Jednym z celów postępowania upadłościowego jest wyprzedaż mienia i uzyskanie maksymalnego możliwego poziomu zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Postępowanie upadłościowe prowadzone jest w przypadku osiągnięcia niewypłacalności przez dłużnika, co oznacza, że pełna spłata zadłużenia nie będzie możliwa. Upadłość najczęściej kończy funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Jeżeli w majątku dłużnika znajdują się prawa własności intelektualnej będą stanowić one składniki masy upadłościowej dłużnika, a ich likwidacja będzie służyć zaspokojeniu wierzycieli upadłego przedsiębiorcy.

Niewypłacalność zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1228 z późn. zm.) (pr. up.) oznacza utratę zdolności do wykonywania przez dłużnika wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dłużnik jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego.

 

Prawa własności intelektualnej w masie upadłości

Prawa własności intelektualnej takie jak autorskie prawa majątkowe, patenty, prawa ochronne na wzory użytkowe i znaki towarowe, dodatkowe prawa ochronne, prawa z rejestracji wzorów przemysłowych, w tym także z niezarejestrowanych wzorów wspólnotowych, topografii układów scalonych, tajemnica przedsiębiorstwa, a także prawa ochronne do baz danych to prawa majątkowe, które stanowią aktywa dłużnika. Ustalenie posiadania tych aktów oraz ich wartości ma istotne znaczenie już przed ogłoszeniem upadłości. Wobec tego, iż prawa własności intelektualnej stanowią majątek dłużnika mają one kluczowe znaczenie dla:

  1. oceny istnienia przesłanki niewypłacalności, ale także
  2. konieczności posiadania majątku przewyższającego koszty postępowania upadłościowego z tego względu, że zgodnie z art. 13 ust. 1 pr. up. sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów[1].

W celu ustalenia, które prawa własności intelektualnej przysługują upadłemu, należy dokonać przeglądu praw własności intelektualnej. Szczególnie jest to potrzebne w przypadku praw autorskich, ponieważ prawa te nie podlegają wpisowi do żadnych rejestrów. Natomiast w zakresie ustalenia praw własności przemysłowej przysługujących upadłem należy także zweryfikować rejestry prowadzone przez urzędy do spraw własności intelektualnej. Warto bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 228 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 324) (pwp) Urząd Patentowy RP (UPRP) dla dokonywania wpisów o udzielonych patentach oraz prawach ochronnych i prawach z rejestracji prowadzi następujące rejestry:

  1. rejestr patentowy;
  2. rejestr dodatkowych praw ochronnych;
  3. rejestr wzorów użytkowych;
  4. rejestr wzorów przemysłowych;
  5. rejestr znaków towarowych;
  6. rejestr oznaczeń geograficznych;
  7. rejestr topografii układów scalonych.

Prowadzone przez UPRP rejestry są przeznaczone do dokonywania wpisów o stanie prawnym udzielonych praw własności przemysłowej. Natomiast zgodnie z art. 228 ust. 4 pwp domniemywa się, że wpisy w rejestrach są prawdziwe, a ich treść jest każdemu znana, co stanowi domniemanie o powszechnej znajomości treści wpisu. 

Poza prawami własności intelektualnej do masy upadłości wchodzą również udziały w tych prawach. W takiej sytuacji prawem zarządzają wtedy syndyk i pozostali współuprawnieni z tego prawa. Syndyk dysponuje jedynie udziałem w prawie więc w zakresie udzielenia licencji, zrzeczenia się prawa czy zbycia udziału syndyk musi porozumieć się z pozostałymi współuprawnionymi.

 

Problem nieaktualności wpisu do rejestrów Urzędu Patentowego RP 

Rejestry te powinny być aktualizowane. Zgodnie z art. 67 ust. 2 i 3 pwp umowa o przeniesienie patentu wymaga, pod rygorem nieważności, zachowania formy pisemnej, a przeniesienie patentu staje się skuteczne wobec osób trzecich z chwilą wpisu tego przeniesienia do rejestru patentowego. Wskazana regulacja ma również zastosowanie do pozostałych praw własności przemysłowej.

Powyższe budzi wątpliwości, czy prawo własności przemysłowej przeniesione przez dłużnika na inny podmiot na podstawie skutecznie zawartej umowy bez ujawnienia zmiany uprawnionego do tego prawa w rejestrze powoduje to, iż prawo będzie jeszcze należeć do dłużnika i finalnie wejdzie do masy upadłościowej, czy nie.

Należy wskazać, że wpis do rejestru nie ma charakteru konstytutywnego. Z art. 67 ust. 3 pwp wynika jednoznacznie, że wskutek zawarcia pisemnej umowy o przeniesienie prawa, do przeniesienia prawa między stronami (które niewątpliwie nie są osobami trzecimi) dochodzi już w dniu zawarcia umowy lub ewentualnie w innej dacie, określonej w umowie. Jednakże do chwili wpisu tego przeniesienia do rejestru przeniesienie nie jest skuteczne wobec osób trzecich. M.in. oznacza to, że nabywca patentu nie może skutecznie powoływać się na swoje uprawnienia wobec osób trzecich[2].

Wobec tego należy stwierdzić, że wpis ten ma charakter legitymacyjny i w celu wykazania swego prawa wobec osób trzecich nabywca musi zostać wpisany do rejestru. Wpis umożliwia nabywcy patentu wykazanie swoich praw wobec innych osób np. dochodzenie roszczeń przeciwko naruszycielowi[3]. Wpis prawa do danego rejestru, w przypadku, gdy to nabywca ogłasza upadłość pozwala szybko ustalić zawartość masy upadłości. Natomiast brak wpisu do rejestru może prowadzić do błędnych wniosków w zakresie uprawnionego do patentu czy innego dobra intelektualnego chronionego pwp.

Jak wynika z przeprowadzonej analizy opieranie się wyłącznie na rejestrach praw własności przemysłowej bez analizy odpowiednich umów może prowadzić do wadliwego ustalenia aktywów dłużnika oraz wartości jego majątku, a w konsekwencji nieprawidłowego określenia masy upadłościowej.

Problem wpisu do rejestrów prowadzonych przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej

W zakresie rejestrów prowadzonych przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej dla znaków towarowych Unii Europejskiej oraz wzorów wspólnotowych odpowiednio art. 24 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej (Dz. U. UE. L. z 2017 r. Nr 154, str. 1) (rozporządzenie 2017/1001) oraz art. 31 Rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych (Dz. U. UE. L. z 2002 r. Nr 3, str. 1 z późn. zm.) (rozporządzenia 6/2002) wskazują, że znak albo wzór może być objęty postępowaniem upadłościowym tylko wtedy, jeśli zostało ono wszczęte w Państwie Członkowskim, na którego terytorium znajduje się centrum interesów dłużnika, a w przypadku współwłasności prawa do znaku lub wzoru ograniczenie to stosuje się odpowiedni do współwłaściciela tego prawa.

Ograniczenie prowadzenia postępowania upadłościowego wszczętego wyłącznie w państwie głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika wynika z zasady jednolitości prawa do znaku lub wzoru. Zarówno znak towarowy UE jak i wzór wspólnotowy mają jednolity charakter, co oznacza że ich skutek jest jednakowy w całej Unii Europejskiej. Zarówno znak UE jak i wzór wspólnotowy nie może być zarejestrowany, przeniesiony ani nie może stanowić przedmiotu zrzeczenia się, ani przedmiotu decyzji stwierdzającej jego nieważność, a korzystanie z niego nie może być zakazane inaczej niż tylko na całym obszarze UE. Zasada jednolitości powoduje, że dane prawo powinno być objęte tylko jednym postępowaniem upadłościowym, a nie szeregiem takich postępowań[4].

W przypadku spółek i osób prawnych domniemywa się, że głównym ośrodkiem podstawowej działalności dłużnika jest siedziba określona w statucie założycielskim tego podmiotu, ale możliwe jest przeprowadzenie dowodu przeciwnego opartego na wykazaniu, że inne jest miejsce rzeczywistego zarządu spółką o charakterze ekonomicznym i które jako takie jest rozpoznawalne dla osób trzecich (dotyczy to położenia głównego biura, księgowości, rachunków bankowych itd.).

Natomiast jeżeli główny ośrodek znajduje się poza obszarem Unii Europejskiej, wówczas wyżej wymienione przepisy, zgodnie z motywem 25 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz. U. UE. L. z 2015 r. Nr 141, str. 19 z późn. zm.) (rozporządzenie 2015/848) przepisów rozporządzenia 2015/848 nie stosuje się. Rozporządzenie 2015/848 dotyczy wyłącznie postępowań, w których dłużnicy mają główne ośrodki podstawowej działalności na obszarze Unii Europejskiej. Wobec tego dłużników spoza UE ustalenie właściwego prawa krajowego zostanie przeprowadzone zgodnie z art. 27 ust. 4 rozporządzenia 6/2002, czyli prawo właściwe dla siedziby EUIPO – prawo hiszpańskie.

Regulacje zawarte w rozporządzeniach dotyczących znaków i wzorów wspólnotowych zawierają jedynie szczątkowe regulacje w zakresie prowadzenia postępowania upadłościowego. W szerszym zakresie postępowanie to zostało uregulowane w rozporządzeniu 2015/848. Zgodnie z art. 15 rozporządzenia 2015/848 patent europejski o jednolitym skutku, wspólnotowy znak towarowy oraz każde inne podobne prawo ustanowione na podstawie przepisów Unii może zostać objęte wyłącznie głównym postępowaniem upadłościowym, czyli prowadzonym przez sąd państwa członkowskiego na którego terytorium znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika.

Rejestry unijnych znaków towarowych i wzorów wspólnotowych prowadzone przez EUIPO zawierają wpisy o objęciu danego prawa postępowaniem upadłościowym. W przypadku gdy znak albo wzór objęty jest postępowaniem upadłościowym, na wniosek właściwych władz krajowych dokonuje się wpisu do rejestru i publikuje we właściwym Biuletynie.

W zakresie skuteczności wpisu praw do rejestrów prowadzonych przez EUIPO występuje zbliżona, jednakże nietożsama regulacja względem przepisu art. 67 ust. 3 pwp. Zgodnie z odpowiednio art. 28 lit. b rozporządzenia 6/2002 oraz 20 ust. 11 rozporządzenia 2017/1001 do czasu dokonania wpisu przeniesienia do rejestru następca prawny nie może powoływać się na prawa wynikające z rejestracji.

 

Problem możliwości wygaśnięcia praw własności przemysłowej

Po ustaleniu zakresu praw własności intelektualnej wchodzących w skład masy upadłościowej oraz ich wartości, w przypadku praw własności przemysłowej kluczowe znaczenie ma również niedopuszczenie do utraty tych praw, czyli wygaśnięcia tych praw, przed ich likwidacją w ramach postepowania upadłościowego. Syndyk przygotowując plan likwidacyjny, czyli ustalając w jaki sposób zostanie przeprowadzona likwidacja masy upadłościowej powinien mieć na względzie ustalenie do kiedy obowiązują dane prawa, czy możliwe jest ich dalsze przedłużenie, w jakim terminie należy uiścić opłaty za kolejne okresy ochrony. Przypomnieć bowiem trzeba, że prawa własności intelektualnej są prawami terminowymi, co oznacza, że wygasają po określonym okresie obowiązywania.

W przypadku wygaśnięcia patentu, jego utrata może implikować dalej idące skutki powodujące utratę także dodatkowego prawa ochronnego. Zgodnie z art. 756 pwp UPRP stwierdza wygaśnięcie decyzji o udzieleniu dodatkowego prawa ochronnego, jeżeli patent podstawowy wygaśnie przed upływem okresu, na jaki został udzielony. UPRP stwierdzi także wygaśnięcie decyzji o udzieleniu dodatkowego prawa ochronnego, gdy w okresie trwania patentu podstawowego cofnięte zostanie zezwolenie na wprowadzenie produktu na rynek.

Na uwagę zasługuje także specyficzna sytuacja praw ochronnych na znaki towarowe i szczególna regulacja dotycząca wyłącznie tych praw zawarta w art. 169 pwp. Prawo ochronne na znak towarowy wygasa na skutek:

  1. nieużywania zarejestrowanego znaku towarowego w sposób rzeczywisty dla towarów objętych prawem ochronnym w ciągu nieprzerwanego okresu 5 lat, po dniu wydania decyzji o udzieleniu prawa ochronnego, chyba że istnieją ważne powody jego nieużywania;
  2. utraty przez znak znamion odróżniających przez to, że na skutek działań lub zaniedbań uprawnionego stał się w obrocie zwyczajowym oznaczeniem – składającym się wyłącznie z elementów, które mogą służyć w obrocie do oznaczania w szczególności rodzaju towaru, jego jakości, ilości, ceny, przeznaczenia, sposobu, czasu lub miejsca wytworzenia, składu, funkcji lub przydatności – w stosunku do towarów, dla których był zarejestrowany;
  3. działań uprawnionego lub, za jego zgodą, osób trzecich, gdy znak towarowy może wprowadzać odbiorców w błąd, w szczególności co do charakteru, właściwości lub pochodzenia geograficznego towaru.

Wobec tego przy sporządzaniu spisu inwentarza konieczna jest także weryfikacja, czy dane prawo ochronne nie jest zagrożone wygaśnięciem oraz wdrożenie odpowiednich czynności mających zapobiec ewentualnej utracie prawa z przyczyn określonych w art. 169 ust. 1 – 3 pwp.

 

Wyłączenie z masy upadłości

Zgodnie z art. 63 ust. 1 pkt 1 pr. up. nie wchodzi do masy upadłości mienie, które jest wyłączone spod egzekucji według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460, z późn. zm.). Oznacza to, że wyłączeniu takiemu podlegają autorskie prawa majątkowe dopóki służą twórcy. Szczerzej problematyka wyłączenia praw autorskich spod egzekucji została omówiona tutaj.

Przy omawianiu problematyki praw niewchodzących do masy upadłości należy zwrócić uwagę na art. 12 upapp, który reguluje powrót autorskich praw majątkowych do twórcy-pracownika przysługujących uprzednio pracodawcy w przypadku, gdy pracodawca w okresie 2 lat od daty przyjęcia utworu nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, a termin na rozpowszechnianie utworu wyznaczony przez twórcę-pracownika upłynął.

Likwidacja praw

Likwidacja praw własności intelektualnej co do zasady polegać będzie na:

  1. sprzedaży całego przedsiębiorstwa;
  2. sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa;
  3. sprzedaży poszczególnych praw IP.

sprzedaż całego przedsiębiorstwa upadłego

Sprzedaż całego przedsiębiorstwa upadłego stanowi najbardziej optymalną formę likwidacji ze względu na brak konieczności oznaczania wszystkich składników majątkowych przedsiębiorstwa i wyodrębniania trudnych do określenia aktywów takich jak tajemnice przedsiębiorstwa, know-how, niezarejestrowanych wzorów wspólnotowych, autorskich praw majątkowych do utworów pracowniczych.

Dodatkowo niektóre prawa takie jak prawo używacza, czy licencje przymusowe wygasną, jeśli nie zostaną sprzedane łącznie z przedsiębiorstwem lub jego wyodrębnioną częścią (zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa).

