Od 1 lipca 2023 istnieje możliwość zakończenia ugodą mediacją nie tylko roszczeń objętych pozwem, ale także innych kwestii spornych pomiędzy tymi samymi stronami oraz innych postępowań pomiędzy tymi samymi stronami.
Ma to duże znaczenie dla konfliktów związanych z własnością intelektualną trafiających do sądów. W sprawach o dobra intelektualne często dochodzi do kumulacji podstaw prawnych ochrony w odniesieniu do danego stanu faktycznego czy tego samego dobra intelektualnego. Zdarza się tak, że strony wytaczają powództwo w ograniczonym zakresie zakładając dochodzenie dalszych roszczeń w odrębnym procesie. Czasami toczy się kilka postępowań pomiędzy tymi samymi stronami w ramach różnych procedur na skutek naruszenia tego samego dobra intelektualnego. W niektórych z nich trzeba posiłkować się opiniami biegłych przy rozstrzyganiu zagadnień z zakresu techniki, nauk ścisłych, czy przyrodniczych. Nierzadko strony wytaczają powództwa wzajemne. Dodatkowo przy rozstrzyganiu sąd musi wziąć pod uwagę szereg norm prawa europejskiego lub międzynarodowego.
Te elementy bierze się pod uwagę planując zakres powództwa, finalnie ograniczając roszczenia bądź prowadząc kilka postępowań pomiędzy tymi samymi stronami. Wynika to z sumowania kosztów sądowych dochodzenia poszczególnych roszczeń oraz specyfiki sporów o własność intelektualną.
Ustawą z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 614) obok kolejnych naprawczych zmian do zmian k.p.c.[i] wprowadzono szereg zmian dotyczących mediacji. Poniżej przykładów, które mają praktyczne znaczenie.
Spis treści
możliwość zawarcia ugody w odniesieniu do roszczeń nie objętych pozwem
W zmienionym paragrafie 2 w art. 18313 k.p.c. dodano zdanie, iż „strony mogą objąć ugodą również roszczenia nieobjęte pozwem”. Wprowadzenie tej regulacji ma na celu zachęcenie stron postępowań mediacyjnych do polubownego zakończenia także tych kwestii, których nie dotyczy dane postępowanie sądowe.
Na przykład powód żąda wstrzymania kampanii reklamowej bądź zakazu sprzedaży produktów w opakowaniach wprowadzających w błąd, ale nie żąda z tego tytułu odszkodowania. Powód wie, że wykazanie istnienia szkody, jej rozmiaru, a także związku przyczynowego pomiędzy działaniem czy zaniechaniem pozwanego a szkodą jest bardzo trudne. Na etapie składnia pozwu wysokość szkody praktycznie niemożliwa do oszacowania. Podobnie jak wykazywanie przez podwoda utraconych korzyści. W takiej sytuacji, do mediacji trafia sprawa, w której formalnie powód nie żąda rekompensaty. Jednak uregulowanie tej kwestii niemal „wisi w powietrzu” pomiędzy stronami 😉 Jeśli kwestia odszkodowania nie zostanie w ugodzie zaadresowana, strony czeka kolejny spór. Dotychczas w kwestii odszkodowania strony zawierały ugody pozasądowe i w trybie art. 18313 k.p.c. występowały do sądu z wnioskiem o zatwierdzenie tej ugody. Zgodnie z art. 18313 k.p.c. , zatwierdzenie przez sąd ugody zawartej przed mediatorem powoduje, że ugoda ta uzyskuje moc prawną ugody sądowej. Ugoda po zatwierdzeniu przez sąd przez nadanie jej klauzuli wykonalności staje się tytułem wykonawczym i podlega wykonaniu w drodze egzekucji sądowej. Oczywiście, jeśli jedna ze stron nie wykona jej dobrowolnie.
możliwość zawarcia ugody roszczeń objętych w różnych postępowaniach
Zgodnie z nowo brzmiącym § 21. Art. 18314 k.p.c., „jeżeli ugoda dotyczy roszczeń objętych różnymi postępowaniami sądowymi, strony wymieniają w ugodzie te postępowania oraz wskazują sąd, który podejmie czynności przewidziane w § 1 i 2”, czyli sąd
- przeprowadza postępowanie w zakresie zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem – odmawiając nadania klauzuli wykonalności albo zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, w całości lub części, jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności
- gdy powyższych wątpliwości sąd nie ma, zatwierdza ugodę przez nadanie jej klauzuli wykonalności (gdy ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji) lub postanowieniem (gdy ugoda nie może być egzekwowana).
