Co dzieje się z prawami własności intelektualnej w przypadku przekształceń przedsiębiorstw? Aspekt praw własności intelektualnej (Intellectual property – IP) w transakcjach określanych ogólnie jako M&A (mergers & acquisitions) jest często pomijany ze względu na założenie, że prawa własności intelektualnej przechodzą w całości na następcę prawnego, i że w związku z tym przejściem nie są wymagane żadne dodatkowe działania po stronie następcy prawnego.

czym jest sukcesja uniwersalna?

Sukcesja uniwersalna dotyczy całości praw i obowiązków cywilnoprawnych jednego podmiotu i polega na wstąpieniu w te prawa przez inny podmiot prawa. W życiu codziennym z sukcesją uniwersalną możemy mieć do czynienia w przypadku dziedziczenia. Zgodnie z art. 922 § 1 kc prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób.

Podobnie, z sukcesją uniwersalną możemy mieć do czynienia w przypadku przedsiębiorstw. Sukcesja uniwersalna następuje przy połączeniu, przekształceniu i podziale przedsiębiorstw. Wystąpienie sukcesji uniwersalnych we wskazanych przypadkach regulują odpowiednio przepisy ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (ksh), tj. art. 494 § 1 i 2 ksh 531 § 1 i 2 ksh 553 § 1 i 2 ksh.

Art.  493. §  1 i 2 

Spółka przejmująca albo spółka nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki. Na spółkę przejmującą albo spółkę nowo zawiązaną przechodzą z dniem połączenia w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, które zostały przyznane spółce przejmowanej albo którejkolwiek ze spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej.

Art.  531. §  1. 

Spółki przejmujące lub spółki nowo zawiązane powstałe w związku z podziałem wstępują z dniem podziału bądź z dniem wydzielenia w prawa i obowiązki spółki dzielonej, określone w planie podziału. Na spółkę przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną powstałą w związku z podziałem przechodzą z dniem podziału bądź z dniem wydzielenia w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, pozostające w związku z przydzielonymi jej w planie podziału składnikami majątku spółki dzielonej, a które zostały przyznane spółce dzielonej, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej.

Art.  553. §  1 i 2 

Spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej. Spółka przekształcona pozostaje podmiotem w szczególności zezwoleń, koncesji oraz ulg, które zostały przyznane spółce przed jej przekształceniem, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji albo ulgi stanowi inaczej.

W przypadku łączenia się spółek, sukcesja praw i obowiązków cywilnoprawnych oznacza, że tzw. spółka sukcesorka, tj. spółka przejmująca lub nowo zawiązana, wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej lub spółek łączących się (fuzja). Dla wystąpienia skutków w postaci sukcesji nie są potrzebne żadne dodatkowe czynności poza tymi, których należy dokonać w postępowaniu łączeniowym. Przejście praw i obowiązków następuje z mocy samego prawa, a spółka przejmująca staje się następcą prawnym pod tytułem ogólnym spółki przejmowanej, która w dniu wpisu i odpowiednio wykreślenia z rejestru traci byt prawny[1]

Zakresem sukcesji uniwersalnej objęte będą także prawa majątkowe niezbywalne (np. użytkowanie – niezbywalne ograniczone prawo rzeczowe).

 Wskutek sukcesji uniwersalnej nastąpi przejście praw własności intelektualnej na nowych “właścicieli”, którymi są następcy prawni uprawnionych.

moment przejścia praw własności intelektualnej

Moment przejścia praw jest różny w zależności od tego, z jakiego powodu dochodzi do sukcesji uniwersalnej i jest to:

  1. dzień połączenia

  2. dzień przekształcenia, czyli chwila wpisu spółki przekształconej do rejestru

  3. dzień podziału bądź z dzień wydzielenia

definicja i składniki przedsiębiorstwa

Definicja przedsiębiorstwa określona jest w art. 55(1) ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (kc). Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Już w samym tym przepisie ustawodawca wskazał przykładowe składniki przedsiębiorstwa takie jak:

  1. oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);

  2. patenty i inne prawa własności przemysłowej;

  3. majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

  4. tajemnice przedsiębiorstwa.

Akcentuje się również, że do składników przedsiębiorstwa (niematerialnych) należy zaliczyć klientelę, renomę, czy know-how[2].

własność intelektualna jako składnik przedsiębiorstwa

Oznacza to, że w skład przedsiębiorstwa wchodzą następujące prawa własności intelektualnej:

  1. niezarejestrowane oznaczenia słowne i graficzne przedsiębiorstwa[3];

  2. patenty, dodatkowe prawa ochronne, patenty dodatkowe, prawa ochronne na wzory użytkowe, prawa ochronne na znaki towarowe, prawa z rejestracji wzorów przemysłowych, prawa z rejestracji oznaczeń geograficznych, prawa z rejestracji topografii układów scalonych;

  3. prawa ze zgłoszeń tych praw;

  4. prawa do uzyskania patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy albo prawa z rejestracji wzoru przemysłowego;

  5. prawa pierwszeństwa uprzedniego (konwencyjnego i z wystawienia);

  6. prawa używacza uprzedniego;

  7. prawa używacza późniejszego;

  8. autorskie prawa majątkowe do utworów oraz praw pokrewnych: praw do artystycznych wykonań, praw do fonogramów i wideogramów, praw do nadań programów, prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych);

  9. wyłączne prawo do ochrony wyhodowanej albo odkrytej i wyprowadzonej odmiany, prawo pierwszeństwa do odmiany,

zbycie przedsiębiorstwa, a prawa IP

Zgodnie z art. 55(2) kc czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.

Oznacza to, że:

Przy czym, należy podkreślić, że powyższe nie dotyczy praw osobistych twórcy, zarówno na gruncie prawa autorskiego jak i prawa własności przemysłowej.

 

sukcesja, a prawa wpisywane do rejestru Urzędu Patentowego

Należy przypomnieć, że nie wszystkie prawa własności intelektualnej podlegają wpisowi do rejestru. Rejestry prowadzone są dla praw własności przemysłowej przez urzędy patentowe, (np. Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej) oraz dla odmian roślin (księga ochrony wyłącznego prawa prowadzona przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych).

Zgodnie z art. 228 ust. 4 pwp domniemywa się, że wpisy w rejestrach są prawdziwe, i że każdemu jest znana ich treść.

Do rejestrów praw własności przemysłowej wpisywane są i ujawniane dane dotyczące danego prawa, w tym jego przedmiot, zakres ochrony, dane uprawionego, licencje, ograniczone prawa rzeczowe, prawa używaczy, dane dotyczące podmiotów uprawnionych do używania oznaczenia geograficznego.  

Zasadą jest, że przy przejęciu, przekształceniu lub podziale przedsiębiorca, następca prawny, w celu ujawnienia swoich praw w rejestrze musi złożyć odpowiednio wniosek o zamianę w rejestrze. Postępowanie o wpis zmiany w rejestrze reguluje art. 229 pwp. Od wniosku o wpis o zmianę w rejestrze należy uiścić opłatę w wysokości 70 zł.

skutek nieujawnienia w rejestrze przejścia prawa na następcę

Co do zasady, brak ujawnienia zmiany podmiotu uprawnionego do danego prawa własności przemysłowej nie jest sankcjonowane, ale ustawa – pwp reguluje dwa aspekty, które mogą mieć istotne znaczenie dla statusu następcy prawnego po sukcesji uniwersalnej.

Jeden z nich to kwestia możliwości dochodzenia roszczeń przez następcę prawnego, omówiona poniżej.

Drugi problem dotyczy wyłącznie praw ochronnych na znaki towarowe i problematyki wygaśnięcia tego prawa. Zgodnie z art. 169 ust. 1 pkt 4 pwp prawo ochronne na znak towarowy wygasa również na skutek wykreślenia z właściwego rejestru podmiotu mającego osobowość prawną, któremu przysługiwało prawo ochronne na znak towarowy.

Natomiast wskutek zmian wynikających z fuzji, podziału lub przekształcenia dochodzi do wykreślenia z rejestru uprawnionego (poprzednika prawnego), zgodnie z odpowiednio:

Art.  493 ksh (dotyczy fuzji spółek)

§  1. Spółka przejmowana albo spółki łączące się przez zawiązanie nowej spółki zostają rozwiązane, bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, w dniu wykreślenia z rejestru.

§  2.  Połączenie następuje z dniem wpisania połączenia do rejestru właściwego według siedziby, odpowiednio spółki przejmującej albo spółki nowo zawiązanej (dzień połączenia). Wpis ten wywołuje skutek wykreślenia spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, z uwzględnieniem art. 507.

§  3. Wykreślenie z rejestru spółki przejmowanej nie może nastąpić przed dniem zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej, jeżeli takie podwyższenie ma nastąpić, i przed dniem wpisania połączenia do rejestru właściwego według siedziby spółki przejmowanej.

§  4. Wykreślenie spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki nie może nastąpić przed dniem wpisania do rejestru nowej spółki.

§  5. Wykreślenie z rejestru, o którym mowa w § 3 i § 4, następuje z urzędu.

Art.  530 ksh (dotyczy podziału spółek)

§  1. Spółka dzielona zostaje rozwiązana bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego w dniu wykreślenia jej z rejestru (dzień podziału).

§  2. Przepis § 1 nie dotyczy podziału przez wydzielenie. Wydzielenie nowej spółki następuje w dniu jej wpisu do rejestru. W przypadku przeniesienia części majątku spółki dzielonej na istniejącą spółkę, wydzielenie następuje w dniu wpisu do rejestru podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej lub emisji przez spółkę przejmującą nowych akcji bez wartości nominalnej (dzień wydzielenia).

Art.  552 ksh (dotyczy przekształcenia spółek)

Spółka przekształcana staje się spółką przekształconą z chwilą wpisu spółki przekształconej do rejestru (dzień przekształcenia). Jednocześnie sąd rejestrowy z urzędu wykreśla spółkę przekształcaną.

Datą wygaśnięcia prawa ochronnego będzie data uprawomocnienia się postanowienia o wykreśleniu osoby prawnej z właściwego rejestru.

dlaczego lepiej jest wpisać zmianę uprawnionego?

Oczywiście, w wyniku połączenia, podziału lub fuzji następca prawny stał się podmiotem uprawnionym do prawa ochronnego na znak towarowy. Jednak, aby nie dopuścić do „zniknięcia” prawa ochronnego z rejestru, który korzysta z domniemana prawdziwości, oraz aby uniknąć wywołania mylnego wrażenia, że znak nie jest już chroniony, ważne jest, aby zgłosić zmianę uprawnionego w rejestrze. Brak dopełnienia tej formalności mógłby skutkować szeregiem niedogodności. Po pierwsze, przykładowo może być to konieczność odwoływania się od decyzji Urzędu Patentowego o wygaszeniu prawa ochronnego na znak towarowy. Po drugie, można sobie wyobrazić nawet konieczność wznowienia postępowania dotyczącego wygaszenia tego prawa. Wreszcie, brak ujawnienia w rejestrze zmiany podmiotu uprawnionego może też spowodować zgłoszenie przez inny podmiot znaku identycznego celem uzyskania ochrony i uzyskaniem prawa ochronnego, co łączyłoby się również z koniecznością prowadzenia postępowania o unieważnienie tego prawa.

zmiana hodowcy odmiany roślin

Na gruncie ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin, zgodnie z jej art. 26 ust. 1, jeżeli nastąpiła zmiana hodowcy, nowy hodowca jest obowiązany powiadomić o tym pisemnie Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w terminie 30 dni od dnia, w którym nastąpiła ta zmiana.

Dla przypomnienia, zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 7 uopor hodowca to osoba, która:

  1. wyhodowała albo odkryła i wyprowadziła odmianę albo

  2. jest lub była pracodawcą osoby, o której mowa w lit. a, albo zawarła umowę, w ramach której inna strona tej umowy wyhodowała albo odkryła i wyprowadziła odmianę, albo

  3. jest następcą prawnym osób, o których mowa w lit. a i b.

Ustawa – uopor nie przewiduje żadnych konsekwencji za brak powiadomienia COBORU o zmianie hodowcy we wskazanym terminie.

sukcesja, a zmiana adresu podmiotu praw IP

Przy omawianiu konieczności aktualizacji zmian w rejestrach należy również wskazać na art. 41 kpa, zgodnie z którym w toku postępowania strony oraz ich przedstawiciele i pełnomocnicy mają obowiązek zawiadomić organ administracji publicznej o każdej zmianie swojego adresu. W razie zaniedbania tego obowiązku doręczenie pisma pod dotychczasowym adresem ma skutek prawny.

Wobec tego, jeżeli wyniku transakcji następca prawny nie będzie prowadził działalności pod adresem poprzednika prawnego a także, gdy nie będzie odbierał poczty pod tym adresem, brak aktualizacji danych adresowych będzie skutkował skutecznym doręczeniem korespondencji z Urzędu Patentowego RP.

sukcesja, a toczące się postępowania

Istnieje możliwość, że połączenie, podział lub przekształcenie będą miały miejsce w trakcie toczących się postępowań. Sytuacja ta może dotyczy zarówno postępowań cywilnych, jak i administracyjnych, czy sądowo – administracyjnych. Dochodzi wtedy do tzw. następstwa procesowego, czyli przekształcenia podmiotowego, w ramach którego za jedną ze stron postępowania wchodzi inny podmiot. Taka sytuacja będzie miała miejsce w ramach sukcesji uniwersalnej. Przy czym, należy podkreślić, że postępowanie nie będzie toczyło się od początku a nastąpi jedynie „podmiana” pomiotów.

Przy czym, w każdych z tych postępowań następca prawny będzie miał obowiązek zgłoszenia się do postępowania i wylegitymowania się przed sądem lub organem, że tytuł następcy prawnego w danej sprawie mu przysługuje.

sukcesja, a możliwość dochodzenia roszczeń

Co do zasady, z dniem wstąpienia w ogół praw i obowiązków łączonego, przekształcanego lub dzielonego przedsiębiorstwa dochodzi również do nabycia roszczeń przysługujących poprzednikowi prawnemu.

Natomiast w przypadku praw wpisywanych do rejestru samo wstąpienie w prawa i obowiązki poprzednika prawnego nie jest wystarczające, aby móc powoływać się na swoje uprawnienia z praw wyłącznych wobec osób trzecich.

Zgodnie z art. 67 ust 3 pwp przeniesienie patentu staje się skuteczne wobec osób trzecich z chwilą wpisu tego przeniesienia do rejestru patentowego. W wyniku wewnątrz – ustawowych odesłań ta regulacja znajduje zastosowanie także do wpisu przeniesienia innych praw własności przemysłowej do rejestrów prowadzonych przez UPRP (art. 100 ust. 1, art. 118 ust. 1, art. 162 ust. 1 i art. 221 ust. 1 pwp), z wyjątkiem praw z rejestracji oznaczeń geograficznych, które nie są prawami zbywalnymi. Przepis art. 189 pwp przewiduje konstrukcję określaną jako „podstawialność podmiotu na podstawie porozumienia”[4], która ma na celu zapewnienie ochrony oznaczenia geograficznego.

charakter wpisu przeniesienia prawa do rejestru Urzędu Patentowego

Wpis przeniesienia prawa do rejestru nie ma charakteru konstytucyjnego, lecz jedynie znaczenie legitymacyjne. Oznacza to, że przeniesienia prawa wyłącznego jest skuteczne z momentem jego dokonania, ale od dokonania wpisu zależy skutek w postaci powstania legitymacji proceduralnej do wykonywania uprawnień płynących z prawa wyłącznego wobec osób trzecich. Dotyczy to przede wszystkim możliwości dochodzenia przez nabywcę roszczeń z tytułu naruszenia prawa wyłącznego.

Przy czym, dominujący jest pogląd, że wyrażone w art. 67 ust. 3 pwp wymaganie legitymacyjnego wpisu przeniesienia prawa do rejestru nie dotyczy sukcesji pod tytułem ogólnym (sukcesji uniwersalnej), będącej wynikiem dziedziczenia patentu lub transformacji dotyczących osób prawnych[5]. Argumentacja za powyższym stanowiskiem odnosi się do użycia w art. 67 ust. 3 pwp słowa „przeniesienie”, które, zdaniem komentatorów podzielających ten pogląd, należy jednolicie interpretować w obrębie całego artykułu jako przejście prawa wyłącznego na podstawie umowy. Wskazuje się, że aby art. 67 ust. 3 pwp mógłby być zastosowany do przypadków sukcesji uniwersalnej, przepis ten powinien posługiwać się szerszym pojęciem, takim np. jak: „przejście patentu”, które zostało zastosowane w w art. 78 pwp, lub „następstwo prawnego”.

Należy jednak zwrócić uwagę na pogląd odmienny, podkreślający doniosłość dla obrotu legitymacyjnego skutku wpisu następstwa prawnego także w przypadku sukcesji uniwersalnej[6].

Ze względu na powyższe rozbieżności zalecane jest dokonanie zmiany uprawnionego w rejestrze, aby w przypadku zamiaru wystąpienia z roszczeniem nie narazić się na zarzut braku legitymacji do takiego działania.

Natomiast odmiennie ocenia się sytuację przeniesienia prawa wyłącznego razem z przeniesieniem przedsiębiorstwa lub jego części. Gdy zbywamy całe przedsiębiorstwo lub wnosimy część przedsiębiorstwa aportem do spółki wpis do rejestru jest warunkiem wykonywania przez nabywcę prawa uprawnień w stosunku do osób trzecich, czyli podnoszenia wobec nich roszczeń z tytułu naruszenia prawa wyłącznego.

sukcesja, a umowy licencyjne

sukcesja po stronie licencjodawcy

W przypadku praw własności przemysłowej, zgodnie z art. 76 pwp, w razie przejścia patentu obciążonego licencją, umowa licencyjna jest skuteczna wobec następcy prawnego. Przepis ten dotyczy zarówno umów licencji wyłącznej, jak i umów licencji niewyłącznej. Rozszerzona skuteczność uprawnień z umowy licencyjnej nie jest uzależniona od wpisu licencji w rejestrach prowadzonych przez UPRP.

Również w tym zakresie istnieją wewnątrz – ustawowe odesłania do odpowiedniego stosowania art. 78 pwp do wzorów użytkowych (art. 100 ust. 1 pwp), wzorów przemysłowych (art. 118 ust. 1 pwp), topografii układów scalonych (art. 221 ust. 1 pwp), a także znaków towarowych (art. 163 ust. 1 pwp).

Art. 78 pwp wprost odnosi się do następców prawnych, czyli mam zastosowanie w przypadku sukcesji uniwersalnej w wyniku połączenia, przekształcenia lub podziału przedsiębiorstwa. Przy czym, przepis ten w tym przypadku nie ma doniosłego znaczenia, bo już z zasady ogólnej – wstąpienia we wszystkie prawa i obowiązki poprzednika prawnego wynika fakt dalszego obowiązywania umowy licencji.

W zakresie sukcesji uniwersalnej nie ma wątpliwości co do tego, że skuteczność wobec następcy prawnego odnoszą nie tylko postanowienia umowy o udzieleniu licencji na dane prawo, ale także pozostałe, towarzyszące licencji postanowienia umowne.

licencja na gruncie praw autorskich

Przepisy prawa autorskiego nie zawierają podobnej regulacji, jak art. 78 pwp, czyli o skuteczności umowy licencyjnej wobec nabywcy majątkowych praw autorskich[7]. Niemniej na zasadach ogólnych następca prawny wejdzie w prawa i obowiązki swojego poprzednika prawnego.

sukcesja po stronie licencjobiorcy

W zakresie umów licencji praw wyłącznych, w przypadku zmian po stronie licencjobiorcy nie mamy do czynienia z żadnymi szczególnym przepisami regulującymi tą sytuację. Istnieje jednak możliwość wprowadzenia postanowień umownych w umowie licencji, które mogą mieć wpływ na sytuację licencjobiorcy po przeprowadzeniu transakcji fuzji.

Ze względu na zasadę swobody umów, strony umowy mogą wprowadzić do umowy klauzule typu change-of-control, które mogą przewidywać określone skutki prawne w przypadku zmian w składzie wspólników spółki, takie np. jak uprawnienie do wypowiedzenia umowy przez kontrahenta.

Klauzule change-of-control są przede wszystkim znane w umowach z bankami o udzielenie kredytu, czy z instytucjami do tego uprawnionymi o przyznanie dotacji, niemniej możliwe jest zawarcie takich postanowień również w umowach licencji. Wobec tego, uprzednia analiza umów licencji przed rozpoczęciem transakcji jest konieczna, aby odpowiednio wcześniej zawrzeć z licencjodawcą porozumienie, które umożliwi sukcesję prawa do korzystania z danego dobra niematerialnego przez następcę prawnego (spółkę przejmującą lub spółkę nowo -utworzoną).

Zgodnie z art. 76 ust. 6 pwp licencja podlega, na wniosek zainteresowanego, wpisowi do rejestru patentowego. Uprawniony z licencji wyłącznej wpisanej do rejestru może na równi z uprawnionym z patentu dochodzić roszczeń z powodu naruszenia patentu, chyba że umowa licencyjna stanowi inaczej. W celu umożliwienia dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia prawa wyłącznego, następca prawny jako licencjobiorca jest zobowiązany do dokonania wpisu do rejestru. (odmiennie niż w przypadku legitymacji do dochodzenia roszczeń jako uprawniony z prawa).

licencja przymusowa

Powyżej zostały omówione zasady związane z licencjami o charakterze umownym. Jednak sSzczególnym rodzajem licencji jest licencja przymusowa. Licencja przymusowa może być udzielona na:

  1. korzystanie z opatentowanego wynalazku;

  2. korzystanie z wynalazku chronionego patentem zależnym (licencja wzajemna);

  3. korzystanie ze wzoru użytkowego chronionego prawem ochronnym, jeżeli korzystanie ze wzoru użytkowego wkraczałoby w zakres patentu wcześniejszego;

  4. wprowadzanie do obrotu materiału siewnego odmiany chronionej prawem wyłącznym.