Zgodnie z art. 317 pr. up. na nabywcę przedsiębiorstwa upadłego przechodzą wszelkie koncesje, zezwolenia, licencje i ulgi, które zostały udzielone upadłemu, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej. Nabywca może używać oznaczenia przedsiębiorstwa upadłego, w którym mieści się jego nazwisko, tylko za zgodą upadłego. Nabywca przedsiębiorstwa upadłego nabywa je w stanie wolnym od obciążeń i nie odpowiada za zobowiązania upadłego. Wszelkie obciążenia na składnikach przedsiębiorstwa wygasają, z wyjątkiem obciążeń w postaci służebności, użytkowania oraz prawa dożywocia.

Wskazana regulacja w kontekście praw własności przemysłowej powoduje kolejną wątpliwość wobec regulacji zawartej w art. 78 pwp zgodnie, z którą w razie przejścia patentu obciążonego licencją, umowa licencyjna jest skuteczna wobec następcy prawnego.

Należy jednak stwierdzić, że wobec tego, iż nabycie prawa wyłącznego na podstawie prawa upadłościowego ma charakter pierwotny, co oznacza, że licencje, które obciążają prawa własności przemysłowej nabyte przez nabywcę przedsiębiorstwa upadłego wygasną. Dzieje się tak dlatego, że nabywca przedsiębiorstwa upadłego nie jest następcą prawnym, o którym mowa w art. 78 pwp.

sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa upadłego

Zgodnie z art. 318 pr. up., możliwa jest sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa upadłego, jeżeli sprzedaż przedsiębiorstwa jako całości nie jest możliwa ze względów ekonomicznych lub innych przyczyn.

W przypadku sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa, odmiennie niż w przypadku sprzedaży całego przedsiębiorstwa upadłego, konieczne jest oznaczanie składników, które są związane z prowadzeniem danej części przedsiębiorstwa.

sprzedaż poszczególnych praw własności intelektualnej

Prawa własności intelektualnej jako prawa zbywalne mogą być także odrębnymi przedmiotami umów sprzedaży. Możliwe jest także udzielenie licencji na korzystanie z danych przedmiotów własności intelektualnej, a sprzedanie praw do nich dopiero po upływie pewnego okresu. Takie rozwiązanie może stanowić bardziej efektywną realizację celu postępowania upadłościowego, czyli zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu.

Natomiast w przypadku praw ochronnych na znaki towarowe należy pamiętać o art. 169 ust. 1 pkt 4 pwp stanowiącym, iż praw ochronne na znak towarowy wygasa w przypadku wykreślenia z właściwego rejestru podmiotu mającego osobowość prawną, któremu przysługiwało prawo ochronne na znak towarowy. W stosunku do innych praw własności przemysłowej ten skutek nie następuje. Większość praw własności przemysłowej nie wygasa nawet wtedy, gdy przedsiębiorca (upadły) zostanie wykreślony z rejestru po zakończeniu postępowania. Prawa zostają zbywane przez syndyka. Jeśli nie dojdzie do zadysponowania prawem własności przemysłowej zastosowanie będzie miał przepis art. 25e ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 112 z późn. zm.). Skarb Państwa nabędzie nieodpłatnie, z chwilą wykreślenia z rejestru KRS z mocy prawa mienie pozostałe po podmiocie wykreślonym z Krajowego Rejestru Sądowego, bez względu na przyczynę wykreślenia wobec braku rozporządzenia danym prawem przed wykreśleniem. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność z nabytego mienia za zobowiązania podmiotu wykreślonego z rejestru KRS.

Problematyka nieważności lub bezskuteczności postanowień umownych zastrzeżonych na wypadek upadłości

W zakresie omawiania tematyki upadłości w kontekście praw własności intelektualnej konieczne jest także omówienie problematyki nieważności lub bezskuteczności postanowień umownych zastrzeżonych na wypadek upadłości, które mogą zostać zawarte zarówno w umowach o przeniesienie prawa własności intelektualnej jak i w umowach licencyjnych

Zgodnie z art. 83 pr. up. postanowienia umowy zastrzegające na wypadek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub ogłoszenia upadłości zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły, są nieważne. Natomiast, zgodnie z art. 84 ust. 1 pr. up. postanowienie umowy, której stroną jest upadły, uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.

Jednakże dopuszczalne są klauzule mogące prowadzić do zamknięcia zawartych transakcji na wypadek zdarzenia, które jest związane z pogorszeniem się sytuacji finansowej dłużnika, ale nie jest związane z postępowaniem upadłościowym[5]. W doktrynie wskazuje się, iż klauzula umowna nawiązująca do zdarzenia sprzed ogłoszenia upadłości, a wiążąca się z osiągnięciem stanu niewypłacalność strony umowy, może zostać potraktowana jako zmierzająca do obejścia prawa[6]. Wobec tego co do zasady klauzule umowne zastrzegające skutki wobec złej sytuacji majątkowej kontrahenta są dopuszczalne ale nie jest możliwe z całą pewność wykluczenie podważenie tego typu klauzuli bez oceny konkretnego stanu danej sprawy[7].

 

To tylko niektóre z problemów i ważnych kwestii związane z prawami własności intelektualnej w upadłości. Z pewnością prawidłowe ustalenie praw własności intelektualnej wchodzących do masy upadłościowej oraz ich wycena mogą dawać większe szanse na lepsze zaspokojenie wierzyciela. Jeżeli potrzebujesz pomocy przy audycie majątku dłużnika i ustaleniu przysługujących mu praw własności intelektualnej skontaktuj się z nami albo skorzystaj z naszych w produktów w postaci e-booków dotyczących IP i usługi audytu IP.

Photo by Randy Fath on Unsplash
[1] J. Wilczyńska-Baraniak, 4.4. Wpływ postępowania upadłościowego na prawa własności intelektualnej [w:] Restrukturyzacja i upadłość. Zagadnienia praktyczne, R. Burda i in., Warszawa 2018.
[2] Wyrok WSA w Łodzi z 13.05.2010 r., I SA/Łd 245/10, LEX nr 673742, a także Ł. Żelechowski w artykule Zastaw zwykły i rejestrowy na prawie ochronnym na znak towarowy. Zagadnienia wybrane, KPP.2008.1.139, Lex nr 83818/2.
[3] A. Niewęgłowski [w:] T. Demendecki, J. Sitko, J. Szczotka, G. Tylec, A. Niewęgłowski, Prawo własności przemysłowej. Komentarz, Warszawa 2015, art. 67.
[4] A. Tischner, W. Jarosiński [w:] B. Widła, A. Tischner, W. Jarosiński, Komentarz do rozporządzenia nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych, LEX/el. 2012, art. 31.
[5] R. Zdzieborski, Netting upadłościowy. Zagadnienia wprowadzające, Pr. Bank. 2003, Nr 7–8, s. 52
[6] Por. M. Porzycki, Klauzule zabezpieczające przed niewypłacalnością strony umowy wzajemnej, s. 98, 102–103
[7] R. Adamus, Prawo upadłościowe. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2021, art. 83.

Nie zdążyłeś/aś złożyć wniosku o dofinansowanie zgłoszenia znaku towarowego lub wzoru przemysłowego w 2021 r.? Nic straconego! Od dziś rusza kolejny program przyznawania dotacji w celu wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w zakresie uzyskiwania praw własności intelektualnej. To następna inicjatywa Komisji Europejskiej prowadzona w ramach programu Ideas Powered for Business i realizowana przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO). Program obowiązuje od 10 stycznia 2022 r. do 16 grudnia 2022 r.

Kto może skorzystać?

 

Program jest przeznaczony dla małych i średnich przedsiębiorstw (nazywamy je MŚP), które chcą chronić swoje prawa własności intelektualnej na poziomie krajowym, regionalnym i unijnym.

Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą. Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Wniosek mogą składać tylko MŚP, czyli przedsiębiorcy spełniające poniższe kryteria:

Kategoria Liczba pracowników i Obrót lub Całkowity bilans roczny
Średni przedsiębiorca < 250 ≤ € 50 m ≤ € 43 m
Mały przedsiębiorca < 50 ≤ € 10 m ≤ € 10 m
Micro przedsiębiorca < 10 ≤ € 2 m ≤ € 2 m

Czego dotyczy dofinansowanie?

Obecnie dofinansowanie poza znakami towarowymi i wzorami przemysłowymi zostało również rozszerzone o patenty.

 Wobec tego wnioskodawca może ubiegać się o:

Maksymalna kwota podlegająca zwrotowi dla jednego przedsiębiorcy to:

– 1500 euro w przypadku zgłoszeń znaków towarowych i wzorów przemysłowych (BON 1)

– 750 euro w przypadku zgłoszeń wynalazków (BON 2)
 

Ilość zgłaszanych przedmiotów własności intelektualnej nie jest w żaden sposób ograniczona, jedyne ograniczenie dofinansowania to ograniczenie kwotowe.

Jak skorzystać z dofinansowania w 5 krokach?

Aby skorzystać z dofinansowania należy:

  1. zarejestrować się, a następnie zalogować się na swoje konto funduszu dla MŚP
  2. wypełnić wniosek o przyznanie dotacji. Do wniosku potrzebne będą następujące dokumenty:
    1. wyciąg z rachunku bankowego przedsiębiorstwa (przykład) zawierający następujące dane: nazwa przedsiębiorstwa jako posiadacza rachunku, pełny numer IBAN wraz z kodem kraju (przykłady) oraz kod BIC/SWIFT;
    2. zaświadczenie o statusie podatnika VAT wydane przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego;
  3. po pozytywnym rozpoznaniu wniosku otrzymasz powiadomienie o przyznaniu dotacji oraz bon(y).
  4. następnie należy złożyć wnioski o uzyskanie patentu, prawa ochronnego na znak towarowy albo prawa z rejestracji wzoru przemysłowego do właściwych urzędów ds. własności intelektualnej;
  5. kolejny krok to wniosek o zwrot kosztów. Pamiętaj, że wniosek o zwrot kosztów może złożyć po uprzednim opłaceniu złożonych zgłoszeń o przyznanie praw(a) wyłącznego/ych.

 

WAŻNE! Bony są ważne przez 4 miesiące od chwili otrzymania decyzji o przyznaniu dotacji. W razie potrzeby możliwe jest przedłużenie ich ważności o kolejne 2 miesiące. Wniosek o przedłużenie ważności bonów należy złożyć w ciągu ostatnich 30 dni ważności bonów (czyli 4-miesięcznego okresu). Przedłużenie można uzyskać o kolejne 2 miesiące

Po otrzymaniu dotacji, opłaceniu co najmniej jednego zgłoszenia i złożeniu wniosku o zwrot kosztów bony zostaną aktywowane. Po aktywacji:

Bon 1 i bon 2 są odrębne i można się o nie ubiegać jednocześnie lub w różnym czasie ale o każdy bon można ubiegać się tylko raz.

 
Dotacja nie jest w żaden sposób uzależniona od uzyskania pozytywnej decyzji w zakresie wnioskowanej ochrony. Dla uzyskania dofinansowania nie ma znaczenia czy uda się Ci się uzyskać prawo ochronne, prawo z rejestracji lub patent czy nie.

Pamiętaj, że dotacje są dostępne zgodnie z kolejnością zgłoszeń, aż do momentu wykorzystania wszystkich dostępnych środków.

Wniosek o dofinansowanie może zostać złożony przez pełnomocnika. Korzystając z pomocy pełnomocnika należy dodatkowo złożyć „Oświadczenie” (szablon) podpisane przez przedsiębiorcę ubiegającego się o dofinansowanie.

Jeżeli potrzebujesz pomocy przy uzyskaniu dofinansowania, skontaktuj się z nami a zajmiemy się całą procedurą za Ciebie.

Photo by Christian Dubovan on Unsplash

W ciągu ostatnich 10 lat Państwo Środka stało się największym eksporterem świata, a w kwestii importu od kilku lat plasuje się na różnych miejscach podium[1], Chiny stały się drugim po USA największym na świecie graczem. Pandemia covid nie tylko nie osłabiła gospodarki chińskiej, ale w niektórych obszarach znacząco ja wzmocniła zacieśniając relacje także pomiędzy małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Z tego względu rejestracja znaku towarowego w tak odległym kraju, jak Chińska Republika Ludowa, nie powinna wydawać się abstrakcyjnym pomysłem. Idea ta powinna zagościć w umyśle nie tylko importerów produkujących swoje towary w Chinach, ale również innych podmiotów, takich jak np. firm wystawiających produkty opatrzone swoim znakiem towarowym na targach. Jakie zagrożenia mogą czyhać na przedsiębiorców, którzy zaniedbują uzyskania prawa ochronnego na znak towarowy w ChRL? Wszystkiego dowiecie się z niniejszego opracowania.[2]

Czym jest znak towarowy w rozumieniu prawa polskiego i chińskiego?

Zgodnie z art. 120 ust. 1 ustawy Prawo Własności Przemysłowej[3] pojęciem „znaku towarowego” można określić każde oznaczenie, które umożliwia odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego. Dodatkowo znak taki musi być możliwy do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony. W ust. 2 tego samego artykułu dookreślono, że znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, włącznie z nazwiskiem, rysunek, litera, cyfra, kolor, forma przestrzenna, w tym kształt towaru lub opakowania, a także dźwięk. Należy podkreślić, że w rozumieniu polskiej ustawy wykaz ten ma charakter otwarty.

Chińskie przepisy odnoszące się do prawa znaków towarowych także przewidują katalog otwarty, tak jak w prawie polskim. Wśród przykładowych rodzajów znaków wymieniają: słowa, rysunki, formy przestrzenne, kombinacje kolorów czy melodie, odróżniające źródło pochodzenia oznaczonych produktów. Ponadto, aby uzyskać prawo ochronne, znaki takie nie mogą być wyłączone z rejestracji na podstawie przepisów prawa, co pokrywa się niejako z bezwzględnymi przesłankami rejestracji znaku w prawie polskim. Szczegółowe wymogi rejestracji znaku towarowego w Chinach są następujące:

Rejestr znaków towarowych Chińskiego Urzędu Znaków Towarowych (China Trademark Office, CTMO, podlegającego pod Chińską Krajową Administrację ds. Praw Własności Intelektualnej, chin: 国家知识产权局) znajduje się pod adresem: China Patent&Trademark Office (chinatrademarkoffice.com). Oprócz dokładnego wykazu znaków zgłoszonych i zarejestrowanych, znaleźć można w nim również informacje o obowiązujących przepisach, oficjalne wytyczne i statystyki dotyczące chińskich znaków towarowych.

Kto i dlaczego powinien zarejestrować w Chinach znak towarowy?

Zasadniczo rejestracja znaku towarowego w Chinach będzie miała największe znaczenie dla czterech kategorii podmiotów.

1. importerzy, którzy produkują towary pod własną marką w Kraju Środka, zarówno sposobem OEM jak i ODM

Co oznaczają te tajemnicze skróty? Otóż:

Na marginesie można jeszcze wspomnieć o istnieniu tzw. OBM (Original Brand Manufacturer). Jest to taki producent, który w całości odpowiada za łańcuch produkcyjny, od procesu wytworzenia i dystrybucji, aż po  sprzedaż i marketing. Przykład takiego producenta to chociażby firma Huawei.[6]

Niestety, rejestracja cudzego znaku towarowego w ChRL, najczęściej należącego do importera, przez chińskiego dostawcę lub konkurencję, nie należy do rzadkości. Sprawia to, że importer nie może produkować towarów ani świadczyć usług na terenie Chin, posługując się tym znakiem towarowym, nawet jeśli podmiot, który znak zarejestrował, de facto nie korzysta ze znaku. Importer nie ma w takim przypadku także możliwości eksportu towarów do Kraju Środka bez zgody uprawnionego z prawa ochronnego.

