Równo rok temu, 30 listopada 2022r. OpenAI udostępniła bezpłatnie wszystkim internautom swój model językowy GPT3.5. ChatGPT „trafił pod strzechy”. Każda osoba podłączona do Internetu mogła zadać pytanie – napisać prompt, przetestować co potrafi generatywna sztuczna inteligencja. Internet zawrzał. Już po pięciu dniach od udostępnienia ChatGPT przetestowało milion osób na świecie. Oceniano skutki korzystania z „generatywnej”. Mnożono scenariusze szkodliwości generowania w ten sposób treści. Zastanawialiśmy się jak praktycznie przygotować się do życia z systemami AI, z jakimi problemami będziemy mierzyć się dopóki nie zostaną wypracowane powszechne przepisy prawa regulujące współistnienie ludzi i systemów AI. Obecnie z ChatGPT korzysta ponad 100 mln osób tygodniowo, a strona, przez którą możliwy jest dostęp do tego modelu językowego, notuje 1,5 mld wizyt miesięcznie.[i] Popularność tego chatbota spowodowała zainteresowanie sztuczną inteligencją, czego dowodem jest to, że obecnie skrót „AI” wpisywany jest w wyszukiwarkę Google pięciokrotnie częściej niż kilkanaście miesięcy temu[ii] Nic dziwnego, że konsekwentnie pojawiły się pytania o możliwość ochrony prawnej nie tylko „twórczości” tak wygenerowanej, ale samego narzędzia jakim jest sztuczna inteligencja.
W tym wpisie sięgamy po kolejne możliwości prawnej ochrony sztucznej inteligencji jakie, obok prawa autorskiego i karnego, daje prawo własności przemysłowej, a konkretnie tzw. prawo patentowe.
Patent jest prawem, które powstaje na mocy decyzji administracyjnej danego urzędu patentowego i obowiązuje na terytorium „działania” tego urzędu. Dzięki tej decyzji, osoba (prawna czy fizyczna) uzyskuje prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy czy zawodowy. To oznacza, że tylko uprawniony (i te podmioty, którym uprawniony zezwoli) ma prawo do eksploatacji wynalazku, czyli do wytwarzania wytworów według wynalazku lub używania (w sensie technicznym) sposobu według wynalazku. Zarobkowe korzystanie z wynalazku ma miejsce zawsze wtedy, gdy celem jest osiągnięcie korzyści majątkowej, niezależnie od tego, czy zostanie ona osiągnięta czy nie. Więcej o ochronie patentowej można przeczytać tu.
Zatem, patent jest nierozerwalnie związany z pojęciem wynalazku.
Spis treści
Czy AI może być wynalazkiem?
Zgodnie z art. 24 ustawy prawo własności przemysłowej[1] („pwp”) patenty są udzielane na wynalazki, które cechują się nowością, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania.
Pomimo, że ustawa nie definiuje pojęcia wynalazku, to w literaturze określany on jest jako polegający „na znalezieniu sposobu wykorzystania materii, a jego rezultatem musi być wytwór materialny o nowej budowie lub składzie albo nowy sposób technicznego oddziaływania na materię, przy czym techniczny charakter mają rozwiązania, które dotyczą jednej z dziedzin techniki jako sfery działalności ludzkiej, w której empirycznie stosowane nauki przyrodnicze pozwalają na stworzenie środków i sposobów, przy pomocy których człowiek może lepiej oddziaływać na materię i przez to zaspokajać swoje potrzeby”[2].
Jednocześnie w art. 28 pwp określono katalog przedmiotów nieuznawanych za wynalazki, są to m.in. teorie naukowe, schematy, wytwory o charakterze wyłącznie estetycznym oraz programy komputerowe właśnie. Również na mocy Konwencji o udzielaniu patentów europejskich program komputerowy „jako taki” został wyłączony spod patentowania[3], a jak pisaliśmy tutaj sztuczna inteligencja to według aktualnych definicji prawnych – program komputerowy.
Wobec tego, czy AI można opatentować?