Licencja przymusowa dotycząca praw własności przemysłowej (pkt 1 – 3 powyżej) udzielana jest w drodze decyzji administracyjnej przez Urząd Patentowy RP. Natomiast licencja przymusowa na prawo do wprowadzania do obrotu materiału siewnego odmiany chronionej prawem wyłącznym udzielana jest w drodze decyzji przez ministra właściwego do spraw rolnictwa.

Art. 85 pwp wprowadza zakaz przenoszenia licencji przymusowej i ustala normę, zgodnie z którą licencja przymusowa może zostać przeniesiona tylko łącznie z przedsiębiorstwem lub tą jego częścią, w której jest ona wykonywana. Dodatkowo, przepis wprowadza zasadę, że licencja przymusowa dotycząca patentu wcześniejszego może być przeniesiona na inną osobę tylko łącznie z patentem zależnym.

Powyższe ograniczenie nie będzie stanowiło przeszkody dla transakcji M&A, gdyż w tym zakresie, niezależnie od rozumienia definicji „przeniesienia”, zawsze przy tej transakcji będziemy mieć do czynienia z przeniesieniem licencji przymusowej łącznie z przedsiębiorstwa lub jego częścią, w której jest wykonywana.

sukcesja, a ograniczone prawa rzeczowe

Prawa własności intelektualnej mogę być przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych w postaci użytkowania lub zastawu.

Ustanowienie użytkowania i zastawu na prawach własności intelektualnej jest możliwe na podstawach ogólnych zawartych w kodeksie cywilnym, tj. odpowiednio w art. 265 i nast. kc w przypadku użytkowania oraz w art. 327 i nast. kc w przypadku zastawu zwykłego. Regulacje dotyczące zastawu rejestrowego zawarte są w odrębnej ustawie – ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (uzr).

sukcesja, a użytkowanie

Jako zostało już wskazane w części dotyczącej ogólnych informacji o sukcesji uniwersalnej, sukcesja uniwersalna obejmuje również swoimi zakresem prawa niezbywalne takie jak użytkowanie. Wobec tego, użytkowanie ustanowienie na prawie wyłącznym nie wygasa w wyniku przeprowadzenia transakcji skutkującej sukcesją uniwersalną i przechodzi odpowiednio na dany podmiot zgodnie z jej założeniami.

sukcesja, a zastaw i zastaw rejestrowy

Sukcesja uniwersalna obejmuje również wejście w prawa i obowiązki zarówno po stronie zastawcy (podmiotu, który obciążył swoje prawo zastawem) jak i zastawnika (wierzyciela, którego wierzytelność została zabezpieczona zastawem).

W orzecznictwie podkreślono, że art. 17 uzr i wyrażony w nim obowiązek wpisu nowego wierzyciela-cesjonariusza w rejestrze dla skuteczności zastawu nie dotyczy nabycia wierzytelności pod tytułem ogólnym (sukcesji generalnej)[8].

Podsumowując, należy podkreślić, że omawiana w niniejszym artykule sukcesja uniwersalna występuje wyłącznie przy połączeniach, podziałach i przekształceniach podmiotów. W przypadku zwykłego przeniesienia praw własności intelektualnej należących do danego przedsiębiorcy konieczne jest zawarcie umowy w formie pisemnej pod rygorem nieważności i wyszczególnienie w niej praw wyłączonych, które są przenoszone.

Photo by Agence Olloweb on Unsplash

[1] A. Kidyba [w:] Komentarz aktualizowany do art. 301-633 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2023, art. 494.

[2] M. Balwicka-Szczyrba [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 55(1).

[3] Należy pamiętać, że oznaczenie przedsiębiorstwa jest czym innym niż firma (432 i nast. kc). Firma to oznaczenie przedsiębiorcy jako podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Przedsiębiorca może oznaczać swoje przedsiębiorstwo firmą, w takiej sytuacji istnieje tożsamość oznaczenia przedsiębiorstwa i oznaczenia przedsiębiorcy.

[4] K. Osajda (red. serii), Ł. Żelechowski (red. tomu), Prawo własności przemysłowej. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2022, art. 189.

[5] Tak K. Osajda (red. serii), Ł. Żelechowski (red. tomu), Prawo własności przemysłowej. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2022, art. 67 oraz A. Niewęgłowski, w: Demendecki i in., Komentarz PrWłPrzem, 2015, art. 67, Nb 16 oraz 19.

[6] K. Szczepanowska-Kozłowska, w: System PrHandl, t. 3, 2015, s. 294, Nb 150, oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie z dnia 29 czerwca 2001 r., I ACa 1521/00.

[7] zob. J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, s. 329–330; E. Traple, Umowy, s. 29; Z. Okoń, Charakter, s. 44–46.

[8] wyrok SN z 18.02.2004 r., V CK 241/03, OSNC 2005/3, poz. 46.

Od tego roku każdy przedsiębiorca, który ogłasza promocję lub wyprzedaż, będzie musiał podawać oprócz aktualnej ceny – także najniższą cenę z ostatnich 30 dni poprzedzających obniżkę. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) sprawdził już ok. 40 stron internetowych przedsiębiorców działających w sektorze e-commerce w różnych branżach: odzież, kosmetyki, obuwie, sprzęt sportowy, sprzęt elektroniczny, platformy internetowe. Do wszystkich tych podmiotów zostały skierowane wystąpienia z prośbą o zajęcie stanowiska co do poprawności wdrożenia przepisów dotyczących najniższej ceny. Dodatkowo, wspólnie z Inspekcją Handlową, rozpoczynają się kontrole w sieciach handlowych i w sklepach stacjonarnych w zakresie prawidłowego informowania o obniżkach cen produktów oferowanych.

Jednak czy każdy przedsiębiorca wie jak prawidłowo informować o obniżce cen w swoim sklepie?

Jakie akty prawne regulują informowanie o cenach? Kogo dotyczą obowiązki informowania?

Od 1 stycznia 2023 r. obowiązują nowe regulacje w zakresie informowania o cenach, które zostały wprowadzone w wyniku implementacji Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r., zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta, czyli tzw. dyrektywy Omnibus.

Zmiany dotyczące informowania o promocjach zostały wprowadzone do ustawy z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług („ustawa o informowaniu o cenach”). Ustawa ta określa sposób informowania o cenach oferowanych towarów i usług oraz skutki nieprzestrzegania jej uregulowań. Przepisów tej ustawy nie stosuje się do informowania o cenach w obrocie między osobami fizycznymi, z których żadna nie jest przedsiębiorcą, a także do informowania o cenach uregulowanego na podstawie odrębnych ustaw. Oznacza to, że zmiany dotyczące informowania o obniżonej cenie objęły nie tylko przedsiębiorców w relacji z konsumentami, ale także będą miały zastosowanie w obrocie profesjonalnym (między przedsiębiorcami), choć tylko w przypadku sprzedaży detalicznej[1].

Poprzez zamieszczenie tych zmian w ustawie o informowaniu o cenach, polski ustawodawca, implementując dyrektywę Omnibus, wykroczył poza jej ramy. Z praktycznego punktu widzenia ten fakt nie będzie miał doniosłego znaczenia, gdyż co do zasady nabywcami za pośrednictwem kanałów sprzedaży detalicznej mogą być zarówno przedsiębiorcy jak i konsumenci. Wobec tego, konieczność spełnienia obowiązku informacyjnego o obniżce wystąpi zawsze, gdy zakupu będzie mógł dokonać m.in. konsument.

Jakie są ogólne zasady dotyczące sposobu informowania o cenie?

Zgodnie z art. 4 ustawy o informowaniu o cenach przedsiębiorca jest zobowiązany uwidocznić cenę oraz cenę jednostkową towaru, w miejscu sprzedaży detalicznej i świadczenia usług, w sposób:

Przepisy te dotyczą wszystkich kanałów sprzedaży, czyli obejmują sprzedaż zarówno stacjonarną, jak i internetową.

§ 3 Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 19 grudnia 2022 r. w sprawie uwidaczniania cen towarów i usług precyzuje, że cenę, cenę jednostkową lub informację o obniżonej cenie towaru lub usługi uwidacznia się:

  1. na danym towarze, bezpośrednio przy towarze lub w bliskości towaru,

  2. w miejscu ogólnodostępnym i dobrze widocznym dla konsumentów.

Cena, cena jednostkową lub informacja o obniżonej cenie w szczególności musi zostać uwidoczniona:

  1. na wywieszce, która może mieć formę wyświetlacza elektronicznego;

  2. w cenniku;

  3. w katalogu;

  4. na obwolucie;

  5. w postaci nadruku lub napisu na towarze lub opakowaniu.

Jak informować o obniżeniu ceny towaru i najniższej cenie? czyli tzw. cena omnibusowa

W każdym przypadku informowania o obniżeniu ceny towaru lub usługi, obok informacji o obniżonej cenie uwidacznia się również informację o najniższej cenie tego towaru lub usługi, która obowiązywała w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki.

 Powyższa zasada przewiduje dwa wyjątki:

  1. dany towar jest oferowany do sprzedaży w okresie krótszym niż 30 dni – wówczas uwidacznia się informację o najniższej cenie tego towaru lub tej usługi, która obowiązywała w okresie od dnia rozpoczęcia oferowania tego towaru lub tej usługi do sprzedaży do dnia wprowadzenia obniżki;

  2. w odniesieniu do towarów, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności – obok informacji o obniżonej cenie uwidacznia się informację o cenie sprzed pierwszego zastosowania obniżki.

Uwaga! Nie ma obowiązku informowania o cenie najniższej (czyli tzw. cenie omnibusowej) towaru lub usługi, jeśli:

  1. przedsiębiorca zwyczajnie obniża cenę regularną, bez ogłaszania promocji lub wyprzedaży.

  2. przedsiębiorca stosuje ogólne hasła marketingowe takie jak np. najlepsze, najniższe ceny

  3. przedsiębiorca stosuje oferty wiązane np. wielosztuki.

  4. przedsiębiorca stosuje programy lojalnościowe, takie jak karty rabatowe lub kupony uprawniające konsumenta do zniżki cenowej, ale muszą one odnosić się do faktycznie spersonalizowanych obniżek cen (np. z okazji urodzin). Jeśli jednak możliwość tańszego zakupu dotyczy ogółu lub części klientów danej firmy, to musi zostać podana najniższa cena z 30 dni poprzedzających obniżkę.

Przykład: konsument wchodzi na stronę internetową sprzedawcy i widzi dostępną dla wszystkich informację, że po wpisaniu danego kodu, cena będzie obniżona – w tej sytuacji sprzedawca musi zapewnić, aby „wcześniejsza” cena wszystkich towarów objętych obniżką była najniższą publicznie dostępną ceną w ciągu ostatnich 30 dni przed zastosowaniem obniżki ceny.

Komunikowanie obniżki cen towaru lub usługi może przybierać różne formy, takie jak:

Uwaga! Informowanie o obniżce dotyczy nie tylko konkretnych produktów, ale ma zastosowanie także, gdy przedsiębiorca stosuje ogólną promocję na całość lub cześć asortymentu, np. wszystkie towary taniej o VAT. Taka praktyka wymaga informowania o cenie omnibusowej.

Informując o obniżce, pamiętaj, że:

Przykład: „80 zł zamiast 100 zł (najniższa cena w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki). Nasza regularna cena, poza okresami promocyjnymi, w ciągu ostatnich X dni wynosiła 120 zł” (taką samą czcionką).

Przykład: jeżeli hasło brzmi „50 % taniej”, a najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających informację o obniżce wynosiła 100 zł, to sprzedawca będzie musiał przedstawić 100 zł jako cenę odniesienia, od której oblicza się 50-proc. obniżkę, mimo że ostatnia cena sprzedaży towaru była inna i wynosiła np. 120 zł.

przykłady informowania o cenach towarów, które wzbudziły zastrzeżenia Prezesa UOKiK[2]

  1. Podawanie aktualnej ceny sprzedaży i ceny przekreślonej bez zamieszczenia informacji, czym jest cena przekreślona.

  1. Podawanie aktualnej ceny sprzedaży i ceny przekreślonej, przy czym komunikat wyjaśniający, że cena przekreślona jest najniższą ceną towaru, która obowiązywała w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki, jest dostępny dopiero po rozwinięciu.

 

  1. Posługiwanie się przy prezentowaniu obniżek (ceny przekreślonej) innymi wartościami referencyjnymi z pominięciem najniższej ceny z 30 dni przed obniżką.

   

  1. Obliczanie wielkości obniżki (np. 20%, 150 zł) w odniesieniu do ostatniej lub standardowej ceny towaru, a nie najniższej ceny z ostatnich 30 dni.

  1. Posługiwanie się sformułowaniami innymi niż „najniższa cena towaru w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki”, czyli np. „cena referencyjna”, „poprzednia/ostatnia najniższa cena”, „cena z 30 dni przed promocją”.

  1. Prezentowanie informacji o najniższej cenie obowiązującej w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki w sposób nieczytelny: czcionka, kolorystyka, kontrast.

 

reklama, a informowanie o obniżce ceny

Zgodnie z art. 4 ust. 5 ustawy o informowaniu o cenach, powyżej opisane zasady dotyczące informowaniu o obniżce ceny mają również zastosowanie do reklam towarów i usług. Rodzaj reklamy nie ma znaczenia i zasady te obejmują wszystkie możliwe formy reklamy, takie np. jak reklama online, w prasie, w telewizji czy radiu.

Wobec tego, jeśli w reklamie informujesz o promocji na dany towar, to również w reklamie musisz wskazać o jego najniższej cenie z ostatnich 30 dni przed wprowadzeniem obniżki.

indywidualne dostosowywanie ceny

Jeżeli stosujesz indywidualne dostosowywanie ceny, to masz obowiązek jasno poinformować o tym konsumenta. Dotyczy to np. sytuacji, gdy cena jest automatycznie ustalana dla konkretnego odbiorcy w zależności np. od jego lokalizacji, urządzenia, z którego korzysta (smartfon, komputer stacjonarny) czy historii przeglądanych stron. Nie dotyczy to natomiast dynamicznego profilowania cen lub ustalania cen w czasie rzeczywistym, czyli mechanizmów, które opierają się na czynnikach niezwiązanych z osobą konkretnego użytkownika, np. zmianą popytu na dany towar.

kary pieniężne za nieprawidłowe informowanie o cenie

Jeżeli przedsiębiorca nie informuje o cenie, jak i o obniżce ceny w sposób zgodny z omówionymi przepisami, wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej nakłada na niego, w drodze decyzji, karę pieniężną do wysokości 20 000 zł.

W przypadku 3-krotnego naruszenia przepisów o informowaniu o cenie jak i o obniżce w okresie 12 miesięcy liczonych od dnia, w którym stwierdzono naruszenie tych obowiązków po raz pierwszy, wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej nakłada karę pieniężną do wysokości 40 000 zł.

Przy ustalaniu wysokości kary pieniężnej wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej uwzględnia:

  1. stopień naruszenia obowiązków informacyjnych, w tym charakter, wagę, skalę i czas trwania naruszenia tych obowiązków;

  2. dotychczasową działalność przedsiębiorcy, w tym podjęte przez niego działania w celu złagodzenia lub naprawienia szkody poniesionej przez konsumentów, wcześniejsze naruszenia obowiązków informacyjnych przez tego przedsiębiorcę oraz uzyskane przez przedsiębiorcę korzyści majątkowe lub straty w związku z naruszeniem tych obowiązków;

  3. wielkość obrotów i przychodu przedsiębiorcy;

  4. sankcje nałożone na przedsiębiorcę za to samo naruszenie w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Poza wskazanymi powyższej karami należy pamiętać, że naruszenie obowiązków informowania o cenach może stanowić także naruszenie zbiorowych interesów konsumentów, a w przypadku stwierdzenia takiego naruszenia Prezes UOKiK może nałożyć karę w wysokości do 10 proc. obrotu na przedsiębiorstwo i do 2 mln zł na osobę zarządzającą przedsiębiorstwem.

dalsze działania UOKiK

Poza kontrolami sposobu prezentowania promocji towarów UOKiK przyjrzy się także:

  1. jak przedsiębiorcy informują o obniżonych cenach usług – nowe przepisy nakładają tu te same obowiązki jak w przypadku sprzedaży towarów.

  2. czy platformy handlowe, w przypadku zapewniania sprzedawcom narzędzi do prezentowania obniżek ceny, zapewniają zgodność tych narzędzi z przepisami prawa.

Ponadto, UOKiK zamierza weryfikować pozostałe obowiązkowi wynikając noworocznych zmian w regulacjach dotyczących konsumentów, czyli będzie sprawdzać:

  1. czy i jak przedsiębiorcy działający w Internecie, którzy udostępniają opinie konsumenckie, informują o sposobie weryfikacji ich rzetelności (jeśli nie przeprowadzają takiej weryfikacji także powinni o tym wprost informować konsumentów);

  2. czy i jak platformy handlowe informują o głównych parametrach decydujących o kolejności pojawiania się produktów w wynikach wyszukiwania, a także czy i w jaki sposób ujawniają, które oferty są płatną reklamą lub uzyskały wyższe plasowanie w wyniku dokonanej płatności;

  3. czy i jak platformy informują o statusie osoby oferującej towary lub usługi – czy jest on przedsiębiorcą, czy osobą prywatną; w tym drugim przypadku mają też obowiązek informowania o niestosowaniu przepisów dotyczących ochrony konsumentów;

  4. czy przedsiębiorcy działający w Internecie podają numer telefonu umożliwiający skuteczny kontakt z nimi.

Photo by Artem Beliaikin on Unsplash

[1] Art. 2 w zw. z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług.

[2] https://uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=19234&news_page=1.

Jeżeli po lekturze wpisu dotyczącego wdrożenia dyrektywy cyfrowej wydaje Ci się, że już doskonale rozumiesz podstawowe różnice pomiędzy treścią a usługą cyfrową i sądzisz, że przy omówieniu dyrektywy towarowej nie będzie mowy o jakichkolwiek elementach cyfrowych? To niestety, ale jesteś w błędzie.

W drugiej części poświęconej ważnym zmianom nie tylko dla e-commerce, ale dla wszystkich przedsiębiorców oferujących swoje produkty konsumentom omówimy zmiany wprowadzone poprzez implementację Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniająca rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE i uchylająca dyrektywę 1999/44/WE (“dyrektywa towarowa” lub “SGD“).

Przypomnijmy, że głównym celem wprowadzanych zmian jest zwiększenie ochrony konsumentów.

nowe definicje w ustawie o prawach konsumenta

W prawach konsumenta pojawia się szereg nowych definicji, które są niezbędne do zaimplementowania SGD.

towar – rzecz ruchomą, a także wodę, gaz i energię elektryczną, w przypadku gdy są oferowane do sprzedaży w określonej objętości lub ilości;

trwałość – zdolność towaru do zachowania jego funkcji i właściwości w toku zwykłego korzystania;

towar z elementami cyfrowymi – towar zawierający treść cyfrową lub usługę cyfrową lub z nimi połączony w taki sposób, że brak treści cyfrowej lub usługi cyfrowej uniemożliwiłby jego prawidłowe funkcjonowanie;

usługa cyfrowa – usługę pozwalającą konsumentowi na:

rękojmia i gwarancja konsumencka (rozdział 5a ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta)

Rozdział 5a ustawy o prawach konsumenta (“prawa konsumenta“) implementuje dyrektywę towarową. Kluczowa zmiana to wyłączenie stosowania przepisów kodeksu cywilnego dotyczących rękojmi przy sprzedaży w stosunku do konsumentów i stosowanie w tym zakresie wyłącznie przepisów uregulowanych w rozdziale 5a – art. 43a do art. 43g. Regulują one umowy zobowiązujące do przeniesienia własności towaru na konsumenta.

Przepisy nie posługują się już pojęciem rękojmi a zgodności towaru z umową, która nie jest czymś analogicznym do rękojmi, lecz przesłanką skorzystania z niej.

Na samym wstępie omawianych regulacji należy podkreślić, że zgodnie z art. 43a ust. 2 pr. konsumenckiego, przepisów rozdziału 5a nie stosuje się do towaru, który służy wyłącznie jako nośnik treści cyfrowej.

Dla przypomnienia nośnik to materiał lub narzędzie umożliwiające konsumentowi lub przedsiębiorcy przechowywanie informacji kierowanych osobiście do niego, w sposób umożliwiający dostęp do informacji w przyszłości przez czas odpowiedni do celów, jakim te informacje służą, i które pozwalają na odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej postaci.

Czyli przykładem takiego nośnika będzie płyta DVD, jeżeli dostarczana jest na niej treść cyfrowa. Natomiast płyta DVD może być także towarem, gdy konsument chce zakupić “czyste” płyty DVD aby móc przechowywać na nich dane.

Wracając do naszego tytułowego smartwatcha musimy pamiętać, że zegarek bez wątpienia jest towarem ale jest również “smart”, a ta jego cecha oparta jest o treści i usługi cyfrowe, których brak bez wątpienia “uniemożliwiłby jego prawidłowe funkcjonowanie”. Natomiast do smartwatchy oferowane są również aplikacje, które także są elementem uniemożliwiającym prawidłowe funkcjonowanie zegarka w przypadku ich braku. Czyli cały ten zestaw: zegarek, elementy cyfrowe zegarka oraz aplikacja stanowią towar z elementami cyfrowymi pomimo, że aplikacja jest instalowana samodzielnie przez użytkownika smartwatcha i do tego na zupełnie innym urządzeniu, czyli na smartfonie.

 zgodność towaru z umową – ustawowa odpowiedzialność sprzedawcy

Zgodnie z art. 43b ust. 1 prawa konsumenta, towar jest zgodny z umową, jeżeli zgodne z umową pozostają w szczególności jego:

  1. opis, rodzaj, ilość, jakość, kompletność i funkcjonalność, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również kompatybilność, interoperacyjność i dostępność aktualizacji;

  2. przydatność do szczególnego celu, do którego jest potrzebny konsumentowi, o którym konsument powiadomił przedsiębiorcę najpóźniej w chwili zawarcia umowy i który przedsiębiorca zaakceptował.