2. firmy działające globalnie

Dla firm o zasięgu międzynarodowym rejestracja swojego znaku towarowego w Chinach to absolutny must have, co dobitnie pokazała sprawa firmy Apple, która w 2016 r. przegrała spór o korzystanie ze znaku towarowego „IPhone” na terenie ChRL z chińskim przedsiębiorcą Xintong Tiandi Technology (IPHONE). Szacowane straty dla Apple’a wyniosły wówczas ok. 60 mln dolarów.[7] Podobnie, kosztowne działania musiała podjąć firma Tesla Motors, aby odkupić znak towarowy „Tesla” od niejakiego Zhan Baoshenga, który pierwszy postanowił zarejestrować oznaczenie na terenie Chin.[8]

W tym kraju bowiem każdy dowolny podmiot, niezależnie od tego, czy jest osobą fizyczną, czy prawną, może zastrzec niezarejestrowany dotąd znak towarowy jako własny. Wiąże się to z możliwością produkcji towarów podrabianych, sygnowanych logo oryginalnego producenta, co w większym wymiarze przekłada się na jego znaczne szkody majątkowe i wizerunkowe. Dlatego też nawet jeżeli przedsiębiorca nie planuje jeszcze wejścia na rynek chiński, działanie zapobiegawcze jest dużo korzystniejsze, niż naprawianie późniejszych szkód, stąd nie można wykluczyć wejścia na największy rynek zbytu w przyszłości i trzeba zawczasu uzyskać na nim ochronę swoich towarów i usług.

3. firmy wystawiające swoje produkty na targach

Towary znajdujące się w katalogach technicznych firm wystawianych na targach i próbki stanowią łakomy kąsek dla złodzieja, który w ten prosty sposób może zarejestrować cudzy znak towarowy w Chinach, zanim zrobi to podmiot pierwotny. Kolejnym krokiem może być zlecenie przez firmę, która w Kraju Środka znak faktycznie zarejestrowała, masowej produkcji na terenie ChRL, co spowoduje dalsze straty finansowe podmiotu, który rejestrację pominął. Jako przedsiębiorca posiadający pierwotne prawo do znaku towarowego należy odpowiedzieć sobie na pytanie: czy naprawdę warto tak ryzykować? Prawo ochronne warto zastrzec jeszcze przed wystawieniem swojego produktu na targach.

4. przedsiębiorcy, którzy chcą eksportować swoje towary do ChRL

Trzeba zaznaczyć, że fakt posługiwania się danym znakiem towarowym przez przedsiębiorcę przez jakiś czas poza terenem Chin nie ma z perspektywy rejestracji znaku towarowego w tym kraju żadnego znaczenia. Podmiot, który jako pierwszy zarejestruje tam znak, ma do niego wyłączne prawo, a pierwotnie uprawniona (np. w Europie) firma zostaje pozbawiona możliwości eksportu do Chin, sprzedaży czy dystrybucji produktu sygnowanego jej logo na terenie tego państwa. Ciekawostka: wiele galerii i centrów handlowych w dogodnych lokalizacjach często odmawia wynajmu powierzchni najemcom, którzy nie posiadają prawa ochronnego na swój znak towarowy. Taki potencjalny najemca obowiązany jest wpierw przedstawić certyfikat lub licencję, która potwierdza jego prawo do znaku towarowego.

Nie jest to oczywiście jednak katalog zamknięty i nie można wykluczyć zainteresowania rejestracją znaków towarowych przez inne podmioty.

Kiedy powinna nastąpić rejestracja znaku towarowego w Chinach?

Odpowiedź na to pytanie jest dość prosta: jak najszybciej. Dlaczego?

Otóż proces rejestracji znaku towarowego w Chinach szacunkowo może zająć ok. 10-15 miesięcy, zaś ochrona uzyskiwana jest dopiero po jego zakończeniu. Wczesna rejestracja pozwala również zapobiec kradzieży znaku i innym ewentualnym naruszeniom (np. coraz częściej występującemu tzw. „trollingowi znaków towarowych”).

Warto zaznaczyć, że prawo chińskie, w przeciwieństwie do polskiego, nie uznaje pojęcia „renomowanego znaku towarowego”, stąd nie ma dla przedsiębiorcy możliwości uzyskania podwyższonej ochrony na dane oznaczenie, mimo rozpoznawania go przez znaczną część chińskich konsumentów[9]. Chociaż chińskie regulacje prawne nie uznają znaków zarejestrowanych za granicą tak, jak jest to w ramach prawa pierwszeństwa w USA i Europie (np. pierwszeństwo z wystawy), to istnieje pewna możliwość zatwierdzenia rejestracji znaku dokonanej w Europie jako „daty pierwszeństwa” dla znaku rejestrowanego w Chinach. W takim przypadku przedsiębiorca powinien złożyć wniosek o rejestrację nie później niż w ciągu 6 miesięcy od daty dokonania rejestracji znaku w Europie.

Jak wygląda procedura rejestracji?

Istnieją dwie drogi rejestracji znaku towarowego w Chinach:

  1. system krajowy.
  2. system międzynarodowy.

Ze względu na długość postępowania rejestrowego w przypadku systemu międzynarodowego (czas samej rejestracji wynosi ok. 18-21 miesięcy i ponadto, ze względu na fakt, że certyfikaty rejestracji wydaje się w j. angielskim, a w celu egzekwowania prawa ochronnego na terenie Chin potrzebny jest certyfikat w j. chińskim, okres, w jakim ten drugi zostanie wydany, wynosi kolejne 3 miesiące), częściej poleca się rejestrację krajową od razu z certyfikatem w j. chińskim, zwłaszcza, że oba rodzaje rejestracji opierają się na klasyfikacji nicejskiej i są ważne przez 10 lat.

Co istotne, rejestracji krajowej może dokonać jedynie chiński podmiot, stąd przedsiębiorcy nieposiadający siedziby lub miejsca zamieszkania na terenie ChRL obowiązani są do skorzystania z usług lokalnego pełnomocnika[10]. Przed złożeniem wniosku o rejestrację należy sprawdzić, czy taki sam lub podobny znak towarowy nie został zarejestrowany w ramach danej klasy towarów lub usług.

Zgłoszenie rejestrowe powinno zawierać:

– informacje na temat znaku (klasa zgodna z klasyfikacją nicejską oraz zakres ochrony);

– chińską nazwę znaku (stworzoną poprzez dosłowne lub fonetyczne tłumaczenie).

Do samego wniosku należy dołączyć formularz rejestracyjny, pełnomocnictwo, a także dokument potwierdzający prowadzenie przez podmiot działalności gospodarczej, np. odpis z CEiDG lub KRS. Dokumenty te należy następnie przedłożyć do urzędu patentowego podlegającego Chińskiej Krajowej Administracji Własności Intelektualnej, który po ok. 3-4 miesiącach potwierdzi akceptację wniosku, o ile nie dostrzeże żadnych braków. Prawo ochronne zostanie przyznane wraz z chwilą wydania certyfikatu urzędowego (ok. 10-15 miesięcy od momentu złożenia wniosku).

W celu ochrony swoich interesów zaleca się zgłoszenie rejestracji znaku chińskim służbom celnym (GACC) jak najszybciej po uzyskaniu prawa ochronnego. Takiego zgłoszenia można dokonać przez pełnomocnika lub samodzielnie przez Internet po uiszczeniu opłaty ok. 450 zł. Efekt jest jednak korzystny, gdyż pozwoli to niemal natychmiastowo zwalczać naruszenia ze strony importerów i eksporterów względem naszego prawa ochronnego na znak towarowy.[11]

Jak można przedłużyć prawo ochronne na znak towarowy?

Nieprzedłużone prawo ochronne na znak towarowy wygaśnie. Aby móc dalej skutecznie egzekwować swoje prawa na terenie Państwa Środka, warto skorzystać z procedury przedłużenia prawa ochronnego. Można rozpocząć ją najwcześniej na 12 miesięcy przed wygaśnięciem prawa ochronnego. W przypadku przeoczenia daty wygaśnięcia znaku, chińskie prawo przewiduje sześciomiesięczny okres karencji dla znaków towarowych, podczas którego możliwe jest odnowienie ochrony, jednak w tym czasie koszty poniesione przez podmiot chcący dokonać odnowienia są znacznie wyższe. Po zakończeniu 6-miesięcznego okresu podmiot nieodwracalnie traci prawo ochronne na znak.

Tak jak w przypadku rejestracji, przy przedłużeniu prawa ochronnego również należy skorzystać z pomocy chińskiego pełnomocnika. W celu uzyskania przedłużenia niezbędne jest przedłożenie w urzędzie kopii certyfikatu rejestracyjnego dotyczącego określonego znaku towarowego, kopii dokumentów poświadczających prowadzenie działalności gospodarczej oraz pełnomocnictwa. Okres przedłużenia ochrony wynosi kolejne 10 lat.

Warto zwracać uwagę na daty odnoszące się do okresu ochronnego, gdyż prawo to może zostać utracone nie tylko wskutek wygaśnięcia. Inny podmiot może bowiem wystąpić o unieważnienie znaku i jeśli właściciel danego znaku nie udowodni posługiwania się nim na terenie Chin w ciągu ostatnich 3 lat, dojdzie do unieważnienia prawa ochronnego.[12]

Jakie korzyści można uzyskać dzięki rejestracji znaku towarowego w Chinach?

Podsumowując, co może zyskać polski przedsiębiorca, jeśli zdecyduje się zarejestrować znak towarowy w Kraju Środka?

Jeśli rozważasz rejestracje na chińskim rynku, zapraszamy do kontaktu. Badanie i rejestracja są konieczne jeżeli chcesz rozpocząć budowę silnej marki. O tym, że warto, przekonaj się poznając historię sukcesu Pana Miłosza z Wrocławia. 

Posiadając prawo do znaku towarowego możesz zacząć czerpać korzyści finansowe z Twojego oznaczenia. Do Twojej dyspozycji jest gotowy wzór umowy licencji znaku towarowego. Jeżeli chcesz wiedzieć więcej o prawach własności przemysłowej i sposobach ich eksploatacji, skorzystaj aby zerknij na nasz   E-book Własność przemysłowa w pytaniach i odpowiedziach

Photo by Yu Kato on Unsplash
[1] https://europapnews.pap.pl/ue-obok-usa-i-chin-jest-jednym-z-najwiekszych-na-swiecie-podmiotow-handlowych (dostęp: 28.11.2021r.).
[2] W zakresie nieoznaczonym innymi przypisami, tekst powstał w oparciu o https://tisco-import.com/rejestracja-znaku-towarowego-w-chinach/ (dostęp: 28.11.2021 r.).
[3] ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo Własności Przemysłowej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 324)
[4] Marta Szmidt-Husarz, Chroń swój znak towarowy w Chinach, https://uprp.gov.pl/sites/default/files/2020-12/Chroń%20swój%20znak%20towarowy%20w%20Chinach_0.pdf (dostęp: 29.11.2021 r.).
[5] Prawo znaków towarowych Chińskiej Republiki Ludowej z dnia 23.08.1982 (wersja znowelizowana w dniu 23.04.2019). Dostępne w Internecie (tylko w wersji chińskiej): <https://www.cnipa.gov.cn/art/2019/6/25/art_95_28179.html>.
[6] https://www.chinskiraport.pl/blog/co-to-jest-oem/ (dostęp: 30.11.2021 r.).
[7] ZNAK WSPAK- czyli o rejestracji znaków towarowych w Chinach – ChinyTech.pl (dostęp: 30.11.2021 r.).
[8] Eksport do Chin a zastrzeżenie znaku towarowego (chinskiraport.pl) (dostęp: 30.11.2021 r.).
[9] Marta Szmidt-Husarz, Chroń..., s. 10.
[10] Ibidem, s. 13.
[11] Ibidem, s. 12.
[12] https://tisco-import.com/przedluzenie-ochrony-znaku-towarowego-w-chinach/ (dostęp: 3.12.2021 r.).

Jesteś dumny/a z produktów, które powstają w Twoim regionie? Mają szczególne właściwości czy cechy, których nie znajdziemy w produktach z innych miejscowości? 21 października 2021 r., odbyło się webinarium “Ochrona własności intelektualnej na wyciągnięcie ręki!” cz. II, które Urząd Patentowy RP zorganizował wraz z Ogólnopolskim Stowarzyszeniem Gospodyń Wiejskich. Jednym z prelegentów był ekspert ze Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), który zaprezentował praktyczne korzyści płynące z ochrony oznaczeń geograficznych produktów regionalnych. Wydaje się, że faktycznie ochrona produktów z Twoich okolic jest na wyciagnięcie ręki, tylko trzeba wiedzieć po co sięgnąć ???? Jeśli produkty te są wykonywane ręcznie, nasz wpis powinien zainteresować Cię.

Zgodnie ze Słownikiem języka polskiego PWN rękodzieło to przedmiot wykonany ręcznie albo zbiór takich przedmiotów[1]. Z naszej perspektywy, rękodzieło może stanowić

To właśnie to ostania możliwość ochrony rękodzieła jako kwalifikowanych, chronionych oznaczeń geograficznych była przedmiotem webinarium.

Oznaczeniem geograficznym, w rozumieniu pwp, są oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru. Oznaczenia te wskazują zatem na związek produktu z danym krajem, regionem lub miejscowością, słynącymi z określonych warunków naturalnych danego regionu bądź z tradycji wytwarzania danego produktu.

Nabywcy mają pewność (albo powinni mieć kupując produkty odpowiednio oznaczone), że kupowany produkt ma określoną jakość czy charakterystyczne cechy za które płacą zwykle wyższą cenę. To te właściwości produktu są dla kupującego głównym czynnikiem podczas zakupu. Zatem oznaczenia geograficzne dają ochronę kupującemu jak i producentowi przed nieuczciwymi praktykami handlowymi polegającymi na oznaczaniu towarów znakami wprowadzającymi odbiorców w błąd co do pochodzenia, rodzaju czy jakości towaru.

Zgodnie z przepisami pwp oznaczeniami geograficznymi są[4]:

Czyli, oznaczeniem geograficznymi mogą być:

1) nazwy regionalne (towary zawdzięczają swoje właściwości oddziaływaniu środowiska geograficznego, przez co rozumie się łącznie czynnik naturalny i ludzki) służą do wyróżniania towarów, które:

a) pochodzą z określonego terenu oraz

b) posiadają szczególne właściwości, które wyłącznie lub w przeważającej mierze zawdzięczają oddziaływaniu środowiska geograficznego obejmującego łącznie czynniki naturalne oraz ludzkie – których wytworzenie lub przetworzenie następuje na tym terenie;

2) oznaczenia pochodzenia (szczególne walory produktów przypisywane są miejscu pochodzenia – brak jest w tym przypadku czynnika ludzkiego) służą do wyróżniania towarów:
a) pochodzących z określonego terenu oraz
b) posiadających pewne szczególne właściwości albo inne cechy szczególne przypisywane pochodzeniu geograficznemu, czyli terenowi, gdzie zostały one wytworzone lub przetworzone.

