przepisów proceduralnych i niektórych dodatkowych przepisów przejściowych (Dz. Urz. UE L 179 z 19.6.2014, str. 17),
    • rozporządzenia wykonawczym Komisji (UE) nr 668/2014 z dnia 13 czerwca 2014 r. ustanawiającym zasady stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 179 z 19.6.2014, str. 36).
  3. na terytorium aż 55 krajów w ramach oferowanej przez WIPO ochrony oznaczenia geograficznego w ramach systemu lizbońskiego.

Ten ostatni sposób ochrony jest regulowany Aktem genewskim Porozumienia lizbońskiego w sprawie nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych[5] i wymaga jedynie złożenia jednego wniosku do WIPO zapewniając sobie ochronę we wszystkich państwach, które przystąpiły do porozumienia lizbońskiego – pełna lista dostępna jest tu. Zaletą tej procedury jest prowadzenie jednego postępowania, w jednym języku i dokonanie jednego zestawu opłat. System lizboński może być wykorzystywany do ochrony oznaczeń geograficznych dla każdego rodzaju produktów, takich jak produkty rolne i spożywcze, naturalne, rzemieślnicze, a nawet przemysłowe.

Dla przykładu w bazie oznaczeń geograficznych WIPO – LISBON EXPRESS DATABASE dostępnej tu, można znaleźć rejestracje na:

  1. ceramikę bułgarską – „TROJANSKA KERAMIKA” o numerze 651,
  2. czeską biżuterię – „JABLONECKÁ BIŽUTERIE / BIJOUTERIE DE JABLONEC, BIJOUTERIE DE GABLONZ, BIJOUX DE JABLONEC/GABLONZ / BISUTERIA DE JABLONEC/GABLONZ, JOYAS DE JABLONEC/GABLONZ / JABLONEC-BIJOUTERIE, GABLONZER SCHMUCK, GABLONZER SCHMUCKWARE / JABLONEC JEWELLERY, GABLONZ JEWELLERY” o numerze 65, czy
  3. bursztyn meksykański – „AMBAR DE CHIAPAS” o numerze 842.

System lizboński jasno określa minimalny poziom ochrony, jaki należy zapewnić zarejestrowanym na szczeblu międzynarodowym. Twoje oznaczenie będzie chronione przed imitacją, nawet jeśli podane jest prawdziwe pochodzenie produktu lub jeśli oznaczenie geograficzne jest używane w formie przetłumaczonej lub towarzyszą mu określenia takie jak “rodzaj”, “typ”, “marka”, “imitacja” i tym podobne. 

Jeśli zatem zależy Ci na rozwoju lokalnej społeczności, która słynie z produktów rękodzieła  czy innych wytwarzanych w danym regionie – sięgnij po ten rodzaj ochrony. Przykłady z innych państw wskazują, że przychody mieszkańców znacznie pomnożyły się od momentu przyjęcia tego typu ochrony (przykładem może być Pieprz Kampot w Kambodży gdzie średnia wypłata z kwoty $35 zwiększyła się do  $100 cena ziemi zwiększyła wartość z $1,500 za hektar do $15,000 za hektar a produkcja powiększyła wydajność z ok. 3 ton do ok. 25 ton)[6]. Ważne jest to, że ochrona oznaczeń geograficznych jest nieograniczona w czasie i biegnie od daty wpisu do rejestru. Dodatkowo na ochronę możesz powołać się niezależnie od ryzyka konfuzji, czyli nie musisz wykazywać, że posługiwanie się przez nieuprawnionego wprowadza w błąd.

Jeżeli zajmujesz się wytwarzaniem regionalnych wyrobów, warto zadbać o ich ochronę przy wykorzystaniu różnych reżimów prawnych. Skontaktuj się z nami, a pomożemy Ci w wyborze optymalnych sposobów ochrony

Chcesz wiedzieć więcej o własności przemysłowej? Teraz specjalna okazja! E-book Własność przemysłowa w pytaniach i odpowiedziach 25% taniej. 