Istnieje ogólny zakaz patentowania programów komputerowych jako takich. Jest to dość jednolite podejście urzędów patentowych (ale nie wszystkich, o czym piszemy w dalszej części wpisu). Przy czym zasadą jest, że program komputerowy, który po uruchomieniu na komputerze wywołuje „dalszy efekt techniczny” ma charakter techniczny, a zatem nie jest pozbawiony zdolności patentowej i istnieje możliwość uzyskania ochrony patentowej na takie rozwiązanie.
Ochrona patentowa programów komputerowych wywołujących dalszych efekt techniczny dotyczy więc nie samych programów komputerowych ale tzw. wynalazków wspomaganych komputerowo (ang. computer-implemented invention – CII).
wynalazki realizowane za pomocą komputera i dalszy efekt techniczny
Wynalazek realizowany za pomocą komputera (CII) to wynalazek, który wymaga użycia komputera, sieci komputerowej lub innego programowalnego urządzenia, w którym co najmniej jedna cecha jest realizowana w całości lub częściowo za pomocą programu komputerowego[4].
Przykłady:
Ochronie może podlegać interfejs urządzenia, tj. sposób, w jaki urządzenie komunikuje się z użytkownikiem, następnie sam program komputerowy, który kieruje pracą takiego urządzenia, sposób przetwarzania danych oraz sposób wytwarzania np. pliku danych do drukarki 3D[5].
Kolejny przykład dotyczy systemów zarządzania bazami danych. Systemy zarządzania bazami danych są systemami technicznymi wdrożonymi na komputerach w celu wykonywania zadań technicznych polegających na przechowywaniu i wyszukiwaniu danych przy użyciu różnych struktur danych w celu efektywnego zarządzania danymi. Metoda wykonywania w systemie zarządzania bazą danych stanowi metodę wykorzystującą środki techniczne i w związku z tym nie jest pozbawiona zdolności patentowej na podstawie art. 28 pwp[6].
Dalszy efekt techniczny to efekt techniczny wykraczający poza „normalne” interakcje między programem (oprogramowaniem) a komputerem (sprzętem), na którym jest on uruchamiany, czyli wykraczający poza normalne efekty fizyczne. Normalne fizyczne efekty wykonania programu, np. przepływ prądu elektrycznego w komputerze, nie są same w sobie wystarczające, aby nadać programowi komputerowemu charakter techniczny[7].
Dalszy efekt technicznyjest oceniany bez odniesienia do stanu techniki. Porównanie, że program komputerowy wykonałby dane zadanie jak człowiek, nie jest odpowiednią przesłanką ocenną czy program komputerowy ma charakter techniczny[8]. Również zdefiniowanie i dostarczenie języka programowania samo w sobie nie rozwiązuje problemu technicznego. Ułatwienie wysiłku intelektualnego programistom np. w wyniku zastosowania takiej składni i semantyki programu, która umożliwia programiście łatwiejsze dalsze opracowanie programu, nie jest samo w sobie efektem technicznym[9]. Do rozwiązań technicznych nie zalicza się również komputerowych sposobów symulacji obiektów przy użyciu narzędzi CAD (rozwiązania dotyczące tworzenia i edytowania rysunków)[10].