Oznaczenie geograficzne to także oznaczenie, gdy:

Prawo z rejestracji oznaczenia geograficznego jest, jak wszystkie prawa własności przemysłowej, prawem terytorialnym. Oznacza to, że możliwe jest ubieganie się o ochronę:

  1. jedynie na terytorium danego kraju, np. w Polsce na postawie przepisów pwp składając odpowiedni wniosek do Urzędu Patentowego RP;
  2. na terytorium całej Unii Europejskiej (uzyskując ochronę w całej UE) w ramach poniższych regulacji:
    • rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych,
    • rozporządzenia delegowanym Komisji (UE) nr 664/2014 z dnia 18 grudnia 2013 r. uzupełniającym rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 w odniesieniu do ustanowienia symboli unijnych dotyczących chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności oraz w odniesieniu do niektórych zasad dotyczących pochodzenia paszy i surowców, niektórych przepisów proceduralnych i niektórych dodatkowych przepisów przejściowych (Dz. Urz. UE L 179 z 19.6.2014, str. 17),
    • rozporządzenia wykonawczym Komisji (UE) nr 668/2014 z dnia 13 czerwca 2014 r. ustanawiającym zasady stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 179 z 19.6.2014, str. 36).
  3. na terytorium aż 55 krajów w ramach oferowanej przez WIPO ochrony oznaczenia geograficznego w ramach systemu lizbońskiego.

Ten ostatni sposób ochrony jest regulowany Aktem genewskim Porozumienia lizbońskiego w sprawie nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych[5] i wymaga jedynie złożenia jednego wniosku do WIPO zapewniając sobie ochronę we wszystkich państwach, które przystąpiły do porozumienia lizbońskiego – pełna lista dostępna jest tu. Zaletą tej procedury jest prowadzenie jednego postępowania, w jednym języku i dokonanie jednego zestawu opłat. System lizboński może być wykorzystywany do ochrony oznaczeń geograficznych dla każdego rodzaju produktów, takich jak produkty rolne i spożywcze, naturalne, rzemieślnicze, a nawet przemysłowe.

Dla przykładu w bazie oznaczeń geograficznych WIPO – LISBON EXPRESS DATABASE dostępnej tu, można znaleźć rejestracje na:

  1. ceramikę bułgarską – „TROJANSKA KERAMIKA” o numerze 651,
  2. czeską biżuterię – „JABLONECKÁ BIŽUTERIE / BIJOUTERIE DE JABLONEC, BIJOUTERIE DE GABLONZ, BIJOUX DE JABLONEC/GABLONZ / BISUTERIA DE JABLONEC/GABLONZ, JOYAS DE JABLONEC/GABLONZ / JABLONEC-BIJOUTERIE, GABLONZER SCHMUCK, GABLONZER SCHMUCKWARE / JABLONEC JEWELLERY, GABLONZ JEWELLERY” o numerze 65, czy
  3. bursztyn meksykański – „AMBAR DE CHIAPAS” o numerze 842.

System lizboński jasno określa minimalny poziom ochrony, jaki należy zapewnić zarejestrowanym na szczeblu międzynarodowym. Twoje oznaczenie będzie chronione przed imitacją, nawet jeśli podane jest prawdziwe pochodzenie produktu lub jeśli oznaczenie geograficzne jest używane w formie przetłumaczonej lub towarzyszą mu określenia takie jak “rodzaj”, “typ”, “marka”, “imitacja” i tym podobne. 

Jeśli zatem zależy Ci na rozwoju lokalnej społeczności, która słynie z produktów rękodzieła  czy innych wytwarzanych w danym regionie – sięgnij po ten rodzaj ochrony. Przykłady z innych państw wskazują, że przychody mieszkańców znacznie pomnożyły się od momentu przyjęcia tego typu ochrony (przykładem może być Pieprz Kampot w Kambodży gdzie średnia wypłata z kwoty $35 zwiększyła się do  $100 cena ziemi zwiększyła wartość z $1,500 za hektar do $15,000 za hektar a produkcja powiększyła wydajność z ok. 3 ton do ok. 25 ton)[6]. Ważne jest to, że ochrona oznaczeń geograficznych jest nieograniczona w czasie i biegnie od daty wpisu do rejestru. Dodatkowo na ochronę możesz powołać się niezależnie od ryzyka konfuzji, czyli nie musisz wykazywać, że posługiwanie się przez nieuprawnionego wprowadza w błąd.

Jeżeli zajmujesz się wytwarzaniem regionalnych wyrobów, warto zadbać o ich ochronę przy wykorzystaniu różnych reżimów prawnych. Skontaktuj się z nami, a pomożemy Ci w wyborze optymalnych sposobów ochrony

Chcesz wiedzieć więcej o własności przemysłowej? Teraz specjalna okazja! E-book Własność przemysłowa w pytaniach i odpowiedziach 25% taniej. 

Photo by Amir Hosseini on Unsplash
[1] https://sjp.pwn.pl/sjp/;2515377
[2] E. Nowińska [w:] K. Szczepanowska-Kozłowska, E. Nowińska, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2018, art. 8. https://sip.lex.pl/#/commentary/587750753/548193/nowinska-ewa-szczepanowska-kozlowska-krystyna-ustawa-o-zwalczaniu-nieuczciwej-konkurencji-komentarz?pit=2021-10-26&cm=URELATIONS (dostęp: 2021-10-21 18:12)
[3] Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 324).
[4] H. Fedorowicz [w:] Prawo własności przemysłowej. Komentarz, red. M. Kondrat, Warszawa 2021, art. 174. https://sip.lex.pl/#/commentary/587849876/647316/kondrat-mariusz-red-prawo-wlasnosci-przemyslowej-komentarz?pit=2021-10-26&cm=URELATIONS (dostęp: 2021-10-21 18:04)
[5] Decyzja Rady (UE) 2019/1754 z dnia 7 października 2019 r. w sprawie przystąpienia Unii Europejskiej do Aktu genewskiego Porozumienia lizbońskiego w sprawie nazw pochodzenia i oznaczeń geograficznych (Dz. U. UE. L. z 2019 r. Nr 271, str. 12). https://sip.lex.pl/#/act/69235497/2647268/przystapienie-unii-europejskiej-do-aktu-genewskiego-porozumienia-lizbonskiego-w-sprawie-nazw…?keyword=Porozumienie%20Lizbo%C5%84skie%20(1958)%20i%20Akt%20Genewski%20(2015)&cm=STOP (dostęp: 2021-10-21 18:25)
[6] https://uprp.gov.pl/sites/default/files/inline-files/Ochrona%20oznacze%C5%84%20geograficznych%20-%20Ryszard%20Frelek.pdf
Przy okazji trzeba wspomnieć o porozumieniu madryckim z 14.04.1891 r. dotyczącym zwalczania fałszywych oznaczeń pochodzenia towarów do którego Polska przystąpiła w 1928 r (!)

„Moda fast fashion nie jest za darmo. Ktoś gdzieś za to płaci” – powiedziała kiedyś dziennikarka Lucy Siegle[1]. Marki fast fashion mogą pozwolić sobie na to, by naruszać prawa własności intelektualnej, ponieważ jest ogromne zapotrzebowanie na ich produkty. Tym pesymistycznym akcentem rozpoczynamy wpis wprowadzający czytelnika w prawo mody, w którym wyjaśnimy, dlaczego warto zawczasu zabezpieczyć się przed kradzieżą własności intelektualnej do projektów modowych.

Prawo mody – prawo dżungli?

Żadna marka fast fashion nie pozostaje bez winy, gdy mówimy o naruszeniach prawa własności intelektualnej. Nawet za samą ideą tego pojęcia – „tanie ubrania produkowane szybko i sprzedawane masowo przez ogromne koncerny w odpowiedzi na ostatnie modowe trendy”[2] – kryje się chęć inspiracji najnowszymi kolekcjami tworzonymi przez sławnych projektantów, wyznaczających kierunek w świecie mody.

W prawie autorskim granica między inspiracją, a plagiatem potrafi być bardzo cienka. Także czołowi projektanci często inspirują się, czy to światem dookoła, czy to swoimi konkurentami [3]. Jednak w branży modowej, to marki fast fashion co jakiś czas oskarżane są o przekroczenie granicy między inspiracją, a plagiatem dzieła danego projektanta[4]. Nie szukając daleko, ze sławnych sporów w świecie mody można przywołać oskarżenia kierowane przez projektantów i marki takie jak Anna Sui[5], Diane von Furstenberg[6] czy Gucci[7] przeciwko firmie Forever 2, czypozew skierowany przez Gianni Versacego przeciwko Fashion Nova za sprzedaż sukni podobnej do tej jego projektu, którą w 2000 r. na ceremonii rozdania nagród Grammy nosiła Jennifer Lopez[8].

 

Rys. 1 Po lewej oryginalna kurtka Gucci, po prawej „inspirowana” kurtka sieciówki Forever 21. Źródło: Gucci sues Forever 21 for allegedly ripping off its trademark stripes – FirstClasse




Dlaczego marki fast fashion naruszają prawa własności intelektualnej?

Jednym z czołowych naruszycieli praw własności intelektualnej w branży modowej pozostaje hiszpańska marka ZARA, należąca do grupy Inditex. W 2021 r. w Internecie pojawiła się zwiększona liczba opinii, jakoby francuski projektant mody Simon Porte Jacquemus został „drugą ZARĄ”. Tymczasem od wielu lat designer ten pada ofiarą żerowania marek fast fashion, z ZARĄ na czele, gdyż „jego styl jest prosty do powielenia. Nie wymaga wielu godzin nad maszyną, nie jest drogi w wykonaniu”[9], a więc posiada wszystkie cechy pożądane do skopiowania przez markę fast fashion. W efekcie „ZARA ma na ten moment więcej ubrań podobnych do Jacquemusa niż sam projektant w swojej kolekcji”[10], przez co jego marka doznaje obniżenia wartości w oczach klienta.

Nie jest to jednak najsłynniejszy przypadek naruszenia prawa przez Inditex względem tego projektanta. W 2016 r. media społecznościowe zawrzały wskutek afery związanej z kradzieżą designu naszywek oraz przypinek autorstwa amerykańskiej niezależnej projektantki Tuesday Bassen, która na wynajęcie prawnika w sporze z tym modowym gigantem musiała wydać niemal wszystkie swoje oszczędności. Po skierowaniu przez projektantkę pierwszego pisma zwracającego uwagę na naruszenie, prawnicy Inditex odpisali, że prace autorki nie są wystarczająco oryginalne, by przez odbiorców utożsamiane były z marką Tuesday Bassen oraz są za proste, by podlegały ochronie na gruncie prawa autorskiego[11]. Takie stanowisko stoi w sprzeczności z postanowieniami chociażby konwencji berneńskiej[12]. Ten akt prawny stanowi o tym, że ochrona prawnoautorska obowiązuje od momentu ustalenia utworu. Elementy odzieży zaś, czy to w orzecznictwie polskim[13], czy międzynarodowym[14], uznaje się za utwory. Sytuacją tą zainteresował się inny projektant, Adam J. Kurtz, którego prace również zostały skopiowane przez ZARĘ, i który następnie założył stronę internetową o nazwie „Shop ZARA’s Art Theft Collection”, gdzie opublikował zestawienie prac oryginalnych projektantów z odzieżą ZARY, po kliknięciu na które następuje przekierowanie na stronę pierwotnego twórcy designu.[15]

Rys. 2 Po lewej stronie oryginalne przypinki autorstwa Tuesday Bassen, po prawej podróbki stworzone przez ZARĘ. Źródło: https://www.boredpanda.com/zara-stealing-designs-copying-independent-artists-tuesday-bassen/?utm_source=google&utm_medium=organic&utm_campaign=organic




Jest popyt – są naruszenia

Dla marek fast fashion liczy się zysk, zaś ich odbiorcami są osoby pragnące poczuć się modnie , a których nie stać na kreacje od drogich projektantów, lub które wolą zapłacić taniej za podobną rzecz, niż wydawać kilkakrotność danej kwoty na odzież haute couture . Marki fast fashion wiedzą, że ich działania znajdują się na granicy prawa lub wprost owe prawo naruszają. Jest to jednak w kalkulowane w rachunek zysków i strat. Popularni giganci modowi dopuszczają się naruszeń praw własności intelektualnej względem pierwotnych autorów, ponieważ jest to działanie opłacalne – nawet kwota wydana na spór sądowy i na odszkodowanie często nie uderzy mocno w ich zarobek[16].





Jak chronić prawa własności intelektualnej – “prawo mody”?

Nie istnieje wyodrębniona formalnie gałąź prawa, którą możnaby określić jako prawo mody. W branży modowej jednak przepisy prawa mogą mieć bardzo istotne znaczenie. Mowa tu przede wszystkim o prawie własności intelektualnej.

Dlaczego jednak projektanci rezygnują z otoczenia ochroną prawną swoich dzieł przed naruszeniami ze strony marek fast fashion zawczasu? Powodów ku temu może być kilka. Pierwszy jest taki, że moda ciągle się zmienia, przez co stałe inwestowanie w ochronę praw z rejestracji wzorów przemysłowych, czy też praw ochronnych na znak towarowy wydaje się twórcom nieopłacalne[17]. Dodatkowo, twórcy mają często wrażenie, że środki prawne niewymagające rejestracji, tj. ochrona na podstawie prawa autorskiego lub na podstawie niezarejestrowanego wspólnotowego wzoru przemysłowego, dadzą im wystarczające zabezpieczenie przed kradzieżą własności intelektualnej. Jest to jednak myślenie krótkowzroczne.

Poniżej zaprezentowaliśmy charakterystykę każdego z możliwych działań, dostępnych w prawie własności intelektualnej dla twórców modowych.

Ochrona zagwarantowana przez prawo autorskie

Przez niektórych uważana jest za najbardziej podstawową formę dochodzenia roszczeń w sprawie naruszenia prawa do projektu modowego[18], powszechnie bowiem uważa się odzież za utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Nie zawsze jednak ta ochrona będzie wystarczająca. Amerykańscy teoretycy wskazują na niejasność obowiązujących przepisów prawa autorskiego w stosunku do wytworów modowych i nieskuteczność prób stworzenia aktów legislacyjnych wprost odnoszących się do tego typu utworu[19]. Dodatkowo „obecnie prawo autorskie nie obejmuje ochrony do kolorów, czy też połączeń kolorystycznych, sposobu, w jaki <elementy projektu są cięte oraz łączone razem> czy całościowo <elementów odzieży wraz z akcesoriami>”[20]. M. Lech zwraca uwagę na niedostateczną skuteczność ochrony prawnoautorskiej w odniesieniu do świata mody. Powodem jest to, że prawo autorskie może chronić tylko taką twórczość, która ma indywidualny charakter, co oznacza odciśnięcie na czymś piętna twórczego i co w przypadku sztuki użytkowej jest dość trudne do wykazania.[21] Dodatkowa trudność polega na tym, że czasem najmniejsza zmiana wprowadzona do oryginalnego projektu, może sprawić, że powstanie nowy „przejaw twórczości o indywidualnym charakterze”. Wówczas, późniejszy projekt drugiej marki stanie się jedynie utworem inspirowanym, a nie plagiatem. E. Vulaj, poddając ogólnej krytyce ochronę designu przez prawo autorskie, wspomina jednak, że ratunkiem dla tej formy ochrony są niejako przypadki znane z orzecznictwa oraz fakt, że definicja „utworu” to katalog otwarty.[22] Innym problemem jest brak rejestru utworów, który ułatwiałby wykazanie autorstwa i daty, od której przysługuje ochrona.