 Dodatkowo towar, aby został uznany za zgodny z umową, musi:

  1. nadawać się do celów, do których zazwyczaj używa się towaru tego rodzaju, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa, norm technicznych lub dobrych praktyk;

  2. występować w takiej ilości i mieć takie cechy, w tym trwałość i bezpieczeństwo, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również funkcjonalność i kompatybilność, jakie są typowe dla towaru tego rodzaju i których konsument może rozsądnie oczekiwać, biorąc pod uwagę charakter towaru oraz publiczne zapewnienie złożone przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu, w szczególności w reklamie lub na etykiecie, chyba że przedsiębiorca wykaże, że:

    • nie wiedział o danym publicznym zapewnieniu i oceniając rozsądnie, nie mógł o nim wiedzieć,

    • przed zawarciem umowy publiczne zapewnienie zostało sprostowane z zachowaniem warunków i formy, w jakich publiczne zapewnienie zostało złożone, lub w porównywalny sposób,

    • publiczne zapewnienie nie miało wpływu na decyzję konsumenta o zawarciu umowy;

  3. być dostarczany z opakowaniem, akcesoriami i instrukcjami, których dostarczenia konsument może rozsądnie oczekiwać;

  4. być takiej samej jakości jak próbka lub wzór, które przedsiębiorca udostępnił konsumentowi przed zawarciem umowy, i odpowiadać opisowi takiej próbki lub takiego wzoru.

W przypadku towaru z elementami cyfrowymi, poza wskazanymi powyżej cechami, które musi posiadać towar przedsiębiorca dodatkowo informuje konsumenta o aktualizacjach, w tym dotyczących zabezpieczeń, niezbędnych do zachowania zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową oraz dostarcza je konsumentowi przez czas:

  1. dostarczania treści cyfrowej lub usługi cyfrowej określony w umowie, na podstawie której dostarczanie następuje w sposób ciągły, lub

  2. zasadnie oczekiwany przez konsumenta, uwzględniając rodzaj treści cyfrowej lub usługi cyfrowej i cel, w jakim są wykorzystywane, oraz okoliczności i charakter umowy, jeżeli umowa przewiduje dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej jednorazowo lub częściami.

zwolnienie przedsiębiorcy za niezgodność towaru z umową

Przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności za brak zgodności towaru z umową:

  1. jeżeli konsument, najpóźniej w chwili zawarcia umowy, został wyraźnie poinformowany, że konkretna cecha towaru odbiega od wymogów zgodności z umową oraz wyraźnie i odrębnie zaakceptował brak konkretnej cechy towaru;

  2. w przypadku towaru z elementami cyfrowymi, jeżeli konsument nie zainstaluje w rozsądnym czasie aktualizacji dostarczonych przez przedsiębiorcę, gdy:

    • przedsiębiorca poinformował konsumenta o aktualizacji i konsekwencjach jej niezainstalowania;

    • niezainstalowanie lub niewłaściwa instalacja aktualizacji nie wynikały z błędów w instrukcji instalacji dostarczonej przez przedsiębiorcę.

czasowe granice odpowiedzialności przedsiębiorcy za niezgodność towaru z umową

W stosunku do przepisów dotychczasowych wydłużono okres, w którym ciężar dowodu zgodności towaru z umową zostaje przeniesiony na przedsiębiorcę z roku do dwóch lat od chwili dostarczenia towaru.

Zgodnie z art. 43c ust. 1 prawa konsumenta: Przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności towaru z umową istniejący w chwili jego dostarczenia i ujawniony w ciągu dwóch lat od tej chwili, chyba że termin przydatności towaru do użycia, określony przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu, jest dłuższy.

Wprowadzono domniemanie zgodnie, z którym brak zgodności towaru z umową, który ujawnił się przed upływem dwóch lat od chwili dostarczenia towaru, istniał w chwili jego dostarczenia.

 Istnieje możliwość obalenia tego domniemania poprzez:

  1. udowodnione, że brak zgodności towaru z umową nie istniał w chwili dostarczenia towaru lub

  2. domniemania tego nie można pogodzić ze specyfiką towaru lub charakterem braku zgodności towaru z umową.

W każdym przypadku przedsiębiorca nie może powoływać się na upływ 2-letniego terminu do stwierdzenia braku zgodności towaru z umową określonego, jeżeli ten brak został podstępnie zatajony przez przedsiębiorcę.

W odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi, przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności z umową treści cyfrowej lub usługi cyfrowej, które są dostarczane w sposób ciągły, jeżeli ten brak wystąpił lub ujawnił się w okresie, w którym zgodnie z umową te treści lub usługi miały być dostarczane. Przy czym ustawodawca zastrzega, że czas ten nie może być krótszy niż 2 lata od chwili dostarczenia towaru z elementami cyfrowymi.

W przypadku towarów z elementami cyfrowymi również występuje domniemanie, że brak zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową wystąpił w tym czasie, jeżeli w tym czasie się ujawnił.

prawa konsumenta w przypadku niezgodności towaru z umową 

Jeżeli towar jest niezgodny z umową, konsument może żądać:

  1. naprawy towaru lub

  2. wymiany towaru albo

  3. obniżenia ceny towaru lub

  4. odstąpienia od umowy.

[żądanie naprawy lub wymiany towaru]

Obecnie w pierwszej kolejności konsument jest uprawniony wyłącznie do żądania naprawy wadliwego towaru lub wymiany towaru, chyba że brak zgodności towaru z umową jest na tyle istotny, że uzasadniania żądanie obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy bez uprzedniego żądania naprawy lub wymiany towaru.

Przedsiębiorca dokonuje naprawy lub wymiany w rozsądnym czasie od chwili, w której przedsiębiorca został poinformowany przez konsumenta o braku zgodności z umową, i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta, uwzględniając specyfikę towaru oraz cel, w jakim konsument go nabył.

Koszty naprawy lub wymiany, w tym w szczególności koszty opłat pocztowych, przewozu, robocizny i materiałów, ponosi przedsiębiorca.

Konsument jest zobowiązany udostępnić przedsiębiorcy towar podlegający naprawie lub wymianie ale przedsiębiorca odbiera od konsumenta towar na swój koszt. 

Konsument nie jest zobowiązany do zapłaty za zwykłe korzystanie z towaru, który następnie został wymieniony.

Jeżeli przedsiębiorca uzna, że:

  1. doprowadzenie do zgodności towaru z umową w sposób wybrany przez konsumenta (czyli poprzez żądanie albo naprawy albo wymiany) jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów dla przedsiębiorcy – przedsiębiorca może dokonać wymiany towaru (pomimo żądania jego naprawy) lub dokonać naprawy towaru (pomimo żądania jego wymiany);

  2. naprawa i wymiana są niemożliwe lub wymagałyby nadmiernych kosztów dla przedsiębiorcy – może on odmówić doprowadzenia towaru do zgodności z umową (w takiej sytuacji konsument może żądać obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy, o czym mowa poniżej.

[żądanie obniżenia cena lub odstąpienie od umowy]

Jeżeli towar jest niezgodny z umową, konsument może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, gdy:

  1. przedsiębiorca odmówił doprowadzenia towaru do zgodności z umową

  2. przedsiębiorca nie doprowadził towaru do zgodności z umową

  3. brak zgodności towaru z umową występuje nadal, mimo że przedsiębiorca próbował doprowadzić towar do zgodności z umową;

  4. brak zgodności towaru z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy bez uprzedniego skorzystania z żądania naprawy lub wymiany towaru;

  5. z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynika, że nie doprowadzi on towaru do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta.

Ustawa wyłącza możliwość odstąpienia od umowy w przypadku, gdy brak zgodności towaru z umową jest nieistotny. Przy czym jednocześnie wprowadza domniemanie, że brak zgodności towaru z umową jest istotny wobec czego to na przedsiębiorcy ciąży obowiązek udowodnienia, że brak zgodności z umową towaru nie jest istotny.

Obniżona cena musi pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość towaru niezgodnego z umową pozostaje do wartości towaru zgodnego z umową.

Przedsiębiorca jest zobowiązany do zwrócenia zwraca konsumentowi pieniędzy nie później niż w terminie 14 dni liczonym od dnia:

Zwrot przy użyciu takiego samego sposobu zapłaty, jakiego użył konsument, chyba że konsument wyraźnie zgodził się na inny sposób zwrotu, który nie wiąże się dla niego z żadnymi kosztami.

W przypadku odstąpienia od umowy konsument niezwłocznie zwraca towar przedsiębiorcy na jego koszt.

Konsumentowi przysługuje prawo wstrzymania się z zapłatą pozostałej części ceny lub jej części do czasu wypełnienia przez przedsiębiorcę obowiązków wynikających z żądania konsumenta.

gwarancja udzielona na rzecz konsumenta

W zakresie regulacji dotyczących gwarancji w dalszym ciągu zastosowanie mają przepisy dotyczące gwarancji uregulowane w art. 577 – art. 581 kodeksu cywilnego.

W art. 43g prawa konsumenta wprowadzono uzupełnienie powyższych regulacji o ustalenie, że:

  1. odstępstwo od warunków gwarancji określonych w reklamie na niekorzyść konsumenta jest bezskuteczne, chyba że oświadczenie gwarancyjne złożone w reklamie przed zawarciem umowy zostało sprostowane z zachowaniem warunków i formy, w jakiej reklama została przeprowadzona, lub w porównywalny sposób.

  2. gwarancja trwałości nie może przewidywać warunków naprawy albo wymiany mniej korzystnych dla konsumenta niż te, które zostały określone w art. 43d prawa konsumenta (i omówione powyżej).

nowe zasady przedawnienia roszczeń

Wobec niestosowania w obrocie konsumenckim przepisów kodeksu cywilnego dotyczącego rękojmi oraz braku odrębnego uregulowania terminów przedstawienia roszczeń w ustawie o prawach konsumenta, termin przedawnienia roszczenia konsumenta będzie określany na zasadach ogólnych tj. zgodnie z art. 118 i nast. kodeksu cywilnego.

Wobec tego standardową zasada będzie, że roszczenia konsumenta z tytułu nabycia towaru będą przedawniać się po upływie 6 lat liczonych na ostatni dzień roku kalendarzowego.

[przykład: Konsument dokonał zakupu towaru od przedsiębiorcy w 13.01.2023 r., który został mu dostarczony w dniu 17.01.2023 r. Roszczenia konsumenta z tytułu zawartej umowy sprzedaży towaru przedawniają się z upływem dnia 31.12.2023 r.]

W przypadku roszczeń o świadczenia okresowe termin przedawnienia jest krótszy i wynosi 3 lata a koniec terminu przedawnienia przypada również na ostatni dzień roku kalendarzowego.  

zmiany w Kodeksie cywilnym

Zmiany w Kodeksie cywilnym polegają na usunięciu odrębności dotyczących umów zawieranych z konsumentami w przepisach o rękojmi przy sprzedaży rzeczy ruchomych, które – wobec wyłączenia stosowania przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących rękojmi względem konsumentów – stają się bezprzedmiotowe. Należy jednak pamiętać, że przepisy te będą znajdowały zastosowanie do umów sprzedaży nieruchomości zawieranych między przedsiębiorcą jako sprzedającym a konsumentem jako kupującym[1].

Zmiany w przepisach art. 556–5563 k.c. polegają na usunięciu błędnego, z punktu widzenia SGD, utożsamienia niezgodności z umową z wadą wyłącznie fizyczną i rozciągnięciu pojęcia niezgodności z umową również na wady prawne. Zmiany te nie służą implementacji SGD ale zostały wprowadzone w celu zachowania spójności terminologicznej przepisów kodeksu cywilnego z przepisami ustawy o prawach konsumenta. 

przepisy przejściowe

Przepisy implementujące dyrektywę towarową, czyli dotyczące umów zobowiązujących do przeniesienia własności towaru mają zastosowanie do umów zawartych od dnia 1 stycznia 2023 r.

[1] uzasadnienie do projektu ustawy, st. 15.
Photo by Onur Binay on Unsplash

23 stycznia 2023 r. uruchomiona została możliwość składania wniosków na dofinansowanie na ochronę znaków towarowych i wzorów w UE (poziom krajowy, regionalny i unijny) dla MŚP. Fundusz MŚP będzie działać od 23 stycznia 2023 r. do 8 grudnia 2023 r. Tak jak w poprzednich edycjach ilość środków jest ograniczona, więc dotacje będą przyznawane zgodnie z kolejnością zgłoszeń.

Zmiany względem poprzedniej edycji

Co do zasady kluczowe warunki uzyskania dofinansowania pozostają bez zmian i przypominamy je poniżej. Natomiast istotna zmiana względem sme fund 2022 jest wartość bonu wynosząca w tym roku 1000 euro. Oznacza to, że maksymalny zwrot dofinansowania wynosi 1000 euro.

Został równie skrócony okres aktywacji bonu z 4 do 2 miesięcy ale nadal może być on przedłużony o kolejne 2 miesiące. Oznacza to, że w tym okresie, od momentu otrzymania decyzji o udzieleniu dofinansowania, należy dokonać przynajmniej jednego zgłoszenia znaku towarowego lub wzory przemysłowego i następnie złożyć wniosek o zwrot dofinansowania. Następnie po aktywacji bonu następuje 6 miesięczny okres realizacji podczas którego możliwie jest zgłaszanie dalszych wniosków o zwrot kosztów i realizację bonu.

Kto może skorzystać?

Program jest przeznaczony dla małych i średnich przedsiębiorstw (nazywamy je MŚP), które chcą chronić swoje prawa własności intelektualnej na poziomie krajowym, regionalnym i unijnym.

Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą. Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Wniosek mogą składać tylko MŚP, czyli przedsiębiorcy spełniające poniższe kryteria:

KategoriaLiczba pracownikówiObrótlubCałkowity bilans roczny
Średni przedsiębiorca< 250≤ € 50 m≤ € 43 m
Mały przedsiębiorca< 50≤ € 10 m≤ € 10 m
Micro przedsiębiorca< 10≤ € 2 m≤ € 2 m

Czego dotyczy dofinansowanie?

Dofinansowanie obejmuje zgłoszenie znaków towarowych oraz wzorów przemysłowych.

Wnioskodawca może ubiegać się o:

Maksymalna kwota podlegająca zwrotowi dla jednego przedsiębiorcy to 1000 euro w przypadku zgłoszeń znaków towarowych i wzorów przemysłowych.

Ilość zgłaszanych przedmiotów własności intelektualnej nie jest w żaden sposób ograniczona, jedyne ograniczenie dofinansowania to ograniczenie kwotowe.

Jak skorzystać z dofinansowania w 5 krokach?

Aby skorzystać z dofinansowania należy:

  1. zarejestrować się, a następnie zalogować się na swoje konto funduszu dla MŚP; 
  2. wypełnić wniosek o przyznanie dotacji. Do wniosku potrzebne będą następujące dokumenty:
  3. po pozytywnym rozpoznaniu wniosku otrzymasz powiadomienie o przyznaniu dotacji oraz bon.
  4. następnie należy złożyć wnioski o uzyskanie prawa ochronnego na znak towarowy albo prawa z rejestracji wzoru przemysłowego do właściwych urzędów ds. własności intelektualnej;
  5. kolejny krok to wniosek o zwrot kosztów. Pamiętaj, że wniosek o zwrot kosztów może złożyć po uprzednim opłaceniu złożonych zgłoszeń o przyznanie praw(a) wyłącznego/ych.

WAŻNE! 

Bony są ważne przez 2 miesiące od chwili otrzymania decyzji o przyznaniu dotacji. W razie potrzeby możliwe jest przedłużenie ich ważności o kolejne 2 miesiące. Wniosek o przedłużenie ważności bonów należy złożyć w ciągu ostatnich 30 dni ważności bonów (czyli 2-miesięcznego okresu). Przedłużenie można uzyskać o kolejne 2 miesiące. 

Po otrzymaniu dotacji, opłaceniu co najmniej jednego zgłoszenia i złożeniu wniosku o zwrot kosztów bon zostanie aktywowany. Po aktywacji następuje 6-miesięczny okres realizacji, licząc od momentu aktywacji bonu, na uiszczenie i wystąpienie o zwrot dodatkowych opłat objętych bonem (mogą to być kolejne opłaty lub nowe prawa własności intelektualnej). 

Czy rejestracja musi zakończyć się sukcesem?

Dotacja nie jest w żaden sposób uzależniona od uzyskania pozytywnej decyzji w zakresie wnioskowanej ochrony. Dla uzyskania dofinansowania nie ma znaczenia czy uda się Ci się uzyskać prawo ochronne, prawo z rejestracji lub patent czy nie.

Pamiętaj, że dotacje są dostępne zgodnie z kolejnością zgłoszeń, aż do momentu wykorzystania wszystkich dostępnych środków.

Wniosek o dofinansowanie może zostać złożony przez pełnomocnika. Korzystając z pomocy pełnomocnika należy dodatkowo złożyć „Oświadczenie” (szablon) podpisane przez przedsiębiorcę ubiegającego się o dofinansowanie.

Jeżeli potrzebujesz pomocy przy uzyskaniu dofinansowania, skontaktuj się z nami a zajmiemy się całą procedurą za Ciebie.

Photo by Firos nv on Unsplash

Czy też masz wrażenie, że na rynek e-commerce padł blady strach? Wszyscy powtarzają: duże zmiany od 1 stycznia 2023 r.! Dostarczasz konsumentom treści on-line (np. audiobooki, e-booki, muzykę) i zastanawiasz się czy powinieneś panikować? Spokojnie! Przygotowaliśmy krótki poradnik.

W pierwszej części rozprawiamy się z treściami cyfrowymi, czyli wdrożeniem tzw. dyrektywy cyfrowej, a dokładnie dyrektywy 2019/770 w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych, zwaną też „DCD”. W kolejnym wpisie zajmiemy się regulacją dotyczącą niezgodności towaru z umową, czyli zmianami wprowadzonymi przez dyrektywę 2019/771 w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, czyli tzw. dyrektywę towarową lub „SGD”. Ostatni, trzeci wpis poświęcimy na szczegółową analizę przepisów implementujących Dyrektywę 2019/2161, czyli tzw. Dyrektywę Omnibus.

Zanim wprowadzimy Cię w nową rzeczywistość e-handlu, kilka zdań wyjaśnienia.

nowe definicje w ustawie o prawach konsumenta

Po wprowadzeniu przepisów dyrektywy cyfrowej do polskiego porządku prawnego, w prawach konsumenta pojawiło się szereg nowych definicji:

usługa cyfrowa – usługa pozwalająca konsumentowi na:

towar z elementami cyfrowymi – towar zawierający treść cyfrową lub usługę cyfrową lub z nimi połączony w taki sposób, że brak treści cyfrowej lub usługi cyfrowej uniemożliwiłby jego prawidłowe funkcjonowanie;

środowisko cyfrowe – sprzęt komputerowy, oprogramowanie i połączenia sieciowe wykorzystywane przez konsumenta w celu uzyskania dostępu do treści cyfrowej lub usługi cyfrowej lub w celu korzystania z nich;

integracja – połączenie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z elementami środowiska cyfrowego konsumenta i włączenie ich do tych elementów w celu zapewnienia zgodności z umową o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej;

kompatybilność – współdziałanie treści cyfrowej, usługi cyfrowej, lub towaru ze sprzętem komputerowym lub oprogramowaniem, które są zazwyczaj używane do korzystania z treści cyfrowej, usługi cyfrowej, lub towaru tego samego rodzaju, bez konieczności ich przekształcania;

funkcjonalność – zdolność treści cyfrowej, usługi cyfrowej lub towaru do pełnienia swoich funkcji z uwzględnieniem ich przeznaczenia;

interoperacyjność – zdolność treści cyfrowej, usługi cyfrowej lub towaru do współdziałania ze sprzętem komputerowym lub oprogramowaniem innymi niż te zazwyczaj używane do korzystania z treści cyfrowej, usługi cyfrowej lub towaru tego samego rodzaju;

cena – wartość wyrażona w jednostkach pieniężnych, którą konsument jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za treść cyfrową, usługę cyfrową lub towar, a w odniesieniu do treści cyfrowej lub usługi cyfrowej – także cyfrowe odwzorowanie wartości;

umowy o dostarczanie treści lub usługi cyfrowej

Nowy rozdział 5b ustawy o prawach konsumenta stanowi implementację dyrektywy cyfrowej.

Przepisy tego rozdziału mają zastosowanie nie tylko do treści cyfrowych i usług cyfrowych, ale także do towarów (rzeczy fizycznych), które służą wyłącznie jako nośniki treści cyfrowych.

Istotne jest wyłączenie stosowania przepisów rozdziału 5b do umów, na podstawie których konsument nie jest zobowiązany do świadczeń innych niż dostarczanie danych osobowych, a dane te są przetwarzane przez przedsiębiorcę wyłącznie w celu poprawy bezpieczeństwa, kompatybilności lub interoperacyjności oprogramowania oferowanego na podstawie otwartej i wolnej licencji.

dostarczenie treści lub usługi cyfrowej

Przedsiębiorca dostarcza konsumentowi treść cyfrową lub usługę cyfrową niezwłocznie po zawarciu umowy, chyba że strony postanowiły inaczej. Ustawa dopuszcza odstępstwo od niezwłocznego dostarczenia treści lub usługi np. poprzez zawarcie takiego postanowienia w regulaminie.

