12 października Hiszpanie obchodzili Święto Narodowe Hiszpanii (Día de la Hispanidad). Pozostając jeszcze przez chwilę w świątecznym nastroju, przyjrzyjmy się hiszpańskiemu światu IP, bo Hiszpania to nie tylko piękne plaże y tapas. Czy wiedzieliście, że kraj Cervantesa zajmuje 5 miejsce w rankingu krajów UE składających najwięcej wniosków o rejestrację znaku towarowego? Od 1996 r. Hiszpania złożyła ich blisko 200 000. A ponadto to właśnie Hiszpanie dali światu takie wynalazki jak mop, łódź podwodna czy lizak[1].
Spis treści
Czy Salvador Dalí zaprojektował logo Chupa Chups?!
Lizaki Chupa Chups po raz pierwszy zostały wypuszczone na rynek w 1958 r. Enric Bernat (czyli założyciel marki) nazwał swoje produkty GOL. Jednak określenie nie przyjęło się, dlatego w 1963 r. Bernat zatrudnił agencję marketingową, której zadaniem było przeprowadzenie zmiany wizerunkowej produktów. Od hiszpańskiego słowa „chupar” (ssać, lizać) zatrudnieni specjaliści zaproponowali nazwanie lizaków Chupa Chups i stworzyli czerwono-czarne logo[2].
Kilka lat później nadal niezadowolony Enric Bernat, w czasie rozmowy z przyjacielem, żalił się, że przeprowadzone zmiany marketingowe wciąż nie przynoszą satysfakcjonujących efektów. Przyjacielem, z którym tamtego dnia rozmawiał założyciel marki Chupa Chups był…Salvador Dalí. Malarz postanowił pomóc koledze. Udał się do pracy, gdzie w poszukiwaniu inspiracji przeglądał leżące gazety, a następnie w mniej niż godzinę zaprojektował jedno z najbardziej rozpoznawalnych logo na świecie[3]!
Salvador Dalí zaproponował umieszczenie czerwonego (już w całości) napisu Chupa Chups na kontrastującym żółtym tle w kształcie stokrotki[4]. Jest to nawiązanie do znanej hiszpańskiej piosenki dla dzieci pt. „Debajo de un botón”. Jednak oprócz samego wyglądu, to umieszczenie logo na środku lizaka (a nie tak jak wcześniej wewnątrz opakowania) – w taki sposób, aby zawsze mogło być ono widoczne, okazało się przełomem dla marki. To także był pomysł Salvadora Dali’ego[5], który już w latach 60 XX wieku zdawał sobie sprawę jak ważną rolę pełni branding.
W 2018 r. Chupa Chups obchodziło swoje 60 urodziny i wciąż jest w świetnej formie. Dziennie produkuje 12 milionów lizaków w ponad 100 smakach i sprzedaje je do około 150 krajów na całym w świecie[6]. Chronione jest nie tylko logo, ale również nazwa marki oraz procesy technologiczne wykorzystywane w czasie produkcji[7].
Odrzucenie przez EUTM możliwości zarejestrowania znaku towarowego Pablo Escobar
Pablo Escobar co prawda był Kolumbijczykiem, jednak w ramach szeroko pojętej kultury krajów hiszpańskojęzycznych warto też wspomnieć o ciekawym zdarzeniu, jakim było odmówienie przez EUIPO zarejestrowania znaku towarowego „Pablo Escobar”. Zdaniem Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej zarejestrowanie znaku towarowego w takim brzmieniu byłoby „sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz powszechnie przyjętymi zasadami moralności”[8]
Escobar Inc. to przedsiębiorstwo założone przez brata Pablo Escobara, które ubiegało się o zarejestrowanie znaku towarowego „Pablo Escobar” dla produktów różnych klas. Komisja odwoławcza EUIPO podkreśliła, iż pomimo domniemania niewinności i faktu, że Pablo Escobar nie został nigdy skazany prawomocnym wyrokiem sądu za działalność przestępczą i handel narkotykami, to nadal przeważającej części społeczeństwa kojarzy się z jednym z najgroźniejszych dilerów narkotykowych, który dopuścił się takich przestępstw jak: zabójstwa, tortury, przemyt narkotyków, wyłudzenia czy porwania. Nie bez znaczenia pozostają tutaj książki, filmy i seriale (chociażby popularny i doceniany przez krytyków, dostępny w serwisie Netflix serial „Narcos”), które opowiadają historię Pablo Escobara, przedstawiając go jako najpotężniejszego barona narkotykowego lat 80 i 90 XX wieku[9], tym samym utrwalając „jego pamięć” w społeczeństwie. Ponadto podkreślono, że zrejestrowanie takiego znaku towarowego sprzeciwiałoby się podstawowym wartościom, które leżą u podstaw Unii Europejskiej jak: wolność, przyrodzona godność ludzka, równość, demokracja czy rządy prawa[10].