Zarejestrowanie znaku towarowego

Choć rejestracja znaku towarowego bywa stosowana w branży modowej (przykładem może być ogromna ilość znaków rejestrowanych przez LV i Chanel), to jednak nie każdy projektant modowy będzie miał na tyle charakterystyczny element swojego designu, by móc objąć go prawem ochronnym na znak towarowy. Przykładowo Proenza Schouler “nie zawiera widocznego znaku ani nazwy marki, poza małą wiszącą, metką. To, co wyróżnia tę torbę na tle innych, to jej design – który nie podlega pod ochronę znaku towarowego”.[23] Bo chociaż znana jest idea przestrzennych znaków towarowych, ochrona kształtów, kolorów czy faktury –  tak ważnych cech charakteryzujących odzież i akcesoria –  jest to bardziej domena wzorów przemysłowych. Stąd zdecydowanie łatwiej jest objąć ochroną na podstawie znaku towarowego konkretne  logo, aniżeli projekt odzieży jako takiej.

Patent

Uzyskanie patentu w przypadku elementów z branży modowej jest trudne, lecz nie jest niemożliwe, m.in. ze względu na niewskazanie w ustawie prawo własności przemysłowej[24] definicji „wynalazku”. Wadami tego rozwiązania są kosztowność oraz stosunkowo długi czas na uzyskanie patentu, co przy zmieniających się co chwila trendach jest często dla twórców nieopłacalne. Dodatkowo nie każdy projekt będzie nadawał się do opatentowania ze względu na brak przemysłowej stosowalności. Do najsławniejszych przykładów elementów ubrań, które zyskały ochronę w postaci patentu, należą: suwak, rzepy czy włókno tekstylne Kevlar.[25]

Zarejestrowanie wzoru przemysłowego

Najskuteczniejszą ochroną prawną designu w obecnym systemie prawnym jest prawo z rejestracji wzoru przemysłowego. Zgodnie z art. 102 p.w.p.: „Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację”. Zatem wzorem przemysłowym może być również zewnętrzny projekt elementu garderoby. Uzyskanie ochrony wzoru przemysłowego może nastąpić na trzech płaszczyznach: krajowej, europejskiej oraz międzynarodowej.

Ochrona krajowa

W przypadku pierwszej płaszczyzny, wzór przemysłowy zastrzegany jest w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z wymogami prawa własności przemysłowej, aby zarejestrować dany wzór przemysłowy, musi on spełniać dwa kryteria: być nowy oraz posiadać indywidualny charakter. Prawo z rejestracji może obowiązywać nawet przez okres 25 lat (co jest bardzo korzystne), jeśli tylko co 5 lat odnowimy kolejny 5 letni okres ochrony (czyli łącznie maksymalnie 5 następujących po sobie okresów ochrony trwających po 5 lat każdy) . Zamieszczenie na swojej stronie internetowej lub w siedzibie przedsiębiorstwa świadectwa ochronnego uzyskanego z rejestracji wzoru jest przy okazji świetnym posunięciem służącym zapobieganiu działaniom nieuczciwej konkurencji.

Ochrona wspólnotowa

Uzyskanie prawa z rejestracji wspólnotowego wzoru przemysłowego w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej pozwala na zapewnienie jego egzekwowania na terenie 27 państw UE, także przez 25 lat. EUIPO przy zgłoszeniu bada jedynie kryteria formalne, co sprawia, że procedura jest naprawdę szybka. Na mocy dyrektywy 6/2002 możliwa jest także prawna ochrona wzoru przemysłowego, który nie został zarejestrowany. Sprawa Karen Millen Fashions Ltd. przeciw Dunnes Stores potwierdziła skuteczność ochrony niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego: „Karen Millen zaprojektowała i wprowadziła do obrotu w Irlandii damską koszulę w paski w kolorach niebieskim i brązowym oraz czarny top z dzianiny. Dunnes Stores nabyła ich egzemplarze, zleciła wyprodukowanie kopii tych artykułów poza Irlandią i następnie wprowadziła je do sprzedaży w Irlandii. Karen Millen powołując się na to, że jest właścicielem niezarejestrowanych wzorów wspólnotowych skierowała sprawę do sądu z żądaniem zaprzestania przez Dunnes Stores używania jej wzorów oraz zasądzenia odszkodowania”.[26] Należy jednak podkreślić, że, pomijając znacznie krótszy, 3-letni okres ochrony, niezarejestrowany wzór przemysłowy w przeciwieństwie do zarejestrowanego zapewnia mniejszy zakres ochrony i w szczególności nie chroni przed niedozwolonym naśladownictwem, które różni się nieco od pierwotnego wzoru.[27]

Ochrona międzynarodowa

Trzecia płaszczyzna dotyczy zapewnienia ochrony danego wzoru przemysłowego na terenie innego państwa przy pomocy umów międzynarodowych (zwłaszcza tzw. Porozumienia haskiego[28]), od których treści uzależnione są także okres i zakres obowiązywania. To zdecydowanie najdroższa opcja, ale warta rozważenia. Koszt ochrony można wyliczyć za pomocą specjalnego kalkulatora przygotowanego przez WIPO[29]





Lider prawa mody – znak przemysłowy

Powyższe argumenty wskazują, że uzyskanie prawa z rejestracji na wzór przemysłowy w odniesieniu do wytworów związanych ze światem mody jest najskuteczniejszym narzędziem prawnym w ochronie przed naruszeniami dokonywanymi przez marki fast fashion. Ochrona ta jest znacznie bardziej ujednolicona przepisami, niż w przypadku prawa autorskiego, szersza zakresowo, niż przy znakach towarowych i znacznie prostsza oraz szybsza w realizacji, aniżeli patenty, co czyni z niej łatwo osiągalny środek dla projektantów chcących zabezpieczyć swoje projekty.





Bądź slow!

Choć wydaje się, że wytaczanie sporów przeciwko markom fast fashion może przypominać walkę Dawida z Goliatem, którym to określeniem posługiwały się portale informacyjne w przypadku Tuesday Bassen[30], to nie trzeba być sławnym niczym Kim Kardashian[31], aby wygrać spór przeciwko gigantom przemysłu modowego.

Omówione zagadnienie jest o tyle niezwykłe, że nie tylko sami projektanci zastrzegający swoje designy oraz skuteczność ich prawników mają wpływ na los przeciwnika procesowego. Wypłata odszkodowania dla oryginalnego twórcy, chociażby liczona była w miliardach, często w bardzo niewielkim stopniu wpłynie na samą markę „szybkiej mody”. Będzie ona mogła nadal będzie uciekać się do nieuczciwych praktyk, gdyż biorąc pod uwagę cały jej zysk, może sobie na to pozwolić. To przede wszystkim my, jako świadomi swoich wyborów konsumenci, mamy realny wpływ na sytuację oryginalnych twórców. I choć, cytując D.F. García: „Zazwyczaj nie zatrzymujemy się, by pomyśleć o tym, jak bardzo ranimy Chanel, Louis Vuitton, Gucci czy Saint Laurent”[32], to  problem kradzieży własności intelektualnej nie dotyczy jedynie luksusowych projektantów. Jest to także problem niezależnych twórców, których nie stać jest na skuteczną ochronę prawna w razie  naruszenia. Los ich dzieł pozostaje w naszych rękach. Tak długo, jak nie zaprzestaniemy pogoni za tanimi „nowościami”, zamiast szukania alternatyw dla fast fashion, chociażby w postaci wspierania prac oryginalnego autora lub kupowania rzeczy z drugiej ręki, nic w tej kwestii się nie zmieni.





Jeśli potrzebujesz pomocy finansowej w związku z rejestracją znaku towarowego czy wzoru przemysłowego, to warto skorzystać z dofinansowania, jakie jeszcze przez kilka dni oferują urzędy patentowe. Skontaktuj się z nami bądź skorzystaj z gotowej usługi badania i rejestracji znaku czy wzoru przemysłowego. I szanuj prawa własności intelektualnej. Swoje i cudze  ????  





Photo by freestocks on Unsplash
[1] Jennifer Nini, 33 Thought-Provoking Quotes About Ethical, Sustainable and Fast Fashion, ECO WARRIOR PRINCESS (Oct. 17, 2018), https://ecowarriorprincess.net/2018/10/brilliantquotes-about-ethical-sustainable-and-fast-fashion/
[2] https://www.macmillandictionary.com/us/buzzword/entries/fast-fashion.html
[3] Choć też nie zawsze, zob. np. spór między markami Gucci a Guess o literę „G”: https://www.businessoffashion.com/articles/news-analysis/gucci-and-guess-end-nine-year-trademark-dispute
[4] https://www.businessinsider.com/zara-forever-21-fast-fashion-full-of-copycats-2018- 3.
[5] Amy Odell, Forever 21’s Ability to Copy Designer Clothes Could Be in Jeopardy, THE CUT (Apr. 13, 2009), https://www.thecut.com/2009/04/forever_21s_ability_to_copy_de.html.
[6] Liza Casabona, Diane von Furstenberg Sues Forever 21 Over Copyright, WOMEN’S WEAR DAILY (Mar. 28, 2007), https://wwd.com/business-news/financial/diane-von-furstenberg-sues-forever-21-overcopyright-501745/.
[7] Kali Hays, The 5 Biggest Lawsuits in Fashion, WOMEN’S WEAR DAILY (Apr. 25, 2017), https://wwd.com/business-news/legal/the-5-five-biggest-lawsuits-facing-fashion-retail10875211/
[8]https://www.harpersbazaar.com/uk/fashion/fashion-news/a30053010/versace-suing-fashion-nova-jlo-dress/
[9]https://www.facebook.com/login/?next=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2Ffashionfuc%2Fposts%2F1026428951432096
[10] Ibidem.
[11] https://www.boredpanda.com/zara-stealing-designs-copying-independent-artists-tuesday-bassen/?utm_source=google&utm_medium=organic&utm_campaign=organic
[12] Akt Paryski Konwencji Berneńskiej O OCHRONIE DZIEŁ LITERACKICH I ARTYSTYCZNYCH sporządzony w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 82, poz. 474).
[13] Postanowienie z dnia 23 grudnia 2015 roku, IC GCo 289/15, niepubl, za: https://lswipblog.pl/pl/2020/05/czy-kazdy-projekt-modowy-jest-chroniony-przez-prawo-autorskie/
[14] Orzeczenie Tribunal de commerce de Paris, 18e chambre, 18 mai 1994, PIBD 1994 576 III 553, https://www.doctrine.fr/d/TCOM/Paris/1994/INPID19940057
[15] https://www.boredpanda.com/zara-stealing-designs-copying-independent-artists-tuesday-bassen/?utm_source=google&utm_medium=organic&utm_campaign=organic
[16] Podobno wielkie sieci odzieżowe, według nieoficjalnych źródeł, mają nawet posiadać specjalny kapitał na pokrycie odszkodowań, żródło: https://lookreatywni.pl/baza-wiedzy/plagiatowe-wpadki-sieciowek-fast-fashion/
[17] https://fashionbusiness.pl/czy-zara-podrobila-projekty-spodni-diesel-i-sandalow-marni-jak-chronic-wzory/
[18] https://lswipblog.pl/pl/2020/05/czy-kazdy-projekt-modowy-jest-chroniony-przez-prawo-autorskie/
[19] Zob. Serena Elavia, Senior Theses, How the Lack of Copyright Protections for Fashion Designs Affects Innovation in the Fashion Industry, Trinity C. Digital Repository 16 (2014), 43.
[20] Elizabeth Vulaj, Will fast fashion go out of style soon? How couture designers, celebrities, and luxury brands fighting back may change the future legal landscape for mass affordable retailers, s. 207, cyt. za: Can I use copyright to protect my fashion designs?, Copyright Alliance, https://copyrightalliance.org/ca_faq_post/copyright-fashion-designs/ (last visited Jan. 19, 2020); Julie Zerbo, Protecting Fashion Designs: Not Only “What?” but “Who?, 6 AM. U. BUS. L. REV. 595, 596 (2017), http://digitalcommons.wcl.american.edu/aublr/vol6/iss3/2 (internal citation omitted).
[21] https://wzoryprzemyslowe-blog.pl/czym-sa-wzory-przemyslowe/
[22] Ibidem, s. 207.
[23] Casey E. Callahan, Fashion Frustrated: Why the Innovative Design Protection Act is a Necessary Step in the Right Direction, But Not Quite Enough, 7 BROOK. J. OF CORP. FIN. & COM. L. 195, s. 198 (2012)
[24] Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 324).
[25] https://www.upcounsel.com/fashion-patents
[26] https://fashionbusiness.pl/wzory-przemyslowe-w-modzie-rejestrowac-czy-nie-rejestrowac/
[27] https://fashionbusiness.pl/czy-zara-podrobila-projekty-spodni-diesel-i-sandalow-marni-jak-chronic-wzory/
[28] Akt genewski Porozumienia haskiego w sprawie międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych, przyjęty w Genewie dnia 2 lipca 1999 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 198, poz. 1522).
[29] https://www.wipo.int/hague/en/fees/calculator.jsp
[30] https://www.thecut.com/2016/07/tuesday-bassen-on-her-work-being-copied-by-zara.html
[31]https://www.businessinsider.com/kim-kardashian-missguided-lawsuit-awarded-damages-california-judge-2019-7?IR=T
[32] Denisse F. García, Fashion 2.0: It’s Time for the Fashion Industry to Get Better-Suited, Custom-Tailored Legal Protection, 11 DREXEL L. REV. 337, 338 (2018).

Termin miał minąć z końcem września 2021 ale przedłużono o miesiąc. 31 października 2021 r. kończy się możliwość uzyskania dofinansowania w ramach Bonów Własności Intelektualnej dla małych i średnich przedsiębiorców (MŚP) inicjatywy prowadzonej w ramach programu Ideas Powered for Business w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO). 

Szczegółowo o programie dofinansowania pisaliśmy tutaj, ale dla przypomnienia:

 

  1. ze wsparcia mogą skorzystać małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP);
  2. wsparcie dotyczy zgłoszenia znaku towarowego lub wzoru przemysłowego na poziomie krajowym, czyli np. w Urzędzie Patentowym RP oraz na całym terytorium UE;
  3. wsparcie dotyczy 50% zniżki na opłaty za zgłoszenie znaków towarowych i wzorów przemysłowych;
  4. możliwe jest złożenie tylko jednego wniosku natomiast nie ma ograniczeń dotyczących liczby praw własności intelektualnej (znaków towarowych i wzorów), o których dofinansowanie chcesz ubiegać się we wniosku – natomiast kwota dofinansowania jest ograniczona do 1500 euro;
  5. aby skorzystać z dofinansowania należy wypełnić formularz wniosku online (step 1 – grant application form);
  6. do wypełnienia wniosku potrzebne będą: numer rachunku bankowego, numer IBAN i kod SWIFT oraz zaświadczenie potwierdzające statusu podatnika VAT;
  7. pamiętaj, aby zgłoszenia znaku towarowego lub wzoru przemysłowego dokonać dopiero po uzyskaniu pozytywnej decyzji EUIPO udzielającej dofinansowania;
  8. po prawidłowym dokonania zgłoszenia możesz złożyć już wniosek o zwrot przyznanego Ci dofinansowania – EUIPO dokonuje wypłaty środków w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku, nie musisz czekać na uzyskanie decyzji w zakresie udzielenia prawa wyłącznego, o które się ubiegasz;
  9. pamiętaj, aby wniosek o zwrot dofinansowania złożyć do dnia 31.05.2022 r.

Jeżeli potrzebujesz pomocy przy dokonaniu zgłoszenia znaku towarowego lub wzoru przemysłowego albo pomocy przy skorzystaniu z dotacji skontaktuj się z nami.