Treść cyfrową uważa się za dostarczoną w chwili, gdy treść cyfrowa lub środek, który pozwala na uzyskanie dostępu do treści cyfrowej lub pobranie treści cyfrowej, zostały udostępnione konsumentowi bądź fizycznemu lub wirtualnemu urządzeniu, które konsument wybrał samodzielnie w tym celu, lub gdy konsument lub takie urządzenie, uzyskali do niej dostęp.

W uzasadnieniu do ustawy wskazano, że przepis, który w powyższy sposób reguluje moment dostarczenia treści cyfrowej konsumentowi, nie przesądza, jak długo przedsiębiorca powinien utrzymywać dostępność treści cyfrowej, czyli możliwość jej pobrania przez konsumenta. W żadnym zaś wypadku jego interpretacja nie może prowadzić do wniosku, że już w chwili udostępnienia treści cyfrowej zobowiązanie przedsiębiorcy wygasa. Zobowiązanie przedsiębiorcy w zakresie czasu utrzymywania możliwość pobrania treści cyfrowej należy ustalać zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego. (1)

Jeśli zaś chodzi o usługę cyfrową, uważa się ją dostarczoną w chwili, gdy konsument lub fizyczne lub wirtualne urządzenie, które konsument wybrał samodzielnie w tym celu, uzyskali do niej dostęp.

Pojęcia „fizycznego lub wirtualnego urządzenia”, którym posługuje się ustawodawca, nie należy mylić z „materialnym nośnikiem”. W praktyce oba te pojęcia mogą dotyczyć urządzenia tego samego rodzaju (np. przenośnej pamięci USB). Natomiast dostarczenie treści cyfrowej za pośrednictwem materialnego nośnika oznacza sytuację, w której zobowiązanie przedsiębiorcy polega na dostarczeniu nośnika zawierającego treść cyfrową, tj. umową objęta jest dostawa zarówno nośnika, jak i treści cyfrowej. Dostawa przy użyciu fizycznego urządzenia polega na tym, że to konsument wskazuje urządzenie, na które treść cyfrowa ma być dostarczona, pozostające w jego dyspozycji niezależnie od umowy o dostarczenie treści cyfrowej[2].

 Czyli:

uprawnienia konsumenta w przypadku niedostarczenia treści lub usługi cyfrowej

Jeżeli przedsiębiorca nie dostarczył treści lub usługi, konsument wzywa go do ich dostarczenia. Jeżeli przedsiębiorca w takiej sytuacji nie dostarczy treści cyfrowej lub usługi niezwłocznie lub w dodatkowym, wyraźnie uzgodnionym przez strony terminie, konsument może odstąpić od umowy.

Konsument może odstąpić od umowy bez wzywania do dostarczenia treści lub usługi, jeżeli:

Ciężar dowodu dostarczenia przedmiotu umowy spoczywa na przedsiębiorcy.

Uwaga! Powyższych zasad dotyczących dostarczania treści cyfrowych oraz uprawnień konsumenta w przypadku braku ich dostarczenia nie stosuje się, jeżeli umowa przewiduje dostarczenie treści cyfrowej za pośrednictwem materialnego nośnika.

zgodność cyfrowych treści lub usług z umową

Dla usług i treści cyfrowych zasady zgodności z umową są takie same, jak zasady zgodności towaru z elementami cyfrowymi z umową, ale dodatkowo są uzupełnione o:

1.           cechy ciągłości i bezpieczeństwa, jakie są typowe dla treści lub usługi cyfrowej tego rodzaju i których konsument może rozsądnie oczekiwać, biorąc pod uwagę charakter treści cyfrowej lub usługi cyfrowej oraz publiczne zapewnienia złożone przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w jego imieniu, w szczególności w reklamie lub na etykiecie; cechy te nie są wymagane jeżeli przedsiębiorca wykaże, że:

a.          nie wiedział o danym publicznym zapewnieniu i oceniając rozsądnie, nie mógł o nim wiedzieć,

b.          przed zawarciem umowy publiczne zapewnienie zostało sprostowane z zachowaniem warunków i formy, w jakich publiczne zapewnienie zostało złożone, lub w porównywalny sposób,

c.           publiczne zapewnienie nie miało wpływu na decyzję konsumenta o zawarciu umowy;

2.           zgodność z wersją próbną lub zapowiedzią, które zostały udostępnione konsumentowi przez przedsiębiorcę przed zawarciem umowy.

W przypadku, gdy umowa przewiduje dostarczanie treści lub usługi w sposób ciągły, treść cyfrowa lub usługa cyfrowa muszą pozostawać zgodne z umową przez oznaczony w umowie czas ich dostarczania.

Treść cyfrową lub usługę cyfrową dostarcza się w najnowszej wersji dostępnej w chwili zawarcia umowy, chyba że strony postanowiły inaczej.

kiedy przedsiębiorca nie odpowiada za brak zgodności treści cyfrowej z umową?

Przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności za brak zgodności z umową treści lub usługi, jeżeli konsument, najpóźniej w chwili zawarcia umowy, został wyraźnie poinformowany, że konkretna cecha treści lub usługi cyfrowej odbiega od tych wymogów zgodności z umową oraz wyraźnie i odrębnie zaakceptował brak konkretnej cechy treści lub usługi cyfrowej.

czasowe granice odpowiedzialności za brak zgodności z umową

Tak jak w przypadku czasowych granic odpowiedzialności przedsiębiorcy za brak zgodności towaru z umową, tak i w przypadku treści i usług cyfrowych przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za ich niezgodność z umową przez określony czas, tj.:

 W zależności od sposobu dostarczenia treści lub usługi (jednorazowo lub w częściach albo w sposób ciągły) istnieje domniemanie, że:

1.           brak zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową, który ujawnił się przed upływem roku od chwili dostarczenia, istniał w chwili ich dostarczenia – jest to odmienność w porównaniu do analogicznego domniemania w zakresie towarów fizycznych, które zakłada, że brak zgodności towaru, który ujawnił się przed upływem 2 lat od chwili dostarczenia istniał w chwili dostarczenia;

2.           brak zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową wystąpił w tym czasie, w którym zgodnie z umową treści lub usługi miały być dostarczane, jeżeli w tym czasie się ujawnił.

 Powyższe domniemania nie mają zastosowania w dwóch przypadkach:

Przedsiębiorca co do zasady ma obowiązek informować konsumenta o aktualizacjach, w tym dotyczących zabezpieczeń, niezbędnych do zachowania zgodności treści lub usługi z umową oraz dostarczać je konsumentowi przez czas:

uprawnienia konsumenta w razie braku zgodności z umową

 Jeżeli treść cyfrowa lub usługa cyfrowa są niezgodne z umową, konsument może żądać:

żądanie doprowadzenia do zgodności z umową

Tak jak w przypadku naprawy lub wymiany towarów, tak i w przypadku treści i usług cyfrowych konsument

Przedsiębiorca może odmówić doprowadzenia treści lub usługi do zgodności z umową, jeżeli

Przedsiębiorca doprowadza treść cyfrową lub usługę cyfrową do zgodności z umową w rozsądnym czasie od chwili, w której przedsiębiorca został poinformowany przez konsumenta o braku zgodności z umową, i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta, uwzględniając ich charakter oraz cel, w jakim są wykorzystywane.

Koszty doprowadzenia treści lub usługi do zgodności z umową ponosi przedsiębiorca.

żądanie obniżenia ceny lub odstąpienie od umowy

Jeżeli treść cyfrowa lub usługa cyfrowa są niezgodne z umową, konsument może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, na takich samych zasadach jakie przewidziane są dla niezgodności towaru z umową, tj. gdy:

Obniżona cena musi pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość treści lub usługi niezgodnych z umową pozostaje do ich wartości zgodnych z umową. Jeżeli umowa stanowi, że treść cyfrowa lub usługa cyfrowa są dostarczane w częściach lub w sposób ciągły, przy obniżeniu ceny należy uwzględnić czas, w którym treść cyfrowa lub usługa cyfrowa pozostawały niezgodne z umową.

Konsument nie może odstąpić od umowy, jeżeli treść cyfrowa lub usługa cyfrowa są dostarczane w zamian za zapłatę ceny, a brak zgodności treści lub usługi z umową jest nieistotny.

domniemanie, że brak zgodności treści lub usługi z umową jest istotny

Ustawa wprowadza domniemanie na korzyść konsumenta. Domniemywa się bowiem, że brak zgodności treści lub usługi z umową jest istotny. Oznacza to, że ciężar dowodu jest przerzucony na przedsiębiorcę, który, chcąc zakwestionować prawo konsumenta do odstąpienia od umowy, będzie musiał wykazać, że niezgodność z umową była nieistotna.

Przedsiębiorca jest uprawniony do żądania zwrotu nośnika materialnego, na którym dostarczył treść cyfrową, w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Konsument zwraca nośnik niezwłocznie i na koszt przedsiębiorcy.

Przedsiębiorca nie jest uprawniony do żądania zapłaty za czas, w którym treść lub usługa były niezgodne z umową, nawet jeżeli przed odstąpieniem od umowy konsument z nich faktycznie korzystał.

Przedsiębiorca jest zobowiązany do zwrotu ceny jedynie w części odpowiadającej treści lub usłudze cyfrowej niezgodnej z umową oraz treści cyfrowej lub usłudze cyfrowej, których obowiązek dostarczenia odpadł wskutek odstąpienia od umowy.

zakaz wykorzystywania wytworzonych lub dostarczonych przez konsumenta treści po odstąpieniu od umowy

Zakaz wykorzystywania wytworzonych lub dostarczonych przez konsumenta treści po odstąpieniu od umowy jest regulacją, której odpowiednika brak jest w rozdziale 5a, dotyczącym sprzedaży towarów. Jest to odrębność zastrzeżona dla umów dotyczących treści cyfrowych i usług cyfrowych. 

Po odstąpieniu od umowy przez konsumenta, przedsiębiorca nie może wykorzystywać treści innych niż dane osobowe dostarczone lub wytworzone przez konsumenta w trakcie korzystania z treści lub usługi dostarczonych przez przedsiębiorcę, z wyjątkiem treści, które:

 Przedsiębiorca jest zobowiązany do udostępnienia konsumentowi na jego żądanie i na swój koszt, w rozsądnym czasie oraz w powszechnie używanym formacie nadającym się do odczytu maszynowego treści wytworzone lub dostarczone przez konsumenta w trakcie korzystania z treści lub usługi cyfrowej, inne niż dane osobowe, z pewnymi wyjątkami.

zmiana treści lub usługi przez przedsiębiorcę

Przedsiębiorca może dokonać zmiany treści lub usługi cyfrowej tylko pod następującymi warunkami:

Wszystkie powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, aby przedsiębiorca mógł dokonać takich zmian.

 Przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o dokonywanej zmianie.

Jeżeli zmiana treści cyfrowej lub usługi cyfrowej istotnie i negatywnie wpływa na dostęp do treści cyfrowej lub usługi cyfrowej lub korzystanie z nich, przedsiębiorca jest zobowiązany poinformować klienta z odpowiednim wyprzedzeniem na trwałym nośniku o:

Konsument może wypowiedzieć umowę bez zachowania terminu wypowiedzenia w ciągu 30 dni od dnia:

Uprawnienie do wypowiedzenia umowy nie występuje jeżeli przedsiębiorca zapewnił konsumentowi uprawnienie do zachowania, bez dodatkowych kosztów, treści cyfrowej lub usługi cyfrowej zgodnych z umową, w stanie niezmienionym.

przepisy przejściowe

Przepisy implementujące dyrektywę cyfrową mają zastosowanie do dostarczania treści lub usługi cyfrowej, które nastąpiło po dniu 1 stycznia 2023 r., z wyjątkiem przepisów art. 43n pr. konsumenta (dotyczących obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy) i art. 43o (dotyczących zakazu wykorzystywania wytworzonych lub dostarczonych przez konsumenta treści po odstąpieniu od umowy), które stosuje się wyłącznie do umów zawartych po wejściu ustawy w życie.

[1] uzasadnienie projektu ustawy, st. 11.

[2] uzasadnienie projektu ustawy, st. 10.

Photo by Lucas Hoang on Unsplash

Fundacje rodzinne funkcjonują w ustawodawstwach różnych państw europejskich, w tym w Austrii, Belgii, Holandii, Malty, Monako, Niemiec, Szwajcarii czy Szwecji. W Polsce dotąd takie fundacje nie istniały. Aby skorzystać z tej formy prawnej, polscy przedsiębiorcy zakładali fundacje rodzinne za granicą. Stanowiło to swoistą „emigrację polskiego kapitału”.

Być może problem ten został dostrzeżony, ponieważ polski ustawodawca postanowił uregulować fundację rodzinną. Czas najwyższy – statystyki dotyczące firm rodzinnych mówią same za siebie. Jak podaje raport Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii z 2019 r. pt. “Fundacja Rodzinna. Zielona Księga”, drugie pokolenie przejmuje tylko co trzecią firmę rodzinną, a jedynie niewielki procent z tych firm przekazuje się następnie trzeciemu pokoleniu. Czy przepisy regulujące polską fundację rodzinną pomogą w utrzymaniu firm rodzinnych, a przysłowie „ojciec buduje, syn utrzymuje, wnuczek rujnuje” okaże się nieaktualne?

projekt nowej ustawy

23 listopada 2022 r. wpłynął do Sejmu projekt ustawy o fundacji rodzinnej. Ta nowa dla polskiego porządku prawnego instytucja ma na celu zapewnienie ochrony przed rozdrobnieniem majątku rodzinnego, po przeprowadzeniu sukcesji rodzinnej działalności gospodarczej.

Z szacunków środowiska firm rodzinnych wynika, że w Polsce blisko 830 tys. firm to firmy rodzinne, które generują przychód o łącznej wartości 322 mld zł w skali roku, a tym samym ich wkład w budowę PKB kształtuje się na poziomie ok. 18%[1].

Z danych Instytutu Biznesu Rodzinnego wynika, że w przeciągu najbliższych 5 lat sukcesję przedsiębiorstwa planuje ok. 57% firm rodzinnych, ale tylko 8,1% następców prawnych przedsiębiorców deklaruje chęć poprowadzenia firmy stworzonej przez rodziców[2].

Problem kontynuowania firm rodzinnych oraz utrzymania ich rodzinnego charakteru nie dotyczy wyłącznie jednoosobowych działalności gospodarczych (zarejestrowany w CEIDG) czy biznesów prowadzonych wspólnie w ramach spółek cywilnych. Jest to zagadnienie aktualne także dla firm prowadzonych w formie spółek osobowych, a nawet spółek kapitałowych.

W przypadku spółek handlowych sukcesja może zostać zablokowana przez pozostałych wspólników, ale także może być znacząco ograniczona, a nawet zupełnie wyłączona poprzez odpowiednie postanowienia aktów założycielskich spółek, o czym pisaliśmy tu.

dla kontynuacji biznesu rodzinnego bez konieczności angażowania się następców prawnych

Fundacja rodzinna ma umożliwić kontynuację biznesu rodzinnego i ochronę majątku przedsiębiorstwa w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie, przy jednoczesnym braku konieczności osobistego angażowania się następców prawnych w prowadzenie biznesu.

Fundacja rodzinna będzie osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia majątku, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów.

Nazwa fundacji rodzinnej może być obrana dowolnie i będzie zawierać dodatkowe oznaczenie „Fundacja Rodzinna”. Oznaczenie “Fundacja Rodzinna” oraz skrót F.R. będę zastrzeżone wyłącznie dla fundacji rodzinnych. Inne podmioty nie będą mogły posługiwać się takimi oznaczeniami.

Fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych. Rejestr fundacji rodzinnych będzie prowadził Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Fundacja rodzinna będzie zobowiązana do zawierania następujących informacji w oświadczeniach składanych beneficjentowi, sądowi rejestrowemu i w zamówieniach handlowych:

  1. nazwę fundacji rodzinnej, jej siedzibę i adres;
  2. numer, pod którym fundacja rodzinna jest wpisana do rejestru fundacji rodzinnych;
  3. numer identyfikacji podatkowej (NIP).

Fundacja rodzinna w organizacji może we własnym imieniu zarządzać posiadanym majątkiem i zapewniać jego ochronę, w szczególności nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana.

Fundacja rodzinna w organizacji jest reprezentowana przez fundatora lub pełnomocnika powołanego przez fundatora, albo – w przypadkach wskazanych w ustawie – przez zarząd.

założenie fundacji rodzinnej

Do utworzenia fundacji rodzinnej jest wymagane:

  1. złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie;
  2. ustalenie statutu;
  3. sporządzenie spisu majątku,
  4. ustanowienie organów fundacji rodzinnej
  5. wniesienie funduszu założycielskiego – przed wpisaniem fundacji do rejestru w przypadku ustanowienia jej w akcie założycielskim, albo w terminie 2 lat od wpisania fundacji rodzinnej do rejestru w przypadku ustanowienia jej w testamencie;
  6. wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.

Akt założycielski fundacji rodzinnej, jak również testament, w którym ustanowiono taką fundację, sporządza się w formie aktu notarialnego. Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. W takiej sytuacji fundacja rodzinna, do momentu wpisania jej do rejestru zobowiązana jest do używania dodatkowego oznaczenia „w organizacji”. Po utworzeniu fundacji fundator albo zarząd (w zależności od tego, czy fundacja została utworzona poprzez akt założycielski czy w testamencie) zobowiązani są do złożenia wniosku o wpis fundacji do rejestru. Fundacja rodzinna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru staje się fundacją rodzinną i uzyskuje osobowość prawną.

statut fundacji

Fundator ustala statut. Statut sporządza się w formie aktu notarialnego.

Elementy obowiązkowe, które określa statut:

  1. nazwę fundacji;
  2. jej siedzibę;
  3. szczegółowy cel fundacji;
  4. sposób określenia beneficjenta i zakres przysługujących mu uprawnień;
  5. zasady prowadzenia listy beneficjentów fundacji;
  6. zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta;
  7. czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony;
  8. wartość funduszu założycielskiego;
  9. zasady powoływania, odwoływania, oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji przez zarząd albo przez inne organy fundacji w przypadkach wskazanych w ustawie;
  10. co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów;
  11. zasady zmiany statutu;
  12. przeznaczenie majątku fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji.

Statut może określać również inne sprawy, w tym:

  1. zasady współpracy lub współdziałania organów fundacji rodzinnej;
  2. szczegółowe zasady likwidacji fundacji;
  3. wytyczne dotyczące inwestowania jej majątku.

działalność gospodarcza w ramach fundacji rodzinnej

Projekt ustawy przewiduje, że fundacja rodzinna będzie mogła wykonywać działalność gospodarczą tylko w zakresie:

  1. zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
  2. najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
  3. przystępowania i uczestnictwa w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą;
  4. nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
  5. udzielania pożyczek:
  1.  obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
  2. prowadzenia przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.

odpowiedzialność fundacji rodzinnej

Fundacja ta odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, w tym z tytułu obowiązku alimentacyjnego. Odpowiedzialności tej nie będzie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Fundacja rodzinna będzie także odpowiadać za wykonanie obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora, który powstał po ustanowieniu fundacji. W takim przypadku, gdy egzekucja z majątku fundatora obowiązku alimentacyjnego powstałego po ustanowieniu fundacji rodzinnej okaże się bezskuteczna, uprawniony może prowadzić egzekucję z majątku fundacji.

Powyższe ograniczenie w zakresie egzekucji nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko fundacji rodzinnej, zanim egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna.

Odpowiedzialność fundacji rodzinnej ograniczona jest do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili nabycia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.

majątek fundacji rodzinnej

Fundator wnosi do fundacji mienie na fundusz założycielski o wartości określonej w statucie. Mienie to musi wynosić co najmniej 100 000 zł i stanowi ono majątek fundacji rodzinnej.

Fundacja nie może zwracać fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego, tak w całości, jak i w części, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej.

Fundator sporządza w formie pisemnej spis majątku wnoszonego do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego.

W spisie majątku zamieszcza się rzeczy lub prawa majątkowe wniesione do fundacji przez fundatora lub osoby inne niż fundator, ze wskazaniem:

Zarząd aktualizuje spis majątku i odpowiada za aktualność tego spisu.

W spisie majątku zamieszcza się informację o aktualnych proporcjach, wartości mienia wniesionego do fundacji rodzinnej przez każdego z fundatorów lub przez fundację rodzinną dla celów podatkowych, dla każdego z fundatorów oraz fundacji.

Mienie wniesione do fundacji w drodze darowizny albo spadku:

  1. przez fundatora lub jego małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo ‒ uważa się za wniesione przez fundatora;
  2. przez inne osoby – uważa się za wniesione przez fundację rodzinną.

W przypadku, gdy mienie wnosi wspólny zstępny, wstępny albo rodzeństwo więcej niż jednego fundatora, mienie uważa się za wniesione przez wszystkich tych fundatorów w równych częściach.

fundator

Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złoży oświadczenie w formie aktu notarialnego o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim, albo w testamencie.

Fundacja rodzinna może być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora, chyba że zostanie ustanowiona w testamencie.

Prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne.

Jeżeli fundacja ma więcej niż jednego fundatora, wykonują oni prawa i obowiązki wspólnie, chyba że statut stanowi inaczej.

Fundator może w statucie powierzyć wykonywanie swoich uprawnień innej osobie, określając zakres tego powierzenia. Fundator będzie określał w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej.

Fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej.

Fundator może skierować do organów fundacji uwagi, opinie lub zalecenia dotyczące jej działalności.