Dodatkowo „odpis postanowienia o zatwierdzeniu ugody lub nadaniu ugodzie klauzuli wykonalności sąd doręcza pozostałym sądom wymienionym w ugodzie”. Ten odpis jest stronom potrzebny ponieważ stanowi „podstawę do umorzenia postępowania w zakresie, w jakim dotyczy ono roszczeń objętych ugodą” zgodnie z art. 355 k.p.c. Dla postępowań innych odpis postanowienia o zatwierdzeniu ugody lub nadaniu ugodzie klauzuli wykonalności stanowi podstawę do umorzenia tych postępowań w zakresie, w jakim postanowienie dotyczy roszczeń objętych ugodą, co powinno przyspieszyć oraz ułatwić zakończenie spraw toczących się przed innymi sądami.
W poprzednim stanie prawnym, gdy mediator prowadził kilka spraw mediacyjnych pomiędzy tymi samymi stronami, zatwierdzenie ugody oraz postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności następowało przed każdym sądem odrębnie. Tym samym zlikwidowano obecnie wymóg sporządzenia odrębnych ugód oraz uruchomienia postepowań zatwierdzających przez każdy sąd.
Strony będą teraz miały możliwość wskazania jednego sądu, który zatwierdzi ugodę a następnie poinformuje sądy prowadzące inne postępowania. Pojawia się jednak opinia, iż aby ocenić czy ugoda nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo czy nie zmierza do obejścia prawa, a także czy nie jest niezrozumiała i czy nie zawiera sprzeczności – sąd będzie musiał, zażądać (także z innych sądów) akt wszystkich spraw, które obejmuje zatwierdzana ugoda.[ii] Może to faktycznie przedłużyć kończenie spraw.
Zdaniem M Dziurdy, gdy ugoda obejmuje kilka spraw, w których ta sama osoba jest mediatorem, przysługuje jej odrębne wynagrodzenie za mediacje w każdej z tych spraw.[iii]
podstawą zarzutu potrącenia może być wierzytelność zatwierdzoną ugodą zawartą przed mediatorem
W poprzednim stanie prawnym, podstawą zarzutu potrącenia, mogła być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda chyba, że wierzytelność pozwanego była niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego.
W nowym art. 2031 § 1 k.p.c. doprecyzowano jakie wierzytelności mogą być podstawą zarzutu potrącenia, a tym samym usunięty został zapis „uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego”. Zgodnie z nową regulacją podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność ta jest niesporna i stwierdzona m.in. zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem.
W uzasadnieniu do zmiany argumentuje się, iż celem zmiany przepisu jest przeciwdziałanie sytuacjom, w których zarzut potrącenia jest niejako “fabrykowany” na potrzeby procesu i nie znajduje on oparcia w rzeczywistych uprawnieniach o charakterze materialnoprawnym. Zanim zmiana na dobre zaczęła być stosowana pojawiły się głosy iż zmiana wprowadza większe zamieszanie. Zdaniem M Dziurdy, zarzut potrącenia powinien wiązać się z prawomocnością materialną, a w szczególności powagą rzeczy osądzonej. Tymczasem ugoda zawarta przed mediatorem nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej, korzysta z powagi rzeczy ugodzonej. Oznacza to, że dopuszczalne jest wytoczenie powództwa o roszczenie będące jej przedmiotem. Stronie przysługuje jednak prawo o podniesienia zarzutu powagi rzeczy ugodzonej, którego skuteczność oznaczać będzie oddalenie powództwa[iv].
pouczenie stron o możliwości rozwiązania sporu w drodze ugody oraz o wpływie zawarcia ugody na koszty postępowania
Nowa regulacją art. 2052 par. 1 ust. 1 k.p.c. dodano pouczenie stron o możliwości rozwiązania sporu w drodze ugody zawartej przed sądem lub mediatorem i o wpływie zawarcia ugody na koszty postępowania. Dotychczas równocześnie z doręczeniem pierwszego pisma sądowego w sprawie pouczało się strony m.in. jedynie o możliwości rozwiązania sporu w drodze ugody zawartej przed sądem lub mediatorem. Nowe przepisy dodały wymóg o poinformowaniu również stron o wpływie jakie ma zawarcie ugody na koszty postępowania.
pouczenie przez mediatora o kosztach postępowania mediacyjnego
Nowy paragraf 4 do art. 183 5 k.p.c. stanowi, że przed przystąpieniem pod postępowania mediacyjnego mediator powinien pouczyć strony o kosztach postępowania mediacyjnego i sposobie jego pobrania. Dotychczasowe przepisy nie wprowadzały takiego wymogu od mediatora. Nowe regulacje mają na celu przekazanie informacji stronom oraz zabezpieczenie wynagrodzenia mediatora.