Dalszy efekt techniczny to kontrola procesu technicznego lub kontrola wewnętrznego funkcjonowania samego komputera bądź jego interfejsów[11]. Przykładami dalszych efektów technicznych, które nadają charakter techniczny uruchomionemu na komputerze programowi komputerowemu są:
- ze względu na kontrolę procesu technicznego, np.:
- sposób zapobiegania blokowaniu kół w samochodzie;
- wyznaczanie dawki w urządzeniu rentgenowskim;
- kompresja obrazu;
- przywracanie zniekształconego obrazu cyfrowego;
- szyfrowanie transmisji danych;
- ze względu na kontrolę wewnętrznego funkcjonowania samego komputera lub jego interfejsów, np:
- programy wdrażające środki bezpieczeństwa dla ochrony integralności rozruchu (zabezpieczenia procesu uruchomiania poprzez zapobieżenie instalacji niepożądanego, złośliwego oprogramowania);
- środki zaradcze przeciwko atakom wynikającym z analizy mocy (kryptoanaliza wykorzystująca analizę pobieranej mocy elektrycznej spowodowanej przejściem wartości bitu z „0” do „1” i na odwrót);
- rozwiązania do równoważenia obciążenia procesora.[12]
Dla ustalenia istnienia lub braku dalszego efektu technicznego ma wpływ:
- fakt, że program komputerowy służący celowi nietechnicznemu wymaga mniej czasu obliczeniowego niż wcześniejszy program służący temu samemu celowi nietechnicznemu – nie dowodzi obecności dalszego efektu technicznego;
- porównanie programu komputerowego z tym, jak człowiek wykonałby to samo zadanie – nie stanowi odpowiedniej podstawy do oceny, czy program komputerowy ma charakter techniczny;
- to, że program komputerowy nie może uzyskać charakteru technicznego z samego faktu, że został zaprojektowany tak, że może być automatycznie wykonywany przez komputer, konieczne są „dalsze techniczne aspekty”, zwykle związane z technicznymi względami wewnętrznego funkcjonowania komputera, wykraczające poza samo znalezienie algorytmu komputerowego do wykonania zadania – muszą one znaleźć odzwierciedlenie w powołanych w zastrzeżeniach cechach, które powodują dalszy efekt techniczny[13].
Zgodnie z wytycznymi wynalazkiem może być sposób realizowany za pomocą komputera, nośnika pamięci odczytywalnego przez komputer lub urządzenia, ponieważ każdy sposób wykorzystujący środki techniczne (np. komputer) i każdy środek techniczny jako taki (np. komputer lub nośnik pamięci do odczytu przez komputer) mają charakter techniczny. Wyłącza to możliwość postawienia zarzutu na podstawie art. 28 ist. 1 w zw. z ust. 3 pwp w odniesieniu do zastrzeżeń dotyczących sposobu realizowanego przy pomocy takich urządzeń.
Przemysłowa stosowalność programów komputerowych może dotyczy nie tylko środowiska poza komputerem, ale także sieci komputerowej, czy „wnętrza” komputera. Problem techniczny może stanowić zachowanie trwałości danych – czyli potrzeba zabezpieczenia tych danych przed ich nieautoryzowaną modyfikacją. Jedno z rozwiązań tego problemu może stanowić struktura danych w postaci rozszerzonej listy wiązanej, czyli tzw. blockchain. Rozwiązanie problemu poprzez wykorzystanie funkcji jednokierunkowej oraz listy wiązanej ma charakter techniczny gdyż zapewnia brak zmienności zapisu danych, a to daje dalszy efekt techniczny[14].
wynalazek a rozwiązania dotyczące przedstawienia informacji
Za wynalazki nie uważa się również przedstawienia informacji, o ile zgłoszenie dotyczy przedmiotu jako takiego. Rozwiązania dotyczące wyświetlania informacji na ekranie monitora lub innego odbiornika przy użyciu programu komputerowego, które nie powodują żadnej interakcji między sprzętem a użytkownikiem, są uznawane za rozwiązania/przedmioty jako takie. Podlegają one wyłączeniu z ochrony patentowej. Natomiast, jeśli przedstawione powyżej rozwiązanie skutkuje interakcją między sprzętem, a użytkownikiem, to rozwiązanie takie jest uznawane za nadające się do opatentowania.
Trzeba przy tym pamiętać, że przedstawienie informacji nie ogranicza się wyłącznie do informacji wizualnej. Może obejmować też informację dźwiękową lub dotykową. Przedstawienie informacji nie obejmuje natomiast środków technicznych wykorzystywanych do generowania takiego przedstawienia informacji. Przedstawieniem informacji nie są cechy schematów kodowania danych, struktur danych i protokołów komunikacji elektronicznej, które reprezentują dane funkcjonalne w przeciwieństwie do danych poznawczych.
Zgodnie z wytycznymi Prezesa UPRP: „Cecha określająca przedstawienie informacji wywołuje efekt techniczny, jeżeli wiarygodnie pomaga użytkownikowi w wykonaniu zadania technicznego poprzez ciągły lub kierowany proces interakcji człowiek–maszyna. Taki efekt uważa się za osiągnięty, jeżeli pomoc użytkownikowi w wykonaniu zadania technicznego jest obiektywnie, wiarygodnie i przyczynowo powiązana z daną cechą. Nie jest tak, gdy domniemany efekt zależy od subiektywnych interesów lub preferencji użytkownika[15].