Fundator zgłasza ustanowienie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych, chyba że fundacja została ustanowiona w testamencie. W takim przypadku zgłoszenia fundacji do rejestru dokonuje zarząd. Zgłoszenie fundacji o rejestru podpisują wszyscy członkowie zarządu.

beneficjent fundacji rodzinnej

Beneficjentem fundacji rodzinnej może być:

  1. osoba fizyczna, w tym fundator;
  2. organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego

– która zgodnie ze statutem, czyli zgodnie z wolą fundatora, będzie otrzymać świadczenie od fundacji rodzinnej lub mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Beneficjenta umieszcza się na liście beneficjentów.

Beneficjent ma prawo do uzyskania informacji o działalności fundacji rodzinnej, osobiście lub przez upoważnioną przez siebie osobę, w szczególności do żądania:

  1. wglądu do dokumentów fundacji, w tym statutu, sprawozdań finansowych i ksiąg rachunkowych, oraz sporządzania z nich kopii i notatek,
  2. przedstawienia wyjaśnień od zarządu

– z uwzględnieniem przepisów dotyczących ochrony danych osobowych.

Zarząd może odmówić beneficjentowi przedstawienia wyjaśnień, w tym dotyczących realizacji obowiązków zarządu, lub wglądu do dokumentów, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że prawo to zostanie wykorzystane przez beneficjenta w celach sprzecznych z interesem i celem fundacji rodzinnej.

Prawa i obowiązki beneficjenta są niezbywalne, ale nie dotyczy to istniejącej wierzytelności beneficjenta. Beneficjent może jednak zrzec się swoich uprawnień w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Zrzeczenie się wszystkich uprawnień jest równoznaczne ze zrzeczeniem się statusu beneficjenta.

Beneficjent, tak jak fundator może skierować do organów fundacji uwagi, opinie lub zalecenia dotyczące jej działalności.

W przypadku małoletnich beneficjentów fundator może zastrzec, że przedmioty im przypadające z tytułu świadczeń od fundacji rodzinnej nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W przypadku, gdy fundator nie wyznaczył zarządcy, zarząd sprawuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Beneficjent może otrzymywać świadczenie od fundacji również pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu.

Ważnym ograniczeniem jest to, że spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta nie może zagrażać wypłacalności fundacji wobec jej wierzycieli niebędących jej beneficjentami i każdorazowo spełnienie świadczenia jest uzależnione od bieżącej sytuacji finansowej fundacji. Co ważne, w przypadku wstrzymania świadczenia, bieg terminu jego spełnienia ulega zawieszeniu do czasu poprawy sytuacji finansowej fundacji.

Jeżeli brak jest możliwości zaspokojenia beneficjentów w pełnej wysokości, w związku ze zobowiązaniami wobec osób trzecich, zarząd dokona miarkowania świadczeń, tak, aby nie pokrzywdzić żadnego z beneficjentów. Bieg terminu spełnienia świadczeń co do pozostałej kwoty ulega zawieszeniu do czasu poprawy sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.

W przypadku fundacji rodzinnej, która ma więcej niż jednego fundatora zmiana beneficjenta lub jego uprawnień jest dokonywana za zgodą pozostałych fundatorów, chyba że statut stanowi inaczej.

organy fundacji rodzinnej

Organami fundacji rodzinnej są:

  1. zarząd,
  2. rada nadzorcza,
  3. zgromadzenie beneficjentów.

Kadencję członka organu fundacji oblicza się w pełnych latach obrotowych, chyba że statut stanowi inaczej. Zgodę na pełnienie funkcji członka organu fundacji rodzinnej wyraża się w formie pisemnej. Każdemu członkowi organu przysługuje jeden głos, chyba że statut stanowi inaczej.

zarząd fundacji rodzinnej

Do zadań zarządu należy:

  1. prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz jej reprezentowanie;
  2. realizacja celów fundacji określonych w statucie;
  3. podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji;
  4. tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy beneficjentów;
  5. informowanie beneficjenta o przysługującym mu świadczeniu;
  6. realizacja świadczenia przysługującego beneficjentowi.

Zarząd składa się z jednego albo większej liczby członków. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, wszyscy jego członkowie są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw fundacji rodzinnej, chyba że statut stanowi inaczej. Prawo członka zarządu do reprezentowania fundacji dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych. Prawa członka zarządu do reprezentowania fundacji rodzinnej nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich.

O ile statut nie stanowi inaczej, powołania i odwołania członków zarządu dokonuje fundator, a po śmierci fundatora rada nadzorcza, jeżeli została ustanowiona. W przypadku śmierci fundatora i braku rady nadzorczej powołania i odwołania członków zarządu dokonuje zgromadzenie beneficjentów.

Natomiast w sytuacjach, gdy fundacja jest ustanawiana w testamencie, fundator określa w nim osobę albo osoby, które zostaną powołane do pełnienia funkcji członka albo członków zarządu.

rada nadzorcza fundacji rodzinnej

Rada nadzorcza fundacji rodzinnej jest organem nieobowiązkowym, chyba że liczba beneficjentów przekracza 25 osób – wówczas trzeba ją powołać. Fundator ustanawia radę nadzorczą w statucie. Rada nadzorcza składa się z jednego albo większej liczby członków.

Rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i statutu.

Statut może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, w szczególności przewidywać, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej na dokonanie określonych czynności.

Tak jak w przypadku spółek prawa handlowego, również w fundacji rodzinnej nie można pełnić jednocześnie funkcji członka zarządu i funkcji członka rady nadzorczej.

zgromadzenie beneficjentów fundacji rodzinnej

Fundator w statucie ustanawia zgromadzenie beneficjentów. Zgromadzenie beneficjentów tworzą beneficjenci, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów.

Uchwały zgromadzenia beneficjentów wymaga:

  1. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za poprzedni rok obrotowy;
  2. udzielenie absolutorium członkom zarządu z wykonania przez nich obowiązków;
  3. podział lub pokrycie wyniku finansowego netto;
  4. wybór firmy audytorskiej, w przypadku gdy sprawozdanie finansowe, zgodnie z ustawą z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości podlega badaniu;
  5. inne sprawy wymienione w ustawie lub statucie.

Jeżeli statut nie stanowi inaczej, zgromadzenie beneficjentów jest ważne bez względu na liczbę reprezentowanych na nim głosów.

odpowiedzialność członków organów fundacji rodzinnej

Członek zarządu, członek rady nadzorczej oraz likwidator odpowiadają wobec fundacji rodzinnej za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu, chyba że nie ponosi winy. Członek zarządu, członek rady nadzorczej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia należytej staranności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec fundacji rodzinnej, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

audyt fundacji rodzinnej

Ustawa wprowadza obowiązek przeprowadzania audytu w fundacjach rodzinnych.

Firma audytorska albo zespół audytorów wyznaczony przez zgromadzenie beneficjentów dokonuje audytu w zakresie zarządzania aktywami fundacji, zaciągania i spełniania zobowiązań, w tym zobowiązań publicznoprawnych, pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej. W skład zespołu audytorów wchodzi biegły rewident, doradca podatkowy, adwokat lub radca prawny.

Audyt przeprowadza się co najmniej raz w ciągu 4 lat funkcjonowania fundacji rodzinnej, chyba że sprawozdanie finansowe fundacji będzie podlegało badaniu zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości. W takim przypadku audyt powinien być przeprowadzony w tym samym terminie jak badanie. Oznacza to, że dla niektórych fundacji rodzinnych obowiązek przeprowadzania audytu będzie istniał co roku.

Narzucenie takiego obowiązku ma na celu ochronę majątku fundacji rodzinnej i praw beneficjentów.

rozwiązanie i likwidacja “fundacji rodzinnej w organizacji”

W przypadku, gdy fundacja rodzinna nie została wpisana do rejestru w terminie 6 miesięcy od dnia sporządzenia aktu założycielskiego, albo ogłoszenia testamentu, albo w przypadku, gdy postanowienie sądu odmawiające zarejestrowania fundacji stało się prawomocne, fundacja rodzinna w organizacji ulega rozwiązaniu.

W przypadku, gdy fundacji nie zgłoszono do sądu rejestrowego w terminie 6 miesięcy albo postanowienie sądu odmawiające rejestracji stało się prawomocne, a fundacja rodzinna w organizacji nie jest w stanie niezwłocznie pokryć w pełni wierzytelności beneficjentów i osób trzecich, zarząd dokona likwidacji fundacji. Jeżeli fundacja rodzinna w organizacji nie ma zarządu, fundator, zgromadzenie beneficjentów albo sąd rejestrowy ustanawia likwidatora albo likwidatorów.

Likwidatorzy ogłaszają jednokrotnie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o otwarciu likwidacji, wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia.

Fundacja rodzinna w organizacji ulega rozwiązaniu z dniem zatwierdzenia przez zgromadzenie beneficjentów sprawozdania likwidacyjnego.

rozwiązanie i likwidacja zarejestrowanej fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna ulega rozwiązaniu m.in. w przypadku, gdy:

  1. zaszły okoliczności wskazane w statucie, w szczególności upłynął okres, na jaki fundacja została powołana, zrealizowany został jej cel, brak jest możliwości dalszej realizacji celu lub jego realizacja wiąże się z nadmiernymi trudnościami, a usunięcie przeszkód nie może nastąpić bez konieczności poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów;
  2. fundacja jest zarządzana w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów;
  3. z ważnych powodów kontynuowanie działalności fundacji jest niecelowe;
  4. zakończone zostało postępowanie upadłościowe fundacji rodzinnej prowadzącej działalność gospodarczą;

Rozwiązanie fundacji rodzinnej następuje po przeprowadzeniu likwidacji, z chwilą wykreślenia jej z rejestru.

Otwarcie likwidacji następuje z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu fundacji rodzinnej przez sąd albo powzięcia przez zarząd albo zgromadzenie beneficjentów uchwały o rozwiązaniu fundacji rodzinnej. Likwidację prowadzi się pod nazwą fundacji z dodaniem oznaczenia „w likwidacji”.

Jeżeli fundacja rodzinna jest rozwiązywana za życia fundatora, fundator jest wyłącznie uprawnionym do otrzymania mienia pozostałego w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, chyba że statut stanowi inaczej, w szczególności określa beneficjentów uprawnionych do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji.

W przypadku śmierci fundatora i braku beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, mienie to przypada spadkobiercom fundatora.

opłaty rejestrowe

Opłata od wniosku o wpis fundacji do rejestru będzie wynosić 500 zł. Natomiast opłata od zarejestrowania zmiany będzie wynosiła 250 zł.

uwaga, “fundacje rodzinne”!

Zgodnie z projektem ustawy wszystkie fundacje zarejestrowane w KRS posiadające w swojej nazwie określenie “fundacja rodzinna” będą zobowiązane do zmiany swojej nazwy, a w tym zmiany statutu.

Zgłoszenia zmiany należy dokonać nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia wejście w życia ustawy. Brak zgłoszenia zmiany we wskazanym terminie spowoduje wszczęcie postępowania przymuszającego. Wniosek o wpisanie zmiany w KRS nie będzie podlegał żadnej opłacie.  

Projekt ustawy o fundacji rodzinnej wprowadza także szereg zmian do innych ustaw, w tym m.in. ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz kodeksu cywilnego w zakresie zachowku.

Tekst projektu ustawy oraz uzasadnienie do projektu ustawy dostępne są pod linkiem https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2798.

Jeśli prowadzisz firmę rodzinną i być może wkrótce zmierzysz się z problemem sukcesji, rozważ skorzystanie z tej formy zabezpieczenia biznesu. To rozwiązanie bardzo popularne w krajach, które zmianę pokoleniową przechodziły wcześniej niż w Polsce. Przykładem może być Heineken, który w ramach StAK – Stichting Administratiekantooroparł prowadzi firmowy fundusz emerytalny dla byłych pracowników. Zainteresowany/a tym rozwiązaniem? Możesz liczyć na naszą pomoc 😊 zapraszamy do kontaktu.

Photo by Phillip Goldsberry on Unsplash
[1] Wynik badania Instytutu Biznesu Rodzinnego „Firma rodzinna to marka” w ramach projektu Statystyka firm rodzinnych. http://www.ibrpolska.pl/raporty/statystyka_firm_rodzinnych/ (dostęp z dnia 28 sierpnia 2019 r.).
[2] Wynik badania Instytutu Biznesu Rodzinnego w 2017. Rok wcześniej wskaźnik ten wyniósł 6,3%. http://www.ibrpolska.pl/aktualnosci/przyszlosc-firm-rodzinnych-sukcesorzy-przed-trudna-decyzja-o-przejeciu-firmy-rod

Jest człowiek i… nie ma człowieka. Cykl życia i śmierci ujęty w jednym zdaniu wydaje się  być bardzo prosty, zaczyna jednak komplikować się dla pozostałych przy życiu spadkobierców w sytuacji, gdy zmarły był np. wspólnikiem w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Jak bowiem wygląda dziedziczenie jego praw i obowiązków o charakterze majątkowym w takim przypadku? Aby odpowiedzieć na to pytanie, zapraszamy do lektury!

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest osobą prawną[1]. Los spółki w dużej mierze uniezależniony jest od losów wspólnika, np. poprzez wyłączenie odpowiedzialności wspólnika z zobowiązania spółki[2]. Także śmierć wspólnika co do zasady nie skutkuje co do zasady rozwiązaniem spółki mogącej kontynuować działalność już z udziałem jego spadkobierców.

Prawne konsekwencje otwarcia spadku – czym jest masa spadkowa?

Z chwilą śmierci następuje otwarcie spadku, co oznacza, że z tą chwilą należące do spadkodawcy prawa i obowiązki majątkowe o charakterze cywilnoprawnym, niewygasające z chwilą śmierci, stają się spadkiem, a inaczej mówiąc, wyodrębnioną masą spadkową.

Masa spadkowa to prawa i obowiązki, które przechodzą ze spadkodawcy na spadkobierców w postaci spadku. W jej skład mogą wchodzić np. prawo własności rzeczy ruchomych oraz nieruchomości, użytkowanie wieczyste, prawo udziału we współwłasności, służebności gruntowe, hipoteka oraz zastaw, łącznie z wierzytelnością, którą zabezpieczają, roszczenia windykacyjne. W skład spadku wejdą również wierzytelności wynikające z umów zawartych przez spadkodawcę, bezpodstawnego wzbogacenia oraz czynów niedozwolonych, jak również autorskie prawa majątkowe, które wynikają z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych czy prawa własności przemysłowej np. patenty. Warto zaznaczyć, że do masy spadkowej wchodzą również nie tylko aktywa, lecz też długi spadkodawcy, w tym wszelkie pożyczki czy kredyty. Dlatego bardzo ważnym aspektem jest ustalenie masy spadkowej, bowiem wtedy spadkobierca będzie mógł podjąć decyzję odnośnie odrzucenia spadku czy też przyjęcia spadku w całości lub z dobrodziejstwem inwentarza[3].

Jak wynika z art. 925 kodeksu cywilnego, spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Natomiast spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, co oznacza, że z chwilą śmierci spadkodawcy spadkobierca wchodzi z mocy prawa w ogół jego praw i obowiązków należących do spadku. Przy czym zgodnie z art. 922 § 2 kodeksu cywilnego prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami nie należą do spadku.

Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jako prawa majątkowe podlegają dziedziczeniu, co ma to znaczenie, że z chwilą śmierci wspólnika spółki na jego miejsce w spółce wchodzą, z mocy samego prawa, jego spadkobiercy. Tak jest „co do zasady” ale są też sytuacje wyjątkowe.

Dziedziczenie udziałów w spółce odbywa się na podstawie testamentu lub w drodze dziedziczenia ustawowego. Jeżeli zmarła osoba pozostawiła testament, to właśnie w nim powinni być wskazani spadkobiercy. W przypadku, gdy udziały podlegają dziedziczeniu ustawowemu, to przypadną one osobom wskazanym w art. 931 i nast. kodeksu cywilnego.

Czy w umowie spółki może zawrzeć ograniczenie wstąpienia do spółki spadkobierców na miejsce wspólnika?

Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością są dziedziczne, lecz nie zawsze ich dziedziczenie oznacza wstąpienie spadkobiercy do spółki jako wspólnika i przyznanie mu z tego tytułu uprawnień. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych (ksh) w umowie spółki mogą być zawarte regulacje dotyczące ograniczenia i wyłączenia wstąpienia do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika[4].

Wspólnicy mogą swobodnie określać warunki, od których zależy uzyskanie przez spadkobiercę statusu wspólnika spółki. Za najczęściej występujące ograniczenia  literatura wskazuje: posiadanie odpowiednich kwalifikacji, doświadczenia zawodowego[5], wykształcenia, umiejętności, stopnia pokrewieństwa ze zmarłym, posiadanie odpowiedniego wieku, płci, narodowości, czy też zgody pozostałych wspólników[6]. Wyłączenie spadkobiercy w umowie może zostać skonstruowane w ten sposób, że udział po zmarłym wspólniku zostanie przekazany innemu określonemu wspólnikowi lub pozostałym wspólnikom, np. proporcjonalnie w stosunku do pozostałych wspólników. Aby ograniczenie lub wyłączenie wstąpienia do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika były skuteczne, muszą być zawarte w umowie spółki najpóźniej w chwili śmierci spadkodawcy[7].

Umowa spółki powinna w sposób konkretny określać spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki. Brak takich zapisów może skutkować bezskutecznością zapisów dotyczących ograniczeń lub wyłączenia spadkobiercy. Spadkobierca niewstępujący do spółki powinien być spłacony według godziwej wartości udziałów spadkodawcy i w rozsądnym terminie[8]. Przepisy prawa nie regulują sposobu spłaty spadkobierców przez pozostałych wspólników spółki. W orzecznictwie dominuje pogląd, że warunki spłaty nie mogą być przyjęte w sposób dowolny. Zapisy umowy przewidujące np. rażąco późny termin spłaty albo spłatę po wartości rażąco niższej od aktualnej wartości rynkowej bądź przynajmniej księgowej udziałów (np. po wartości nominalnej) należy uznać za nieważne jako stanowiące obejście prawa. W takim wypadku, zdaniem sądu, trzeba przyjąć, że warunki spłaty nie zostały w ogóle ustalone w umowie spółki, co powoduje, że spadkobiercy wstępują do spółki tak, jakby wyłączenie bądź ograniczenie w tym zakresie nie było przewidziane[9].

W zapisach umowy powinny również znaleźć się regulacje dotyczące rozdysponowania udziałów spółki wyłączających spadkobierców. Udziały mogą zostać podzielone pomiędzy pozostałych wspólników lub przekazane osobie trzeciej niebędącej wspólnikiem. Wspólnicy mogą również zawrzeć w umowie zapis, że pozostałe po zmarłym wspólniku udziały zostaną umorzone. Skutkiem umorzenia jest to, że udział przestaje istnieć oraz wygasają wszelkie związane z nim prawa udziałowe.

Co się stanie z udziałem, którego nie mogą objąć spadkobiercy?

Istotny problem stanowi sytuacja, gdy w umowie spółki nie ma postanowień dotyczących nabycia udziałów od spadkobierców, którzy zostali ograniczeni lub wyłączeni od wstąpienia jako wspólnicy do spółki. W doktrynie wskazuje się, że udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością należą do praw i obowiązków dziedzicznych, lecz wyłączalnych ze spadku (względnie dziedzicznych), w stosunku do których przepis dyspozytywny dopuszcza możliwość wyłączenia ich ze spadku w drodze czynności prawnej. Jeśli w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wyłączono wstąpienie spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika, to, spadkobiercy uzyskują własne prawo do otrzymania stosownych spłat[10]. Wynika z tego, że postanowienie umowne wyłączające lub ograniczające dziedziczenie udziałów w danej spółce wyłączają tym samym stosowanie przepisów prawa spadkowego co do przejścia tych praw i obowiązków na spadkobiercę. Udziały, których spadkobierca nie może objąć z powodu ograniczeń bądź wyłączenia, przejmuje inny spadkobierca, który spełnia określone warunki i może zostać wspólnikiem spółki. W takiej sytuacji spadkobierca przejmujący, których nie mógł objąć inny spadkobierca z uwagi na ograniczenie w umie spółki zobowiązany jest do wypłacenia spadkobiercy niewstępującemu do spółki wynagrodzenia z tytułu tego wyłączenia[11]. Trzeba pamiętać, iż konsekwencją wyłączenia wstąpienia do spółki nie jest wygaśnięcie udziału, a jedynie niemożność jego objęcia przez spadkobiercę, który uzyskuje prawo żądania wynagrodzenia z tego tytułu.

Czy zatem po śmierci jednego ze wspólników małoletni spadkobiercy mogą objąć jego udziały?

Dziedziczenie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością odbywa się na podstawie ogólnych zasad prawa cywilnego. Sytuacja związana ze spadkobraniem udziałów spółki komplikuje się niestety w odniesieniu do osoby małoletniej. Zależnie od wieku osobom takim przysługuje ograniczona zdolność do czynności prawnych (w przypadku osób, które ukończyły 13. rok życia, ale nie ukończyły 18 lat) lub nie przysługuje ona wcale (co do osób, które nie ukończyły 13. roku życia). Zatem osobom takim nie będą przysługiwać uprawnienia do wykonywania praw udziałowych w spółce. W aspekcie takiego problemu należy rozważyć dwie kwestie: czy małoletni jest jedynym spadkobiercą udziałów oraz czy udziały spółki są objęte współwłasnością kilku osób np. małoletniego i drugiego rodzica.

W sytuacji, gdy małoletni jest jedynym spadkobiercą udziałów spółki jego prawa oraz obowiązki będzie wykonywał przedstawiciel ustawowy. Z mocy prawa są nimi rodzice (art. 98 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) bądź opiekun ustanowiony przez sąd. Wspomniany przedstawiciel ustawowy jest uprawniony do samodzielnego wykonywania praw udziałowych jedynie w zakresie czynności zwykłego zarządu. W sytuacji gdy wykonywanie praw udziałowych będzie w jakiś sposób przekraczało zakres spraw zwykłego zarządu, to dla każdej takiej czynności wymagana będzie zgoda sądu opiekuńczego zgodnie z art. 101 § 3 k.r.o.

