Spółki kapitałowe, czyli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, proste spółki akcyjne oraz spółki akcyjne, z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego uzyskują osobowość prawną. Spółka kapitałowa samodzielnie, całym swoim majątkiem odpowiada za swoje zobowiązania. Od momentu uzyskania przez spółkę kapitałową osobowości prawnej wspólnicy lub akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Jest to jedna z podstawowych zasad dotyczących spółek kapitałowych, które jak sama nazwa wskazuje, oparte są na kapitale na nie na substracie osobowym, czyli wspólnikach spółki. Jest to także jedna z przyczyn, dla których spółki kapitałowe są tak często wybieraną formą prowadzenia działalności gospodarczej. Trzeba jednak pamiętać, że odpowiedzialność spółki jako osoby prawnej nie wyłącza odpowiedzialności osób fizycznych, które zajmują się prowadzeniem spraw spółki, czyli zarządzają spółką, kierują nią.

Dla przypomnienia: każda osoba prawna działa przez swoje organy. Organem uprawnionym do prowadzenia spraw spółki kapitałowej oraz reprezentacji spółki kapitałowej jest zarząd[1]. Prawo członka zarządu do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. Prawa członka zarządu do reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich. Zarząd jest powoływany i odwoływany przez zgromadzenie wspólników (w spółkach z o.o.) albo radę nadzorczą (w P.S.A. i S.A.).

We wszystkich typach spółek kapitałowych, członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność wobec spółki za prowadzenie spraw spólki, ale istnieją również przypadki odpowiedzialności członków zarządu wobec osób trzecich, w tym wierzycieli spółki.

W tym wpisie skupimy się na omówieni problematyki odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki w przypadku, gdy egzekucja prowadzona wobec spółki okaże się bezskuteczna.

Poniże ustalenia nie dotyczą spółek osobowych (spółek jawnych, partnerskich, komandytowych, komandytowo – akcyjnych) a także spółek akcyjnych.

zasady odpowiedzialności

Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. została uregulowana m.in. w art. 299 § 1 ustawy –  Kodeks spółek handlowych (ksh). Zgodnie z tym przepisem, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki. Czyli za długi spółki.

Tożsama regulacja została zamieszczona w art. 300132 ksh i dotyczy odpowiedzialności członków zarządu prostej spółki akcyjnej.

Natomiast wobec braku zamieszczenia analogicznej regulacji w przepisach w tytule III, dziale II ksh dotyczącym spółki akcyjnej omówienie odpowiedzialności zarządu na wskazanych zasadach nie będzie dotyczyć spółki akcyjnej, co nie oznacza, że zarząd spółki akcyjnej nie ponosi żadnej odpowiedzialności za zobowiązania spółki w przypadku bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce.

Wspólna odpowiedzialność członków zarządu na podstawie art. 299 ksh jest odpowiedzialnością na zasadzie solidarności. Solidarna odpowiedzialność istnieje pomiędzy członkami zarządu, a nie pomiędzy członkami zarządu a spółką. Spółka nadal jest podmiotem zobowiązanym. Wobec tego, w przypadku zaspokojenia wierzyciela przez członków zarządu następuje wstąpienie w prawa spłaconego wierzyciela (art. 518 § 1 pkt 1 kc).  Natomiast członkom zarządu nie przysługuje prawa żądania zwrotu wysokości uiszczonego roszczenia w związku z tym, że z chwilą wykonania zobowiązania solidarność pomiędzy członkami zarządu ustaje.

osoba odpowiedzialna

Już na etapie ustalenia, kto ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki i jak należy rozumieć sformułowanie „członek zarządu” na gruncie omawianej regulacji pojawia się wiele trudności. Należy przyjąć, że odpowiedzialność na podstawie art. 299 ksh i art. 300132 ksh:

  1. ponoszą osoby faktycznie pełniące funkcje członków zarządu spółki; bez znaczenia jest brak wpisu członka zarządu do KRS albo bezpodstawnego wpisu członka zarządu do KRS (wpis lub wykreślenie członka zarządu z KRS ma charakter deklaratoryjny);
  2. członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność od momentu powołania ich uchwałą wspólników do momentu wygaśnięcia ich mandatu;
  3. nie ponoszą odpowiedzialności osoby, które faktycznie sprawowały zarząd nad sprawami spółki, ale nie zostały powołane do zarządu;
  4. osoby pełniące funkcje członków zarządu ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki powstałe nie tylko w czasie pełnienia przez nich funkcji członka zarządu, lecz również powstałe przed objęciem stanowiska – innymi słowy regulacja z art.  299 ksh i art. 300132 ksh dotyczy wszystkich członków zarządu pełniących funkcje od momentu powstania zobowiązania;
  5. odpowiedzialność ponoszą członkowie zarządu także wtedy, gdy zgłoszony wniosek o ogłoszenie upadłości spółki zostanie oddalony wobec braku majątku spółki wystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego lub wystarczającego jedynie na zaspokojenie tych kosztów.

zakres odpowiedzialności

Zakres odpowiedzialności nie jest ograniczony do określonego charakteru zobowiązań. To oznacza, że członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność zarówno za zobowiązania spółki o charakterze cywilnoprawnym jak i publicznoprawnym. Odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne może być modyfikowana przepisami szczególnymi, np. na podstawie art. 116 § 1 ordynacji podatkowej za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, prostej spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

  1. nie wykazał, że:
  • we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, albo
  • niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;
  1. nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu.