Przykłady
braku wywołania efektu technicznego w sposobie wyświetlania danych:
- ogląd wielu obrazów w ograniczonym obszarze wyświetlania poprzez wyświetlanie jednego obrazu i sekwencyjne zastępowanie go innymi obrazami
- rozmieszczenie obiektów w ramach dostępnej powierzchni ekranu poprzez wyeliminowanie „białego obszaru” pomiędzy szybami okiennymi
Przykłady
wywołania efekty technicznego w sposobie prezentacji gdy pomaga użytkownikowi w wykonaniu zadania technicznego poprzez ciągły lub kierowany proces interakcji człowiek–maszyna:
- wyświetlanie obok siebie kilku obrazów w niskiej rozdzielczości i umożliwienie wyboru i wyświetlenia obrazu w wyższej rozdzielczości przekazuje użytkownikowi informacje w formie narzędzia technicznego, które umożliwia użytkownikowi bardziej efektywne wykonanie zadania technicznego polegającego na interaktywnym wyszukiwaniu i pobieraniu przechowywanych obrazów
- przechowywanie obrazów cyfrowych w różnych rozdzielczościach – polega na umożliwieniu jednoczesnego wyświetlania przeglądowego kilku obrazów;
- w grze wideo w piłkę nożną – sposób przekazywania użytkownikowi lokalizacji najbliższego kolegi z drużyny poprzez dynamiczne wyświetlanie znaku orientacyjnego na skraju ekranu, gdy kolega z drużyny jest poza ekranem – ułatwienia to interakcję człowiek–maszyna poprzez wyświetlanie powiększonej części obrazu z jednoczesnym przeglądem strefy zainteresowania, która jest większa niż wyświetlany obszar;
- pomoc wizualna dla chirurga – w trakcie operacji aktualna orientacja medycznego implantu przegubu kulowego jest wyświetlana w sposób, który wiarygodnie pomaga chirurgowi bardziej precyzyjnie skorygować pozycję implantu – czyli wyświetlanie strumienia obrazów, w którym parametry opóźnienia i zmiany treści między kolejnymi obrazami są obliczane na podstawie fizycznych właściwości ludzkiej percepcji wzrokowej w celu osiągnięcia płynnego przejścia;
- zapewnienie w graficznym interfejsie użytkownika alternatywnego skrótu graficznego umożliwiającego użytkownikowi bezpośrednie ustawienie różnych warunków przetwarzania, takich jak inicjowanie procesu drukowania i ustawienie liczby kopii do wydrukowania poprzez przeciąganie i wzajemne przemieszczanie ikony dokumentu na ikonę drukarki[16].
wynalazek a metody matematyczne
Algorytmy matematyczne stanowią jeden z istotniejszych składników rozwoju w wielu dziedzinach techniki. Metoda matematyczna nie może zostać opatentowana jeżeli dotyczy wyłącznie czysto abstrakcyjnej metody matematycznej i nie wymaga żadnych środków technicznych. Metody matematyczne “jako takie” są uznawane za rozwiązania niebędące wynalazkami.
Jeśli algorytm matematyczny nie jest implementacją komputerową, która następnie skutkuje zaistnieniem dalszego efektu technicznego wykraczającego poza normalną interakcję między oprogramowaniem a odbiornikiem, to taki algorytm jest wyłączony z ochrony patentowej. Jeżeli metoda obejmuje wykorzystanie środków technicznych (np. komputera), to nie stanowi już metody matematycznej „jako takiej” ale przy ocenie wkładu metody matematycznej w techniczny charakter wynalazku, należy zbadać czy metoda ta, w kontekście wynalazku, wywołuje efekt techniczny służący celowi technicznemu[17].
Przykłady
metod, które nie mogą zostać opatentowane:
- metoda przeprowadzania szybkiej transformacji Fouriera na abstrakcyjnych danych, która nie określa użycia jakichkolwiek środków technicznych.