Sądem opiekuńczym jest sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania małoletniego, którym jest miejsce zamieszkania rodziców lub opiekuna, pod którego władzą się znajduje (art. 569 § 1 kpc). Czynnościami przekraczającymi zakres spraw zwykłego zarządu majątkiem dziecka w odniesieniu do udziałów będą np.: zbycie udziałów, podejmowanie uchwał o podziale zysku spółki oraz wszystkie czynności, które mogą wpływać na sytuację majątkową małoletniego, przede wszystkim w zakresie zobowiązań i obciążeń[12]. Co ważne, zgoda sądu opiekuńczego na wskazane wcześniej czynności przekraczające zakres spraw zwykłego zarządu majątkiem dziecka powinna zostać wydana przed dokonaniem tych czynności. Według orzecznictwa czynności bez uprzedniej zgody sadu opiekuńczego będą nieważne i nie będą podlegać konwalidacji[13]. Działania przedstawiciela ustawowego są oceniane przez sąd opiekuńczy, nie tylko pod względem legalności tzn. zgodności z obowiązującymi przepisami, ale także celowości z gospodarczego punktu widzenia dla dobra dziecka.[14]

Jeżeli jest kilku spadkobierców, to wówczas stają się oni współuprawnionymi do udziałów[15], które zostają objęte wspólnością udziałów[16]. Zgodnie z art. 184 §1 ksh współspadkobiercy wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela, odpowiadając przy tym za świadczenia związane z udziałem w sposób solidarny. W rozumieniu art. 199 kc powołanie wspólnego przedstawiciela do dokonywania praw udziałowych jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd, a zatem wymaga zgody wszystkich spadkobierców. W przypadku, gdy jednym z współuprawnionych jest małoletni, do powołania wspólnego przedstawiciela w imieniu małoletniego zgodnie z art. 101 §1 k.r.o. wymagana jest uprzednia zgoda sądu opiekuńczego. W sytuacji, gdy udziały spółki objęte są współwłasnością małoletniego oraz rodzica, który jest jego przedstawicielem ustawowym, należy rozważyć dokonanie sądowego lub umownego działu spadku, co w rezultacie skutkować będzie odpowiednim podzieleniem udziałów spółki na rzecz każdego ze spadkobierców np. tylko rodzica.

Jak wylegitymować się przed spółką? Jak wykazać swoje prawa do udziału po zmarłym wspólniku?

Z chwilą otwarcia spadku, czyli wraz ze śmiercią spadkodawcy, udział w spółce przechodzi na spadkobiercę. W tym również momencie ustaje stosunek członkostwa w spółce spadkodawcy, powstaje zaś członkostwo spadkobiercy bądź spadkobierców[17]. Status wspólnika spadkobierca uzyskuje w chwili nabycia spadku, natomiast wobec spółki – z chwilą zawiadomienia o objęciu spadku.[18]

Art. 187 ksh stanowi, że przejście udziałów staje się skuteczne wobec spółki od chwili, gdy spółka otrzyma od spadkobiercy zawiadomienie wraz z dowodem dokonania przejścia udziałów spółki. Spadkobierca, by wykazać swoje prawa do udziału, powinien  zatem zawiadomić o tym fakcie spółkę oraz udowodnić przejście udziałów. Przejście udziałów w drodze dziedziczenia powinno być wykazane przed spółką stwierdzeniem nabycia spadku lub aktem poświadczenia dziedziczenia sporządzonym przez notariusza[19]. Sądowe postanowienie stwierdzenia nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia wymieniają wszystkie osoby, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów.

Zawiadomienie, o którym mowa, powinno zostać przedłożone zarządowi spółki, gdyż jest on uprawniony do odbioru oświadczeń woli adresowanych do spółki. Gdy spółka posiada wieloosobowy zarząd, wystarcza, by zawiadomienie odebrał w imieniu spółki jeden z członków zarządu. Z chwilą zawiadomienia spółki po stronie spadkobierców powstaje wspólność członkostwa w spółce i stają się oni wspólnikiem zbiorowym spółki[20]. Z chwilą wykonania obowiązku przewidzianego w art. 187§1 ksh spadkobiercy wspólnika mogą wykonywać swoje prawa korporacyjne względem spółki. Taka zmiana w strukturze organizacyjnej spółki wiąże się również z obowiązkiem powiadomienia o tym sądu rejestrowanego, czyli zgłoszenia do KRS, w terminie 7 dni od dnia zaistnienia tych zmian.

Co w przypadku śmierci członka zarządu?

Zgodnie z art. 202 § 4 ksh mandat członka zarządu wygasa wskutek śmierci. W przypadku wieloosobowego zarządu śmierć jednego z członków nie wstrzymuje ani nie wpływa rażąco na działania spółki. Sytuacja nieco się komplikuje, gdy umiera jedyny członek zarządu, ponieważ w jednej chwili spółka traci organ zarządczy prowadzący sprawy spółki, jak również pozostaje pozbawiona osoby, która jako jedyna była uprawniona do jej reprezentacji. W sytuacji śmierci członka zarządu organ spółki, jakim jest zarząd, przestaje istnieć, dlatego należy niezwłocznie zwołać zgromadzenie wspólników i powołać nowego członka zarządu. Zgromadzenie wspólników zwołuje zarząd. W przypadku, gdy w umowie spółki brak jest zapisu o uprawnionych innych osobach do jego zwoływania, sytuacja staje się trudniejsza. Wspólnicy mogą skorzystać z nieformalnego zgromadzenia wspólników. Zgodnie z art. 240 ksh uchwały można powziąć pomimo braku formalnego zwołania zgromadzenia wspólników pod warunkiem reprezentacji całego kapitału zakładowego oraz braku sprzeciwu dotyczącego odbycia zgromadzenia, jak również do wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad.

W przypadku niemożności skorzystania z nieformalnego zwołania zgromadzenia wspólników, wspólnicy posiadający co najmniej 1/10 udziału w kapitale zakładowym spółki mogą żądać zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników. Przy czym żądanie zwołania zgromadzenia wspólnicy są zobowiązani złożyć na piśmie zarządowi. W przypadku śmierci jedynego członka zarządu takie żądanie nie zostanie spełnione, dlatego wspólnicy występujący z żądaniem zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników mogą zwrócić się do sądu o upoważnienie ich do zwołania i przeprowadzenia zgromadzenia w celu powołania nowego zarządu.






Opisana sytuacja miała miejsce w spółce technologicznej z bardzo starannie dobranym składem wspólników. Postanowienia umowy spółki uniemożliwiały wstąpienie do niej małoletnich spadkobierców. Ze względu na specyficzną działalność spółki, wykluczenie dziedziczenia przez małoletnich było uzasadnione, ale w praktyce wygenerowało szereg problemów. Udało się je rozwiązać. Jak w dziesiątkach innych tego typu spraw. Dowiedz się, w jakich sprawach dotyczących sukcesji praw majątkowych w firmie możemy Ci pomóc.





Jeśli jesteś ciekaw innych kwestii związanych prawem handlowym, np. ostatnich zmian dotyczących prawa holdingowego, czy też tego, jak przedstawia się odpowiedzialność członka zarządu spółki z o.o., w tym, w szczególności w przypadku bezskuteczności egzekucji wobec spółki.










[1] Art. 12 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1467 z późn. zm.) (dalej „ksh”).





[2] Art. 151 par. 4 ksh





[3] Spadkobierca przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza dziedziczy zarówno aktywa, jak i długi spadkodawcy, które wchodzą w skład masy spadkowej. Za długi odpowiada on jednak wyłącznie do wysokości odziedziczonych aktywów.





[4] Art. 183 ksh





[5] M. Chomiuk, Kodeks spółek handlowych komentarz, (w:) Z. Jara (red.), Warszawa 2014, s. 679.





[6] J. Tomkiewicz, J. Bloch, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, komentarz wraz z uzasadnieniem Komisji Kodyfikacyjnej i orzecznictwem, Warszawa 1934, s. 58.





[7] Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2007 r., III CZP 45/07,





[8] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 1 lutego 2018 r. I Aga 23/18.





[9] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 1 lutego 2018 r. I Aga 23/18.





[10] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie a dnia 28 października 2016 r., I ACa 1727/15; E. Skowrońska – Bocian, J. Wierciński, Komentarz do art. 922 Kodeksu cywilnego, Lex, Stan prawny: 2013.08.01.





[11] G. Suliński, Wyłączenie lub ograniczenie wstąpienie spadkobiercy wspólnika do spółki z o.o. – zagadnienia wybrane. Studia Iuridica Toruniensia, Tom XXIX, 2021 r.





[12] P. Czemiel, K. Siemion, Zasady dziedziczenia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przez małoletniego spadkobiercę, Białostockie Studia Prawnicze 2017 vol. 22 nr 3, DOI: 10.15290/bsp.2017.22.03.07.





[13] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1961 r. I CO 16/61, OSNC 1963, nr 9, poz. 187.





[14] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 lutego 2014 r., I ACa 1165/13, Lex nr 1454544.





[15]  Zgodnie z art. 1035 kodeksu cywilnego, jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (…).





[16] M. Dumkiewicz, Wspólność udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2011, s. 76.





[17] P. Zdanikowski, Ograniczenie lub wyłączenie wstąpienia spadkobiercy wspólnika a zapis windykacyjny udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 3, s. 25.





[18] P. Czemiel, K. Siemion, Zasady dziedziczenia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przez małoletniego spadkobiercę, Białostockie Studia Prawnicze 2017 vol. 22 nr 3, DOI: 10.15290/bsp.2017.22.03.07.





[19] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2011 r., III CSK 221/10, OSNC 2012, nr 2, poz. 38.





[20] M. Dumkiewicz, Wspólność udziałów…, op. cit., s. 103.





Photo by Marek Studzinski on Unsplash


Specyfiką rynku farmaceutycznego w Polsce jest to, że znaczący w nim udział mają lekigeneryczne. Jak szacuje Medicines for Europe (poprzednio European Generic Medicines Association), udziałleków generyczych w całym rynku leków w Polsce wynosi 70 – 80%. Przy czym, Polska w tym trendzie nie jest odosobniona. Znakomitą większość światowego przemysłu farmaceutycznego stanowią tzw. leki generyczne. Wynika to z faktu, że leki generyczne są tańsze w produkcji od preparatów innowacyjnych średnio o 80-85%.


Branża farmaceutyczna stanowi najbardziej zaawansowany sektor gospodarki pod względem innowacji. To właśnie w sektorze farmacji ponoszone są największe nakładany na badania i rozwój, tzw. prace B+R. O tym, jakie znaczenie dla sektora farmaceutycznego ma wytworzona własność intelektualna może świadczyć chociażby oświadczenie firmy Moderna (jednego z producentów szczepionek przeciwko COVID-19) informujące o tym, że Moderna zamierza pozwać Pfizer i jego partnera BioNTech za naruszenie praw wyłączonych Moderny do technologii mRNA, która stanowiła podstawę do opracowania szczepionki przeciwko COVID-19[1].


Język prawny nie posługuję się pojęciem – lek. Natomiast zgodnie z art. 2 pkt 32 ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1977 z późn. zm.) (prawo farmaceutyczne) produktem leczniczym – jest substancja lub mieszanina substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierząt lub podawana w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne.


Odrębną kategorię produktów leczniczych stanowią produkty immunologiczne – produktem immunologicznym jest produkt leczniczy stanowiący surowicę, szczepionkę, toksynę lub alergen, stosowany w celu:


    

  1. wywoływania czynnej odporności (szczepionki),
    2. 

  2. przeniesienia odporności biernej (surowice),
    3. 

  3. diagnozowania stanu odporności (w szczególności tuberkulina),
    4. 

  4. identyfikacji lub wywoływania specyficznej nabytej zmiany reakcji odporności na czynnik alergizujący (alergeny);
    5. 



 


lek innowacyjny (referencyjny) a lek generyczny


Art. 10 ust. 2 Dyrektywy 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi wprowadza podział produktów leczniczych na:


    

  1. referencyjne (w piśmiennictwie określane również jako innowacyjne) oraz
    2. 

  2. generyczne (odtwórcze).
    3. 



 


Różnica między produktami leczniczymi referencyjnymi, a generycznymi polega na tym, że proces wprowadzania leku generycznego do obrotu jest nieco krótszy. Producent leków generycznych nie jest zobowiązany (w przeciwieństwie do producenta produktu leczniczego referencyjnego) do przedstawienia wyników badań przedklinicznych i badań klinicznych, jeżeli może wykazać, że produkt leczniczy jest generycznym produktem leczniczym w stosunku do referencyjnego produktu leczniczego, który jest lub był dopuszczony do obrotu.


Oznacza, to że produkt leczniczy referencyjny jest pierwszym dopuszczonym do obrotu produktem posiadający daną substancję czynną, w określonej ilości i jakości oraz postaci farmaceutycznej. Generyczny produkt leczniczy jest natomiast produktem leczniczym, który posiada ten sam jakościowy i ilościowy skład w substancjach czynnych oraz tę samą postać farmaceutyczną, jak referencyjny produkt leczniczy, oraz którego tzw. biorównoważność względem referencyjnego produktu leczniczego została udowodniona w drodze przeprowadzenia odpowiednich badań biodostępności.


Różne sole, estry, etery, izomery, mieszaniny izomerów, kompleksy lub pochodne substancji czynnych uznaje się za taką samą substancję czynną, o ile nie różnią się znacząco właściwościami odnośnie do bezpieczeństwa i skuteczności. W takich przypadkach, wnioskodawca przedstawia dodatkowe informacje stanowiące dowód potwierdzający bezpieczeństwo lub skuteczność różnych soli, estrów lub pochodnych dopuszczonej substancji czynnej.


Różne postacie farmaceutyczne doustne natychmiastowego uwalniania uznaje się za jedną i tę samą postać farmaceutyczną. Nie wymaga się badań biodostępności, jeżeli wnioskodawca przedstawi dowody, że generyczny produkt leczniczy spełnia odpowiednie kryteria określone w odpowiednich szczegółowych wytycznych.


 


Natomiast to, że oba produkty zawierają tę samą substancję czynną nie oznacza, że mamy do czynienia z tym samym lekiem. Fakt uznania danego produktu leczniczego za bioekwiwaletny, nie oznacza konieczności wykazywania równoważności terapeutycznej. Zmiana leku oryginalnego na lek generyczny może się wiązać ze zmianą skuteczności i bezpieczeństwa farmakoterapii, a w literaturze naukowej nieprzerwanie trwa dyskusja, czy udowodnienie biorównoważności jest wystarczającym argumentem do zamiany leków, czy jednak konieczne jest przeprowadzenie badań klinicznych potwierdzających równoważność terapeutyczną leków oryginalnych i leków generycznych, co jednak zwiększy koszt wprowadzenia na rynek tych drugich[2].


 


ochrona patentowa leków


Zgodnie z art. 24 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (pwp) patenty są udzielane – bez względu na dziedzinę techniki – na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania.


Jednocześnie, zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 3 pwp patentów nie udziela się na: sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach; przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu.


Wobec tego, ustawodawca potwierdza wprost, że produkty, a w szczególności substancje lub mieszaniny stosowane w diagnostyce lub leczeniu mogą być wynalazkami, a także, że możliwe jest udzielenie ochrony patentowej na takie wynalazki.


Przy czym, specyfika produktów leczniczych jest odzwierciedlona w przesłance nowości wynalazku. Co do zasady, zgodnie z prawem własności przemysłowej, aby wynalazek mógł ubiegać się ochronę patentową, musi m.in. spełniać warunek nowości. Oznacza to, że rozwiązanie nie może wynikać dla znawcy w sposób oczywisty ze stanu techniki. Art. 25 ust. 4 pwp ustanawia wyjątek od tego generalnego wymogu nowości wynalazku i dopuszcza uznawanie za nowe substancje lub mieszaniny, które występują już w stanie techniki, pod warunkiem że przedmiotem wynalazku jest nie sama substancja lub mieszanina, ale jej nowe zastosowanie w dziedzinie medycyny[3].




wynalazki medyczne


Wobec tego, wśród wynalazków medycznych możemy wskazać kilka ich kategorii:


    

  1. wynalazki na produkty, które możemy podzielić na podkategorie:

      

    • wytwory, np. „Igła do biopsji stercza” (Pat.232535);
      • 

    • urządzenia medyczne, np. urządzenie medyczne, przyrząd chirurgiczny w szczególności do implantów (EP2498693)
      • 

    • substancje, do których należą np. szczepionki, np. Szczepionka oparta na rekombinowanym wirusie świnki Jeryl Lynn 2 (EP3274447);
      • 

    • nowy szczep bakterii lub wirusa (wynalazki biotechnologiczne), np. nowy szczep bakterii Lactobacillus delbrueckii (Pat.226477);
      • 

    

    2. 

  2. wynalazki na sposób, np. sposób izolowania czystego składnika siarczanu polimyksyny E (239311);
    3. 

  3. nowe zastosowanie wynalazku, np.  „Nowe zastosowanie medyczne kwasu kynureninowego i jego soli w leczeniu spojówki i rogówki oka (Pat.237591);
    4. 

  4. wynalazki wspomagane komputerowo – Wspomagany komputerowo sposób wytwarzania nakładek ortodontycznych (EP3395285).
    5. 



Oznacza to, substancja może być już substancją znaną, czyli nie posiadającą cech nowości, natomiast chronione może być jej zastosowanie, które jest nowe, czyli nie będące częścią stanu techniki.


Zastosowania substancji możemy podzielić na:


    

  1. pierwsze zastosowanie medyczne (first medical use) – dotyczy pierwszego (nowego) zastosowania znanej substancji (ustalono, że znana substancja X może służyć do leczenia choroby Y);
    2. 

  2. drugie i kolejne zastosowania medyczne (second or further medical use) – dotyczy kolejnych zastosowań znanej substancji (ustalono, że znana substancja X poza tym, że może służyć do leczenia choroby Y, służy także do leczenia choroby Z).
    3. 



 


zakres ochrony patentu wynika z art. 63 i art. 66 pwp.


Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Zakres przedmiotowy ochrony określają zastrzeżenia patentowe, zawarte w opisie patentowym. Uprawniony z patentu może zakazać osobie trzeciej korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy polegający na:



Powyższe czynności dotyczące chronionego wynalazku stanowią więc naruszenia patentu.  Uprawniony z patentu jest jedynym podmiotem uprawnionym do wykonywania tych czynności.


 


lek generyczny, a naruszenie patentu – wyjątek Bolara




Ustawa prawo własności przemysłowej reguluje kilka rodzajów tzw. dozwolonych użytków korzystania z patentów, tj. sytuacji kiedy nie dochodzi do naruszenia patentu, mimo korzystania z wynalazku. Jednym z takich dozwolony użytków, który znajduje zastosowanie w zakresie wynalazków farmaceutycznych jest tzw. wyjątek Bolara.


Wyjątek Bolara został uregulowany w art. 69 ust. 1 pkt 4 pwp. Zgodnie z tym przepisem nie dochodzi do naruszenia patentu przez korzystanie z wynalazku polegające na wytwarzaniu, używaniu, przechowywaniu, składowaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu, eksportowaniu lub importowaniu, w celu wykonania czynności, jakie na podstawie przepisów prawa są wymagane dla uzyskania, również przez osobę trzecią, rejestracji lub zezwolenia, stanowiących warunek dopuszczenia do obrotu niektórych wytworów ze względu na ich przeznaczenie, w szczególności produktów leczniczych na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub innego państwa.


Czyli, wyjątek Bolara zapewnia producentom leków generycznych możliwość przeprowadzenia odpowiednich badań i rejestracji produktu leczniczego generycznego w czasie ochrony patentowej produktu innowacyjnego.


lek generyczny zwiększa dostęp pacjentów do leczenia


Dlaczego wprowadzono wyjątek Bolara? Co do zasady, z chwilą wygaśnięcia patentu inne podmioty mogą od razu wejść na rynek z produktami wykorzystującymi wynalazek, którego ochrona wygasła. Jednak zupełnie odmiennie kształtuje się sytuacja w branży farmaceutycznej. Produkty lecznicze takie jak leki generyczne, jako zamienniki leków innowacyjnych mogą zostać wprowadzone do obrotu dopiero po ustaniu ochrony patentowej oryginalnego produktu leczniczego, w przeciwnym razie co do zasady doszłoby do naruszenia patentu. Przy czym, równocześnie producenci leków generycznych mają obowiązek przeprowadzania badań niezbędnych do uzyskania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu. Gdyby nie  istnienie wyjątku Bolara producenci leków generycznych mieliby możliwość przeprowadzenia wymaganych badań, opracowania gotowej formy leku i uzyskania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu dopiero po ustaniu ochrony patentowej leku innowacyjnego. Taki stan rzeczy powodowałby faktyczne wydłużenie monopolu dla producentów leków innowacyjnych o co najmniej kilkanaście miesięcy.


Brak możliwości przygotowania leku generycznego w czasie trwania ochrony patentowej w celu jego niezwłocznego wprowadzenia do obrotu po ustaniu patentu jest stanem niepożądanym z punktu widzenia interesu publicznego. Leki generyczne są tańsze, co wynika z braku przeprowadzenia czasochłonnych i kosztownych badań związanych z rozwojem ich oryginalnych odpowiedników. Zatem rozwój rynku leków generycznych jest korzystny dla publicznego systemu opieki zdrowotnej, ponieważ przyczynia się do redukcji kosztów leczenia oraz zwiększenia dostępności produktów leczniczych[4].