Photo by Amir Hosseini on Unsplash
[1] https://sjp.pwn.pl/sjp/;2515377
[2] E. Nowińska [w:] K. Szczepanowska-Kozłowska, E. Nowińska, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2018, art. 8. https://sip.lex.pl/#/commentary/587750753/548193/nowinska-ewa-szczepanowska-kozlowska-krystyna-ustawa-o-zwalczaniu-nieuczciwej-konkurencji-komentarz?pit=2021-10-26&cm=URELATIONS (dostęp: 2021-10-21 18:12)
[3] Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 324).
[4] H. Fedorowicz [w:] Prawo własności przemysłowej. Komentarz, red. M. Kondrat, Warszawa 2021, art. 174. https://sip.lex.pl/#/commentary/587849876/647316/kondrat-mariusz-red-prawo-wlasnosci-przemyslowej-komentarz?pit=2021-10-26&cm=URELATIONS (dostęp: 2021-10-21 18:04)
[5] Decyzja Rady (UE) 2019/1754 z dnia 7 października 2019 r. w sprawie przystąpienia Unii Europejskiej do Aktu genewskiego Porozumienia lizbońskiego w sprawie nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych (Dz. U. UE. L. z 2019 r. Nr 271, str. 12). https://sip.lex.pl/#/act/69235497/2647268/przystapienie-unii-europejskiej-do-aktu-genewskiego-porozumienia-lizbonskiego-w-sprawie-nazw…?keyword=Porozumienie%20Lizbo%C5%84skie%20(1958)%20i%20Akt%20Genewski%20(2015)&cm=STOP (dostęp: 2021-10-21 18:25)
[6] https://uprp.gov.pl/sites/default/files/inline-files/Ochrona%20oznacze%C5%84%20geograficznych%20-%20Ryszard%20Frelek.pdf
Przy okazji trzeba wspomnieć o porozumieniu madryckim z 14.04.1891 r. dotyczącym zwalczania fałszywych oznaczeń pochodzenia towarów do którego Polska przystąpiła w 1928 r (!)

W poprzednim wpisie omawialiśmy bezpieczne korzystanie z najpopularniejszych platform do wideokonferencji. W tym wpisie, zajmiemy się analizą najbardziej powszechnej formy komunikacji online, czy za pośrednictwem email – poczty elektronicznej.

Z technicznego punktu widzenia, usługa email polega na dostarczaniu funkcjonalności serwera poczty elektronicznej oraz umożliwieniu dostępu do poczty elektronicznej przez przeglądarkę internetową, czyli przechowywaniu danych (email), wysyłania danych (email) i odbierania danych (email). Udostępnianie aplikacji pozwalającej obsługiwać pocztę elektroniczną na komputerze lub innym urządzeniu np. program Outlook nie stanowi dostarczania usługi email.

Wybrane usługi

Omawiając bezpieczeństwo korzystania z poczty elektronicznej również posłużymy się przykładami najczęściej wybieranych usług:

  1. Exchange Online w ramach Microsoft 365, oferowanej przedsiębiorcom z Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) przez Microsoft Ireland Operations Limited;
  2. Gmail w ramach Google Wrokspace oferowanej przedsiębiorcom z EOG przez Google Ireland Limited;
  3. iCloud Mail w ramach Apple Business Manager oferowanej przedsiębiorcom z EOG przez Apple Distribution International Ltd. z siedzibą w Irlandii.

Dane przetwarzane w poczcie elektronicznej 

Dane, które są przetwarzane w ramach korespondencji e-mail można podzielić na:

Aspekty prawne

Korzystając z poczty elektronicznej w kontaktach biznesowych z kontrahentami (relacja B2B) jak i klientami indywidualnymi (relacja B2C) zwrócić uwagę na kilka zagadnień:

Rola dostawcy usługi poczty elektronicznej oraz przedsiębiorcy korzystającego z takiej usługi w zakresie przetwarzania danych

Podobnie jak w przypadku wideokonferencji, tak i w zakresie korespondencji e-mail dostawca usługi będzie podmiotem przetwarzającym dane osobowe (art. 4 pkt 8 RODO, art. 28 RODO) powierzone mu przez Ciebie, jako administratora tych danych osobowych (art. 4 pkt 7 RODO).