- szczególny rodzaj figury geometrycznej lub grafu z węzłami i krawędziami.
Przykłady
technicznego zastosowania metod matematycznych:
- poprawa lub analiza cyfrowego dźwięku, obrazu lub wideo, np. usuwanie szumu, wykrywanie osób na obrazie cyfrowym, ocena jakości transmitowanego cyfrowego sygnału audio;
- kodowanie danych w celu niezawodnego i/lub efektywnego przesyłania lub przechowywania (oraz odpowiednie dekodowanie), np. kodowanie korekcji błędów danych w celu przesyłania przez zaszumiony kanał, kompresja danych audio lub danych z czujników;
- szyfrowanie/deszyfrowanie lub podpisywanie komunikacji elektronicznej;
- optymalizacja rozkładu obciążenia w sieci komputerowej[18].
Oceniając wkład techniczny wynalazku CII wykorzystującego algorytm matematyczny, sprawdza się jaki efekt techniczny powoduje zastosowanie algorytmu w urządzeniu lub w sposobie. Weryfikuje się czy metoda ta służy celowi technicznemu. Należy przy tym podkreślić, że cel techniczny musi być skonkretyzowany a nie ogólny. Cel w postaci „sterowania systemem technicznym”, nie jest wystarczający, aby nadać metodzie matematycznej charakter techniczny.
W zakresie metod matematycznych Prezes UPRP odniósł się również do sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego wskazując, że: „Sztuczna inteligencja i uczenie maszynowe opierają się na modelach obliczeniowych i algorytmach klasyfikacji, grupowania, regresji i redukcji wymiaru, takich jak sieci neuronowe, algorytmy genetyczne, maszyny wektorów nośnych, algorytm k-średnich, regresja jądrowa i analiza dyskryminacyjna. Takie modele obliczeniowe i algorytmy mają per se abstrakcyjny charakter matematyczny, niezależnie od tego, czy można je „wytrenować” na podstawie danych szkoleniowych”[19].
Sztuczna inteligencja może mieć zastosowanie w różnych dziedzinach techniki i stanowić wkład techniczny.
Przykłady:
- zastosowanie sieci neuronowej w aparacie do monitorowania serca w celu identyfikacji nieregularnych uderzeń serca stanowi wkład techniczny;
- klasyfikacja obrazów cyfrowych, filmów wideo, sygnałów audio lub mowy na podstawie cech niskopoziomowych (np. krawędzi lub atrybutów pikseli w przypadku obrazów)[20].
Cel techniczny w zakresie zastosowania AI nie będzie jednak osiągnięty w przypadku klasyfikacji dokumentów tekstowych wyłącznie ze względu na ich treść. W takiej sytuacji Prezes UPRP podkreśla, że mamy do czynienia nie z celem technicznym a celem językowym. Czyli takie wykorzystanie AI nie będzie stanowiło wynalazku.
wynalazek a schematy, zasady i metody przeprowadzania procesów myślowych
W przypadku metod przeprowadzania procesów myślowych, to nie zależnie od tego czy zastrzeżenie obejmuje także techniczną realizację metoda taka nie może zostać opatentowana. Zastrzeżenie musi wykluczać, że wszystkie kroki metody mogą być przeprowadzone mentalnie aby ta mogła zostać opatentowana.
Jeśli środki techniczne (np. komputer) są niezbędne do przeprowadzenia metody, powinny one być objęte zastrzeżeniem jako cecha istotna[21].
wynalazek a schematy, zasady i metody rozgrywania gier
Zasady gry co do zasady nie stanowią wynalazku natomiast jeżeli zastrzegany przedmiot określa środki techniczne służące do realizacji zasad gry, to ma on charakter techniczny.
Przykład:
Warunek wygrania gry wymaga zgodności dwóch losowo wybranych liczb a przy realizacji tego warunku kojarzenia liczb losowych użycie komputera obliczającego ciąg pseudolosowy lub użycie środków mechanicznych, takich jak sześcienne kostki do gry, jest wystarczające do uznania takiego rozwiązania za wynalazek[22].