Przypomnijmy, że na gruncie prawa polskiego, aby znak towarowy mógł zostać zarejestrowany, nie mogą wystąpić przeszkody bezwzględne (uregulowane w art. 129(1) ustawy Prawo własności przemysłowej[11]) ani przeszkody względne (art. 132(1) ustawy Prawo własności przemysłowej[12]). Wśród przeszkód bezwzględnych znalazły się m.in. sprzeczność z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami podkreślane przez EUIPO. Więcej o przeszkodach w rejestracji znaków możesz przeczytać tu.
Czy własne imię i nazwisko może być znakiem towarowym?
Osoby rozpoznawalne często decydują się na założenie własnej marki, którą zazwyczaj sygnują własnym nazwiskiem, bo jak wszyscy wiemy, renoma wśród znaków towarowych ma znaczenie[13]. Na podobny krok zdecydował się słynny hiszpański tenisista – Carlos Alcaraz, który zarejestrował swoje imię i nazwisko dla dóbr i urządzeń usystematyzowanych w klasie 35 i 41 klasyfikacji nicejskiej, w tym m.in. dla: usług marketingowych, promocyjnych i reklamowych, sprzedaży detalicznej odzieży, wyrobów jubilerskich czy usług edukacyjnych, rozrywkowych lub sportowych[14]. Nawiązując do powyższego, czy własne imię i nazwisko może być chronionym prawnie znakiem towarowym?
Nazwisko osoby fizycznej zgodnie z k.c. jest dobrem osobistym człowieka i według przepisów prawa polskiego oraz unijnego może być znakiem towarowym z zastrzeżeniem przyjętej w orzecznictwie zasady, że nikomu nie przysługuje bezwzględne prawo do zarejestrowania własnego imienia i nazwiska jako znaku towarowego[15]. Tym bardziej osoba rozpoznawalna przez rzesze fanów (lub w tym przypadku kibiców) może być zainteresowana podjęciem takich działań. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj.
Cervantes też musiał walczyć z podróbkami…
Wybitny hiszpański pisarz dobry renesansu – Miguel de Cervantes jest powszechnie znany jako autor dzieła “Przemyślny szlachcic Don Kichot z Manczy”. Jego utwór był niesamowicie ważny w historii światowej literatury, ponieważ stanowił wzór dla wielu późniejszych powieści, w tym powieści XIX-wiecznej. Jednak mało kto zdaje sobie sprawę, że Cervantes już w XVI w., w czasie kiedy o prawie autorskim jeszcze nikt nie słyszał, musiał walczyć z podróbką Don Kichota.
“Przemyślny szlachcic Don Kichot z Manczy” to prześmiewcza opowieść o człowieku, który uwierzył w historie przeczytane w ulubionych rycerskich romansach. Mianowany na rycerza przez karczmarza wyruszył podróż, aby bronić słabszych, walczyć ze smokami oraz innymi wytworami swojej wyobraźni[16]. Powieść została opublikowana w 1605 r. i stała się szalenie popularna. Cervantes nie planował kontynuacji, jednak niejaki Alonso Fernández de Avellaneda postanowił wykorzystać moment poczytności dzieła i bez zgody autora opisał dalsze losy Don Kichota. Jaką linię obrony swoich praw autorskich w XVI w. obrał Cervantes? W 1615 r. wydał drugi tom przygód błędnego rycerza[17], w którym wykorzystał postać Avellanedy, a mianowicie – prawdziwy Don Kichot spotyka się z Avellanedą u notariusza i każe mu poświadczyć, że to on jest prawdziwym Don Kichotem[18]. Genialne, prawda? Ostatecznie Cervantes uśmiercił swojego bohatera po to, aby już nikt nie mógł kontynuować historii Alonso Quijano[19].
I jak już pisaliśmy kiedyś, pierwsza nowożytna ustawa regulująca prawo autorskie w Hiszpanii pojawiła się dopiero kilka wieków później, w 1879 r. Czy gdyby rzecz działa się dzisiaj, użycie postaci stworzonej przez innego autora, jak to zrobił de Avellaneda, stanowiłoby naruszenie praw autorskich, opracowanie, inspirację, czy może tylko przejaw fan fiction? A co z czynem nieuczciwej konkurencji? 😉
Dzisiaj ponad sto znaków towarowych i wzorów wspólnotowych (czyli takich, których ochrona rozciąga się na wszystkie kraje Unii Europejskiej[20]) zarejestrowanych w EUIPO nawiązuje do powieści Cervantesa, są to np.: Quixote’s Quality Wines, Don UVA de la Mancha, BURRO de SANCHO, BlackQuixote[21].
Hiszpańskie produkty chronione przez oznaczenia geograficzne (IGP) bądź wyróżnione chronioną nazwą pochodzenia (DOP)
Hiszpania to także wybitna kuchnia, której poszczególne produkty chronione są przez oznaczenia geograficzne (IGP – Protected Geographical Indication; Indicación Geográfica Protegida) bądź wyróżnione zostały nazwą pochodzenia (DOP). Odznaczenie geograficzne służy producentom do sygnowania swoich produktów jako pochodzących z konkretnego kraju, regionu lub miejscowości, co bardzo często przesądza o wyborze towaru przez konsumenta[22]. Oryginalność wyrobów spożywczych często wiąże się z niepowtarzalnymi warunkami klimatycznymi panującymi w danym regionie. W ostatnim czasie, w związku z masową produkcją żywności, coraz więcej konsumentów docenia produkty lokalne, wykonane w miejscu, z którego oryginalnie pochodzą. Odznaczenia geograficzne mają chronić konsumentów i producentów przed nieuczciwymi praktykami handlowymi[23]. Przykładowo Cítricos Valencianos, czyli owoce cytrusowe takie jak pomarańcze, mandarynki i cytryny pochodzące ze Wspólnoty Walencji[24] czy liczne hiszpańskie wina[25] są chronione przez oznaczenie geograficzne.