Photo by Markus Spiske on Unsplash

Nie każdy uprawniony z prawa ochronnego na znak towarowy zdaje sobie sprawę z faktu, że nie może zakazywać wszelkim podmiotom używania identycznego albo podobnego oznaczenia, jeżeli np. te podmioty działają w zupełnie innej branży, a znak towarowy został zgłoszony dla towarów nieobejmujących działalności rzekomego naruszyciela.

Co więcej, nie każdy uprawniony jest świadomy, że prawo ochronne na znak towarowy, mimo że może być przedłużane co 10 lat w nieskończoność, może stracić. Jednym z powodów utraty prawa wyłącznego może być brak używania znaku towarowego, ale również utrata przez dane oznaczenie charakteru odróżniającego. Do utraty charakteru odróżniającego dochodzi zazwyczaj, gdy uprawniony nie reaguje na naruszenia jego prawa wyłącznego.

Utrata prawa ochronnego na znak towarowy jest daleko idącym skutkiem, natomiast po drodze może nastąpić utrata części roszczeń pierwotnie przysługujących uprawnionemu w wyniku braku reakcji na działanie naruszyciela. Kiedy uprawniony decyduje się podjąć zdecydowanie kroki prawne, bo skala naruszenia zaczyna być znacząca i uprawniony nie chce już dłużej tolerować takiego stanu rzeczy, często może spotkać się z terminem: przedawnienie.

O roszczeniach jakie przysługują uprawnionemu z tytułu prawa ochronnego na znak towarowy pisaliśmy tutaj poruszając również zagadnienie dotyczące przedawnienia roszczeń. Zgodnie z art. 289 w zw. z art. 298 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 324) (pwp) roszczenia z tytułu naruszenia ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o naruszeniu swego prawa i o osobie, która naruszyła jego prawa. Jednakże w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem 5 lat od dnia, w którym nastąpiło naruszenie.

Nie budzi wątpliwości, w jaki sposób obliczać termin przedawnienia w stosunku do pojedynczych naruszeń, niewywołujących długotrwałych skutków, natomiast poważne wątpliwości zarówno w doktrynie jak i w judykaturze budzi zagadnienie oznaczania początku biegu terminu przedawnienia roszczeń wynikających z naruszenia praw własności przemysłowej o charakterze powtarzalnym oraz ciągłym. Dotyczy to sytuacji, w której mamy do czynienia z długoletnim naruszeniem, którego skutkiem jest wprowadzanie do obrotu przedmiotów oznaczonych znakiem towarowym.

Wydaje się, że jednolitą praktykę w tym zakresie wprowadza uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2021 r.[1] (“Uchwała“). Zgodnie z Uchwałą, jeżeli naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy ma charakter powtarzalny i trwa w chwili zgłoszenia roszczenia, to 5-letni termin przedawnienia biegnie od każdego dnia, w którym nastąpiło naruszenie. Taka interpretacja tego przepisu zdecydowanie umacnia pozycję uprawnionego i daje mu realną ochronę jego praw. Aby zrozumieć czym kierował się Sąd Najwyższy warto przyjrzeć uzasadnieniu Uchwały.

Jeśli działania naruszyciela nie miały charakteru jednorazowego, ale charakter ciągły (powtarzalny) i trwają w chwili zgłoszenia roszczeń …

Przedmiotem zagadnienia prawnego, które rozstrzyga Uchwała jest pytanie: „Czy roszczenia niepieniężne, w tym roszczenie o zakazanie naruszania prawa ochronnego na znak towarowy Unii Europejskiej, przedawniają się bezwzględnie z upływem pięcioletniego okresu przedawnienia liczonego od pierwszego dnia wkroczenia w prawa wyłączne uprawnionego do znaku towarowego, mimo że działania naruszyciela nie miały charakteru jednorazowego, ale charakter ciągły (powtarzalny) i trwają w chwili zgłoszenia roszczeń?”

Przedmiotowe zagadnienie prawne powstało w oparciu o stan faktyczny dotyczący unijnego znaku towarowego, jednakże prawo Unii Europejskiej nie reguluje kwestii przedawnienia roszczeń wynikających z naruszenia unijnego znaku towarowego. W takim przypadku zastosowanie mają regulacje państw członkowskich, czyli w przypadku Polski – pwp.

Ustalenia Sądu Najwyższego w zakresie przedawnienia roszczeń z tytułu naruszenia prawa ochronnego na znak towarowy Unii Europejskiej będą również aktualne dla znaków krajowych zarejestrowanych w Urzędzie Patentowym RP.

majątkowy charakter roszczeń

Wszystkie roszczenia, jakie przysługują uprawnionemu z tytułu naruszenia praw do znaku towarowego są roszczeniami majątkowymi (więcej na ten temat tu). Podkreślił to również Sąd Najwyższy w Uchwale wskazując, że roszczenia niepieniężne określone w ustawie pwp służące do ochrony majątkowych praw wyłącznych, czyli takich jak patent lub prawo ochronne na znak towarowy są bezpośrednio uwarunkowane interesami ekonomicznymi podmiotu uprawnionego i mają charakter majątkowy. Skoro zaś mają charakter majątkowy, to podlegają przedawnieniu. Dotyczy to także roszczeń o zaniechanie naruszeń[2], czyli sytuacji, gdy uprawniony żąda jedynie respektowania jego prawa. Ustalenie majątkowego charakteru roszczeń z tytuły naruszenia prawa wyłącznego jest punktem wyjścia do rozważań dotyczących obliczania terminu przedawnienia tych roszczeń ze względu na to, iż roszczenia o charakterze niemajątkowym nie ulegają przedawnieniu.

różne stanowiska odnoszące się do oceny momentu przedawnienia

Do momentu wydania Uchwały można było wyróżnić 3 stanowiska odnoszące się do oceny momentu przedawnienia określonego w art. 298 pwp traktujące naruszenie jako:

  1. czyn ciągły;
  2. serię identycznych powtarzających zdarzeń dzień po dniu;
  3. jedno naruszenie.

Każde z tych stanowisk znalazło wyraz zarówno w orzecznictwie, jak i doktrynie.

Posługując się karnoprawną koncepcją czynu ciągłego przyjęto, że naruszenie patentu (lub prawa ochronnego na znak towarowy), polegające na wytwarzaniu określonych przedmiotów przez dłuższy okres, należy traktować jako jedno naruszenie o charakterze ciągłym, wobec którego bieg przedawnienia roszczeń rozpoczyna się od dnia ustania stanu ciągłego stanowiącego naruszenie prawa, a nie od zaistnienia bezprawnego stanu. Taka wykładnia omawianego przepisu może prowadzić do naruszenia zasad ogólnych, w tym zasad współżycia społecznego. Niweczy ponadto sens przedawnienia, skoro w ogóle może nie dojść do przedawnienia, dopóki stan naruszenia cały czas trwa.

Odmiennie do przedstawionej powyżej koncepcji czynu ciągłego, przyjęto, że roszczenia wynikające z naruszeń praw własności przemysłowej przedawniają się oddzielnie co do każdego naruszenia dokonanego każdego dnia z osobna. W uzasadnieniach przyjęcia takiej koncepcji wskazywano, że liczenie biegu terminu przedawnienia roszczeń od pierwszego naruszenia dla wszystkich kolejnych naruszeń prawa, niezależnie od długości okresu naruszenia jest nie do pogodzenia z charakterem tego prawa, jako przysługującego uprawnionemu przez cały okres, na jaki udzielono mu ochrony. Przyjęcie stanowiska, że należy liczyć termin przedawnienia oddzielnie co do każdego kolejnego dnia naruszenia powoduje racjonalizację okresu, w którym można skutecznie dochodzić roszczeń, dostosowując go do trwania stanu naruszenia. Okresy te biegną osobno w stosunku do każdego kolejnego dnia naruszenia. Dopóki zatem trwa naruszenie, uprawniony może podjąć działania prawne, a naruszyciel nie może czuć się bezkarny.

Koncepcja jednego naruszenia oznacza, że przedawnienie roszczeń o naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy rozpoczyna się od dnia, w którym powstały określone w art. 289 pwp przesłanki, czyli od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o naruszeniu swego prawa i o osobie naruszyciela i kończy się odpowiednio z upływem trzech lub pięciu lat, bez względu na długość trwania stanu naruszenia, a nawet pomimo trwania tego stanu[3]. Oznacza to, że po upływie 5 lat od dnia wystąpienia naruszenia (pomimo, że naruszenie może nadal trwać) uprawniony z prawa ochronnego nie może podnosić przysługujących mu roszczeń ze względu na ich przedawnienie.

różne początki biegu przedawnienia 

Ponadto, w doktrynie pojawiło się także stanowisko różnicujące początek biegu terminu przedawnienia w zależności od rodzaju dochodzonego roszczenia i jego wymagalności:

Wskazano także, że dla roszczeń o zaniechanie niedozwolonych działań i usunięcia ich skutków termin ten należy liczyć od dnia, w którym spełniły się przesłanki określone w art. 289 pwp, to jest od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o powstaniu stanu naruszającego jego interes oraz o osobie odpowiedzialnej, a dla roszczeń o odszkodowanie i wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści – termin ten biegnie oddzielnie co do każdego naruszenia, a więc w każdym kolejnym dniu.

stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w Uchwale

Sąd Najwyższy nie podziela stanowiska utożsamiającego początek biegu terminu przedawnienia, w przypadku trwałego stanu naruszenia, z dniem ustania tego stanu (czyli koncepcji czynu ciągłego). Przyjęcie tego stanowiska w ocenie Sądu Najwyższego oznacza, że w ogóle może nie dojść do przedawnienia roszczenia, jeżeli naruszyciel nie zaprzestanie swojego działania. Taki pogląd nadmiernie faworyzuje uprawnionego ze znaku, który nie podejmuje działań w obronie swojego prawa, tolerując nawet wieloletnie jego naruszanie, albo nie wykazując zainteresowania tym, czy inny podmiot wkracza w sferę jego uprawnień. Dodatkowo Sąd Najwyższy wskazał, że nie można uznać, że w obrocie funkcjonują roszczenia majątkowe o nieokreślonym okresie przedawnienia.

W odniesieniu do koncepcji jednego czynu (naruszenia), Sąd Najwyższy wskazuje, że wyłączność prawa używania znaku towarowego nie oznacza braku możliwości jego utraty, zatem uprawniony powinien być zainteresowany dbałością o ochronę swojego prawa, a wieloletnie tolerowanie jego naruszania, albo nawet brak wiedzy o takim fakcie świadczy właśnie o braku dbałości. Zdaniem Sądu Najwyższego okres trzyletni, a tym bardziej pięcioletni pozwala na ustalenie naruszenia i zapobiega zwiększeniu skali naruszenia, a tym samym nieuzasadnionemu zwiększania kwoty rekompensaty, wprowadza stabilność i pewność prawa. Sąd wskazuje, że argumentacja o trudności ustalenia faktu naruszenia traci na znaczeniu, w szczególności, gdy w większości przypadków podmiot naruszający prowadzi legalną działalność gospodarczą, reklamuje swoje usługi i jest znany na relewantnym rynku.

Z drugiej strony Sąd Najwyższy wskazuje, że należy wziąć także pod uwagę, że przyjęcie jako początkowego terminu biegu przedawnienia jako dnia rozpoczęcia naruszenia nadmiernie faworyzuje naruszyciela, który może bez przeszkód prowadzić dalszą działalność, naruszając bezkarnie prawa właściciela znaku, jeżeli upłynął termin trzyletni od dna ustalenia tego faktu i osoby odpowiedzialnej, bądź – niezależnie od tego ustalenia – gdy upłynął pięcioletni termin od dnia, w którym doszło do naruszenia po raz pierwszy.

Sąd Najwyższy jednoznacznie opowiedział się za stanowiskiem pośrednim, czyli koncepcją sekwencji oddzielnych naruszeń powtarzających się w każdym kolejnym dniu, niezależnie od tego, na czym naruszenie polega. Bez względu bowiem, czy chodzi o wprowadzenie w danym dniu produktu opatrzonego chronionym znakiem do obrotu, czy umieszczenie znaku w katalogu ofertowym, czy o inną postać naruszenia, wszystkie składają się na jeden powtarzalny czyn, jakim jest naruszenie prawa do znaku i tworzą stan, w którym naruszenie następuje oddzielnie w każdym kolejnym dniu.

Zdecydowanie należy podzielić pogląd Sądu Najwyższego, że tylko taka koncepcja umożliwia zrównoważenie interesów uprawnionego i naruszyciela.

Sąd wskazał również, że z treści art. 298 pwp, czyli przepisu odsyłającego do odpowiedniego stosowania art. 289 pwp, ustawodawca wyraźnie umożliwił okresowość rozliczania naruszeń. Roszczenia z tytułu naruszenia prawa ochronnego na znak towarowy, jeżeli sprawca działał w dobrej wierze, mogą być dochodzone za okres rozpoczynający się po dniu, w którym Urząd Patentowy dokonał ogłoszenia o zgłoszeniu, a w przypadku wcześniejszego powiadomienia osoby naruszającej prawo o dokonanym zgłoszeniu – od daty powiadomienia. Przepisy art. 288 ust. 1 oraz art. 289 stosuje się odpowiednio. Natomiast w art. 289 pwp jest jednoznacznie mowa o każdym naruszeniu („Roszczenia z tytułu naruszenia patentu ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o naruszeniu swego prawa i o osobie, która naruszyła patent, oddzielnie co do każdego naruszenia.”), zatem istnieje dostrzeżona przez ustawodawcę możliwość indywidualizowania powtarzalnych naruszeń.

W ten sposób, poprzez przyjęcie pośredniej koncepcji, uprawniony może korzystać z realnej ochrony przysługującego mu prawa, udzielanej na określony czas, bez obawy przedwczesnego przedawnienia. Z drugiej strony, funkcja przedawnienia zostaje zachowana, ponieważ roszczenie, a w zasadzie poszczególne roszczenia przedawniają się z upływem wskazanych ustawowo terminów. Sprawia to, że uprawniony musi być aktywny w ochronie przysługującego mu prawa wyłącznego i nie może czekać z wytoczeniem powództwa do zakończenia stanu naruszenia, co z kolei daje naruszycielowi gwarancję pewności jego sytuacji prawnej po upływie terminu przedawnienia, który nie jest odłożony w czasie do zakończenia trwania danego czynu ujmowanego jako całość.

Ktoś narusza Twoje prawo ochronne na znak towarowy? Rozważasz złożenie pozwu albo potrzebujesz pomocy przy przygotowaniu wezwania do zaprzestania naruszeń Twojego prawa ochronnego na znak towarowy – skontaktuj się z nami. Pamiętaj, że tolerowanie naruszenia działa na Twoją niekorzyść. Przygotowanie solidnego pozwu pozwalającego na udowodnienie Twojej racji wymaga czasochłonnego zebrania dowodów i zajmuje dużo czasu. Działaj, aby Twoje roszczenia nie przedawniły się. 

Photo by Amin Hasani on Unsplash 
[1] sygn. III CzP 30/20.
[2] por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2007 r., III CZ 12/07, OSNC 2008, Nr 2, poz. 26, z dnia 16 lutego 2012 r., II CSK 469/11, nie publ, i z dnia 18 września 2013 r., V CSK 431/12, nie publ.).
[3] por. m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 kwietnia 2010 r., I ACa 1270/ 09, OSA 2010, Nr 4, poz. 32 oraz niepublikowane wyroki Sądu Apelacyjnego z dnia 17 maja 2012 r., I ACa 1081/11, z dnia 31 sierpnia 2012 r., I ACa 51/12, i z dnia 27 grudnia 2012 r., VI ACa 896/12. 

