Presja wywierana przez ustawodawstwo, zwłaszcza na poziomie unijnym, zmusza firmy do podjęcia działań w kierunku odpowiedzialnego i zrównoważonego rozwoju. Nieodłącznym elementem rozwoju jest własność intelektualna, stanowiąca główny czynnik budowania pozycji firmy na rynku. Zatem, z jednej strony, w wyścigu przedsiębiorstw o sukces rynkowy przetrwają przedsiębiorstwa prowadzące działalność opartą na innowacyjnych rozwiązaniach. Służy temu efektywne zarządzanie procesem poszukiwania nowych pomysłów – innowacji produktowych, technologicznych, procesowych, a także skuteczna komercjalizacja dobrze rokującego pomysłu zakładająca przemyślany transfer nowego pomysłu w nową jakość i wartość rynkową, którą zaakceptują konsumenci. Konieczna jest zatem maksymalna ochrona wytworzonej wartości intelektualnej. Z drugiej strony, zaobserwować można wzrost świadomości wśród konsumentów oraz inwestorów o odpowiedzialności człowieka za środowisko, a co się z tym bezpośrednio wiąże – potrzebie zrównoważonego rozwoju. Odpowiedzią na te wyzwania ma być strategia ESG, pozwalająca zrozumieć i zmierzyć stopień wpływu podmiotów gospodarczych na środowisko i społeczeństwo. Fundamentalne wartości stojące za ESG mają bowiem promować transparentność i pomóc w walce z problemami współczesnego świata. Stawienie czoła tym wyzwaniom stanowi szansę na innowacyjne rozwiązania, które będą sprzyjać tworzeniu nowych produktów, uwzględniając jednocześnie aspekt środowiskowy i nie tylko. Uczciwość w prowadzeniu biznesu to znane nam ze świata IP niewprowadzanie w błąd i “zdrowa” konkurencja.
Problemy współczesnego świata, do których zaliczyć trzeba przede wszystkim zagrożenie kryzysem klimatycznym, kurczenie się zasobów nieodnawialnych czy zanikanie bioróżnorodności, stały się impulsem do opracowania swoistych standardów, mających być podstawą funkcjonowania gospodarek krajowych.
Czym jest ESG?
ESG (ang. Environmental, social and corporate governance) to ramy zarządzania pozwalające zrozumieć i zmierzyć stopień zrównoważonego działania podmiotów gospodarczych, składające się z następujących elementów:
E – Środowisko – czynniki środowiskowe odnoszą się do wpływu przedsiębiorstwa na środowisko i praktyk zarządzania ryzykiem w odpowiedni sposób; zalicza się do nich m. in. emisje gazów cieplarnianych, zarządzanie zasobami naturalnymi oraz odporność firmy na zagrożenia klimatyczne
S – Społeczna odpowiedzialność – kryteria społeczne odnoszą się do relacji z udziałowcami, respektowania praw pracowniczych i zasad BHP, polityki informacyjnej, transparentności oraz zadbania o ochronę danych osobowych
G – Ład korporacyjny – odnosi się nie tylko do sposobu kierowania i zarządzania korporacją, lecz także do sprawdzania, jakie rodzaje kontroli wewnętrznej istnieją w celu promowania transparentności i odpowiedzialności w strukturach przedsiębiorstwa [1]
ESG wykracza poza kwestie środowiskowe i przyjmuje holistyczne podejście, zgodnie z którym zrównoważony rozwój polega na wzajemnym wspomaganiu się powyższych aspektów. Spojrzenie na działalność przedsiębiorstwa przez pryzmat elementów ESG pomaga więc ocenić, w jaki sposób podmiot zarządza możliwościami wynikającymi ze zmieniających się warunków, takich jak zmiany w systemach środowiskowych, społecznych i gospodarczych.
Spis treści
Działania podejmowane ku zrównoważonemu rozwojowi
Agenda 2030 jako kierunek rozwoju społeczno-gospodarczego
Jednym z najważniejszych kroków celu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju było przyjęcie na szczycie w Nowym Jorku w 2015 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ „Agendy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju – 2030”, czyli rozwoju, mającego zaspokoić potrzeby obecnego pokolenia, nie zagrażając możliwościom zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń.