 


wyjątek apteczny


Poza wyjątkiem Bolara, art. 69 pwp reguluje także tzw. wyjątek apteczny. Zgodnie z art. 69 ust. 1 pkt 5 wykonanie leku w aptece na podstawie indywidualnej recepty lekarskiej nie stanowi naruszenia patentu. Celem wyjątku jest wyeliminowanie prawnych barier korzystania z opatentowanego produktu medycznego, gdy w indywidualnym przypadku leczenie pacjenta wymaga wykonania opatentowanego leku w aptece na podstawie recepty lekarskiej[5]. Wyjątek ten legalizuje wytworzenie produktu opartego na wynalazku w aptece, pomimo że produkt ten nie został wytworzony przez uprawnionego z patentu.


 


licencja przymusowa w prawie polskim


Licencja przymusowa stanowi formę korzystania z wynalazku, na który został udzielony patent bez zgody uprawnionego i jako taka stanowi ograniczenie patentu. Instytucja licencji przymusowej była często podnoszona w kontekście pandemii COVID-19. Wskazywano, że na patenty dotyczące szczepionek oraz leków przeciwko COVID-19 powinny być udzielane licencje przymusowe. Ostatecznie nie skorzystano z tego rozwiązania. Należy jednak przybliżyć, czym jest licencja przymusowa.


Warto należy nadmienić, że w Polsce licencja przymusowa ostatni raz została udzielona przez UPRP w 1990 r.[6]Zgodnie z art. 82 (pwp Urząd Patentowy RP (UPRP) może udzielić zezwolenia na korzystanie z opatentowanego wynalazku innej osoby (licencja przymusowa), gdy:


    

  1. jest to konieczne do zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia bezpieczeństwa Państwa, w szczególności w dziedzinie obronności, porządku publicznego, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska naturalnego;
    2. 

  2. zostanie stwierdzone, że patent jest nadużywany poprzez uniemożliwianie korzystania z wynalazku przez osobę trzecią, jeżeli jest ono konieczne do zaspokojenia potrzeb rynku krajowego, a zwłaszcza gdy wymaga tego interes publiczny, a wyrób jest dostępny społeczeństwu w niedostatecznej ilości lub jakości albo po nadmiernie wysokich cenach, w okresie 3 lat od dnia udzielenia patentu;
    3. 

  3. zostanie stwierdzone, że uprawniony z patentu udzielonego z wcześniejszym pierwszeństwem (patentu wcześniejszego) uniemożliwia, nie godząc się na zawarcie umowy licencyjnej, zaspokojenie potrzeb rynku krajowego przez stosowanie opatentowanego wynalazku (patent zależny), z którego korzystanie wkraczałoby w zakres patentu wcześniejszego; w tym przypadku uprawniony z patentu wcześniejszego może żądać udzielenia mu zezwolenia na korzystanie z wynalazku będącego przedmiotem patentu zależnego (licencja wzajemna).
    4. 



Poza wystąpieniem jednego z 3 wskazanych powyżej przypadków konieczne jest wykazanie przed UPRP przez osobę ubiegającą się o udzielenie licencji przymusowej, że czynił wcześniej w dobrej wierze starania w celu uzyskania licencji.


Wykazanie przez UPRP starań o uzyskanie licencji nie jest wymagane, gdy udzielenie licencji przymusowej służy zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia bezpieczeństwa Państwa albo w przypadku ogłoszenia o możliwości ubiegania się o licencję przymusową. W przypadku ogłoszenia o możliwości ubiegania się o licencję przymusową, zwolnienie nie dotyczy wniosków o udzielenie licencji złożonych po upływie 1 roku od dnia tego ogłoszenia.


Jeśli chodzi o przesłankę wskazaną w pkt 2 – nadużycia patentu, UPRP, po stwierdzeniu nadużycia patentu, może postanowić o możliwości ubiegania się o licencję przymusową i ogłasza to w „Wiadomościach Urzędu Patentowego”.


Licencja przymusowa jest licencją niewyłączną. Oznacza to, że licencjna nie przyznaje wyłączności korzystania z wynalazku w określony sposób, a udzielenie licencji jednej osobie nie wyklucza możliwości udzielenia licencji innym osobom, a także jednoczesnego korzystania z wynalazku przez uprawnionego z patentu.


Zgodnie z art. 255 ust. 1 pkt 6 i 61 pwp, decyzja o udzieleniu licencji przymusowej podejmowana jest przez UPRP w postępowaniu spornym. Wobec tego, uprawniony z patentu może wykazywać, że nie zachodzą przesłanki udzielenia licencji przymusowej.


Korzystający z wynalazku na podstawie licencji przymusowej jest obowiązany uiścić na rzecz uprawnionego opłatę licencyjną. UPRP określa zakres i czas trwania licencji przymusowej oraz szczegółowe warunki jej wykonywania, a także, odpowiednio do wartości rynkowej licencji, wysokość opłaty licencyjnej oraz sposób i terminy jej zapłaty. Licencja przymusowa podlega na wniosek zainteresowanego wpisowi do rejestru patentowego.


 


licencja przymusowa, a leki


Należy podkreślić, że w przypadku wynalazków farmaceutycznych przedmiotem licencji przymusowej będzie:


    

  1. składnik czynny lub mieszanina składników czynnych jako takich, bądź przeznaczonych do określonego wskazania terapeutycznego, lub
    2. 

  2. sposób wytwarzania leku.
    3. 



 


Przedmiotem licencji przymusowej nie jest produkt leczniczy. Licencji przymusowej nie można utożsamiać z pozwoleniem na dopuszczenie do obrotu, a więc autoryzacją leku przez odpowiedni organ krajowy bądź unijny.


Licencja przymusowa nie upoważnia do wprowadzenia licencjonowanego produktu na rynek. Licencja przymusowa nie znosi także okresów wyłączności danych i wyłączności rynkowej przysługujących tzw. lekom referencyjnym, a więc dopuszczonym do obrotu na podstawie pełnych danych obejmujących wyniki badań przedklinicznych i klinicznych[7].


 


wyłączność danych i wyłączność rynkowa


Wyjaśnijmy zatem, czym jest okres wyłączności danych i wyłączności rynkowej dla leków referencyjnych.


Zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 2 prawa farmaceutycznego, niezależnie od ochrony wynikającej z przepisów pwp, podmiot odpowiedzialny nie jest obowiązany do przedstawienia wyników badań nieklinicznych lub klinicznych, jeżeli wykaże, że produkt leczniczy jest odpowiednikiem referencyjnego produktu leczniczego, który jest lub był dopuszczony do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa członkowskiego UE lub EOG, a od dnia wydania pierwszego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu referencyjnego produktu leczniczego w którymkolwiek z tych państw do dnia złożenia wniosku o dopuszczenie do obrotu odpowiednika referencyjnego produktu leczniczego (leku generycznego) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej upłynął okres co najmniej 8 lat (wyłączność danych).


Natomiast, niezależnie od wydanego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu lek generyczny nie może zostać wprowadzony do obrotu przez podmiot odpowiedzialny przed upływem 10 lat od dnia wydania pierwszego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu referencyjnego produktu leczniczego (wyłączność rynkowa).


 


Regulacje dotyczące wyłączności rynkowej i wyłączności danych oraz przepisy prawa własności przemysłowej w zakresie licencji przymusowej nie są ze sobą spójne. Brak ograniczenia wyłączności i rynkowej i wyłączności danych w przypadku udzielenia licencji przymusowej w praktyce powoduje brak możliwości korzystania z wynalazku będącego przedmiotem licencji przymusowej do momentu wygaśnięcia ww. wyłączności.


licencją przymusową w pandemię?


Jak już wspominano powyżej, temat licencji przymusowych odżył w okresie trwania pandemii COVID-19 i dopuszczenia do obrotu pierwszych szczepionek przeciwko koronawirusowi SARS-Cov-2. Unia Europejska w komunikacie z dnia 4.06.2021 r. skierowanym do Rady Generalnej Światowej Organizacji Handlu (WTO) w sprawie polityki handlowej w odpowiedzi na kryzys COVID- 19 wskazała na kluczowy aspekt w zakresie tak skomplikowanych produktów, jakimi są produkty lecznicze, w tym szczepionki. Chodzi mianowicie o brak posiadania przez licencjobiorcę odpowiedniego know – how. UE podkreśliła, że dobrowolne licencje są najskuteczniejszym instrumentem ułatwiającym rozszerzenie produkcji i dzielenie się know-how. Ramy własności intelektualnej stanowią platformę, która zachęca do współpracy i przekazywania know-how. Licencje przymusowe są całkowicie uzasadnionym narzędziem, które rządy mogą chcieć wykorzystać w kontekście pandemii, ale niektóre aspekty proceduralne związane ze stosowaniem licencji przymusowych zostały określone jako czynniki ograniczające stosowanie tego narzędzia[8]. Wynika to przede wszystkim z tego, że sam opis patentowy nie jest wystarczającym źródłem informacji, aby podjąć produkcję leków, a udzielenie licencji przymusowej nie nakłada na uprawnionego z patentu obowiązku do udzielania licencjobiorcy dalszych informacji i wyjaśnień w zakresie stosowania wynalazku ochronionego patentem. Takie obowiązki są standardowo nakładane na uprawnionego z patentu w postanowieniach dobrowolnie zawieranych umów licencyjnych.


 


licencja przymusowa na wywóz


Rozporządzenie (WE) nr 816/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie udzielania licencji przymusowych na patenty dotyczące wytwarzania produktów farmaceutycznych przeznaczonych na wywóz do krajów, w których występują problemy związane ze zdrowiem publicznym (Rozporządzenie 816/2006) reguluje specyficzny rodzaj licencji przymusowych dotyczących patentów lub dodatkowych świadectw ochronnych na wytwarzanie produktów farmaceutycznych przeznaczonych na wywóz do krajów, w których występują problemy związane ze zdrowiem publicznym.


Produkt farmaceutyczny to jakikolwiek produkt sektora farmaceutycznego, włącznie z omawianymi produktami leczniczymi.


Licencji przymusowej na wywóz udziela się tak jak innych licencji przymusowych – na wniosek. Również w tym przypadku wnioskodawca zobowiązany jest do dostarczenia dowodu, że dołożył starań, aby otrzymać upoważnienie od posiadacza prawa, oraz że starania takie nie przyniosły pozytywnych skutków, ale w okresie 30 dni przed złożeniem wniosku.


Wskazany wymóg nie jest stosowany w sytuacjach krytycznych w kraju lub w innych nadzwyczajnych okolicznościach wymagających podjęcia pilnych działań lub w wypadkach publicznego użycia dla celów niekomercyjnych.


Ilość produktów wytworzonych na podstawie licencji nie może przekraczać ilości niezbędnej do zaspokojenia potrzeb kraju przywozu wymienionego we wniosku, z uwzględnieniem ilości produktu wytworzonego zgodnie z innymi licencjami przymusowymi udzielonymi gdziekolwiek indziej.


Licencja jest ściśle ograniczona do wszystkich działań niezbędnych w celu wytworzenia danego produktu na wywóz i jego dystrybucji w kraju wymienionym we wniosku. Żadnego produktu wytworzonego lub sprowadzonego na podstawie licencji przymusowej nie wolno oferować do sprzedaży lub wprowadzenia do obrotu w żadnym innym kraju poza krajem wymienionymi we wniosku.


Zgodnie z art. 4 Rozporządzenia 816/2006 krajami przywozu są przede wszystkim kraje najsłabiej rozwinięte, figurujące jako takie w wykazie Organizacji Narodów Zjednoczonych.


Produkty wytworzone na podstawie licencji są zidentyfikowane w wyraźny sposób, za pomocą specjalnych etykiet lub oznakowań, jako wytworzone zgodnie z ww. rozporządzeniem. Produkty odróżnia się od tych, które zostały wytworzone przez posiadacza praw, za pomocą specjalnego opakowania lub poprzez nadanie produktowi specjalnej barwy lub kształtu, pod warunkiem, że takie odróżnienie jest wykonalne i nie ma istotnego wpływu na cenę. Opakowanie oraz wszelka dokumentacja uzupełniająca mają wskazywać, że produkt jest przedmiotem licencji przymusowej na mocy Rozporządzenia 816/2006, podając nazwę właściwego organu i jakikolwiek numer identyfikacyjny oraz wyraźnie zaznaczając, że produkt jest przeznaczony wyłącznie na wywóz i dystrybucję w danym kraju przywozu.


Licencjobiorca ma również obowiązki informacyjne. Przed wysyłką produktu do kraju lub krajów wymienionych we wniosku licencjobiorca zamieszcza na stronie internetowej następujące informacje:



Adres strony internetowej podaje się do wiadomości właściwego organu. W przypadku Polski będzie to UPRP.


Licencjobiorca jest również zobowiązany do zapłaty posiadaczowi prawa stosownego wynagrodzenia ustalonego przez UPRP.


W przypadku, gdy wniosek o licencję przymusową dotyczy produktu leczniczego, wnioskodawca może skorzystać z:


    

  1. procedury uzyskania opinii naukowej Europejskiej Agencji Leków (a dokładnie Komitetu ds. Produktów Leczniczych Stosowanych u Ludzi utworzony w ramach Europejskiej Agencji Leków);
    2. 

  2. jakiejkolwiek podobnej procedury przewidzianej prawem krajowym, takiej jak opinie naukowe lub świadectwa wywozu przeznaczone wyłącznie na rynki poza Wspólnotą.
    3. 



W przypadku licencji przymusowej na wywóz rozwiązano sygnalizowany wyżej problem i wyłączono zastosowanie okresów wyłączności danych i wyłączności rynkowej w przypadku udzielenia tej licencji.


lek generyczny i innowacyjny – dwa bratanki


Podsumowując, istnieje wiele wyjątków oraz instytucji uprawniających do korzystania z cudzego rozwiązania farmaceutycznego chronionego patentem, pomimo braku posiadania zgody samego posiadacza patentu. Korzystanie z wynalazku w granicach takiego wyjątku nie stanowi naruszenia patentu. Wyjątki te zostały wprowadzone w celu ochrony dobra nadrzędnego, jakim jest życie i zdrowie ludzi, któremu w tych konkretnych przypadkach przyznano pierwszeństwo względem ochrony interesów uprawnionego z patentu. Natomiast nie można zapominać, że podmiot, który opracował innowacyjny produkt leczniczy, poniósł znaczące nakłady na przeprowadzenie szeregu prób i badań, a ryzyko i koszty mają zostać mu zrekompensowane poprzez uzyskanie wyłączności na wprowadzenie do obrotu opracowanego produktu. Możliwość uzyskania przewagi konkurencyjnej na podstawie uzyskanego monopolu jest kluczowym bodźcem do prowadzenia badań nad lekami, a także szczepionkami przeciwko chorobom, których nie potrafimy leczyć. Całkowite pozbawienie innowacyjnych podmiotów z branży farmaceutycznej narzędzia, jakim jest czasowy monopol na wprowadzenie produktów do obrotu mogłoby istotnie ograniczyć rozwój farmacji.


Photo by Daniel Schludi on Unsplash


[1] https://edition.cnn.com/2022/08/26/health/moderna-pfizer-mrna-patent-lawsuit/index.html


[2] Jarosław Woroń, Leki oryginalne i generyczne w farmakoterapii, czyli dlaczego potrzebna jest indywidualizacja farmakoterapii, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 4, 241–247.


[3] M. Bohaczewski, w: Ł. Żelechowski (red.), Prawo własności przemysłowej. Komentarz, t. VIIIA, Warszawa 2022, art. 25.


[4] S. Sołtysiński, A. Sztoldman, Rozdział 2 Historia i uzasadnienie wyjątku Bolara w ustawodawstwie [w:] S. Sołtysiński, A. Sztoldman, Korzystanie z chronionego wynalazku w celu rejestracji produktu leczniczego, Warszawa 2018.


[5] M. Bohaczewski, w: Ł. Żelechowski (red.), Prawo własności przemysłowej. Komentarz, t. VIIIA, Warszawa 2022, art. 69.


[6] zob. decyzja UP RP z 17.8.1990 r., Sp. 66/90, WUP 1991, Nr 3, s. 290, https://uprp.gov.pl/sites/default/files/wup/1991/03/wup03_1991.pdf.


[7] M. Bohaczewski, w: Ł. Żelechowski (red.), Prawo własności przemysłowej. Komentarz, t. VIIIA, Warszawa 2022, art. 82.


[8] https://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2021/june/tradoc_159606.pdf


Czy wiesz, że jednym z obowiązków pracowniczych jest zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę? Twoi pracownicy mają szeroki dostęp do wielu informacji poufnych, jak i tych kluczowych z punktu widzenia prowadzonego przez Ciebie biznesu. Dotyczy to przede wszystkim informacji technicznych, technologicznych, ale i organizacyjnych, takich jak warunki współpracy z kontrahentami, czy listy ważnych klientów i dostawców. Są to informacje posiadające wartość gospodarczą. Ewentualne obawy o ujawnienie informacji poufnych pracodawcy powinny skłonić przedsiębiorców do ochrony tajemnicy w stosunku pracy oraz po jego wygaśnięciu.


Jak zabezpieczyć zaufanie?


Dla zabezpieczenia poufności w relacjach z kontrahentami czy podwykonawcami najczęściej stosowane są umowy lub klauzule dotyczący zachowania w tajemnicy informacji poufnych . Ich naruszenie dobrze jest zabezpieczyć wysokimi karami umownymi (o odpowiedzialności za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa więcej pisaliśmy tutaj). Natomiast Twoje relacje z pracownikami regulowane są przede wszystkim kodeksem pracy, a dopiero w przypadku braku odpowiednich przepisów, możliwe jest sięgnięcie np. do przepisów kodeksu cywilnego.


Obowiązki pracownicze, a tajemnica przedsiębiorstwa


Czy ujawnienie informacji poufnych pracodawcy przez pracownika jest naruszeniem obowiązków pracowniczych? Zgodnie z art. 100 § 2 pkt 4 kodeksu pracy (kp)[1] pracownik jest obowiązany w szczególności:


    

  1. dbać o dobro zakładu pracy,
    2. 

  2. chronić jego mienie
    3. 



oraz, co ciekawe i często pomijane:


    

  1. do zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.
    2. 



Nie wszyscy też pamiętają, że zgodnie z pkt 5 tego przepisu, pracownik jest zobowiązany przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach. Te inne, odrębne przepisy to m.in. obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej, służbowej czy tajemnicy przedsiębiorstwa określony w art. 11 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (uznk)[2]. Zajmijmy się tą ostatnią tajemnicą, ponieważ może dotyczyć każdej grupy pracowników.


tajemnica przedsiębiorstwa z art. 11 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 




W ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, przyjęto, iż czynem nieuczciwej konkurencji jest:


    

  1. ujawnienie,
    2. 

  2. wykorzystanie lub
    3. 

  3. pozyskanie
    4. 



cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.


O tajemnicy przedsiębiorstwa pisaliśmy dużo; w tym miejscu warto tylko przypomnieć, że tajemnicą mogą być objęte informacje:


    

  1. techniczne,
    2. 

  2. technologiczne,
    3. 

  3. organizacyjne przedsiębiorstwa lub
    4. 

  4. inne informacje posiadające wartość gospodarczą,
    5. 



które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są:


    

  1. powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo
    2. 

  2. nie są łatwo dostępne dla takich osób,
    3. 



Zatem akcent jest postawiony na ochronę tych informacji: tajemnicą nie są objęte wszystkie informacje, ale te szczególnie chronione. Ważne, aby uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, oczywiście przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności (to mogą być hasła, szyfrowanie, ograniczony krąg osób, którym te informacje udostępniono).


Podsumowując: aby doszło do naruszenia obowiązku pracowniczego wynikającego z art. 100 § 2 ust. 5 kp w zw. z art. 11 uznk pracownik musi:


    

  1. ujawnić, wykorzystać lub pozyskać
    2. 

  2. informacje stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 11 ust. 2 uznk.
    3. 



na czym polega naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa


Trzeba też wyjaśnić, co kryje się pod poszczególnymi określeniami:


    

  1. pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa może być uznane za czyn nieuczciwej konkurencji, zwłaszcza, gdy następuje bez zgody uprawnionego i wynika z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia, kopiowania dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji, plików elektronicznych obejmujących te informacje lub umożliwiających wnioskowanie o ich treści,
    2. 

  2. wykorzystanie lub ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa może stanowić czyn nieuczciwej konkurencji, gdy następuje bez zgody uprawnionego i narusza obowiązek ograniczenia ich wykorzystywania lub ujawniania wynikający z ustawy, czynności prawnej (np. umowy) lub z innego aktu, albo gdy zostało dokonane przez osobę, która pozyskała te informacje, dokonując czynu nieuczciwej konkurencji,
    3. 

  3. ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji także wówczas, gdy w chwili ich ujawnienia, wykorzystania lub pozyskania osoba wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła wiedzieć, że informacje zostały pozyskane bezpośrednio lub pośrednio od tego, kto wykorzystał lub ujawnił je w okolicznościach jak powyżej
    4. 

  4. wykorzystywanie informacji polegające na produkowaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu, a także przywozie, wywozie i przechowywaniu w tych celach towarów może stanowić czyn nieuczciwej konkurencji, jeżeli osoba dokonująca tych czynności wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła wiedzieć o tym, że właściwości towarów, w tym estetyczne lub funkcjonalne, proces ich wytwarzania lub zbywania zostały w znacznym stopniu ukształtowane w następstwie czynu nieuczciwej konkurencji, o którym pisaliśmy powyżej.
    5. 



definicja tajemnicy przedsiębiorstwa


Tajemnicą przedsiębiorstwa są informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.