Często pojawią się pytania i zgłaszane przez klientów problemy dotyczące ochrony koncepcji i idei. Powszechną bolączką jest sytuacja, w której dowiadujemy się od klienta, że “wpadł” na świetny pomysł nowej gry, fabuły, filmu, sposobu identyfikacji, modelu współpracy itd., następnie przedstawił komuś swój pomysł, a po jakimś czasie spostrzegł, że jego pomysł jest wykorzystywany przez tę osobę lub tego przedsiębiorcę. Zazwyczaj jest to moment, w którym rozpoczyna się poszukiwanie pomocy u prawnika w celu ustalenia jakie roszczenia przysługują w przypadku „kradzieży” pomysłu.

Regulacje dotyczące własności intelektualnej, w których możemy poszukiwać ochrony w takich sytuacjach znajdują się przede wszystkim w czterech aktach prawnych:

  1. ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1062) (upapp);
  2. ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 324) (pwp);
  3. ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1913) (uznk)
  4. ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.) (kc).

 

pomysł, a prawo autorskie

W ustawie upapp wprost zostało również wskazane, że ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia. Nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne – wymienione kreacje intelektualne mogą przybrać różne treści lub formy, co prowadziłoby do nadmiernego i nieuzasadnionego rozszerzenia ochrony prawnoautorskiej. Zatem jedynie ich skonkretyzowana forma wyrażenia może zostać zakwalifikowana jako utwór, a nie pomysł na utwór.

Orzecznictwo sądów wyklucza ochronę:

Wskazane przykłady dotyczą działalności twórczej, w wyniku której powstają ogólne koncepcje, założenia, tezy, opisy. Są to przypadki, w których pomysł przybiera postać abstrakcyjnej idei, która może być wyrażana w różny sposób. Z punktu widzenia prawa autorskiego oznacza to, że ta sama idea może przybrać różną postać, np. książki, obrazu czy przemówienia.  Czyli, możliwa jest różna percepcja takiego pomysłu, a więc też i przedmiot prawa nie został poprawnie zidentyfikowany.

Tymczasem, zgodnie z art. 1 upapp przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Dla realizacji przesłanki ustalenia konieczne jest przeniesienie pomysłu “poza głowę twórcy” i nadanie mu ustalonego kształtu i treści. Ważne jest ustalenie utworu w jakiejkolwiek postaci. Celem takiej regulacji jest ochrona dobra prawnego (jaki jest pomysł), które musi zaistnieć w rzeczywistości w sposób możliwie obiektywny do percepcji przez adresatów. Tylko bowiem wówczas są oni w stanie zapoznać się z utworem. Status utworu nie może rozciągać się na obiekty niemierzalne, nieweryfikowalne zmysłem wzroku lub słuchu.

Brak wymogu ustalenia utworu prowadziłaby do włączenia w system prawny ocen subiektywnych i niemożliwych do wykazania w toku postępowania dowodowego, a także obejmowałaby ochroną dobra nieustalone, które nawet jeśli byłyby twórcze bądź szczególnie niespotykane, to jednak również niezwykle problematyczne do wprowadzenia do obrotu gospodarczego.

Podsumowując: prawo autorskie chroni sposób wyrażenia utworu, jego ekspresję.

pomysł, a prawo własności przemysłowej

Prawo własności przemysłowej reguluje stosunki w zakresie zamkniętego katalogu przedmiotów w postaci:

wynalazków – czyli rozwiązań technicznych, na które można uzyskać patent jeśli są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania, więcej o wynalazkach pisaliśmy tutaj;

wzorów użytkowych – czyli nowych i nadających się do przemysłowego zastosowania rozwiązań o charakterze technicznym, dotyczącym kształtu lub budowy przedmiotu o trwałej postaci albo przedmiotu składającego się ze związanych ze sobą funkcjonalnie części o trwałej postaci, więcej o wzorach użytkowych pisaliśmy tutaj;

wzorów przemysłowych – czyli nowych i posiadających indywidualny charakter postaci wytworu lub ich części, nadanych im w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworów oraz przez ich ornamentację; więcej o wzorach przemysłowych znajdziesz tutaj;

znaków towarowych – czyli oznaczeniu umożliwiającym odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony; więcej o znakach towarowych znajdziesz m.in. tutaj;

oznaczeń geograficznych – czyli oznaczeń słownych odnoszących się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru; więcej o oznaczeniach geograficznych pisaliśmy tutaj;

topografii układów scalonych – czyli rozwiązań polegających na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układów scalonych.

Dodatkowo pwp reguluje wprost, że wynalazkami nie mogą być w szczególności:

– w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki;

Jak widać również na gruncie prawa własności przemysłowej ustawodawca konsekwentnie wskazuje, że pomysły w żaden sposób niewyrażone w konkretnej postaci nie mogą podlegać ochronie. 

Prawo własności przemysłowej chroni raczej treść pomysłu, tzn. zawarte w nim rozwiązanie.  

pomysł, a ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej, w szczególności produkcji przemysłowej i rolnej, budownictwie, handlu i usługach – w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów.

Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta (klauzula generalna). Poza ogólną definicją czynu nieuczciwej konkurencja wskazane są wprost czyny, które stanowią czyny nieuczciwej konkurencji, w postaci:

Najbliższe omawianej tematyce ochrony pomysłu będą:

wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa – czyli takie oznaczanie przedsiębiorstwa, które może wprowadzić klientów w błąd co do jego tożsamości, przez używanie firmy, nazwy, godła, skrótu literowego lub innego charakterystycznego symbolu wcześniej używanego, zgodnie z prawem, do oznaczenia innego przedsiębiorstwa;

naśladownictwo – czyli naśladowanie gotowego produktu, polegające na tym, że za pomocą technicznych środków reprodukcji jest kopiowana zewnętrzna postać produktu, jeżeli może wprowadzić klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu;

naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa – czyli ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.

Z przedstawionych definicji wynika, że pomysł może być chroniony jako tajemnica przedsiębiorstwa, która obejmuje know–how. Zgodnie z motywami Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/943 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie ochrony niejawnego know-how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przed ich bezprawnym pozyskiwaniem, wykorzystywaniem i ujawnianiem (Dz. U. UE. L. z 2016 r. Nr 157, str. 1) (dalej: „Dyrektywa”) poprzez ochronę know-how i informacji na temat przedsiębiorstwa, bez względu na to, czy równocześnie z prawami własności intelektualnej, czy zamiast tych praw, tajemnice przedsiębiorstwa pozwalają twórcom i innowatorom na czerpanie korzyści z ich twórczości i innowacji. Parlament Europejski wskazuje, że przedsiębiorcy najczęściej wybierają ochronę twórczości intelektualnej i innowacyjnego know-how poprzez ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa pomimo, iż jest to najsłabsza forma ochrony w zakresie ich bezprawnego pozyskiwania, wykorzystywania lub ujawniania przez inne osoby. W Dyrektywie wskazano, że dla podlegania ochronie wynikającej z tajemnicy przedsiębiorstwa know-how lub informacje powinny mieć rzeczywistą lub potencjalną wartość handlową. O wartości handlowej należy mówić wówczas, gdy ich bezprawne pozyskiwanie, wykorzystywanie lub ujawnianie może spowodować szkody dla interesów osoby, która zgodnie z prawem sprawuje nad nimi kontrolę, szkodząc jej naukowemu lub technicznemu potencjałowi, interesom gospodarczym lub finansowym, pozycji strategicznej lub zdolności do konkurowania.

Definicja tajemnicy handlowej nie obejmuje nieistotnych informacji oraz doświadczeń i umiejętności, które zostały zdobyte przez pracowników w trakcie prowadzenia normalnej pracy, a także nie obejmuje informacji, które są powszechnie znane lub łatwo dostępne osobom z kręgów zajmujących się zwykle tym rodzajem informacji. Przepisy Dyrektywy nie przyznają żadnych wyłącznych praw do know-how lub informacji chronionych, jako tajemnice przedsiębiorstwa. Dlatego też niezależne odkrycie tego samego know-how lub tych samych informacji pozostaje możliwe. 

Zgodnie z art. 4 ust. 3 Dyrektywy wykorzystanie lub ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa uznaje się za bezprawne w każdym przypadku, gdy bez zgody posiadacza tajemnicy przedsiębiorstwa dokonuje go osoba, która spełnia którykolwiek z następujących warunków:

W razie naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa możesz żądać:

Dodatkowo, sąd, na wniosek uprawnionego, może zobowiązać pozwanego do podania do publicznej wiadomości informacji o wyroku albo treści wyroku, w oznaczony sposób i w oznaczonym zakresie, jeżeli jest to uzasadnione ze względu na okoliczności naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa, w szczególności sposób dokonania czynu, wartość informacji, których dotyczył czyn, skutek czynu oraz prawdopodobieństwo dokonania naruszenia w przyszłości, a w przypadku, jeżeli pozwanym jest osoba fizyczna – jeżeli dodatkowo nie sprzeciwia się temu uzasadniony interes pozwanego, w szczególności wzgląd na ochronę jego dóbr osobistych. Sposób i zakres podania do publicznej wiadomości informacji o wyroku albo treści wyroku nie może prowadzić do ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa.

Ponadto, w razie naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa możesz żądać, zamiast odszkodowania określonego w art. 18 ust. 1 pkt 4 uznk, naprawienia szkody przez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.

Więcej o tajemnicy przedsiębiorstwa i odpowiedzialności za jej naruszenie, również odpowiedzialności karnej znajdziesz tutaj.

pomysł, a ochrona dóbr osobistych

Zgodnie z art. 23 kc, dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Szczegółowo o dobrach osobistych piszemy tutaj ale w zakresie ochrony pomysłu można poddać analizie czy dana idea może stanowić dobro osobiste jej twórcy, w szczególności jeżeli pomysł dotyczy twórczości naukowej, artystycznej, wynalazczej lub racjonalizatorskiej.

Zakres pojęcia twórczości jako dobra osobistego i jego ochrony jest szerszy niż zdefiniowane w prawie autorskich czy prawie własności przemysłowej. Ochrona twórczości jako dobra osobistego przewidziana kodeksie cywilnym obejmuje również te dobra (wartości, interesy idealne) twórcy, które nie są chronione przepisami wskazanych ustaw, czyli np. idee, styl twórczy, proces twórczy, koncepcje lub zarysy utworu.

W jednym z orzeczeń Sąd Apelacyjny w Krakowie wskazuje, że w ramach ochrony dobra osobistego twórczości może być chroniony efekt twórczości, np. scenariusz czy wyreżyserowana wypowiedź aktora, zredukowana do krótkiej figury retorycznej pomimo, iż jest na tyle ogólna, że posiada wartość idei, czyli nie stanowi przedmiotu prawa autorskiego[1]. W ten sposób ochrona może przysługiwać autorom ustaleń i odkryć naukowych, w razie kwestionowania osiągnięć konkretnych osób w tym zakresie.

Ochrona na gruncie kodeksu cywilnego obejmuje także ogół działalności twórczej i dorobku twórczego danej osoby. Art. 23 kc zapewnia ochronę „dobrej sławy dzieła”, czyli jego renomy, reputacji w postaci pozytywnej opinii o utworze oraz prawo do „dobrego imienia dorobku twórcy”, czyli do przeciwdziałania zachowaniom, które mogą naruszać dobrą reputację autora, oraz prawo do ochrony przed nieuprawnionym wykorzystywaniem elementów procesu twórczego i dorobku twórcy oraz przed przywłaszczaniem ich[2].

Na podstawie art.  24 kc, w przypadku, gdy Twoje dobro osobiste w postaci twórczości zostało naruszone cudzym działaniem, możesz żądać:

Ochrona pomysłu na podstawie kodeksu cywilnego jest niezależna od wskazanych ustaw szczególnych wobec tego możesz dochodzić roszczeń wynikających z art. 24 kc łącznie z roszczeniami przysługującymi na gruncie np. art. 18 uznk.

najskuteczniejszy sposób ochrony – umowa o zachowaniu poufności, czyli non-disclosure agreement (NDA)

Wobec przeprowadzonej analizy należy dojść do wniosku, że najskuteczniejszym sposobem ochrony know- how, pomysłu, czy informacji o walorze gospodarczym jest zawarcie odpowiedniej umowy zobowiązującej osobę, której ujawniasz swój pomysł do zachowania w poufności przekazanych informacji lub know – how. Ważne jest także zobowiązanie osoby, której ujawniasz pomysł nie tylko do nieujawniania ale także do niewykorzystywania pomysłu. Najlepiej, pod rygorem zapłaty kary umownej określonej wysokości. Taka umowa nazywana jest umową o zachowaniu poufności albo w skrócie umową NDA (ang. non disclosure agreement). W umowie tej należy określić jakie informacje podlegają zobowiązaniu do zachowania poufności, im precyzyjniej zostaną określone tym lepiej dla twórcy pomysłu. Umożliwia to skuteczniejsze dochodzenie Twoich praw.

Kluczowe w tym sposobie ochrony – poprzez zobowiązanie się strony przeciwnej do zachowania poufności – jest dopilnowanie tego, aby umowa NDA została zawarta przed ujawnieniem przez Ciebie pomysłu. Po ujawnieniu pomysłu nie masz żadnej pewności, ani też narzędzi prawnych żeby nakłonić osobę, której pomysł ujawniłeś do zawarcia z Toba umowy o zachowaniu poufności. Natomiast wobec braku zawartej umowy, a tym samym braku zobowiązania się strony do zapłaty kary umownej, konieczne jest wykazanie że:

Udowodnienie przed sąd wskazanych powyżej okoliczności jest trudne, a czasem wręcz niemożliwe dlatego zawsze uczulamy naszych klientów, aby pamiętali o korzystaniu z przygotowanej umowy NDA.

Jeżeli chcesz ujawnić komuś swój pomysł, ale boisz się, że w konsekwencji zostanie wykorzystany, przez osobę, której go ujawniasz skorzystaj z jednego z naszych wzorów umów o zachowaniu poufności:

Dodatkowo zachęcamy do skorzystania z usługi WIPO PROOF zapewniającej potwierdzenie istnienia danego dobra niematerialnego. Dowód uzyskiwany jest poprzez utworzenie tokena WIPO PROOF, czyli cyfrowy odcisk (digital fingerprint) ze znacznikiem precyzyjnie określonego momentu (daty i godziny), w którym został stworzony. Więcej o WIPO PROOF przeczytasz tutaj.

Możliwe jest również zabezpieczenie Twojego pomysłu poprzez utworzenie NFT (ang. Non – fungible token). Więcej o NFT przeczytasz tutaj.

Photo by Afif Kusuma on Unsplash
[1] zob. wyrok SA w Krakowie z 5.03.2004 r., I ACa 35/04, OSA 2004/10, poz. 33, dotyczący ochrony sloganu „Ciemność widzę, ciemność”.
[2] wyrok SA w Białymstoku z 31.07.2012 r., I ACa 303/12, LEX nr 1220403.

“Cyfrowa miłość” za 1 mln zł, 9 cyfrowych działek w grze „Axie Infinity” sprzedanych za ponad 1,5 mln USD, nagrania najlepszych piłkarzy Legii na wyłączność, wirtualne buty Gucci do przymierzenia, prawo do kodu źródłowego pierwszej strony www z autografem Tima Berners-Lee za ponad 20,5 mln zł, kwota 500 tys. USD za mem Nyan Cat albo za 23 sekundowego virala na TikToku z jazdy na deskorolce. To niewielka część transakcji dokonanych za pomocą tokenów NFT (Non-fungible token).