Prezes UPRP w zakresie zasad gier odniósł się również do przesłanki badania poziomu wynalazczego i wskazał, że „zastrzeżenia obejmującego połączenie zasad gry i cech technicznych bada się zgodnie z podejściem opartym na metodzie problem–rozwiązanie dla wynalazków typu mieszanego”[23].
Poziom wynalazczy nie może zostać stwierdzony na podstawie samych zasad gry, a musi opierać się na dalszych efektach technicznych technicznej realizacji gry.
Przykład:
Sieciowa implementacja gry losowej, takiej jak bingo, w której liczby fizycznie wylosowane przez operatora są poddawane losowemu odwzorowaniu przed przekazaniem ich zdalnym graczom.
Przedstawiony przykład zawiera wkład techniczny ponieważ zakodowanie wyników ma techniczny skutek w postaci zabezpieczenia transmisji danych, nie mając jednocześnie wpływu na rzeczywistą grę.
Z kolei przykładem sposobu prezentacji informacji mogącego mieć wkład techniczny jest interaktywna kontrola manewrów w czasie rzeczywistym w świecie gry, której wyświetlanie podlega przeciwstawnym wymogom technicznym – czyli rozwiązanie konfliktu za pomocą środków technicznych w którym z jednej strony pożądane jest wyświetlenie fragmentu obrazu w stosunkowo dużej skali (np. poprzez powiększenie), a z drugiej strony obszar wyświetlania ekranu może być wówczas zbyt mały, aby pokazać pełną strefę zainteresowania.
Natomiast za informacje nietechniczne w grach uznaje się:
- treści poznawcze, które informują gracza o aktualnym stanie gry na poziomie nietechnicznym, np. o wyniku gry, układzie i kolorach kart do gry, stanie i atrybutach postaci w grze;
- instrukcje prezentowane na planszach lub kartach do gry, takich jak np. „wróć do kwadratu”.
wynalazek a schematy, zasady i metody prowadzenia działalności gospodarczej
Jeżeli zastrzegany przedmiot określa środki techniczne, takie jak komputery, sieci komputerowe lub inne programowalne urządzenia, do wykonania przynajmniej niektórych etapów metody biznesowej to nie jest on pozbawiony zdolności patentowej.
Cechy, które są wynikiem wyborów dotyczących technicznej implementacji i nie są częścią metody prowadzenia działalności gospodarczej, przyczyniają się do charakteru technicznego.
Przykład:
Dane jest zastrzeżenie definiujące komputerowy system sieciowy, który umożliwia klientom uzyskanie treści audiowizualnych o wybranych produktach przy użyciu komputerów zainstalowanych w każdym punkcie sprzedaży przedsiębiorstwa. Wszystkie punkty połączone są z centralnym serwerem i z centralną bazą danych przechowującą treści audiowizualne w postaci plików elektronicznych. Dystrybucja plików elektronicznych z centralnego serwera do punktów sprzedaży może być technicznie zrealizowana albo przez:
- umożliwienie pobierania poszczególnych plików bezpośrednio z centralnej bazy danych do komputera na żądanie klienta, albo alternatywnie;
- przez przekazanie wielu wybranych plików elektronicznych do każdego punktu sprzedaży i przechowywanie tych plików w lokalnej bazie danych punktu sprzedaży, a następnie pobieranie odpowiedniego pliku z lokalnej bazy danych, gdy klient w punkcie sprzedaży zażąda treści audiowizualnej.
Cechy zastrzeżenia określające którąkolwiek z tych dwóch możliwych realizacji technicznych przyczyniają się do technicznego charakteru wynalazku, podczas gdy cechy określające sposób prowadzenia działalności gospodarczej nie przyczyniają się do tego[24].
Przykład, w którym brak jest efektu technicznego:
Zautomatyzowana metoda księgowania, która unika zbędnego prowadzenia ksiąg, może być uważana za wymagającą mniejszych zasobów komputerowych pod względem obciążenia komputera i wymagań dotyczących pamięci, przy czym zmniejszenie liczby operacji do wykonania i ilości danych do uwzględnienia są nieodłącznym elementem samej metody rachunkowości i nie kwalifikują się jako efekty techniczne.
