Już 15 października 2023 r. odbędą się wybory do Sejmu i Senatu Rzeczpospolitej Polskiej. Według przeprowadzonych w marcu br. przez IPSOS badań społecznych prawie co druga Polka w wieku 18-39 lat nie jest pewna czy weźmie udział w nadchodzących wyborach parlamentarnych. Tylko 55% kobiet w tym przedziale wiekowym zadeklarowało, że na pewno będzie uczestniczyć w głosowaniu. W przedziale wiekowym 40-59 lat podobnie, bo tylko 56% kobiet zapowiedziało pewne uczestnictwo. Najbardziej zmotywowane są kobiety w wieku 60 lat i więcej, gdzie aż 80% potwierdziło, że na 100% 15 października pójdzie głosować[1]. W nadchodzących wyborach 52% głosów należy do Polek, a zatem mogą mieć one decydujący wpływ na ostateczny wynik[2]. Nie tylko z tego względu warto mobilizować kobiety do korzystania ze swojego przywileju jakim jest oddanie głosu.
Czy kobietom trzeba przypominać o tym, że mają sprawczość i realny wpływ na kształtowanie przyszłości Polski (i świata)? Czego możemy nauczyć się na przykładzie naukowczyń i artystek ze świata IP, które pomimo trudnych okoliczności, nie zwątpiły w siłę własnego głosu i swoje możliwości? Przykładami znanych w historii kobiet chcemy zachęcić współczesne kobiety do wzięcia udziału w wyborach 15 października, promować postawę społecznej odpowiedzialności, a także dostarczyć kilka ciekawostek na temat inspirujących kobiet, które miały odwagę zabrać głos i zmienić świat (IP)!
Spis treści
Dlaczego głos kobiet ma znaczenie?
Kreatywność, wynalazczość i pomysłowość kobiet miały ogromny wpływ na rozwój prawa własności intelektualnej. W historii odnajdziemy wiele naukowczyń i artystek, które pomimo trudności, z którymi musiały się zmierzyć[3], odnalazły w sobie siłę i odwagę, aby szerzej zaprezentować swoje pomysły światu i na zawsze pozostawić po sobie ślad w nauce i kulturze.
Maria Curie – Skłodowska
Niezwykła kobieta i wybitna uczona nagrodzona dwukrotnie Nagrodą Nobla – pierwszy raz w 1903 roku w dziedzinie fizyki, wraz z mężem Pierre’em Curie i Henrim Becquerelem za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości, drugi raz w 1911 roku za odkrycie nowych pierwiastków – polonu i radu[4]. Maria Curie – Skłodowska urodziła się w Warszawie, gdzie zdobyła podstawową edukację i przygotowywała się do pierwszych badań, jednak w tamtym czasie w stolicy Polski będącej pod zaborem rosyjskim wstęp na Uniwersytet Warszawski był dla kobiet zabroniony[5]. Aby móc kontynuować edukację zdecydowała się opuścić Polskę. Wyjechała do Paryża i zaczęła studiować matematykę i fizykę na Sorbonie[6]. Dzięki wytrwałej i sumiennej pracy Maria Curie – Skłodowska uzyskała najpierw licencjat z fizyki, a potem z matematyki i została przyjęta do zespołu fizyków pod dyrekcją Gabriela Lippmanna[7].
Badania nad promieniotwórczością prowadziła wraz z mężem Piotrem Curie. Jednak w tamtych czasach, kiedy kobiety musiały pokonać wiele trudności, aby móc kształcić się na uczelni wyższej, a tym bardziej studiować nauki ścisłe na równi z mężczyznami, wielu osobom wydawało się mało prawdopodobne, aby młoda Polka mogła zainicjować pomysł badań, który okazał się przełomem dla nauki. Wśród wielu Francuzów panowało wówczas przekonanie, że to Piotr Curie podsunął swojej żonie pomysł badania zjawiska promieniotwórczości i tym samym kierował całym przedsięwzięciem, a Maria tylko mu pomagała[8]. Osąd niezwykle krzywdzący nie znalazł potwierdzenia wśród ustaleń historyków, a Maria Curie – Skłodowska zaskoczyła świat jeszcze nie raz. Po przedwczesnej śmierci męża objęła stanowisko profesora w katedrze fizyki na Sorbonie, a kilka lat później uhonorowana została drugą Nagrodą Nobla, stając się pierwszą osobą dwukrotnie wyróżnioną tym odznaczeniem i pierwszą kobietą nagrodzoną w dziedzinie chemii[9].
Margaret Hamilton
Misja Apollo 11, której celem było pierwsze w historii lądowanie człowieka na Księżycu miała wielu bohaterów, jednak szczególne wyróżnienie należy się Margaret Hamilton, bez której całe przedsięwzięcie w ogóle nie doszłoby do skutku. Jej praca nad kodem programu nawigacyjnego doprowadziła do powstania nowej dziedziny informatyki – inżynierii oprogramowania, która w dzisiejszych czasach jest szeroko stosowana przez programistów[10].