W Agendzie tej zawarto 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju (ang. Sustainable Development Goals, SDGs), które, jak czytamy w rezolucji, są współzależne i niepodzielne oraz zapewniają równowagę pomiędzy trzema aspektami rozwoju: gospodarczym, społecznym i środowiskowym.[2] Kluczowym jest bowiem, aby dotychczasowy postęp gospodarczy koncentrował się nie tylko na korzyściach ekonomicznych, lecz także uwzględniał aspekt społeczny oraz środowiskowy, np. Extended Producer Responsibility (EPR) o której pisaliśmy tu.
Reakcja Unii Europejskiej
Unia Europejska, jako pionier rozwiązań sprzyjających zmianom klimatycznym, uwzględniła Cele Zrównoważonego Rozwoju zawarte w Agendzie 2030 w swoim prawodawstwie, wydając Rozporządzenie 2020/852 w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje (potocznie nazwane Taksonomią UE) oraz Dyrektywę 2022/2464 o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (skrót ang. CSRD). W celu zilustrowania problematyki ESG i jej wpływu na funkcjonowanie przedsiębiorstw skupimy się jednak w niniejszym wpisie na Dyrektywie CSRD, której wymagania stawiane wobec podmiotów działalności gospodarczej znajdują swoje odzwierciedlenie w omówionych wyżej czynnikach zrównoważonego rozwoju.
Jakie firmy będą miały obowiązki i od kiedy
Konsumenci i inwestorzy coraz częściej priorytetyzują transparentność firm w zakresie radzenia sobie zarówno z kwestiami środowiskowymi, jak i społecznymi. Dlatego też strategia ESG stała się tak istotna dla wielu przedsiębiorców i już teraz liczą się z obowiązkami, jakie nałożone zostały na nich Dyrektywą CSRD. Dyrektywa CSRD zobowiązuje bowiem jeszcze więcej podmiotów niż dotychczas do raportowania w zakresie elementów składających się na ESG.
Trzeba zaznaczyć, że zmiany nie nastąpią natychmiast, przepisy przewidują trzystopniowy harmonogram zastosowania nowych obowiązków przez jednostki, a mianowicie:
- w 2025 roku informacje przedstawią największe podmioty, które już teraz raportują tzw. informacje niefinansowe, czyli jednostki zainteresowania publicznego, gdzie liczba pracowników przekracza 500 osób
- w 2026 roku pozostałe duże jednostki
- w 2027 roku małe i średnie spółki giełdowe [3]
Nowy system raportowania zapewni zatem zainteresowanym grupom dostęp do rzetelnych i jakościowych informacji dotyczących realizacji strategii zrównoważonego rozwoju w obrębie danego przedsiębiorstwa. Narzędzie to umożliwi im skuteczniejsze oddziaływanie na firmy, a dla samych przedsiębiorców, będzie to okazja do zaprezentowania swojej odpowiedzialnej postawy w aspektach środowiskowych i społecznych, co zapewne ułatwi pozyskanie kapitału na dalszy rozwój. Warto dodać, że zmiany dotkną wszystkie jednostki, nawet te nieobjęte obowiązkiem raportowania, ponieważ brak implementacji rozwiązań spójnych ze strategią ESG będzie mógł wpłynąć na zerwanie współpracy przez kontrahentów.
Samo sprawozdanie z działalności wiąże się także z przeprowadzeniem obowiązkowego audytu przez wyznaczone jednostki certyfikacyjne. Raport natomiast musi być przedłożony w oficjalnej bazie raportów, a niespełnienie powyższych obowiązków skutkować będzie karami finansowymi.[4] W celu lepszego dostosowania się do zmian, Europejska Rada ds. Sprawozdawczości Finansowej (skrót ang. ESRS) pracuje nad jednolitymi standardami raportowania w zakresie zrównoważonego rozwoju.
Miejsce na IP w ESG
Współcześnie własność intelektualna jest jednym z głównych czynników pozwalającym firmom budować swoją pozycję na rynku poprzez zapewnienie ochrony innowacji czy zwiększenie wartości marki.Kreowanie wizerunku, będącego w zgodzie z wymogami stawianymi przez nowoczesne społeczeństwo to kluczowy element powodzenia w biznesie. Konsumenci i inwestorzy cenią sobie transparentność firm w zakresie odpowiedzialności środowiskowej. Dlatego tak istotne jest, aby jednostki oprócz ochrony swojej własności intelektualnej, przyjęły praktyki zgodne z ramami ESG i przyczyniły się do realizacji celów zrównoważonego rozwoju.