Mogą zdarzyć się również sytuacja, w której będziesz występował w charakterze podmiotu przetwarzającego np. świadcząc usługi na rzecz danego klienta – przedsiębiorcy i zawierając z nim jako administratorem danych umowę powierzenia przetwarzania danych.

Natomiast w zakresie danych technicznych czy telemetrycznych i podstawowych danych użytkownika, dostawca usługi działa jako administrator tych danych i wykorzystuje je dla celów zarządzania użytkownikami, raportowania finansowego oraz cyberbezpieczeństwa.

W relacji pomiędzy dostawcą usługi, a usługobiorcą korzystającym z poczty elektronicznej, tak jak w przypadku organizowania spotkań online nie dochodzi do współadministrowania danymi osobowymi pomiędzy tymi podmiotami. Mimo wszystko, w tym przypadku należy także przypomnieć wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29 lipca 2019 r. [1]. Trybunał stwierdził, że doszło do współadministrowania danymi pomiędzy Facebookiem a operatorem strony internetowej, na której umieszczono znacznik śledzący Facebook Pixel. Pomimo tego kontrowersyjnego orzeczenia, zdaniem organów ochrony danych, Microsoft i klienci usług Microsoft 365 nie są współadministratorami danych.

Obowiązki formalne

Korzystając z usługi poczty elektronicznej masz następujące obowiązki z zakresu ochrony danych:

Poniżej znajdziesz linki dla umów powierzenia przetwarzania danych osobowych dla usługi:

Z istotnych informacji praktycznych należy zaznaczyć, że w przypadku korzystania z:

W przypadku przetwarzania danych jako podmiot przetwarzający, a nie jako administrator danych dodatkowo pamiętaj o tym, żeby:

  1. w umowie powierzenia przetwarzania powinien umieścić dane swojego dostawcy poczty elektronicznej, ze względu na konieczność akceptacji administratora dla dalszych przetwarzających (Twój dostawca poczty w tym wypadku będzie dalszym przetwarzającym danych osobowych powierzonych Tobie przez administratora). W przypadku zmiany dostawy powinieneś powiadomić administratora o zmianie dalszego przetwarzającego danych. Administrator w zależności od treści umowy was łączącej powinien wyrazić zgodę lub będzie uprawniony do zgłoszenia sprzeciwu (art. 28 ust. 2 RODO);
  2. zweryfikować warunki umowy powierzenia przetwarzania danych osobowych zawartej pomiędzy Tobą jako przetwarzającym dane osobowe a administratorem tych danych a umową pomiędzy Tobą a dostawcą usługi poczty elektronicznej, warunki obu tych umów nie mogą pozostawać ze sobą w sprzeczności (art. 28 ust. 4 RODO).

Obowiązek informacyjny

Przy korzystaniu z poczty elektronicznej powinieneś poinformować osoby z którymi prowadzisz korespondencję mailową, w jaki sposób przetwarzane będą ich dane osobowe (art. 13 RODO). Najkorzystniej będzie zamieścić w stopce maila informację dotyczącą przetwarzania danych osobowych wraz z linkiem do polityki prywatności obowiązującym w Twoim przedsiębiorstwie.

Dodatkowo powinieneś wskazać, że niektóre dane osobowe uczestników będą przekazywane poza EOG, wymagają tego zasady przejrzystości i rzetelności przetwarzania danych (art. 5 ust. 1 lit. a RODO).

W informacji o przetwarzaniu danych wskaż:

dodatkowo poinformuj o:

Eksport danych poza Europejski Obszar Gospodarczy

Wszyscy omawiani dostawcy usługi poczty elektronicznej informują, że w ramach korzystania z usługi może dochodzić do przetwarzania danych poza EOG. Wobec tego należy ustalić, jakie dane są przetwarzane poza EOG i na jakich zasadach zapewniona jest zgodność tego przetwarzania z RODO (art. 44-46 RODO).