Margaret Hamilton jest jedną z najwybitniejszych programistek. Zafascynowana matematyką abstrakcyjną rozpoczęła pracę w Massachusetts Institute of Technology (MIT)[11], gdzie zgłębiała wiedzę na temat oprogramowania wykorzystywanego wówczas do prognozowania pogody[12]. Warto przypomnieć, że mówimy o czasach, w których programowanie dopiero powstawało, a inżynierowie uczyli się go metodą prób i błędów[13]. Nie mieli zbyt wielu źródeł, z których mogliby skorzystać.
Kiedy rozpoczęła swoją kosmiczną przygodę miała zaledwie 32 lata[14]. Jej udział w eksploracji kosmosu jest ogromny. To Margaret Hamilton kierowała zespołem NASA odpowiedzialnym za stworzenie oprogramowania systemu pokładowego programu Apollo. Kod obejmował ponad 40 tysięcy(!) linijek, a jeden z napisanych przez Margaret fragmentów – Display Interface Routines, pomógł uniknąć wypadku podczas lądowania[15]. Programistka stawiała bowiem na pierwszym miejscu bezpieczeństwo astronautów, co w czasie zaciekłego wyścigu kosmicznego pomiędzy USA, a ZSRR nie było aż tak oczywiste.
Zaprojektowane przez Margaret Hamilton metody przeciwdziałania błędom systemowym stały się niezbędnym fundamentem dla rozwijającej się technologii – inżynierii oprogramowania[16]. Z pewnością, jako jedna z pierwszych programistek, musiała na swojej drodze zmierzyć się z wieloma trudnościami i stereotypami, była jednak niepowstrzymana, odważna i dokonała niemożliwego – doprowadziła człowieka na Księżyc.
Hedy Lamarr
Życiorys Hedy Lamarr jest tak zaskakujący jak niejeden film akcji. Hedy pochodzenia żydowskiego urodzona w Wiedniu była austriacko – amerykańską aktorką, wynalazczynią i producentką filmową[17]. Z uwagi na nieprzeciętną urodę (by the way to podobno Hedy Catwoman zawdzięcza swój wizerunek, a Królowa Śnieżka kruczoczarne włosy i bladą skórę[18]) już jako nastolatka rozpoczęła karierę aktorską. W 1933 roku zagrała w filmie “Ekstaza”, w którym wystąpiła nago. Film uznano za tak skandaliczny, że Adolf Hitler zakazał jego projekcji w nazistowskich Niemczech[19]. Filmy „Algier” oraz „Samson i Dalia”, w których wystąpiła Lamarr zostały docenione przez krytyków i nominowane do Oscara[20].
W czasie II wojny światowej Hedy objawiła się światu jako wynalazczyni. Razem ze swoim przyjacielem, muzykiem Georgem Antheilem postanowili opracować system rozpraszania widma w systemach szerokopasmowych, FHSS (frequency-hopping spread spectrum), będącego prekursorem bezpiecznego Wi-Fi, GPS oraz technologii Bluetooth[21], z której korzystają teraz miliardy ludzi na całym świecie. System ten miał być wykorzystywany do sterowania torpedą za pomocą fal radiowych, po tym jak w 1940 roku niemiecki okręt wysadził brytyjski statek z dziećmi na pokładzie. Motywacją Hedy do stworzenia owego wynalazku była próba zapewnienia swojej matce bezpiecznego transportu z ogarniętego wojną Londynu do Stanów Zjednoczonych[22]. Co prawda technologii nie wykorzystano w czasie II wojny światowej[23], chociaż patent został bezpłatnie udostępniony marynarce wojennej USA, z uwagi na brak odpowiedniej technologii i obawy czy pomysł zadziała. Nie sądzono, że piękna femme fatale może skonstruować wynalazek, który z powodzeniem może być stosowany w czasie wojny[24]. Jak się okazuje – pomysł był świetny, niesamowicie innowacyjny i stanowi podstawę funkcjonowania społeczeństwa w XXI w.
Coco Chanel
Coco Chanel zrewolucjonizowała damską modę XX wieku i stworzyła markę, która jest znana do dzisiaj na całym świecie. To właśnie Gabrielle Bonheur Chanel (bo tak naprawdę nazywała się francuska projektantka) zawdzięczamy znaną wszystkim “małą czarną”, tweedowy żakiet, słomkowy kapelusz czy naszyjnik z pereł. Coco Chanel nie zważając na konwenanse, zaproponowała kobietom kapelusze o niebo wygodniejsze od niepraktycznych, poprzednio lansowanych nakryć głowy, a także dzianinowe sukienki nie miażdżące żeber tak jak gorsety[25]. Projekty Chanel szybko zyskały rzesze fanek, a tym samym powstało prawdziwe modowe imperium. Coco Chanel, kierując się swoją intuicją, stworzyła ubrania tak ponadczasowe, że w latach 30 XX wieku uwielbiały je arystokratki, w latach 50 i 60 gwiazdy filmowe, a dzisiaj inspiracje (w mniejszym lub większym stopniu) projektami Chanel w swojej szafie ma niemalże każda kobieta[26].