Czasami Klienci pytają nas, kiedy pozyskanie lub ujawnienie czy wykorzystanie informacji poufnej nie będzie traktowane jako czyn nieuczciwej konkurencji. Otóż zwykle nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji:


    

  1. pozyskanie informacji jeżeli nastąpiło w wyniku niezależnego odkrycia lub wytworzenia albo obserwacji, badania, rozłożenia na części, testowania przedmiotu dostępnego publicznie lub posiadanego zgodnie z prawem przez osobę, która pozyskała informacje i której uprawnienie do pozyskania informacji nie było ograniczone w chwili ich pozyskania; zaś
    2. 

  2. ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji, gdy nastąpiło w celu ochrony uzasadnionego interesu chronionego prawem, w ramach korzystania ze swobody wypowiedzi lub w celu ujawnienia nieprawidłowości, uchybienia, działania z naruszeniem prawa dla ochrony interesu publicznego, lub gdy ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa wobec przedstawicieli pracowników w związku z pełnieniem przez nich funkcji na podstawie przepisów prawa było niezbędne dla prawidłowego wykonywania tych funkcji.
    3. 



Tajemnica informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę


Warto zauważyć, że ujawnienie mogące narazić pracodawcę na szkodę:


    

  1. dotyczy pracowników zatrudnionych u wszystkich pracodawców, a nie tylko pracowników zatrudnionych u przedsiębiorców;
    2. 

  2. obejmuje także informacje niemające wartości gospodarczej, gdzie zgodnie z definicją tajemnicy przedsiębiorstwa dotyczy ona informacji posiadających wartość gospodarczą;
    3. 

  3. pracodawca może sam zdecydować, o jakie informacje chodzi i wówczas pracownik nie jest uprawniony do ujawnienia ich w zakresie wykraczającym poza ramy wykonywania obowiązków służbowych;
    4. 

  4. obowiązek zachowania w tajemnicy dotyczy także informacji , które w ocenie samego pracownika w konkretnej sytuacji mogą stwarzać po stronie pracodawcy zagrożenie powstania szkody.
    5. 



Podkreślenia wymaga, że pracownik będzie zobowiązany zarówno do zachowania w tajemnicy informacji, których uzyskanie związane jest z wykonywaniem przez niego obowiązków, jak również wszelkich innych informacji, o których powziął wiadomość w związku z zatrudnieniem, jeżeli tylko ich ujawnienie może narazić pracodawcę na szkodę[3]. Częstą praktyką precyzującą zakresy poufności jest zamieszczanie katalogów informacji, których nie wolno ujawniać:


    

  1. w regulaminach oraz
    2. 

  2. w umowach o pracę.
    3. 



Obowiązek szczególnej lojalności pracownika


Wskazuje się, że obowiązek ustanowiony w art. 100 § 2 ust. 4 kp to obowiązek  szczególnej zasady lojalności pracownika względem pracodawcy. Wynika z niej, że:


    

  1. istnieje obowiązek pracownika powstrzymywania się od działań zmierzających do wyrządzenia pracodawcy szkody, czy nawet działań ocenianych jako wykonywanych na niekorzyść pracodawcy;
    2. 

  2. przy ocenie zachowania pracownika należy położyć nacisk nie tyle na zawiniony (niezawiniony) bądź też legalny (bezprawny) charakter jego zachowania, ile raczej na zachowanie przez niego lojalności wobec pracodawcy[4];
    3. 

  3. nawet jeśli nie została zawarta umowa o zakazie konkurencji, pewne działania pracownika na rzecz podmiotów konkurencyjnych lub podjęcie własnej działalności konkurującej z działalnością pracodawcy mogą być ocenione jako naruszenie obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy[5];
    4. 

  4. przesłanie przez pracownika firmowego dokumentu podmiotowi zewnętrznemu (koleżance pracującej w firmie, w której pracownik starał się o zatrudnienie), nawet jeśli dokument nie był jeszcze opatrzony klauzulą poufności, jest ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych[6].
    5. 



Kiedy informacja jest tajemnicą?


W orzecznictwie doprecyzowano, że informacja jest tajemnicą, gdy przedsiębiorca ma wolę, choćby dorozumianą, aby pozostała ona tajemnicą, i wola ta musi być dla innych osób rozpoznawalna. Informacja nie traci charakteru tajemnicy, gdy wie o niej ograniczone grono osób zobowiązanych do dyskrecji. Obowiązek zachowania tajemnicy nie zależy od sposobu uzyskania należycie utajnionej informacji. Decyzja o utajnieniu informacji powinna opierać się na uzasadnionym przypuszczeniu, że dana wiadomość nie jest publicznie znana, jej ujawnienie zagraża istotnym interesom przedsiębiorcy oraz, że może ona być uważana za poufną w świetle zwyczajów i praktyki danej branży lub zawodu[7].


W orzeczeniach Sąd Najwyższy wskazał, że  obowiązek zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę (art. 100 § 2 pkt 4 kp), może zostać naruszony np. poprzez:


    

  1. uzyskanie wiedzy o nich przez nieuprawnionego pracownika[8] – oznacza to, że pracownik powinien nie tylko nie ujawniać informacji, którą już posiada, ale także powstrzymać się od uzyskiwania informacji, które nie są dla niego przeznaczone;
    2. 

  2. utworzenie przez pracownika na prywatnym nośniku elektronicznym zbioru poufnych informacji obrazujących aktualne i planowane kontakty handlowe pracodawcy (mającego wymierną wartość ekonomiczną)[9];
    3. 

  3. transferowaniu dokumentów pracodawcy z jego serwera na prywatną pocztę elektroniczną pracownika[10].
    4. 



Natomiast zdaniem Sądu Najwyższego nie stanowi naruszenia obowiązków pracowniczych wynikających z art. 100 § 2 pkt 4 kp przekazanie znajomemu dziennikarzowi, w drodze prywatnej korespondencji, fotografii dokumentującej zdarzenia z terenu zakładu pracy, które miało charakter publiczny oraz nie stanowiło tajemnicy przedsiębiorstwa[11].


 


Wiedza pracownicza, a ujawnienie informacji poufnych pracodawcy


Z art. 100 § 2 pkt 4 kp nie można wywieść uprawnienia do zakazania byłemu pracownikowi wykorzystywania informacji, które przynależą do jego doświadczenia zawodowego, w celu rozwoju własnych umiejętności oraz wykonywania własnego zawodu.


Ponadto, w orzecznictwie podkreślono, że osobiste doświadczenia i wiedza pracownika zdobyte w toku wieloletniego zatrudnienia stanowią element jego dobra osobistego i jako takie zasługują na ochronę prawną[12].


 Wiedza, doświadczenie i umiejętności zdobyte przez pracownika podczas zatrudnienia nie korzystają z ustawowej ochrony na rzecz przedsiębiorstwa, a regulacje ustawy o ochronie nieuczciwej konkurencji nie mogą szkodzić mobilności pracowników. Nie ma zatem przeszkód, by tę wiedzę i doświadczenie wykorzystał podmiot konkurencyjny względem byłego pracodawcy, skoro były pracodawca nie chronił swych interesów przez zawarcie umowy o zakazie konkurencji. W orzecznictwie wskazano np., że okoliczność, że taki stan rzeczy dla podmiotu konkurującego na tym samym rynku jest obiektywnie niekorzystny, a część jego dotychczasowych kontrahentów uznała współpracę z innym podmiotem za korzystniejszą, nie oznacza że postępowanie nowego pracodawcy należy kwalifikować, jako czyn nieuczciwej konkurencji tylko z tej przyczyny, że jego efektem był spadek przychodów pracodawcy dotychczasowego[13].


„Mobilność” pracowników chroniona dyrektywą


Powyższe jest odzwierciedleniem postanowień Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/943 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie ochrony niejawnego know-how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przed ich bezprawnym pozyskiwaniem, wykorzystywaniem i ujawnianiem (Dyrektywa). W art. 1 ust. 3 Dyrektywy przesądzono, że żaden z przepisów Dyrektywy nie może być rozumiany jako podstawa ograniczenia mobilności pracowników. W szczególności, w odniesieniu do takiej mobilności, Dyrektywa nie daje żadnych podstaw do:


    

  1. ograniczania korzystania przez pracowników z informacji, które nie stanowią tajemnicy przedsiębiorstwa;
    2. 

  2. ograniczania korzystania przez pracowników z doświadczenia i umiejętności nabytych uczciwie w trakcie zwykłego przebiegu ich zatrudnienia;
    3. 

  3. nakładania na pracowników dodatkowych ograniczeń w umowach o pracę, innych niż ograniczenia nałożone zgodne z prawem unijnym lub krajowym.
    4. 



Sąd Najwyższy wyjaśnił, że obowiązujące przepisy prawa zezwalają na zawarcie porozumienia zawierającego klauzulę ograniczającą posługiwanie się tą wiedzą w celach konkurencyjnych po ustaniu zatrudnienia. Dotyczy to porozumień o zakazie konkurencji uregulowanych w art. 1012 i 1013 kp. [14]


Pracodawco – zdefiniuj informacje poufne


Granica między wiadomościami objętymi pojęciem tajemnicy przedsiębiorstwa a pojęciem powszechnej, aczkolwiek specjalistycznej wiedzy, niewątpliwe jest nieostra[15]. Wobec tego, to na pracodawcy ciąży obowiązek podjęcia niezbędnych działań w celu zapewnienia danym informacjom poufności i wskazanie, że określone informacje nie stanowią wiedzy pracowniczej. Przy czym wskazuje się, że dla oceny, czy dane informacje stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa, czy też wiedzę pracowniczą, należy ustalić, czy:


    

  1. informacje te są związane z wykonywaniem danej pracy bez względu na to, u jakiego pracodawcy ta praca jest wykonywana, np. zasady obsługi określonej maszyny będą identyczne u wszystkich podmiotów posiadających taką maszynę;
    2. 

  2. informacje te są zindywidualizowane dla potrzeb konkretnego przedsiębiorcy, np. organizacja procesu produkcyjnego[16]
    3. 



Wiedzę pracowniczą stanowią np.:


    

  1. zasady obsługi klientów,
    2. 

  2. umiejętność obsługiwania oprogramowania,
    3. 

  3. umiejętność posługiwania się określonymi narzędziami[17],
    4. 

  4. umiejętność przygotowania oferty handlowej przez handlowca,
    5. 

  5. umiejętność przygotowania reklamy przez pracownika agencji reklamowej.
    6. 



Wiedzy pracowniczej nie stanowią natomiast informacje:


    

  1. o projektach, marżach czy promocjach stosowanych dla danego klienta,
    2. 

  2. szczegóły oferty handlowej, w szczególności w zakresie wynagrodzenia czy zakresu prac,
    3. 

  3. o bazach danych adresów e-mailowych i listach klientów i dostawców[18],
    4. 

  4. zestawieniach projektów realizowanych na rzecz danego klienta,
    5. 

  5. technologiczne[19].
    6. 



Odpowiedzialność za ujawnienie informacji poufnych pracodawcy


Odpowiedzialność pracownika za naruszenie tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę jak i tajemnicy przedsiębiorstwa będzie różna w zależności od tego, czy ujawnienie dotyczy:


    

  1. obecnego pracownika, czyli pracownika wobec, którego stosunek pracy nadal obowiązuje;
    2. 

  2. byłego pracownika, którego nie łączy już umowa o pracę z byłym pracodawcą.
    3. 



 


Odpowiedzialność pracownika, w trakcie trwania stosunku pracy


Zasady odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy uregulowane są rozdziale I działu V kodeksu pracy, czyli od art. 114 do art. 122 kodeksu pracy. Zgodnie z tymi regulacjami pracownik, który:


    

  1. wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych
    2. 

  2. ze swej winy
    3. 

  3. wyrządził pracodawcy szkodę,
    4. 



ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych we wspominanych przepisach.


Wobec tego odpowiedzialność pracownika ograniczona jest do:


    

  1. rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda;
    2. 

  2. przyczynienia się lub powstania szkody w zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia;
    3. 

  3. ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, w szczególności pracownik nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka;
    4. 

  4. maksymalnej kwoty 3 miesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody – jeżeli pracownik dopuścił się szkody nieumyślnie (jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości).
    5. 



Dodatkowo, obowiązek wykazania okoliczności uzasadniających odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody ciąży na pracodawcy. Powyższe zasady naprawienia szkody dotyczą naruszenia:


    

  1. obowiązku zachowania w tajemnicy informacji,
    2. 

  2. tajemnicy przedsiębiorstwa, a także
    3. 

  3. naruszenia zakazu konkurencji przewidzianego w umowie zawartej na czas trwania stosunku pracy.
    4. 



Kodeks cywilny czy kodeks pracy


Wobec tego, należy stwierdzić, że przewidziane zasady odpowiedzialności pracowników za szkodę wyrządzoną pracodawcy wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych stanowią odrębną od przewidzianej w Kodeksie cywilnym regulację skutków niewykonania tego rodzaju zobowiązania, która w zakresie dotyczącym reguł naprawiania szkody wyrządzonej pracodawcy przez pracownika ma charakter wyczerpujący, co czyni niedopuszczalnym stosowanie w tym przedmiocie przepisów Kodeksu Cywilnego, w tym art. 483 k.c., przewidującego możliwość zastrzeżenia kary umownej.


Zgodnie z art. 300 kp do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, ale tylko w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy, do których nie można zaliczyć odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych[20].


Poza odpowiedzialnością za poniesioną szkodę, jeśli obowiązek zachowania  tajemnicy zostanie przez pracownika naruszony, pracodawca może rozwiązać  z pracownikiem umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia, na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 kp. Przy czym należy pamiętać, że rozwiązanie umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy[21].


Odpowiedzialność pracownika, po ustaniu stosunku pracy


Zupełnie odmienne kształtuje się odpowiedzialność pracownika za naruszenie tajemnicy pracodawcy po ustaniu stosunku pracy. Kodeks cywilny nie reguluje odpowiedzialności pracownika po ustaniu stosunku pracy, wobec czego w takiej sytuacji zastosowanie będą miały przepisy kodeksu cywilnego.


Oznacza to, że pracodawca może zawrzeć z pracownikiem umowę o zachowaniu poufności, która będzie obowiązywać po ustaniu stosunku pracy, i w której przypadki naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa pracodawcy mogą zostać zagrożone żądaniem zapłaty kary umownej.


Sąd Najwyższy wskazuje m.in. na dopuszczalność zawarcia w umowie o zakazie konkurencji po rozwiązaniu stosunku pracy dodatkowej klauzuli poufności, na podstawie której pracodawca może się domagać od byłego pracownika zapłaty kary umownej, niezależnie od kary wynikającej z zakazu konkurencji. Ekwiwalentne odszkodowania z tytułu przestrzegania obu zakazów określonych w takiej umowie, mogą zostać określone przez strony umowy w postaci jednego adekwatnego odszkodowania, wyższego od minimalnej ustawowej kwoty[22].


Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa, a przekupstwo handlowe z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji


Kolejną podstawą ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa są przepisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji poświęcone przekupstwu handlowemu, zawarte w art. 12 uznk. Zgodnie z poglądem doktryny przepisy dotyczące zwalczania przekupstwa handlowego mogą być skutecznym narzędziem chroniącym tajemnicę przedsiębiorstwa[23].


 


Zgodnie z art.  12 ust. 1 uznk czynem nieuczciwej konkurencji jest nakłanianie osoby świadczącej na rzecz przedsiębiorcy pracę, na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, do niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych albo innych obowiązków umownych, w celu:


    

  1. przysporzenia korzyści sobie lub osobom trzecim albo
    2. 

  2. szkodzenia przedsiębiorcy.
    3. 



Przepis ten nie ma zastosowania do podejmowanych przez związki zawodowe działań zgodnych z przepisami o rozwiązywaniu sporów zbiorowych.


Znaczenie tego przepisu dla ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa polega na tym, że przepis ten dotyczy osób pracowników, a to właśnie pracownicy mają największy dostęp do informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa i mogą być bezpośrednimi naruszycielami chronionych tajemnic. W efekcie przekonywanie pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę do ujawnienia tajemnicy pracodawcy jest nakłanianiem do “nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych” w aspekcie dotyczącym troski o tajemnice handlowe pracodawcy. Omawiany przepis dla ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa ma charakter prewencyjny, co oznacza, że dla oceny, czy został popełniony czyn nieuczciwej konkurencji, nie jest istotne, czy w wyniku działania naruszyciela pracownik ujawnił mu informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa – istotny jest sam fakt nakłaniania, a więc zachęcania lub przekonywania do przekazania informacji[24].


Zbieg czynów nieuczciwej konkurencji


Jeżeli na skutek takiej namowy dojdzie do ujawnienia informacji poufnych pracodawcy, mamy do czynienia ze spełnieniem przesłanek dwóch czynów nieuczciwej konkurencji, tj. art. 12 ust. 1 i art. 11 uznk:


    

  1. po stronie osoby nakłaniającej pracownika do naruszenia tajemnicy – czyn nieuczciwej konkurencji polega na zachęcaniu do ujawnienia lub przekazania tej tajemnicy (art. 12 ust. 1 uznk), a następnie na jej nabyciu od osoby nieuprawnionej (art. 11 uznk).
    2. 

  2. po stronie pracownika – czyn nieuczciwej konkurencji polega na przekazaniu przez pracownika poufnych dokumentów czy informacji osobie nieuprawnionej, czyli czynu z art. 11 uznk.
    3. 



Istotne jest, że samo złożenie konkurencyjnej oferty pracownikowi bądź klientowi przedsiębiorcy nie stanowi jeszcze nakłaniania do niewykonania, lub nienależytego wykonania, albo rozwiązania umowy, jednakże tylko wtedy jeśli są zgodne z dobrym obyczajem i z prawem, a także z zasadami uczciwej konkurencji i swobody działalności gospodarczej.


Deliktem nie są zachowania będące wynikiem suwerennej decyzji pracownika lub innej osoby świadczącej pracę na rzecz przedsiębiorcy. Dlatego dla ustalenia, że w danej sytuacji doszło do czynu nieuczciwej konkurencji istotne są okoliczności, w których dochodzi do takich działań, tj., czy rozwiązanie umowy jest wynikiem nakłaniania przez osobę trzecią czy autonomicznej decyzji[25]. Ważne jest też ustalenie, czy były pracownik korzysta z wiedzy pracowniczej, czy też ujawnia tajemnicę. Aby uniknąć żmudnego udowadniania swoich racji, warto zawczasu uregulować kwestię poufności w umowie z pracownikami, tak w trakcie stosunku pracy, jak i po. Zwłaszcza, gdy mają oni dostęp do kluczowych informacji. Jeśli nie wiesz jak odpowiednio przygotować umowę z pracownikiem, aby zabezpieczyć w poufności swoje informacje – skontaktuj się z nami.


Photo by Sander Sammy on Unsplash


[1] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1510).


[2] Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1233).


[3] A. Sobczyk (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. 5, Warszawa 2020, art. 100.


[4] Wyrok Sądu Najwyższego z 2.03.2011 r., II PK 204/10.


[5] Wyrok SA w Krakowie z 21.06.2017 r., III APa 8/17, LEX nr 2335354; por. też postanowienie SN z 23.08.2016 r., II PK 282/15, LEX nr 2154228.


[6] Wyrok SN z 9.07.2009 r., II PK 46/09.


[7] Wyrok SN z 3.10.2000 r., I CKN 304/00.


[8] Wyrok SN z 6.06.2000 r., I PKN 697/99.


[9] Wyrok SN z 11.09.2014 r., II PK 49/14.


[10] Wyrok SN z 3.04.2019 r., II PK 334/17.


[11] wyroku SN z 3.11.2021 r., I PSKP 26/21, OSNP 2022/8, poz. 74


[12] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 20.02.2013 r., I ACz 286/13.


[13] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2021 r. V CSKP 7/21.


[14] Art.  1011.  [Zakaz konkurencji dotyczący pracownika pozostającego w stosunku pracy] 1. W zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji).2. Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody na zasadach określonych w przepisach rozdziału I w dziale piątym.


Art.  1012.  [Zakaz konkurencji dotyczący byłego pracownika] 1. Przepis art. 1011 § 1 stosuje się odpowiednio, gdy pracodawca i pracownik mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W umowie określa się także okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy, z zastrzeżeniem przepisów § 2 i 3. 2. Zakaz konkurencji, o którym mowa w § 1, przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. 3. Odszkodowanie, o którym mowa w § 1, nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji; odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach. W razie sporu o odszkodowaniu orzeka sąd pracy.


Art.  1013.  [Umowa o zakazie konkurencji] Umowy, o których mowa w art. 1011 § 1 i w art. 1012 § 1, wymagają pod rygorem nieważności formy pisemnej.


[15] por. uzasadnienie wyr. SN z 3.10.2000 r., I CKN 304/00, OSNC 2001, Nr 4, poz. 59


[16] A. Michalak [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, wyd. II, red. M. Sieradzka, M. Zdyb, Warszawa 2016, art. 11.


[17] zob. orzeczenie SA w Poznaniu z dnia 24 listopada 2010 r., I ACa 887/10, LEX nr 898663.


[18] Wyrok SA w Krakowie z dnia 15 listopada 2012 r., I ACa 1024/12, LEX nr 1264345.


[19] E. Nowińska [w:] K. Szczepanowska-Kozłowska, E. Nowińska, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2022, art. 11.


[20] Wyrok SN z 8.01.2008 r., II PK 120/07.


[21] Por. wyrok SN z 5.03.2007 r., I PK 228/06.


[22] Wyrok SN z 14.03.2019 r., II PK 311/17.


[23] J. Szwaja (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz. Wyd. 5, Warszawa 2019, art. 12.


[24] A. Michalak [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, wyd. II, red. M. Sieradzka, M. Zdyb, Warszawa 2016, art. 11.


[25] Wyrok SA w Krakowie z 15.11.2012 r., I ACa 1024/12, LEX nr 1264345.


Pracujemy nad wersją mobilną (telefony, tablety). 

Prosimy o przeglądanie strony na komputerach.