Zilustrowanie możliwych metod zarządzania własnością intelektualną w sposób zgodny z celami przyświecającymi ESG to problem, nad którym warto już teraz pochylić się. Zwłaszcza, że prawa własności intelektualnej pozyskuje się stopniowo, budując ich portfolio i renomę firmy na rynku.
Jakie kroki zatem podjąć, aby dostosować swoje działania w zakresie własności intelektualnej do ram ESG?
– wprowadzanie „zielonych” patentów
Producenci mogą opracowywać i patentować technologie idące w parze z ochroną środowiska naturalnego, czyli rozwiązania wykorzystujące energię odnawialną czy promujące redukcję odpadów.[5]
– transparentność w zakresie korzystania z patentów i licencji
Przedsiębiorcy powinni być transparentni w zakresie korzystania z patentów i licencji np. poprzez odpowiednie oznakowanie informacjami, co buduje zaufanie klientów i inwestorów. Jest to także szansa na uniknięcie potencjalnych konfliktów interesów. Co więcej, przy opracowywaniu nowych technologii trzeba upewnić się, czy na pewno posiada się licencję osoby trzeciej, aby zminimalizować ryzyko naruszenia własności intelektualnej w kontekście ESG. Pomocna w tym zakresie będzie dobrze skrojona strategia zarządzania IP.
– tworzenie polityk firm dotyczących ich własności intelektualnej
Stworzenie polityki firmy dotyczące własności intelektualnej umożliwi większą ochronę aktywów oraz ustanowi lepsze zarządzanie przysługującymi prawami, np. przez pozyskiwanie od zmotywowanych pracowników. Taka polityka będzie także służyć upewnieniu się, że podejmowane działania są zgodne ze strategią ESG, a posiadana technologia skutecznie zabezpieczona. W ramach tak projektowanych polityk ważne jest np. realizowanie uczciwych reklam, unikanie wprowadzania w błąd np w zakresie greenwashingu czy ambush marketingu czy nawet komunikatów w zakresie „organiczny” „bio”
– wykonywanie audytów praw własności intelektualnej
O istocie przeprowadzania audytu praw własności intelektualnej i dlaczego warto taki audyt wykonać pisaliśmy tutaj. Audyt praw własności intelektualnej powinien wykonać każdy przedsiębiorca. Audyt pomaga w organizacji kultury w firmie zorientowanej na własność intelektualną poprzez wspieranie innowacyjności wśród pracowników. Pozwala na zabezpieczenie nie tylko patentów, ale również znaków towarowych, wzorów przemysłowych czy wzorów użytkowych. Dostarcza argumentów wobec nieuczciwej konkurencji. Identyfikuje ryzyka prawne w zakresie IP, wskazuje jakie umowy powinny być zawarte i jakie regulaminy wprowadzane. Przygotowanie do audytu praw własności intelektualnej i przebieg audytu można poznać tu. Przeprowadzenie audytu umożliwi weryfikację, czy działania w ramach własności intelektualnej są zgodne z przyjętymi celami ESG.
– raportowanie własności intelektualnej w ESG
Firmy mogą włączyć w wymagane raporty ESG informacje o swoich działaniach w zakresie własności intelektualnej. Taki raport może dotyczyć polityki firmy albo procedur podejmowanych w celu ochrony praw własności intelektualnej. Pamiętać jednak należy, że od jednostki nie wymaga się ujawniania informacji niejawnych ani szczególnie chronionych, nawet jeśli takie informacje uznaje się za istotne. To ważne ponieważ poufność jest kluczowa dla prawidłowego zarządzania i ochrony własnością intelektualną o czym pisaliśmy tu i tu. Taki sposób raportowania odzwierciedli zaangażowanie firmy w cele przyświecające ESG.[6]
Nie ulega wątpliwości, że w interesie każdej firmy jest wykonanie audytu własności intelektualnej. Taki audyt pokaże czy firma jest przygotowana do raportowania ESG, czy jeszcze sporo do nadrobienia, np w zakresie stworzenia odpowiednich polityk. Jak wynika z przytoczonych rozwiązań, priorytetyzacja ochrony własności intelektualnej i implementacja zasad ESG umożliwi przedsiębiorcom rozwój w obszarze dynamicznej gospodarki, łączącego elementy etyczne i innowacyjne. Podejmując opisane kroki, firmy nie tylko poprawią swoje wyniki w raportach ESG, lecz także przyczynią się ku bardziej zrównoważonego rozwoju ekonomicznego.