Mediator ma prawo do wynagrodzenia jak również zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji. Wynagrodzenie należne mediatorowi jest pobierane bezpośrednio od stron.
zmiana przyznawania wynagrodzenia mediatorowi w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
Odnośnie wynagrodzenia mediatora, zmiana została wprowadzona do art. 93a w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych[v] dotyczący przyznawania należności mediatorowi. Mediator ma prawo do wynagrodzenia jak również zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji. Koszty te ponoszą strony w postępowaniu.
Oczywiście mediator ma możliwość prowadzenia mediacji bez wynagrodzenia o ile wyrazi na to zgodę. W nowych regulacjach do przyznawania należności mediatorowi stosuje się odpowiednio art. 92 oraz art. 93 par. 1 i 2 niniejszej ustawy. Dotyczy to wynagrodzenia mediatora w części niewypłaconej przez strony. Wprowadzony zapis ma pomóc zabezpieczyć przysługujące mediatorowi prawo do wynagrodzenia.
Na wniosek mediatora sąd ustala i przyznaje mediatorowi wynagrodzenie. We wniosku mediator wskazuje wysokość niewypłaconych należności i zamieszcza oświadczenie o ich niewypłaceniu. Zwrot wydatków, utraconego zarobku lub dochodu przyznaje się na wniosek mediatora złożony na piśmie lub do protokołu rozprawy.
Należności mediatora przyznaje i ustala sąd lub referendarz sądowy, przyznaną należność należy wypłacić niezwłocznie. W wypadku niemożności niezwłocznej wypłaty należność przekazuje się przekazem pocztowym lub przelewem bankowym bez obciążenia mediatora. Zmiana miała charakter redakcyjny i jest konsekwencją zmiany art. 1835 § 2 k.p.c., zgodnie z którą zdanie drugie tego przepisu zostaje uchylone. Modyfikacji wymagał zatem także przepis art. 93a u.k.s.c., odsyłający do art. 1835 § 2 zdanie drugie.
zmiana w kosztach mediacji skierowanej przez sąd do kosztów procesu
Do niezbędnych kosztów procesu zalicza się m.in. koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd.
Dotychczas wynagrodzenie, które przysługiwało mediatorowi oraz zwrot wydatków związanych z prowadzeniem mediacji nie mogły być wyższe niż określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 20 czerwca 2016 roku[vi]. Nowe brzmienie art. 981 § 1 k.p.c. ma na celu doprecyzowanie tego przepisu w kwestii limitu zwrotu kosztów mediacji dla stron postępowania.
Dotychczas przepis jedynie regulował wysokość wynagrodzenia należnego mediatorowi oraz zwrot wydatków ponoszonych z prowadzeniem mediacji. Po zmianie, nie ma wątpliwości, że kwota należnych stronie kosztów związanych z mediacją nie może przekraczać wysokości przysługującego mediatorowi wynagrodzenia i wydatków podlegających zwrotowi związanych z prowadzeniem mediacji określonych w rozporządzeniu. Tym samym zaliczenie kosztów mediacji do kosztów procesu będzie jedynie możliwe w kwocie nie wyższej niż suma przysługującego mediatorowi wynagrodzenia oraz wydatków podlegających zwrotowi związanych z prowadzeniem mediacji.
Wydaje się, że omówione zmiany k.p.c. pozwalające na łączenie w ugodzie roszczeń nie objętych pozwem, a także postępowań innych niże te, w których strony podejmują rozmowy mediacyjne, pozwolą na bardziej holistyczne podejście do sporu między stronami. W wielu przypadkach, strony miały opory przed rozmowami o wszystkich sprawach wiedząc, iż zasady mediacji – zwłaszcza poufność rozmów – dotyczą tylko tego z czym „przyszły do mediacji”. Oczywiście możliwe było ustalenie, że inne kwestie obejmują ugodą poza sądową, ale często decyzja o faktycznym rozszerzeniu postępowania mediacyjnego “zatrzymywała się” na konieczności uzyskania decyzji korporacyjnych, na braku podjęcia swoistego „ryzyka” wyjścia poza sprawę, w której strony już zostały skierowane do mediacji. To niepotrzebnie komplikowało i przedłużało rozmowy, a czasem niweczyło szanse na ich pozytywne zakończenie.
Reszta zmian ma znaczenie porządkujące dotychczasową praktykę.