Czy patentowanie programu komputerowego jest właściwie potrzebne?
Uważa się, że dopuszczenie do opatentowania programów komputerowych stanowiłoby zagrożenie dla sektora informatycznego i spadek innowacyjności. Wskazuje się, że w każdym programie komputerowym tylko około 30% kodu źródłowego jest innowacyjne, a pozostałe to różnego rodzaju biblioteki systemowe, które są powszechnie wykorzystywane w tworzeniu oprogramowania, a których ochrona przed kopiowaniem nie ma żadnego uzasadnienia.
patentowanie programów komputerowych na gruncie prawa amerykańskiego
Patentowanie programów komputerowych jest powszechnie stosowane w Stanach Zjednoczonych. W USA można dostrzec wyraźną tendencję wykorzystywania tego prawa do ograniczenia konkurencji na rynku. W pewnym momencie zaczęto tam masowo patentować programy, a postąpiono tak, by utrudnić wejście nowym podmiotom z innowacyjnymi pomysłami na rynek, m.in. ze względu na narzucone przez pierwszych bardzo wysokie koszty zakup licencji na opatentowane oprogramowania[25].
Podstawową korzyścią jest możliwość jednoznacznego udokumentowania autorstwa technicznego rozwiązania, a także jego opublikowania przy zachowaniu ochrony.[26] Tak twierdzi polski wynalazca, który poddaje opatentowaniu swoje programy komputerowe w Stanach Zjednoczonych.
Główną podstawą prawną dotyczącą ochrony patentowej w Stanach jest Patents Act z 1952 r. skodyfikowany w Tytule 35 United States Code. „Ktokolwiek stworzy lub odkryje nowy i użyteczny proces, maszynę, wytwór lub układ rzeczy lub ich nowe i użyteczne ulepszenie jest uprawniony do otrzymania na nie patentu, pod warunkiem, że spełniają one kryteria:
- innowacyjności;
- użyteczności rozwiązania;
- jego nieoczywistości”[27] (odpowiednik europejskiego poziomu wynalazczego).
Definicja ta z samego zamysłu miała być możliwie najbardziej szeroka, a jej ograniczanie nastąpiło na gruncie orzecznictwa sądów amerykańskich. Na przykład, na gruncie sprawy Alice Corp. V. CLS Bank, w której dążono do opatentowania usługi powierniczej realizowanej online, sąd amerykański stwierdził brak zdolności patentowej ze względu na abstrakcyjny pomysł, którego wdrożenie w środowisku komputerowym lub działalności online nie było wystarczające do przekształcenia pomysłu w przedmiot ochrony patentowej.
Orzecznictwo amerykańskie zaproponowało dwuetapowy test zdolności patentowej, który składa się z następujących elementów:
- ustalenia, czy zgłaszane rozwiązanie odnosi się do abstrakcyjnej idei;
- ustalenia, czy rozwiązanie zawiera w sobie elementy tworzące pewną koncepcję wynalazczą, wykraczającą poza samą abstrakcyjną ideę.
Powyższy test spowodował przewrót w myśleniu amerykańskim i zaczęto uznawać, że oprogramowania nie podlegają ochronie patentowej. Od czasu w/w orzeczenia zwiększyły się statystyki na niekorzyść patentowania programów komputerowych oraz nastąpił wzrost unieważnień takich patentów, skutkując niepewnością ochrony software’ów. Pomimo to USPTO (Urząd Patentowy i Znaków Towarowych w Stanach Zjednoczonych) nadal udziela rekordowe liczby patentów, których przedmiotem są oprogramowania, będących złożonym tworem, często zahaczającym o abstrakcyjność[28].
Przy patentowej ochronie programów komputerowych pamiętać należy o zagrożeniach podnoszonych przez prawodawców europejskich, dotyczących ograniczenia rozwoju technologicznego. Przykładem może być opatentowanie przez Amazon tzw. one-click purchase – zakupów internetowych za pomocą jednego kliknięcia. Udzielenie takiego monopolu na rzecz Amazon spowodowało konieczność zniesienia używania tożsamego systemu przez inne podmioty i powrót przez nich do tradycyjnej metody koszyka zakupów[29].
co na to Europejski Urząd Patentowy?