Mary Quant
Mary Quant to kolejny przykład projektantki-pionierki. To ona bowiem uważana jest za propagatorkę spódniczek mini, szortów i płaskich butów. Dzięki temu kobietom dano wolność i dużo większą swobodę na co dzień. Jak podkreślała projektantka – jej celem było stworzenie ubrań, w której można biegać, skakać[27]. Quant tworzyła modę zadziorną, lekko zbuntowaną z myślą o swoich rówieśniczkach, czyli młodych kobietach, które w szybko zmieniającym się świecie chciały wyrażać siebie przez inny strój niż ich matki[28]. Lata 50 i 60 XX w. to czas intensywnych przemian i liberalizacji obyczajów. Początkowo krótkie spódniczki wywołały wiele kontrowersji, do tego stopnia, że kierownictwo jednego z college’ów na Uniwersytecie Oksfordzkim uznało je za ubiór dla prostytutek. Z czasem jednak spódnica przed kolano stała się symbolem feminizmu i liberalizacji kobiecego ciała[29].
Co by było gdyby…?
Co by było gdyby kobiety nie były odważne i nie walczyły o swoje? Czy nadal próbowalibyśmy polecieć na Księżyc i chodziłybyśmy w gorsetach? Tego się nie dowiemy, jednak to co jest pewne – kobiety mają ogromny wpływ na rzeczywistość, mają głos, z którego muszą nauczyć się korzystać. Jest to obowiązek i przywilej, który dla poprzednich pokoleń kobiet był marzeniem.
Według danych ONZ tylko 33% naukowców w skali światowej to kobiety. Ponadto kobiety rzadziej uzyskują granty. Sytuacja wygląda podobnie w sektorze prywatnym, gdzie nierzadko ciężko jest przebić się przez tzw. szklany sufit – kobiety dużo rzadziej niż mężczyźni piastują stanowiska kierownicze i dyrektorskie. Warto też wspomnieć, że dziedziny nauki takie jak: matematyka, fizyka, informatyka zdominowane są przez mężczyzn podczas gdy coraz większa liczba dziewcząt ma możliwość kształcenia się w kierunku nauk ścisłych[30].
Co sprawia, że kobiety czują się mniej wpływowe niż mężczyżni? Dużą rolę w XXI w. wciąż odgrywają nieuświadomione uprzedzenia, zgodnie z którymi przedsiębiorczość to cecha męska, a kobiety powinny poświęcić się rodzinie. Dlatego tak ważne jest wskazywanie wzorców kobiet, które przełamały konwenanse, odnalazły w sobie wiarę we własne możliwości i odniosły sukces w swojej dziedzinie[31]. Ponadto wiele kobiet staje przed wyzwaniem połączenia pracy zawodowej z rodzicielstwem. W przypadku zatrudnienia na etat powoduje to nieobecność pracownicy na rynku pracy przez kilka miesięcy, co realnie w przyszłości utrudnia uzyskanie awansu[32].
Kilka uwag na temat praw wyborczych kobiet
Na koniec warto wspomnieć, że Polki jako jedne z pierwszych na świecie uzyskały prawa wyborcze, bo już w 1918 r. Od tej daty kobiety mogą korzystać z prawa do głosowania, a także z prawa do bycia wybieranymi na stanowiska polityczne. Polska wprowadziła przepisy gwarantujące kobietom prawo do głosowania na wiele lat przed wieloma krajami (dla przykładu w Hiszpanii kobiety uzyskały prawa wyborcze w 1931 r., we Francji w 1944 r., w Szwajcarii w 1971 r., z czego w szwajcarskim kantonie Appenzell Innerhoden dopiero w 1990 r., a w Arabii Saudyjskiej w 2015 r.).
Patrząc na osiągnięcia kobiet na przestrzeni wieków związane z wywalczeniem wielu praw, tym bardziej zatrważające są statystyki stwierdzające, że co 3 młoda Polka nie zamierza głosować. Pokazuje to również potrzebę i sens inicjatyw takich jak Kobiety na wybory[33] czy twojwybor.pl[34] wspieranych przez influencerów, aktywistów i osoby medialne. Dlatego też jako LGL, przytaczając inspirujące historie kobiet, które kształtowały gałąź prawa jaką jest ochrona własności intelektualnej, apelujemy do kobiet: chodźmy na wybory, „użyjmy naszego głosu” i tak jak nasze poprzedniczki, zacznijmy tworzyć i kreować świat, w którym chcemy żyć.