Wobec  unieważnienia decyzji Komisji Europejskiej nr 2016/1250 (wydanej na podstawie art. 45 RODO) dotyczącej Tarczy Prywatności UE-US (tzw. privacy shield) przez Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia  16 lipca 2020 r.[2], o czym pisaliśmy tutaj, dostawcy wskazanych usług transferują do USA dane telemetryczne i dane podstawowe użytkowników, na podstawie SCC, czyli standardowych klauzul ochrony danych przyjętych przez Komisję Europejską.

Microsoft i Google są administratorami danych telemetrycznych i danych kontaktowych użytkowników poczty, które są przekazywane poza EOG. W przypadku usługi poczty dostarczanej przez Apple, całość danych jest przekazywana poza EOG. Natomiast wobec wydania nowych klauzul umownych (SCC) istnieje możliwość korzystania z dostawcy poczty, który nie przechowuje danych na obszarze EOG. Jednakże, treść warunków świadczenia usługi poczty elektronicznej oferowane przez Apple nie wskazuje na to że Apple jako dostawa działa w charakterze dalszego przetwarzającego. Google i Microsoft wskazują, że w sytuacji, gdy klient usługi poczty elektornicznej jest podmiotem przetwarzającym dane osobowe wówczas Google i Micorosft jako dostawy usługi działają w charakterze dalszych przetwarzających.

 Poniżej zostały wskazane obowiązujące standardowe klauzule umowne:

Bezpieczeństwo

Regulacje dotyczące bezpieczeństwa przetwarzania danych zawarte są w art. 32 RODO. Zgodnie z powyższą regulacją, administrator (czyli Ty, jako organizator spotkania online) i podmiot przetwarzający (czyli dostawca usługi), uwzględniając stan wiedzy technicznej, koszt wdrażania oraz charakter, zakres, kontekst i cele przetwarzania oraz ryzyko naruszenia praw lub wolności osób fizycznych o różnym prawdopodobieństwie wystąpienia i wadze, wdrażają odpowiednie środki techniczne i organizacyjne, aby zapewnić stopień bezpieczeństwa odpowiadający temu ryzyku, w tym między innymi w stosownym przypadku:

Dokonując oceny, czy stopień bezpieczeństwa jest odpowiedni, uwzględnia się w szczególności ryzyko wiążące się z przetwarzaniem, w szczególności wynikające z:

Wywiązywanie się ze wskazanych obowiązków w zakresie bezpieczeństwa można wykazać między innymi poprzez:

Administrator oraz podmiot przetwarzający podejmują działania w celu zapewnienia, by każda osoba fizyczna działająca z upoważnienia administratora lub podmiotu przetwarzającego, która ma dostęp do danych osobowych, przetwarzała je wyłącznie na polecenie administratora, chyba że wymaga tego od niej prawo Unii lub prawo państwa członkowskiego.

Ustalając, czy usługi poczty elektronicznej oferują poziom bezpieczeństwa odpowiedni do ryzyka ich wykorzystania, można wziąć pod uwagę także wytyczne i normy uznanych organów, instytutów i organizacji, takich jak: NASK, ENISA, ISACA, ISO, wyznaczające aktualne standardy w zakresie bezpieczeństwa informacji oraz wskazujące na zagrożenia.

Jako podstawowe środki bezpieczeństwa w zakresie korzystania z wideokonferencji należy wskazać:

 

W zakresie zachowania poufności informacji kluczowe znaczenie będzie odgrywać szyfrowanie. Stosowane są różne metody szyfrowania danych w trakcie ich przesyłu (encryption in transit) a także w trakcie ich przechowywania (encryption at rest).

 

Email jako usługa świadczona drogą elektroniczną

Zgodnie z art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 344) (uśude) poczta elektroniczna jest usługą świadczoną drogą elektroniczną, czyli bez jednoczesnej obecności stron (na odległość), poprzez przekaz danych na indywidualne żądanie usługobiorcy, przesyłanej i otrzymywanej za pomocą urządzeń do elektronicznego przetwarzania, włącznie z kompresją cyfrową, i przechowywania danych, która jest w całości nadawana, odbierana lub transmitowana za pomocą sieci telekomunikacyjnej w rozumieniu ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne, czyli Internetu.