DOP (Protected Designation of Origin; Denominación de Origen Protegida) to gwarancja, że produkt został wytworzony zgodnie z wieloletnią tradycją. Każdy etap produkcji, aż do zapakowania jest uregulowany[26] tak, aby wyrób był jak najwyższej jakości. Oznaczenia IGP i DOP są do siebie dosyć podobne. Różnica polega jednak przede wszystkim na tym, że oznaczenie geograficzne łączy produkt z konkretnym krajem lub regionem. Szereg hiszpańskich produktów sygnowanych jest oznaczeniem DOP, są to np.: Jamón de Jabugo[27] lub Queso Manchego[28].
Tapas kojarzą nam się z Hiszpanią, ale w Kraju Basków są tapas wyjątkowe … ich nazwa wywodzi się od wykałaczki, która trzyma wszystkie części kanapki razem. Zatem bierzemy talerz, karteczkę, wpisujemy numer wybranych pintxos, zamawiamy i … zjadamy 😊.
Photo własne LGL: pintxos w San Sebastian
Kilka słów o hiszpańskiej kinematografii i muzyce
Na koniec warto wspomnieć o hiszpańskim świecie kina w związku z obchodzoną 6 października trzecią edycją Dnia Święta Kina Hiszpańskiego[29], bo Hiszpanie kochają rodzimą kinematografię i są niej bardzo dumni[30]. Najpierw przenieśmy się do Kraju Basków, gdzie corocznie, nieprzerwanie od 1953 r. odbywa się Festiwal Filmowy w San Sebastian. Jest to jedno z najbardziej prestiżowych widowisk na arenie międzynarodowej[31]. Główną nagrodą jest Złota Muszla przyznawana najlepszemu filmowi. W tym roku otrzymał ją film O Corno w reżyserii Jaione Camborda.
W Asturii nie sposób pominąć ulubionego miasta Woodego Allena, o którym mówił, że jest “miastem wybornym …, jakby nie przynależało do tego świata, jakby nie istniało”. My też uważamy, że Ovideo jest jak z bajki 😉
Photo własne LGL: “culis monumentalibus” przy Calle de Pelayo w Oviedo
Mówiąc o hiszpańskim świecie kina nie sposób nie wspomnieć o Pedro Almodóvarze – dwukrotnym laureacie Oscara i jednym z najbardziej wpływowych i cenionych reżyserów. Almodóvar to marka sama w sobie. Reżyser przez lata wypracował swoją własną estetykę opierającą się przede wszystkim na połączeniu żywych kolorów i eklektycznych form. Jest to coś tak charakterystycznego, że w Lizbonie powstał nawet apartament inspirowany designem à la Almodóvar[32]. Możecie zapytać czy styl reżysera także może podlegać ochronie?
Zostawmy na razie to pytanie bez odpowiedzi…😊i zapytajmy o hiszpańską muzykę, śpiew, taniec i strój wywodzące się z Andaluzji. Flamenco od 2010 roku jest wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Tak jak ludzkie wieże budowane podczas dorocznych festiwali w katalońskich miastach oraz Pieśń Sybilli wykonywana w kościołach na Majorce.
Co ciekawe, Hiszpania jest piątym krajem pod względem liczby miejsc wpisanych na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na liście tej znajdują się katedra w Burgos i bazylika Sagrada Familia w Barcelonie, jaskinie Altamira (Kantabria) ogrody Królewskiego Alcazaru w Sewilli lub Klasztoru El Escorial w Madrycie.
… i słowo o Muzeum Guggenheima w Bilbao
Budynek muzeum został zaprojektowany przez Franka O. Gehry’ego, zbudowany jest m.in. z blachy tytanowej i szkła. Przestrzeń ekspozycyjna muzeum obejmuje ok. 11 000 m², sama bryła ma powierzchnię 24 000 m². Muzeum działa od 1997 roku i – jak donosi Wikipedia – w ciągu dwóch pierwszych lat jego istnienia odwiedziło je ponad 2,6 mln osób, z czego 80% specjalnie przyjechało do miasta lub przedłużyło swój pobyt w nim w tym celu. My również, odwiedzając północną Hiszpanię nie mogliśmy pominąć Muzeum 😊
O kulturze hiszpańskiej w kontekście IP można byłoby napisać jeszcze bardzo dużo, bo to prawdziwa kopalnia inspirujących postaci, historii i ciekawostek! Chociażby Piccasso i jego słynny obraz Guernica. Postawmy jednak tutaj wielokropek… y hasta luego!