 

bezskuteczność egzekucji

Z bezskutecznością egzekucji będziemy mieć do czynienia w przypadku, gdy w ramach prowadzonej egzekucji komornik wyda postanowienie stwierdzające brak skuteczności w prowadzeniu egzekucji wobec spółki. Jednakże nie jest to jedyny sposób spełnienia przesłanki bezskuteczności. Bezskuteczność egzekucji będzie mieć także miejsce, gdy:

  1. z okoliczności sprawy wynika niezbicie, że spółka nie ma żadnego majątku, z którego wierzyciel mógłby uzyskać zaspokojenie swojej należności (np. gdy jedynym majątkiem spółki jest nieruchomość obciążona ponad swoją wartość wierzytelnościami innych osób, korzystających z pierwszeństwa zaspokojenia[2] – w takim przypadku oznacza to brak konieczności wszczęcia egzekucji przeciwko spółce;
  2. nie jest konieczne przeprowadzenie egzekucji w stosunku do całego jej majątku, lecz wystarcza udowodnienie, iż np. jedynym majątkiem spółki jest nieruchomość, która jest obciążona ponad swą wartość wierzytelnościami, korzystającymi z pierwszeństwa zaspokojenia[3];
  3. nie jest także konieczne wykazywanie, że wierzyciel wykorzystał wszelkie sposoby egzekucji, bo wystarczy wykazanie bezskuteczności zaspokojenia przy wykorzystaniu jednego z nich[4];
  4. jeżeli z dokumentów takich jak wykaz majątku spółki bądź bilans i księgi handlowe, wynika w sposób ewidentny, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie określonych wierzytelności[5];
  5. istnieje dowód w postaci postanowienia sądu oddalającego wniosek o ogłoszenie upadłości ze względu na to, że majątek dłużnika oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania bądź z uwagi na okoliczność, że przedmioty majątkowe wchodzące w skład majątku dłużnika są obciążone zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką, a pozostały jego majątek oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania[6];
  6. wierzyciel będzie dysponować dowodem od innego wierzyciela; nie jest konieczne, aby bezskuteczna egzekucja była prowadzona przez tego wierzyciela, który zamierza wystąpić przeciw członkom zarządu.

Również rodzaj egzekucji nie będzie mieć znaczenia dla wykazania bezskuteczności egzekucji. Bezskuteczność egzekucji może dotyczyć przeprowadzenia nieskutecznej egzekucji administracyjnej.

Dodatkowo wskazuje się, że np. posiadanie przez wierzyciela wiedzy, że spółka nie posiada żadnego majątku może uwiarygadniać niecelowość wszczęcie egzekucji, a takie działanie może wiąże się z obarczeniem wierzyciela kosztami, w tym kosztami oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego, uregulowanymi w art. 30 ustawy o kosztach komorniczych. Przy czym należy stwierdzić, że taka kwalifikacja działania wierzyciela byłaby sprzeczna z celem wprowadzenia tego przepisu.

 

pozew o zapłatę przeciwko członkom zarządu

Pociągnięcie członków zarządu spółki do odpowiedzialności określonej w art. 299 ksh wymaga wytoczenia przeciwko członkom zarządu powództwa o zapłatę. Nie jest możliwe uzyskanie tytułu wykonawczego przeciwko członkom zarządu na podstawie tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce oraz art. 788 kpc. Jeżeli członkowie zarządu nie uregulują dobrowolnie należności na rzecz wierzyciela, wierzyciel zobowiązany jest do uzyskania wyroku sądu nakazującego zapłaty członkom zarządu określnej kwoty, a następnie zaopatrzenie tego wyroku w klauzulę wykonalności celem wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

Pozew należy skierować do właściwego sądu. Zgodnie z art. 4582 § 1 pkt 3 kpc sprawami gospodarczymi są sprawy dotyczące roszczeń, o których mowa w art. 291-300 ksh, czyli roszczenia z art. 299 ksh. Wobec tego właściwym do rozpoznania sprawy przeciwko członkom zarządu o zapłatę będzie sąd gospodarczy (wydział gospodarczy sądu powszechnego).

W celu ustalenia czy właściwy do rozpoznania sprawy jako sąd I instancji będzie sąd rejonowy czy sąd okręgowy należy posłużyć się art. 17 pkt 4 kpc. Zgodnie z zasadami tam zawartymi, do właściwości sądów okręgowych należą sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych. W przypadku wartości przedmiotu sporu równej lub niższej 75 tysięcy złotych, zgodnie z art. 16 § 1 kpc właściwy będzie sąd rejonowy.