Natomiast na podstawie art. 3 pkt 2 oraz pkt 6 uśude przepisów uśude nie stosuje się do:

  1. używania poczty elektronicznej lub innego równorzędnego środka komunikacji elektronicznej między osobami fizycznymi, w celach osobistych niezwiązanych z prowadzoną przez te osoby, chociażby ubocznie, działalnością zarobkową lub wykonywanym przez nie zawodem oraz
  2. świadczenia usług drogą elektroniczną, jeżeli odbywa się ono w ramach struktury organizacyjnej usługodawcy, przy czym usługa świadczona drogą elektroniczną służy wyłącznie do kierowania pracą lub procesami gospodarczymi tego podmiotu.

Wobec tego świadcząc usługę np. doradczą za pośrednictwem poczty e-mail jesteś zobowiązany posiadać regulamin takiej usługi zgodnie z art. 8 uśude oraz nieodpłatnie udostępnić usługobiorcy regulamin przed zawarciem umowy o świadczenie takich usług, a także – na jego żądanie – w taki sposób, który umożliwia pozyskanie, odtwarzanie i utrwalanie treści regulaminu za pomocą systemu teleinformatycznego, którym posługuje się usługobiorca.

 Regulamin określa w szczególności:

Regulamin nie jest wymagany w przypadku komunikacji z pracownikami i współpracownikami oraz komunikacji z klientami w przypadku wykonywania umowy, która nie dotyczy usługi świadczonej drogą elektroniczną.

Podsumowując należy stwierdzić że korzystanie z usług poczty elektronicznej w ofertach biznesowych dostawców Microsoft i Google jest zgodne z prawem i uznawane jako bezpieczne w zakresie przetwarzania danych i informacji poufnych. Jednakże nie zwalnia to z czujności nad zmianami w zakresie regulacji dotyczących przetwarzania danych osobowych oraz informacji przekazywanych bezpośrednio przez administrujące wymienionymi narzędziami korporacje w zakresie sposobu przetwarzania przez nich danych.

W przypadku usługi iCloud Apple należy wskazać, że przetwarzanie danych przez Apple nie odbywa się zgodnie z RODO. Apple przechowuje maile poza EOG a dodatkowo nie stosuje jeszcze aktualnie obowiązujących standardowych klauzul umownych.

We wpisie nie analizowano darmowych usług poczty elektronicznej oferowanych przez te podmioty ze względu na to, że  korzystanie z nich  jest odradzane wobec wskazywania wprost przez dostawców, że usługi te nie mają zastosowania do użytku komercyjnego oraz użytkownik udziela dostawcy licencji na korzystanie z treści przesyłanych, przechowywanych, czy wysyłanych przy użyciu usług, a licencja obejmuje możliwość używania automatycznych systemów i algorytmów do analizowania treści użytkownika m.in. pod kątem spamu.

Niniejsza publikacja została również opracowana w oparciu o „Księgę bezpieczeństwa w komunikacji elektronicznej w pracy radcy prawnego. Część II” Krajowej Rady Radców Prawnych dostępną pod linkiem https://kirp.pl/czesc-druga-ksiegi-bezpieczenstwa-juz-dostepna/. Jeśli potrzebujesz pomocy w zakresie bezpieczeństwa danych osobowych, zapraszamy do skorzystania z gotowego pakietu RODO i do kontaktu. 

Photo by Yogas Design on Unsplash
[1] Sygn. C-40/17.
[2] https://lgl-iplaw.pl/2021/10/korzystasz-ze-spotkan-online-sprawdz-czy-odpowiednio-dbasz-o-bezpieczenstwo-podczas-wideokonferencji-oraz-czy-spelniasz-wszystkie-wymagania/#_ftn2
Pracujemy nad wersją mobilną (telefony, tablety). 

Prosimy o przeglądanie strony na komputerach.