Czy wraz z wprowadzeniem NFT obserwujemy początek końca epoki fizycznych nośników dzieł sztuk czy początek cyfrowej rzeczywistości zastępującej fizyczne posiadanie dóbr luksusowych? Cyfrowy świat towarzyszy nam od dawna dostarczając audiobooki, e-booki, gry komputerowe, platformy społecznościowe, bankowość elektroniczną czy zdigitalizowane zasoby muzealne. Ostatnio jednak o NFT głośno jest w związku ze spektakularnymi sprzedażami dzieł sztuki czy wirtualnym marketingiem marek luksusowych. My zastanawiamy się co wspólnego mają NFT z prawami własności intelektualnej.

Token w języku angielskim oznaczał żetony w grach. Teraz określenie to ma również inne znaczenie. Przez “tokeny” rozumie się aktywa cyfrowe takie jak kryptowaluty, zapisane w technologii blockchain, które jednak nie są walutą.

Czym są tokeny NFT – Non-fungible token?

Jak sama nazwa wskazuje Non-fungible token są niewymienne[1], czyli nie można nabyć za nie tradycyjnej waluty tak jak za bitcoiny[2] czy ETH[3].

Są raczej znakami certyfikującymi dany plik cyfrowy, elektronicznymi żetonami działający w oparciu o blockchain. Pojedynczy NFT przypomniana obiekt kolekcjonerski, cyfrowy odpowiednik  materialnego egzemplarza dzieła – z tym, że nie jest możliwe jego dalsze kopiowanie czy stworzenie drugiej takiej samej pracy. Można porównać je do autografu, którym artysta “podpisuje” swoje wirtualne dzieło (mema, wideo, grafiki czy tweet[4]). W tym przypadku tokeny NFT same w sobie stanowią cyfrowe aktywo będące przedmiotem obrotu na rynku wtórnym (np.  na początku roku dziewięć atrakcyjnych działek w grze blockchain „Axie Infinity” zostało sprzedanych za ponad 1,5 mln USD[5]). Natomiast, gdy są znacznikami, np. poszczególnych dzieł sztuki w formie cyfrowej, są tylko wirtualnym zapisem.

NFT może mieć odpowiednik w “realu” i wówczas stanowi potwierdzenie, certyfikat uprawnienia do określonego fizycznego produktu. Token odzwierciedla występujące w rzeczywistości aktywa (np. jest certyfikatem dzieła sztuki utrwalonego na fizycznym nośniku) bądź potwierdza udział w prawie do danego dobra fizycznego. Dzieje się tak, ponieważ istniejące w świecie realnym przedmioty mogą posiadać cyfrowy awatar. Na przykład w grach lub w mediach społecznościowych mogą występować wirtualne postaci i przedmioty. Na przykład, że sneakerheadzi mogą publikować cyfrowe zdjęcia siebie w butach bez wyjmowania ich z pudełka i brania ich do ręki. Już teraz można kupić wirtualne buty Gucci za 12 USD, dużo tańsze niż fizyczna para[6]. W kwietniu br. amerykańska marka luksusowych zegarków Jacob & Co sprzedała wersję NFT SF24 Tourbillon, jej najbardziej poszukiwanego produktu, za 100 tys. USD na aukcji internetowej platformy ArtGrails.  LVMH, Cartier i Prada połączyły siły, aby uruchomić Aura, konsorcjum blockchain, którego celem jest zagwarantowanie autentyczności sprzedawanych przez nich produktów.

Technologia blockchain zapewnia, że NFT nie może zostać podrobiony a historia obrotu NFT jest identyfikowalna i weryfikowalna w łańcuchu blockchain, na rozproszonym repozytorium danych służącym do rejestrowania transakcji, w tym płatności i zapisów księgowych. Dodatkowo dane są kodowane przy pomocy algorytmów kryptograficznych.

W odróżnieniu od innych tokenów (użytkowych – utility tokens, towarowych – commodity tokens, bezpieczeństwa – security tokens) pojedynczy NFT (non-fungible token) dotyczy unikatowych towarów lub innych niepowtarzalnych wirtualnych treści[7]. NFT jest unikalny w stosunku do pozostałych tokenów w danym łańcuchu[8], tylko jedna osoba może posiadać dany NFT. Ze względu na to, że dany NFT posiada indywidualne cechy, ciąg znaków, nie można go skopiować; dany plik cyfrowy jest niepowtarzalny.

Tym samym, NFT są szczególnie atrakcyjne dla kolekcjonerów ułatwiając weryfikację autentyczności konkretnego cyfrowego zasobu np. dzieła sztuki lub kart kolekcjonerskich. Przykładem mogą być karty emitowane przez wspomniane w dalszej części wpisu kluby piłkarskie czy Hashmasks – kolekcja sztuki stworzona przez ponad 70 artystów na całym świecie, stanowiąca zbiór 16 384 unikalnych portretów cyfrowych)[9]. Ta ostania kolekcja, w ciągu 4 dni osiągnęła wartość 10 mln USD[10].

 #4 – china Owned by: 0x1d4B9b250B1Bd41DAA35d94BF9204Ec1b0494eE3

https://www.thehashmasks.com/gallery

Gdzie i za ile kupić – sprzedać NFT?

Obrót NFT odbywa się na specjalnych platformach, służącej do emisji tokenów i ich „sprzedaży”. Najpopularniejsza platforma to Nifty Gateway, inne konkurencyjne to: „SuperRare”, „MakersPlace”, „KnownOrigin”, „CryptoArt”, czy „Cargo”. Pod koniec 2020 roku do listy tej dołączył renomowany angielski dom aukcyjny „Christie’s”, założony w 1766 roku. To właśnie Christie’s sprzedał dzieło artysty Mike’a „Beeple’a” Winkelmanna „Everydays: The First 5000 Days” za ponad 69 mln dolarów.

https://en.wikipedia.org/wiki/Everydays:_the_First_5000_Days

https://onlineonly.christies.com/s/first-open-beeple/beeple-b-1981-1/112924

Tokeny początkowo wykorzystano w grze internetowej CryptoKitties, w której gracze mogli handlować NFT stanowiące zapis cyfrowych kotów. W lutym tego roku, na aukcji sprzedano popularny mem – Nyan Cat za 600 tys. dolarów.[11]

Ceny rosną. Dwa miesiące później cyfrowy piksel artysty Paka sprzedano za 1,36 mln dolarów a w czerwcu Tim Berners-Lee sprzedał NFT kodu źródłowego pierwszej strony WWW z autografem za 5,4 mln USD[12].

W Polsce „Cyfrową miłość” – wirtualną emocję, sprzedała za milion złotych tik tokowa influencerka Marti Renti. Także Legia Warszawa (za wzorem włoskiego Juventusu[13]) od 22 lipca 2021 r. w porozumieniu z giełdą kryptowalut Binance rozpoczęła sprzedaż autorskich tokenów NFT, które są dedykowane jedenastu najbardziej cennym zawodnikom klubu i zwierać będą fragmenty z pamiętnych meczy. Pierwszy NFT Legii został przygotowany dla A.Boruca[14].

https://www.cryptokitties.co/catalogue/fancy-cats

Jak tokeny NFT są wykorzystywane w obrocie prawami własności intelektualnej?

Przede wszystkim, obrót tokenami NFT (gdy dotyczy utworów) jest “oderwany” od uzyskania praw autorskich. Nabycie NFT nie oznacza nabycia praw autorskich do danego dzieła, tak jak nabycie egzemplarza książki zakupionej w księgarni nie oznacza nabycia praw do treści tej książki. Zakres praw nabywcy tokena może okazać się zróżnicowany w zależności od prawa zastosowanego na danej platformie. Można być właścicielem NFT i nie mieć praw do korzystania z utworu. Polach eksploatacji wskazane w art. 50 prawa autorskiego[15]: prawo do reprodukowania, rozpowszechniania, publicznego wykonywania, wyświetlania –  pozostaje przy twórcy. Także twórcy wciąż może przysługiwać prawo zezwalania na korzystanie i rozpowszechnianie utworów zależnych. Oczywiście możliwe jest uregulowanie przeniesienia praw autorskich na nabywcę tokena lub udzielenie mu licencji, ale taka regulacja jest przedmiotem oddzielnej transakcji poza kupieniem NFT. W przypadku licencji ciekawym rozwiązaniem może być skorzystanie z common creative.[16] 

 

Jakie wyzwania stają przed prawem własności intelektualnej w związku z tokenizacją dzieł?

Jednym z problemów jest tokenizacja dzieł sztuki bez wiedzy autorów

Corbin Rainbolt, który projektuje paleoart, czyli obrazy prehistorycznego życia pełne dinozaurów, odkrył, że prace, które opublikował na Twitterze, były tokenizowane bez jego zgody[17]. Aby sytuacja nie powtórzyła się, Rainbolt usunął wszystkie swoje stare tweety z paleoartem i przesłał je ponownie ze znakiem wodnym.

Problem ten po części wynika z anonimowości twórców i kupujących. Rozwiązaniem może być żądanie usunięcia tokena przez artystów, którzy uważają, że ich prace zostały skradzione (jak w przypadku zawiadomienia kierowanego do innych platform e-commerce), ale żądanie to – z uwagi na wykorzystywanie do tokenizacji technologii blockchain – pozostawi ślad w łańcuchu. Wzorem Rainbol warto oznaczać prace cyfrowe przed ich publikacją w Internecie. 

Innym problemem jest wyczerpanie prawa

Pisaliśmy na ten temat, tutaj warto zauważyć, że do wyczerpania prawa twórcy (czyli możliwości dalszego obrotu egzemplarzem bez konieczności uzyskiwania zezwolenia twórcy) dochodzi w sytuacji, gdy dany oryginał lub egzemplarz został nabyty od uprawnionego. Jeśli token jest przypisany do dzieła wirtualnego, stanowiącego plik cyfrowy, to nie istnieje fizyczny nośnik utworu, który byłby wprowadzany do obrotu i należałoby przyjąć, iż nie dochodzi do wyczerpania prawa. Nie ma jednak w tym zakresie jednolitego stanowiska.

Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 3 lipca 2012 r. w sprawie C-128/11 w sporze pomiędzy UsedSoft i Oracle International GmbH, w przypadku obrotu programami komputerowymi wskazał, że przekazanie przez podmiot praw autorskich klientowi kopii programu komputerowego i zawarcie między tymi samymi stronami umowy licencji na korzystanie, stanowi „pierwszą sprzedaż kopii programu komputerowego”. Z drugiej jednak strony, Trybunał w wyroku w sprawie C‑263/18 Tom Kabinet, orzekł, że zrównanie materialnych i niematerialnych kopii chronionych utworów nie było zamiarem prawodawcy unijnego. Udostępnienie publiczności e-booka i umożliwienie jego pobrania nie mieści się w pojęciu rozpowszechniania utworu, ale stanowi publiczne udostępnianie, a dokładniej podanie do publicznej wiadomości utworu w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie. Wobec powyższego dalszy, wtórny obrót e-bookami wymaga zgody uprawnionego (twórcy, wydawcy), bowiem publiczne udostępnianie utworu w rozumieniu art. 3 dyrektywy 2001/29/WE, wyklucza stosowania instytucji wyczerpania prawa.

Kwestia tantiem dla artystów

Na platformie Rarible istnieje możliwość sprzedaży NFT za tantiemy. W praktyce oznacza to, że gdy NFT zmienia właściciela, autor NFT zarabia określony przez siebie procent zysku. Wydaje się, że podobna konstrukcja istnieje w polskim prawie autorskim, zgodnie z którym twórcy i jego spadkobiercom przysługuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia za odsprzedaż oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego, czyli droit de suite. Odsprzedażą jest każda sprzedaż następująca po pierwszym rozporządzeniu egzemplarzem przez twórcę. Wynagrodzenie to stanowi % ceny dokonanych zawodowo odsprzedaży egzemplarzy. Więcej na ten temat tu.

Aktualna regulacja art. 19 prawa autorskiego nie jest do końca możliwa do zastosowania w przypadku NFT, które przecież nie tylko mogą dotyczyć utworu plastycznego lub fotograficznego, a także oryginalnych egzemplarzy i rękopisów utworów innych niż wymienione w art. 5 prawa autorskiego, których twórcy w dniu dokonania odsprzedaży mają miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Poza tym do zapłaty wynagrodzenia jest obowiązany sprzedawca, a gdy działa na rzecz osoby trzeciej, zawodowo zajmującej się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów literackich i muzycznych, odpowiada z nią solidarnie. Sprzedawca jest obowiązany do ujawnienia osoby trzeciej. Z obowiązku tego może się zwolnić płacąc należne wynagrodzenie.

Twórcy coraz chętniej przenoszą się do rzeczywistości cyfrowej. Stają wówczas przed problem nieuprawnionego kopiowania i powielania ich dzieł. Stąd zabezpieczenie jakie dają NFT stanowi ciekawe rozwiązanie. Zawrotne ceny jakie osiągają cyfrowe dzieła zachęcają do skorzystania z ich tokenizacji. Możliwości dostrzegają też korporacje, giganci modowi, producenci marek luksusowych. Idąc z duchem czasu, proponują cyfrowe kopie drogich produktów i avatary, które wyposażone w kultowe produkty mogą dać wyobrażenie jak nabywca będzie wyglądać, czuć się w realnym życiu. Dają też możliwość „cyfrowej” satysfakcji z „posiadania” luksusowego produktu. Dla prawników IP tokeny NFT stanowią temat ciekawy. Mamy wrażenie, że stoimy u progu dużych możliwości dla naszych klientów ????

Photo by Ryan Stefan on Unsplash
[1] https://academy.binance.com/pl/articles/a-guide-to-crypto-collectibles-and-non-fungible-tokens-nfts
[2] https://e-kursy-walut.pl/kurs-bitcoin/
[3] https://e-kursy-walut.pl/kurs-ethereum/
[4] https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/nft-co-to-jest-zastosowania
[5] https://cryps.pl/nowy-rekord-sprzedazy-nft-za-1-5-mln-usd-idzie-do-axie-infinity/
[6] Kolekcja Gucci jest oparta sceny Arii, czterominutowego filmu wyprodukowanego przez reżyserkę Florię Sigismondi i dyrektora kreatywnego Gucci, Alessandro Michele.
[7] https://smartmob.pl/blog/artykuly/informator/czym-jest-token-i-tokenizacja-rodzaje-tokenow-zastowanie-itp/
[8] https://cryps.pl/artykul/czym-sa-dziela-sztuki-oparte-o-nft/
[9] https://www.thehashmasks.com/
[10] https://cryps.pl/cyfrowy-projekt-w-4-dni-zgromadzil-10-mln-usd-z-tokenow-nft/
[11] https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/nft-co-to-jest-zastosowania
[12] https://www.bbc.com/news/technology-57666335
[13] https://tokeneo.com/pl/juventus-wyemituje-karty-kolekcjonerskie-na-blockchainie-ethereum/
[14] https://www.binance.com/pl/nft/goods/detail?productId=4688632&isProduct=1
[15] ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1062)
[16] https://lgl-iplaw.pl/2021/01/15-stycznia-dzien-wikipedii-czyli-o-creative-commons-slow-kilka/
[17] https://www.vice.com/en/article/n7vxe7/people-are-stealing-art-and-turning-it-into-nfts
Pracujemy nad wersją mobilną (telefony, tablety). 

Prosimy o przeglądanie strony na komputerach.