Właściwość miejscowa sądu będzie ustalana w oparciu o art. 27 kpc, czyli zgodnie z miejscem zamieszkania pozwanego członka zarządu. Jeżeli wierzyciel będzie pozywał kilku członków zarządu, którzy będą mieszkali w okręgach różnych sądów, właściwość miejscowa będzie ustalana zgodnie z art. 43 § 1 kpc. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli powództwo wytacza się przeciwko kilku osobom, dla których według przepisów o właściwości ogólnej właściwe są różne sądy, wybór między tymi sądami należy do powoda.

 

okoliczności wyłączające odpowiedzialność członka zarządu

Zgodnie z art. 299 § 2 ksh (i odpowiednio 300132 § 2 ksh) członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności z zobowiązania spółki w przypadku bezskutecznej egzekucji przeciwko spółce, jeżeli wykaże, że:

  1. we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo
  2. niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy,
  3. pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Ponadto, członkowie zarządu nie ponoszą odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez:

  1. zarząd przymusowy albo
  2. sprzedaż przedsiębiorstwa,

jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.

brak bezprawnego zaniechania w zakresie niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości

Kwestię obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości regulują art. 10 i art. 11 ustawy – Prawo upadłościowe (pr. up.).

Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Natomiast dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił tę zdolność, gdy:

  1. opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące.
  2. jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące.

brak winy w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości

Członkowie zarządu są zobowiązani dołożyć należytej staranności, aby nie dopuścić do powstania zobowiązań spółki, których nie będzie mogła realizować. W przypadku, gdy dojdzie już do takiej sytuacji, członkowie zarząd mają obowiązek podjęcia działań minimalizujących straty wierzycieli. Oznacza to, że by uniknąć odpowiedzialności członek zarządu powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości spółki w odpowiednim czasie. Termin na to działanie, co do zasady, wyznacza art. 21 ust.  pr. up. i dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Członek zarządu zostanie także zwolniony od odpowiedzialności, gdy w tym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.

Dana osoba uwolni się od odpowiedzialności także, jeżeli wykaże, że w czasie pełnienia przez nią funkcji członka zarządu, nie zachodziły przesłanki do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Co istotne odpowiedzialność członka zarządu opiera się na domniemaniu winy. Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, wykazując brak winy.

 

brak szkody wierzyciela

Omawiana regulacja wyłącza odpowiedzialność członka zarządu, jeżeli nawet pomimo podjęcia przez członka zarządu we właściwym czasie wymaganych działań (zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo zatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu) wierzyciel nie uzyskałby zaspokojenia swoich wierzytelności. 

Poza wskazanymi powyżej włączeniami odpowiedzialności członka zarządu, członek zarządu może także w trakcie procesu wykazywać, że zobowiązanie spółki nie istnieje, bo np. wygasło w wyniku jego wykonania, potrącenia albo odnowienia. Oznacza to także, że członkowie zarządu spółki mogą podnosić zarzuty przysługujące spółce wobec wierzycieli, a z których to spółka nie skorzystała.

Natomiast w omawianym postępowaniu wierzyciel nie musi więc udowadniać powstania stanu wymagalności dochodzonego roszczenia w czasie pełnienia przez pozwanych członków zarządu ich obowiązków, ani wierzyciel nie jest zobowiązany do wykazywania powstania takich należności w okresie pełnienia przez pozwanych funkcji członków zarządu w spółce.

Wskazane wyłączenie odpowiedzialności członka zarządu (zgodnie z art. 300 ksh oraz art. 300134 ksh nie naruszają praw wspólników lub akcjonariuszy oraz osób trzecich do dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Photo by Nick Fewings on Unsplash
[1] W ramach prostych spółek akcyjnych zamiast zarządu możliwe jest ustanowienie rady dyrektorów.
[2] post. SA w Poznaniu z 16.6.1992 r. (I ACz 183/92, OSA 1993, Nr 4, poz. 28); podobnie w wyr. SA w Łodzi z 5.10.1994 r. (I ACr 470/94, PG 1995, Nr 6, s. 28) przyjęto, że: “Dla ustalenia osobistej odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. wymogiem jest wykazanie przez wierzyciela, iż egzekucja z majątku spółki nie doprowadziłaby do zaspokojenia zobowiązania. Nie jest przy tym bezwzględnym warunkiem uprzednie przeprowadzenie bezskutecznej egzekucji w stosunku do majątku spółki, gdyż wierzyciel niemożność wyegzekwowania zobowiązania z tego majątku dowodzić może także innymi środkami“.
[3] wyr. SN z 9.6.1937 r. (I C 1927/36, OSN 1938, Nr 4, poz. 184.
[4] SN w wyr. z 9.5.2008 r. (II CSK 264/07, niepubl.
[5] tak J. Namitkiewicz, Spółka z o.o., 1999, s. 363
[6] por. K. Strzelczyk, w: R. PotrzeszczT. Siemiątkowski, Spółka z o.o., 2001, s. 645.
Udostępnij