Europejski Urząd Patentowy („EPO”) wykazuje tendencję liberalizującą wymóg technicznego charakteru wynalazków realizowanych komputerowo. Pamiętać należy, że zarówno w Urzędzie Patentowym RP, jak i w EPO istnieje ogólny zakaz patentowania programów komputerowych jako takich ze względu na przepisy ustawy – prawo własności przemysłowej oraz konwencji o udzielaniu patentów europejskich.
Pierwszym orzeczeniem Izby Odwoławczej EPO naprowadzającym na twierdzenie, że wynalazki realizowane za pomocą komputera mogą być patentowane była decyzja w sprawie VICOM, gdzie wynalazek dotyczył cyfrowego przetwarzania obrazów[30]. Stwierdzono wtedy, że nawet jeśli u podłoża wynalazku leży metoda matematyczna, to może być ona opatentowana, jeśli rezultat jej zastosowania stanowią zmiany fizyczne będące skutkiem technicznym rozwiązania. Ustalono także, że przesłanka nowości nie musi się przejawiać w cechach konstrukcyjnych komputera[31].
Kolejnym analizowanym przypadkiem przez EPO był aparat rentgenowski z programem komputerowym sterującym źródłem promieniowania. Tu również stwierdzono brak konieczności nowości aparatury będącej „nośnikiem” programu komputerowego[32].
EPO w innej sprawie stwierdziło, że program wspomagający system komputerowy nie jest wyłączony spod patentowania, jeśli jego użycie daje dalszy efekt techniczny wykraczający poza normalne oddziaływanie fizyczne między programem a komputerem[33].
Wskazywano również przy analizie czy metoda zarządzania systemem emerytalnym może zostać uznana za wynalazek, że urządzenie stanowiące fizyczną strukturę, które ma na celu wspierać ekonomiczną działalność, może być wynalazkiem. Do samego przedmiotu oceny – metody dotyczącej systemu emerytalnego EPO stwierdziło, że jest to etap opracowywania danych i produkowania informacji i nie może być uznany za wynalazek[34].
W postępowaniu Hitachi[35] stwierdzono, że wynalazek opiera się na wymogu technicznego charakteru, który jest implikowany przez fizyczne cechy przedmiotu lub jego naturę działania. Techniczny charakter może być stwierdzony przez zastosowanie technicznych środków w przypadku działania nietechnicznego.
Wynalazek realizowany za pomocą komputera jest sekwencją kroków, które faktycznie zostały podjęte, dla osiągnięcia oddziaływania, a nie sekwencją instrukcji uruchamianych komputerowo, jak jest w przypadku „zwykłego” programu komputerowego[36].
Jak z powyższego wynika, ochrona programów komputerowych w ramach prawa patentowego jest, zwłaszcza w Unii Europejskiej, kwestią nie do końca przesądzoną. Nie ma w prawie unijnym jednolitych reguł odnoszących się do patentowalności.
Poza tym, podkreśla się, że obecne prawo obowiązujące w Unii nie spełnia postulatu dostosowania do specyfiki innowacji. Pojawiają się zarzuty zbyt długiego czasu rozpatrywania zgłoszeń wynalazków, który nie uwzględnia cyklu życia wynalazków z branży komputerowej (udzielenie patentu następuje średnio po 3 latach od dokonania zgłoszenia wynalazku, natomiast czas użyteczności oprogramowania wynosi od 3 do 10 lat czyli średnio około 5 lat).
Inny zarzut, dotyczy zbyt dużych kosztów ochrony patentowej, a w konsekwencji tego, że na ochronę patentową stać wyłącznie duże przedsiębiorstwa. Jednocześnie w USA podnosi się, że patentowanie programów zamiast zwiększyć zatrudnienie i produktywność oraz postęp innowacji, jak dotąd wywołuje odwrotny skutek[37].
Wszystko to zaś, prowadzi do wniosku, że AI nie zawsze i nie od razu może liczyć na ochronę patentową.
